CC BY
0CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MULTIDISCIPLINARY RESEARCH AND MANAGEMENT STUDIES A
m m
H | | ?r f.-:¡
AL ASIAN J^UHNAÍ. Of iUISCIPEIfflKYRESEARCH MANAGEMENT STUDIES
IWIMH.PSSIÉ :|¿>.'*J i.>|HU-t ,
IOT TIZIMLARIDA IJROCHI QURILMALAR VA ULARNING HAYOTIMIZDAGI ROLI
Umarov Bekzod Azizovich Farg'ona davlat unversiteti amaliy matematika va informatika kafedrasi o'qituvchisi, [email protected]
Abdullayeva Dilfuzaxon Dilshod qizi Farg'ona davlat unversiteti 3-kurs talabasi dilfuzaabdullayeva.13 @gmail.co m https://doi.org/10.5281/zenodo.14272156
ARTICLE INFO
Received: 29 th November 2024 Accepted:1st December 2024 Published:4 th December 2024 KEYWORDS Pnevmatik ijrochi,ekotizim,quriImaIar,gidravHk ijrochi qurilmalar, Internet
ashyolari, termostatlar,led chiroqlar,Paskal qonuni
ABSTRACT
Ijrochi qurrilmalar— bu mashina yoki tizimning bir qismi bo'lib, mexanizm yoki tizimni harakatlantiradi yoki
boshqaradi.U boshqaruv tizimi atrof-muhitga qanday ta'sir qilishini ta'minlovchi mexanizmdir. Ijrochi qurilma boshqaruv signalini va energiya manbasini talab qiladi. Boshqaruv signali qabul qilinganida, ijrochi qurilma energiyani mexanik harakatga aylantirib javob beradi.Boshqaruv tizimi oddiy (doimiy mexanik yoki elektron tizim), dasturiy ta'minotga asoslangan , inson yoki boshqa har qanday kirish bo'lishi mumkin. Ijrochi qurilmalar IoT tizimlarida muhim o'rin egallaydi, chunki ular turli sensorlar tomonidan olingan ma'lumotlarga asoslanib, jismoniy dunyoda harakatlarni amalga oshiradi. Masalan, aqlli uy tizimlarida chiroqlarni yoqish va o'chirish, isitish va sovutish tizimlarini boshqarish, xavfsizlik kameralarini harakatlantirish kabi funksiyalarni bajaradi.
Ijrochi qurilmalar— bu IoT ekotizimining eng muhim jihatlaridan biridir. Ular turli ulangan qurilmalarning jismoniy dunyo bilan aloqa o'rnatishiga imkon beradi va ushbu qurilmalarning boshqarilishi hamda avtomatlashtirilishida muhim rol o'ynaydi.2025 yilga kelib 75 milliarddan ortiq qurilmalar ulanishi taxmin qilinmoqda, IoT (Internet of Things) dunyoni hech qachon bo'lmagan darajada quvvatlantirishga tayyor. Biroq, texnologiyaning mashhurligiga qaramay, IoTda ijrochi qurilmalarni tanlash hali ham qiyin vazifa bo'lib qolmoqda.
Ijrochi qurilma — bu tizimda boshqaruv yoki harakatni amalga oshiradigan qurilma turidir. U ma'lumot yoki energiya manbasini (masalan, gidravlik suyuqlik bosimi, boshqa quvvat manbalari) oladi va ushbu ma'lumotni,energiyani harakatga aylantirib, tizimni boshqaradi. Ijrochi qurilmalar sensorlar tomonidan to'plangan va tahlil qilingan ma'lumotlarni, shuningdek, boshqa turdagi ma'lumot qabul qilib IoT tizimlarini boshqarish uchun ishlatadi, masalan, o'changan bosim ma'lum bir chegaradan pastbo'lsa, gaz oqimini to'xtatish.
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MULTIDISCIPLINARY RESEARCH AND MANAGEMENT STUDIES A
Ijrochi qurilmalar turlari:
❖ Elektrik ijrochi qurilma - bu kichik motorlar tomonidan ishlovchi qurilmalardir, ular energiyani mexanik momentga aylantiradi. Yaratilgan moment, ko'p burilishli klapanlarni boshqarish yoki darvozalarni boshqarish uchun zarur bo'lgan uskunalarni boshqarishda ishlatiladi. Elektrik ijrochi qurilmalar, shuningdek, turli klapanlarni boshqarish uchun dvigatellarda ham ishlatiladi.
❖ Mexanik chiziqli ijrochi qurilmalar- aylanuvchi harakatni chiziqli harakatga aylantiradi. Bu o'zgarish uchun vintlar va zanjirlar kabi qurilmalar ishlatiladi. Mexanik chiziqli ijrochi qurilmalarning eng oddiy misoli "vint" deb ataladi, bunda lead-screw, screw jack, ball screw va roller screw ijrochi qurilmalari barchasi bir xil printsipda ishlaydi: ijrochi qurilmaning murvatini aylantirish orqali vint milining chiziqli harakati amalga oshadi.
❖ Gidravlik ijrochi qurilmalar— bu mexanik qismlarga ega, chiziqli yoki to'rt burilishli klapanlarda ishlatiladigan oddiy qurilmalardir. Ular Paskal qonuniga asoslanib yaratilgan: agar yopiq, siqilmaydigan suyuqlikdagi har qanday nuqtada bosim oshsa, u holda idishdagi har bir nuqtada bir xil miqdorda oshish yuz beradi. Gidravlik ijrochi qurilmalar gidravlik energiyani ishlatib, mexanik jarayonni amalga oshiradigan silindr yoki suyuqlik motoridan iborat.
❖ Qo'lda boshqariladigan ijrochi qurilmalar: harakatni ta'minlash uchun tishli mexanizmlar yoki g'ildiraklardan foydalanadi, avtomatik ijrochi qurilmalar esa klapanni avtomatik ravishda boshqarish uchun tashqi quvvat manbasiga ega. Quvvat ijrochi qurilmalari uzoq hududlarda joylashgan quvurlaridagi klapanlar uchun zarurdir.
❖ Pnevmatik ijrochi qurilmalar- gidravlik ijrochi qurilmalar bilan bir xil kontseptsiyada ishlaydi, faqat suyuqlik o'rniga siqilgan gaz ishlatiladi.
UJJILUM.U.I
Ijrochi qurilma turlari
Elektrik qurilma Gidravlik qurilma
Volume 1, Issue 17, December 2024
Page 5
Kundalik hayotimizda ishlatib kelayotgan ba'zi ijoch qurilmalarimiz: o Aqlli uylar
Ijrochi qurilmalar bugungi aqlli uy tizimlarining ajralmas qismidir, chunki ular foydalanuvchilarga turli uskunalarni masofadan boshqarishga imkon beradi. Ularga isitish tizimlari, chiroqlar, termostatlar va xavfsizlik tizimlari kiradi.
o Eskalatorlar
Eskalatorlar IoTdagi ijrochi qurilmalarning yana bir ajoyib misolidir. Eskalatorlarning harakati ijrochi qurilma mexanizmi tomonidan amalga oshiriladi, bu esa harakat sensoridan kirishni oladi. Sensor har qanday harakatni sezgan zahoti, u ijrochi qurilmani ishga tushiradi va eskalatorning harakati boshlanadi.
o Sog'liqni saqlash
Ijrochi qurilmalar sog'liqni saqlash sohasidagi bir qator qo'llanmalarda ham ishlatilishi mumkin. Ularga tibbiy uskunalar yoki protezlar kiradi, bu yerda ijrochi qurilma protez qo'l-oyoqlarining muammosiz harakatini tartibga solishga yordam beradi.
Bugungi kunda biz elektron qurimalarga shu darajada o'rganib qolganmizki biz hayotimizni ularsiz tasavvur ham qila olmaymiz.Ularning asosiy qismini esa sensorlar va ijrochi qurilmalar egallagan,lekin biz bularga e'tibor bermay qo'yganmiz chunki ulardan foydalanish biz uchun kundalik odatlardan hisoblanadi.Yuqorida kundalik hayotishizda ishlatadigan ayrim ijrochi qurilmalar keltirilgan aslida esa ular juda ham ko'p.Misol uchun hamma uyda mavjud bo'lgan konditsionerlar havo haroratiga qarab moslashadi avtomatik ravishda o'chishi va yonishi mumkin.Led chiroqlar kun yorshganda o'chib kech tushayotganda yonadi.Televizorlar ko'rish vaqtini belgilab qo'yilsa osha vaqtda avtomatik ravishda o'chishi yoki yonishi mumkin.Bunday misollar hayotimizda juda ham ko'p,chunki hozir rivojlanish va yangiliklar yaratish davri.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Ammar Rayes , Samer Salam (2019)"Internet of Things From Hype to Reality" The Road to Digitization Second Edition -82-83.
2. https://blp.ieee.org/what-is-actuator-in-iot/ internet sahifasi.
3. https://images.app.goo.gl/kZN4vXkCXvyhY5k48 elektron web sahifasi.
4. Journal of Data Analysis and Information Processing, 2021, 9, 77-101 https://www.scirp.org/journal/jdaip.
