CC BY
40
Projekt wspolfinansowany ze srodkow Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka
ml. bryg. mgr inz. Zbigniew SURAL inz. Katarzyna WLODARCZYK
ZINTEGROWANY MOBILNY SYSTEM WSPOMAGAJ^CY DZIALANIA ANTYTERRORY STY CZNE I ANTYKRYZYSOWE - PROTEUS
Streszczenie
W artykule przedstawiono opis realizacji pierwszego etapu projektu badawczego „Zintegrowany mobilny system wspomagaj^cy dzialania antyterrorystyczne i antykryzysowe” oraz jego znaczenie w ochronie przeciwpozarowej i zarz^dzaniu kryzysowym.
Summary
The article presents the description of realization first stage of research project “ Integrated, mobile system, supporting anti-terrorist and anti-crisis operations” and its significance for fire protection and crisis management.
W styczniu 2009 r. rozpocz^to realizacji projektu badawczego „Zintegrowany mobilny system wspomagaj^cy dzialania antyterrorystyczne i antykryzysowe - PROTEUS” wspolfinansowanego ze srodkow Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Projekt jest realizowany przez konsorcjum, zlozone z siedmiu polskich podmiotow, w ktorym jednostkq, wiod^cq, jest Przemyslowy Instytut Automatyki i Pomiarow.
Pozostalymi czlonkami konsorcjum s^:
• Centrum Badan Kosmicznych Polska Akademia Nauk;
• Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej;
• Instytut Technologii Materialow Elektronicznych;
• Politechnika Poznanska;
• Politechnika Warszawska;
• Wojskowa Akademia Techniczna.
W ramach realizacji ww. projektu planowane jest stworzenie mobilnego systemu wspieraj^cego dzialania ratownicze, ktory umozliwi popraw? skutecznosci dzialan w sytuacji zagrozenia, poprzedzonych wszechstronnym rozpoznaniem, zaczynaj^c od prognozy przebiegu zdarzenia niekorzystnego na warunkach atmosferycznych koncz^c, co pozwoli na zahamowanie rozwoju i ograniczenie skutkow zdarzenia. Glownym zalozeniem projektu jest opracowanie systemu integruj^cego innowacyjne konstrukcje mechatroniczne z nowoczesnymi systemami informatycznymi, telekomunikacyjnymi i satelitarnymi najnowszej generacji. W ramach projektu planowana jest budowa i integracja co najmniej nast?puj^cych urz^dzen:
• bezpilotowego statku lataj^cego;
• trzech typow robotow (rozpoznawczy, rozpoznawczo-ratowniczy i interwencyjny);
• mobilnego centrum dowodzenia;
• zestawu czujnikow do nawigacji, wizualizacji miejsca akcji, wykrywania i oceny stanu zagrozenia itp.
System b?dzie przeznaczony do wspierania dzialan roznych sluzb interwencyjnych. W zwi^zku powyzszym jego zastosowania b?d^ obejmowaly nie tylko dzialania ratowniczo-gasnicze i z zakresu zarz^dzania kryzysowego, ale rowniez dzialania antyterrorystyczne.
W niniejszym artykule skupimy si? przede wszystkim na wykorzystaniu systemu do dzialan prowadzonych przez jednostki strazy pozarnej oraz w zarz^dzaniu kryzysowym.
Obecnie wszystkie czynnosci zwi^zane z walk^. z pozarami oraz innymi kl?skami zywiolowymi, prowadzone s^. glownie przez straz pozarn^. Zadania te cz?sto wi^z^. si? z koniecznosci^. narazenia osob prowadz^cych dzialania na niebezpieczenstwo utraty zdrowia, a nawet zycia. Bezpieczenstwo ratownika przeklada si? bezposrednio na efektywnosc jego dzialania, maj^c kluczowe znaczenie na dla zapewnienia bezpieczenstwa osob ratowanych oraz ograniczenie potencjalnego zagrozenia dla mienia i srodowiska naturalnego.
Osoby prowadz^ce dzialania ratownicze narazone s^. na wiele niebezpieczenstw oraz oddzialywanie wielu niekorzystnych czynnikow, mi?dzy innymi na:
• dzialanie plomieni;
• wysok^. temperatur?;
• eksplozje gazow, pylow i par cieczy;
• obecnosc toksycznych produktow rozkladu termicznego i substancji zr^cych;
• urazy mechaniczne spowodowane zawaleniem si? konstrukcji i urz^dzen technologicznych;
• porazenie pr^dem;
• skazenia biologiczne;
• radiologiczne;
• itp.
W celu poprawy bezpieczenstwa ratownikow, prowadz^cych dzialania interwencyjne niezwykle wazne jest stworzenie i wdrozenie „Zintegrowanego mobilnego systemu wspomagaj^cego dzialania antyterrorystyczne i antykryzysowe”. System ten znacz^co wplynie na popraw? skutecznosci i szybkosci prowadzenia dzialan ratowniczych oraz kierowania nimi na poziomach tj.:
• poziom interwencyjny - realizowany w strefie zagrozenia lub bezposrednich dzialan ratowniczych, w ktorej istnieje zagrozenie dla zdrowia i zycia ludzi oraz mienia lub srodowiska naturalnego b^dz prawdopodobienstwo jego wyst^pienia, w celu likwidacji zagrozenia lub skutkow zdarzenia oraz zapewnienia bezpieczenstwa ratownikom,
• poziom taktyczny - realizowany na granicy strefy zagrozenia lub poza ni^. w celu wykonania przyj?tej taktyki lub okreslonej strategii oraz nadzoru nad kierowaniem interwencyj nym,
• poziom strategiczny - realizowany w celu okreslenia i przyj?cia niezb?dnej strategii w likwidowaniu zagrozenia oraz nadzoru nad kierowaniem taktycznym.
We wszystkich prowadzonych dzialaniach ratowniczych i antykryzysowych istotnym elementem jest jak najszybsza lokalizacja osob zagrozonych oraz podj?cie stosownych dzialan maj^cych na celu ich ewakuacj? ze strefy zagrozenia. Jednoczesnie istotne jest, aby osoby bezposrednio zagrozone otrzymaly wsparcie, ktore pozwoli im przetrwac do momentu przybycia ratownikow.
„Zintegrowany mobilny system wspomagaj^cy dzialania antyterrorystyczne i antykryzysowe” pozwoli na zwi?kszenie bezpieczenstwa ratownikow, a tym samym osob ratowanych, oraz znacznie usprawni proces podejmowania decyzji przez Sztab Akcji i Zespol Zarz^dzania Kryzysowego. Tym samym b?dzie on mial istotny wplyw na zmniejszenie ilosci osob poszkodowanych w zdarzeniu, zmniejszenie strat w mieniu i ograniczenie negatywnego oddzialywania na srodowisko.
Pierwszym zadaniem podczas realizacji ww. projektu jest „Opracowanie wst?pnych zalozen taktyczno-technicznych dla systemu i podsystemow”. W ramach realizacji tego zadania CNBOP przeprowadzilo ankiet? wsrod przedstawicieli roznych jednostek organizacyjnych PSP dotycz^c^. potrzeb i oczekiwan strazakow w zakresie funkcjonalnosci i mozliwosci projektowanego systemu. Na podstawie zebranych informacji opracowano wykaz oczekiwanych zastosowan systemu. Po dokonaniu analizy zebranych ankiet zorganizowano spotkanie w celu prezentacji oczekiwan strazakow przedstawicielom konsorcjum realizuj^cego projekt, a takze przedstawienia strazakom dodatkowych mozliwosci jakie stwarzaj^. najnowsze technologie.
Warsztaty tematyczne pn. „Zdefiniowanie wymagan uzytkownikow koncowych” odbyly si? 25 lutego 2009 roku w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony
Przeciwpozarowej w Jozefowie.
Spotkanie otworzyl Dyrektor Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpozarowej pan ml. bryg. dr inz. Dariusz WROBLEWSKI, ktory w swoim wyst^pieniu pt. „Rozwoj ochrony przeciwpozarowej i strazy pozarnych w kontekscie historycznym - ewolucja zadan i kompetencji” przedstawil w jaki sposob zmieniala si? struktura i zadania strazy pozarnej w Polsce na przestrzeni ostatnich kilkuset lat oraz jak szeroki jest obecnie zakres dzialan strazy pozarnej.
Warsztaty prowadzone byly w formie prezentacji i wykladow oraz panelu dyskusyjnego.
Odpowiedzialny za nadzor nad przygotowaniem merytorycznym i organizacj^. warsztatow byl pan ml. bryg. mgr inz. Zbigniew Sural, ktory jednoczesnie przewodniczyl spotkaniu w zakresie organizacyjnym jak i moderowania dyskusji oraz formulowania wnioskow.
W spotkaniu udzial wzi?li przedstawiciele Komendy Glownej Panstwowej Strazy Pozarnej, Zarz^du Glownego Zwi^zku Ochotniczych Strazy Pozarnych RP, komend wojewodzkich i powiatowych PSP, a takze jednostek ratowniczo-gasniczych oraz czlonkowie konsorcjum realizuj^cego projekt.
Jako pierwszy wyst^pil pan nadbryg. w st. spocz. mgr inz. Maciej Schroeder, ktory w swojej prezentacji pod tytulem „Krotka charakterystyka podstawowych dzialan ratowniczych” przedstawil zakres dzialan Panstwowej Strazy Pozarnej podczas zwalczania pozarow, kl?sk zywiolowych oraz innych miejscowych zagrozen. Prezentacja ta miala na celu naswietlenie uczestnikom warsztatow, z jak szerokim zakresem dzialan strazak styka si? podczas sluzby, jakie napotyka trudnosci i problemy podczas prowadzenia dzialan ratowniczych. Zaprezentowane zostaly wszystkie zadania strazakow, ktore narazaj^. ich na jakiekolwiek niebezpieczenstwo poczynaj^c od pozarow poprzez wypadki w transporcie czy katastrofy budowlane, a koncz^c na katastrofach ekologicznych czy powodziach.
Kolejn^. prezentacj? przedstawil pan nadbryg. w st. spocz. mgr inz. Ryszard Dqbrowa, ktorego wyklad pod tytulem „Prezentacja oczekiwan zgloszonych przez przedstawicieli strazy pozarnej” odnosil si? kolejno do wszystkich zagrozen przedstawionych przez poprzednika, przedstawiaj^c wizje robotow, ktore moglyby pomoc w prowadzeniu rozpoznania, czy samych dzialan ratowniczych lub ulatwic ich koordynacj?. Prezentacja ta zostala przygotowana w oparciu o propozycje strazakow zebrane w formie ankiety.
ц
W prezentacji zaproponowano wst?pn^. list? elementow systemu oraz ich funkcje, a takze systemy i urz^dzenia w jakie powinny byc wyposazone, aby faktycznie staly si? narz?dziem pomocnym.
Oczekiwane zastosowania systemu to przede wszystkim:
• prowadzenie rozpoznania i pomiarow w strefie zagrozonej (na ziemi, w powietrzu, na wodzie i pod wod^),
• poszukiwanie osob poszkodowanych i zagrozonych oraz komunikacja z nimi,
• dzialania gasnicze,
• dzialania interwencyjne,
• prognozowanie rozwoju zdarzen,
• wspomaganie podejmowania decyzji przez kierjcego dzialaniami.
Po tej prezentacji rozpocz?la si? dyskusja na temat realnych mozliwosci techniczne realizacji oczekiwan uzytkownikow koncowych.
Pierwszym poruszonym tematem bylo stanowisko sterowania robotem. Konieczne okazalo si? ustalenie, czy ma to byc skomputeryzowany panel zamontowany na stale w samochodach operacyjnych, czy przenosne urz^dzenie, z ktorym ratownik b?dzie mogl si? swobodnie przemieszczac. Uzgodniono, ze panel sterowania powinien byc wykonany w wersji przenosnej, ale wskazana jest mozliwosc zdublowania sterowania w mobilnym centrum dowodzenia.
Zwrocono uwag? na koniecznosc okreslenia sposobu wizualizacji informacji przesylanych przez robota oraz czasu ich przesylania (czy dost?pne b?d^ na biez^co czy po powrocie robota do ratownika, ktory nim kieruje) oraz informacji diagnostycznych takich jak zasi?g urz^dzenia, jego aktualne polozenie czy ewentualne usterki. Ustalono, ze istnieje koniecznosc okreslenia stopnia autonomii robota w przypadku np. awarii l^cznosci pomi?dzy robotem i operatorem.
Uzgodniono rowniez, ze nalezy rozwazyc wykorzystanie istniej^cych robotow podwodnych oraz ich integracj? z projektowanym systemem.
Kolejnym zagadnieniem jakie omawiano bylo okreslenie wymagan w zakresie obslugi urz^dzenia, a przede wszystkim wymaganych kwalifikacji i szkolenia operatorow. Ustalono, ze obsluga systemu nie powinna wymagac dlugotrwalego szkolenia powinna byc mozliwie nieskomplikowana.
Ponadto zwrocono uwag?, ze elementami systemu mog^. byc nie tylko roboty, ale rowniez zestaw czujnikow rozmieszczonych w poszczegolnych miejscach i przesylaj^cych poz^dane informacje do punktu dowodzenia.
W trakcie dyskusji stwierdzono, ze glownym ograniczeniem w spelnieniu oczekiwan strazakow mog^. bye przede wszystkim koszty budowy systemu, a nie techniczne mozliwosci realizacji.
Po zakonczeniu powyzszej dyskusji przedstawiciele konsorcjum realizuj^cego projekt zaprezentowali mozliwosci zastosowania innowacyjnych rozwi^zan technicznych i technologicznych w dzialaniach ratowniczych i zarz^dzaniu kryzysowym:
Przedstawiciel Przemyslowego Instytutu Automatyki i Pomiarow pan Piotr
Szynkarczyk zaprezentowal osi^gni^cia instytutu w zakresie budowy robotow oraz przyklady ich zastosowania.
Prezentacja obejmowala rozwi^zania, ktore juz funkcjonuj^. w policji oraz wojsku. Omowione zostaly rowniez nowe trendy w zakresie konstrukcji robotow oraz podstawowe problemy wynikaj^ce z ewolucji robotow.
Przedstawiciel Wojskowej Akademii Technicznej pan Mieczyslaw Szustakowski zaprezentowal roznego rodzaju czujniki, kamery, dalmierze oraz ich mozliwosci. Przedstawione zostaly osi^gni^cia uczelni w zakresie produkcji w/w elementow, prognozowany rozwoj techniki i technologii ich produkcji, oraz mozliwosci ich wykorzystania w realizowanym projekcie.
Przedstawiona rowniez zostala wizja robota na podwoziu g^sienicowym z wymiennym zestawem glowic, ktorego zalet^. jest mozliwosc dostosowania go do aktualnych potrzeb.
Przedstawiciel Instytutu Technologii Materialow Elektronicznych pan Lech Dobrzanski zaprezentowal zagadnienia dotycz^ce detekcji i analizy widmowej plomienia w zakresie promieniowania UV. Przedstawione zostaly osi^gni?cia instytutu w tym zakresie oraz najnowsze tendencje rozwojowe.
Przedstawiciel Politechniki Warszawskiej - Instytutu Radioelektroniki pan Tomasz Keller zaprezentowal mozliwosci wykorzystania systemow l^cznosci bezprzewodowej. Omowione zostaly technologie satelitarne, systemy stratosferyczne, sieci metropolitalne, standardy MPEG-2/MPEG-4 oraz podstawowe zalozenia naziemnej telewizji cyfrowej. Nast?pnie przedstawiono zagadnienia dotycz^ce podsystemu l^cznosci tj. kodowanie, propagacja fal, elastycznosc pol^czen oraz scharakteryzowano systemy antenowe.
Przedstawiciel Politechniki Warszawskiej - Zakladu Teorii Maszyn i Robotow pan Andrzej Chmielniak zaprezentowal mozliwosci i doswiadczenia uczelni w zakresie badania nad czujnikami i elementami wykonawczymi, oraz mozliwosci ich zastosowania w robotach. Omowiono rodzaje czujnikow oraz ich funkcje. Nast?pnie przedstawione zostaly elementy wykonawcze systemu (manipulatory i chwytaki) oraz ich podstawowe wymagane parametry, a takze rodzaje ukladow jezdnych robotow.
Na koniec zasygnalizowano koniecznosc okreslenia autonomii robota w warunkach przerwania l^cznosci z operatorem, prowadzenie dzialan w trudnym terenie (analiza mobilnosci) oraz uniwersalnosc konstrukcji (przezbrajanie w miejscu akcji).
Przedstawiciel Politechniki Poznanskiej pan Mikolaj Sobczak, zaprezentowal koncepcji budowy centrum dowodzenia, jego wyposazenie oraz mozliwosci. Podczas prezentacji przedstawione zostaly mozliwosci stworzenia sieci l^cznosci pomi$dzy poszczegolnymi elementami systemu oraz zaprezentowane urz^dzenia, za pomoc^ ktorych siec taka moze byc zbudowana. Nastepnie omowione zostaly bezzalogowe statki lataj^ce oraz urz^dzenia, w jakie mog^. byc one wyposazone. Przedstawione zostaly rowniez przyklady ich zastosowania.
Reprezentuj^ca Centrum Badan Kosmicznych PAN pani Anna Foks-Ryznar przedstawila prezentacji dotycz^c^. nawigacji i obserwacji satelitarnej w zarz^dzaniu kryzysowym i ratownictwie. Omowione zostaly nowoczesne techniki satelitarne i sposoby ich wykorzystania we wszystkich fazach zarz^dzania kryzysowego:
• nawigacj a w drodze do miej sca zdarzenia;
• sledzenie transportow niebezpiecznych;
• precyzyjna lokalizacja wezwan (np. wypadki drogowe, ratownictwo morskie i gorskie);
• sledzenie polozenia sil i srodkow w rejonie zdarzenia;
• niezaleznosc od systemow naziemnych.
Przedstawiciel Przemyslowego Instytutu Automatyki i Pomiarow pan Jakub
Ryzenko przedstawil prezentacji pod tytulem „Zintegrowane srodowisko informacyjne dla
■ Mmm
fl IF- - mi
zarz^dzania kryzysowego”. W prezentacji tej przedstawione zostaly mozliwosci centrum koordynacji dzialan ratowniczych z wykorzystaniem programow Swiatowid oraz EuroAwareness. Zaprezentowano tez mozliwosci wykorzystania powszechnie telefonow komorkowych podczas prowadzenia, czy koordynacji akcji. Funkcja ta mialaby polegac na informowaniu uslug^. SMS lub MMS uzytkownikow znajduj^cych si? w okreslonym rejonie o zaistnialym zagrozeniu, czy utrudnieniu oraz o potrzebie ewakuacji z obiektu oraz mozliwych jej sposobach.
Po zakonczeniu prezentacji rozpocz?to dyskusj?, ktorej celem bylo ustalenie listy zastosowan systemu w dzialaniach ratowniczych i dzialaniach z zakresu zarz^dzania kryzysowego, z uwzgl?dnieniem oczekiwan potencjalnych uzytkownikow projektowanego systemu.
W trakcie dyskusji omowiono szczegolowo zastosowanie bezzalogowych statkow lataj^cych, ktore b?d^ mialy wszechstronne zastosowanie rozpoznawcze, do lokalizacji zagrozen, wyznaczenia strefy zagrozenia, poszukiwania poszkodowanych itp. Zaproponowano, aby rozwazyc mozliwosc budowy dwoch roznych typow statkow lataj^cych: pierwszy przeznaczony bylby do monitorowania strefy zagrozonej z wi?kszej wysokosci (w celu wyznaczenia calej strefy zagrozenia), drugi powinien poruszac si? na malej wysokosci z mozliwosci^. „zawisu” w celu dokladnego rozpoznania zagrozenia, lub np. zapewnic komunikacj? z poszkodowanym.
Kolejnym tematem bylo wykorzystanie robotow w akcjach ratownictwa chemicznego. Dyskusja dotyczyla okreslenia zastosowan i wyposazenia robota w niezb?dny sprz?t, oraz zastosowania konstrukcji umozliwiaj^cej prac? w trudnych i niebezpiecznych warunkach.
Ustalono, ze podstawow^. funkj robotow w dzialaniach ratownictwa chemicznego b?dzie rozpoznanie miejsca akcji, pomiary i pobieranie probek substancji niebezpiecznych.
Ostatnim tematem dyskusji byly roboty „wodno-lodowe”, ktore moglyby poruszac si? zarowno po lodzie, wodzie i lodzie. Skupiono si? przede wszystkim na rodzaju nap?du, jaki mozna zastosowac do poruszania si? w tym trudnym (grz^skim) terenie, cienkim lodzie oraz po wodzie. Omowiono rowniez kwesti? wyposazenia robota w narz?dzia do ratowania poszkodowanych lub ich podejmowania.
Kolejnym etapem prac jest szczegolowe doprecyzowanie funkcjonalnosci poszczegolnych elementow zintegrowanego systemu wspomagaj^cego dzialania antyterrorystyczne i antykryzysowe oraz okreslenie warunkow srodowiskowych, jakie mog^. wyst^pic w miejscu akcji. Na podstawie tych opracowan oraz wymagan uzytkownikow koncowych uzgodnionych w trakcie warsztatow tematycznych zostan^. przygotowane scenariusze potencjalnych dzialan ratowniczych, zarz^dzania kryzysowego z zastosowaniem projektowanego systemu. Scenariusze zostan^. oparte na analizach akcji ratowniczo-gasniczych, ktore mialy miejsce w rzeczywistosci. Opracowanie scenariuszy uzycia robotow i mobilnego centrum dowodzenia dla sytuacji kryzysowych pozwoli na zidentyfikowanie parametrow niezb?dnych do przeprowadzenia analizy i wyboru kryteriow oceny dzialania systemu.
Analiza potencjalnego negatywnego wplywu zjawisk zwi^zanych z przebiegiem sytuacji kryzysowych pozwoli na wybor parametrow istotnych z punktu widzenia niezawodnosci systemu i podsystemow. Znajomosc skrajnych wartosci niekorzystnych parametrow umozliwi okreslenie wlasciwych kryteriow oceny dzialania systemu oraz wskazanie odpowiednich metod badawczych.
Po zakonczeniu prac zwi^zanych z opracowaniem scenariuszy dzialan oraz analizy i wyborem kryteriow oceny systemu, planowane jest zorganizowanie kolejnych warsztatow tematycznych, w trakcie ktorych wspolnie z partnerami realizuj^cymi projekt zostan^. zweryfikowane mozliwe do osi^gni?cia funkcjonalnosci systemu oraz graniczne warunki srodowiskowe, a takze okreslona zostanie ostateczna lista komponentow systemu (ich liczba i rodzaj).
Ostatnim etapem realizacji zadania nr 1 w projekcie b?dzie opracowanie wst?pnych zalozen taktyczno-technicznych dla systemu i podsystemow. B?d^ one uwzgl?dnialy zarowno
oczekiwania potencjalnych uzytkownikow jak rowniez realne mozliwosci techniczne realizacji. Zalozenia te b?d^. materialem wyjsciowych dla naszych partnerow w projekcie do rozpocz?cia prac projektowych, a nast?pnie konstrukcyjnych.
Podsumowanie
„Realizacja projektu PROTEUS pozwoli na pokonanie barier i przelamanie luk technologicznych, ktore uniemozliwialy do tej pory opracowanie w Polsce zintegrowanego mobilnego systemu wspomagaj^cego dzialania antyterrorystyczne i antykryzysowe. W czasie realizacji projektu PROTEUS zostanie zbudowana wersja demonstracyjna systemu. Umozliwi to zweryfikowanie w praktyce opracowanych na potrzeby projektu nowych technologii i rozwi^zan technicznych.”1
1 http://www.piap.pl/aktualnosci_projekt_proteus.php
Literatura:
W artykule wykorzystano prezentacje przedstawione w trakcie warsztatow tematycznych „Zdefiniowanie wymagan uzytkownikow koncowych”:
1. Wroblewski D., „Rozwoj ochrony przeciwpozarowej i strazy pozarnych w kontekscie historycznym - ewolucja zadan i kompetencji” - Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej, 25.02.2009
2. Schroeder M., „Charakterystyka podstawowych dzialan ratowniczych”, 25.02.2009
3. D^browa R, „Roboty do celow ratowniczych”, 25.02.2009
4. Szynkarczyk P., „Mozliwosci robotow PIAP”- Przemyslowy Instytut Automatyki i Pomiarow, 25.02.2009
5. Szustakowski M. „Opracowanie i integracja czujnikow” - Wojskowa Akademia Techniczna, 25.02.2009
6. Dobrzanski L., „Detekcja i analiza widmowa plomienia w zakresie UV” -Instytut Technologii Materialow Elektronicznych, 25.02.2009
7. Keller T., „Mozliwosci wykorzystania technologii i rozwi^zan systemow l^cznosci bezprzewodowej” - Politechnika Warszawska Instytut Radioelektroniki, 25.02.2009
S. Zielinska T, Andrzej Chmielniak „Innowacyjne rozwi^zania w projekcie PROTEUS: czujniki i elementy wykonawcze robotow” - Politechnika Warszawska, Wydzial Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa, Zaklad Teorii Maszyn i Robotow, 25.02.2009
9. Sobczak M „Nowoczesne systemu mobilne w zarz^dzaniu kryzysowym” -Politechnika Poznanska, 25.02.2009
10. Foks - Ryznar A „Nawigacja i obserwacje satelitarne w zarz^dzaniu kryzysowym i ratownictwie - nowe mozliwosci techniczne” - Centrum Badan Kosmicznych Polska Akademia Nauk, 25.02.2009
11. Ryzenko J. „Zintegrowane srodowisko informacyjne dla zarz^dzania kryzysowego” -Przemyslowy Instytut Automatyki i Pomiarow, 25.02.2009
