Научная статья на тему 'ИНСОНЛАР САДАФИ ҲИММАТИДАНДУР'

ИНСОНЛАР САДАФИ ҲИММАТИДАНДУР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

95
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
комил инсон / ҳис-туйғу / ҳиммат / ҳикмат / пок севги / садаф / шарқ адабиѐти / бадиий-эстетик мақсад / манавият / тўғрилик / perfect man / emotion / generosity / wisdom / pure love / pearl / oriental literature / artistic-aesthetic purpose / spirituality / correctness

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Райхон Расулова

Мазкур мақолада инсонлар орасида сайқалланиб бориши зарур бўлган хислатлар, бугунги кун ѐшлари тарбиясида учраб турадиган нуқсонлар хусусида Алишер Навоийнинг “Лисонут-тайр”, “Ҳайрат ул-аброр” асарларига мурожаат қилиб, мисоллар ѐрдамида таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The paper is written about important values and defects in relationships among today's youngsters based on examples from "Hayrat-ul abror" and "Lisonut-tayr" by A. Navoiy.

Текст научной работы на тему «ИНСОНЛАР САДАФИ ҲИММАТИДАНДУР»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 ИНСОНЛАР САДАФИ ХДММАТИДАНДУР

Райхон Расулова

Тошкент вилояти Чирчиц давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада инсонлар орасида сайцалланиб бориши зарур булган хислатлар, бугунги кун ёшлари тарбиясида учраб турадиган нуцсонлар хусусида Алишер Навоийнинг "Лисонут-тайр", "Хдйрат ул-аброр" асарларига мурожаат цилиб, мисоллар ёрдамида тахлил цилинган.

Калит суз ва иборалар: комил инсон, хис-туйгу, химмат, хикмат, пок севги, садаф, шарц адабиёти, бадиий-эстетик мацсад, манавият, тугрилик .

Raykhon Rasulova

Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

The paper is written about important values and defects in relationships among today's youngsters based on examples from "Hayrat-ul abror" and "Lisonut-tayr" by A. Navoiy.

Keywords: perfect man, emotion, generosity, wisdom, pure love, pearl, oriental literature, artistic-aesthetic purpose, spirituality, correctness.

КИРИШ

Инсоният пайдо булибдики, узидан кейинги авлодни тарбиялаб бориш ва бунинг натижасида хаётига мазмун-маъно олиб кириш хацида уйлайди. Х,аёт эса тинимсиз харакатни талаб етади ва бир текис кечмайди. Турмуш йулларида турли-туман довонларга дуч келади ва улардан ошиб утиш йулларини уйлайди. Бу жараёнда халол ва покиза туйгули инсонларгина хаётдан завц ола билиши ва узгаларга хам гузаллик ифорларини таратиши мумкин. Завцланиб яшаш омилларини узгалар хаётига мазмун-маъно олиб киришда деб билгувчилар эса абадий бархаётдир. Алишер Навоий уз хаёт йули билан намуна булибгина цолмай, адабиёт аталмиш сирли-сехрли восита билан кишилик тарихида жуда бебахо из цолдирган. Бу инсон мазкур бебахо воситани доимо янгилаб ва, шунинг баробарида, узининг кунгил куйларига мос янги оханглар олиб кириб сайцаллаб борди. Бадиий асарларида нарса-ходисаларни жонли тасвирлаш, хис-туйгу ва кечинмаларни ёрцин ифодалашда туркий тил имкониятларидан кенг фойдаланиб чин инсонийлик бурчини бот-бот исботлаб берди. Шарц адабиётида Алишер Навоий асарлари хикматга бойлиги, тафаккур

меваларининг бисёрлиги ва бебахолиги билан ажралиб туради. Бугунги кунимиз учун, замондошларимиз учун, ёш авлод учун зарур дурдоналар дейишимиз уринлидир. Биргина "Лисонут-тайр"асари мазмунида бунинг ёркин исботини топиш мумкин.

АДАБАЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Алишер Навоийнинг фалсафий, ахлокий, маънавий оламидан хабардор булиш, бугунги укувчи учун бекиёс хикматдир. Кишилик кисматидан, хаётдан шундай мазмунли хикматлар-маънавий кашфиётлар яратадики у барча замонлар китобхони учун охорли фикрлар булиб мангу яшайди.

Хрзирги одамлар ,айникса, ёш авлод орасида ташки гузалликка караб бахо бериб ва бунга муккасидан кетганлар куплаб топилади. Буюк ахлок отаси Алишер Навоий ёшларга карата,

Одам улгон зеби зохирдин демас, Кимки ондин фахр этар,одам эмас. Зеби зохир жуз тамасхур келмади, Кимсага ондин тафохур келмади.

"Х,ар бир узини одам хисоблайдиган инсон ташки гузалликка интилмаслиги керак. Ташки гузаллик билан фахрланадиган киши одам эмасдир.Одамлар бундай кишиларни масхара киладилар. Ташки гузаллик кишиларга шон-шараф келтирган эмас",- деган мурожаати барча замонларда уз кучига эга.

Хуснларига, аклига юксак бахо берувчилар учун:

Худпарастесен, узунгнинг ошики, Худписандесен- мазаммат лойики.

Х,ар бир узига ошик булган кимса, узига сигинадиган зот, узини уйлайдиган худбиндир. Бу билан у узини тубанликка тортадур, деб хулосалайди ва инсоний бахтни шахс вафодорлигида деб билади. Агар инсонда вафо булмаса бу шахс фожиасидир деб билади.

Одами булса вафо андин йирок, Ит вафо бобида андин яхширок.

Халкимизнинг ит садокати- вафоси хакидаги карашларидан уринли фойдаланган муаллиф вафосиз кишиларга карата зарба берган.

Алишер Навоий инсон узига тугриликни одат килмоги хакида суз юритаркан, турли нарса ва ходисаларнинг, кундалик турмушда жуда куп буюм

ва жихозларнинг тугри ва эгри хусусиятларини солиштиради. "Хдйрат ул-аброр" достонидан бунга куплаб мисоллар келтириш мумкин.

Х,ар кишиким, тузлук эрур пешаси, Кажрав эса чарх не андешаси.

Йул неча туз, йулчига максад кариб, Хамлигидин тушса йирок йук ажиб.

Най туз учун истар ани ахли хол, Чун туз эмас, эгри курар гушамол.

Найза булиб тузлигидин сарбаланд, Чирмош учун бандга колиб каманд.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Х,ар ким узига тугриликни одат килгандан кейин чархнинг тескари айлангани билан унинг нима иши бор?! Ернинг эгрилиги ук тугри учганлиги учун зарар килолмайди. Йул канча тугри булса, максад шунча якин, йул эгри булса максад узоклашганидан ажабланиш уринсиз. Най тугри булгани учун суфийлар уни яхши куришади, эгри булса кулогидан буралади. Найза тугри булганидан доим боши юкори, аркон эса чирмош булгани учун боглашга ишлатилади.

Тугри йулдан юриш бугунги кунда хам зарур масала булиб бормокда.

Х,иммати баланд инсонлар хакида эса, феълида хам шунга яраша иззат-мартаба топишини уктиради. "Агар химмат бир гавхар булса, инсонни садаф деб хисобла, бу садафга асл шараф уша гавхар туфайлидир. Агар кишида химмат бор булса, унга тахт ва амалнинг кераги йукдир, мол-мулк хам унинг кунглига ёкмайди. Х,иммати унинг катта давлатидир. Чунки химматли киши барча ишларни бажара олади. Х,иммати эр кишини эътиборли килади, мансаб, мулк ва хазинанинг дахли йукдир. Х,иммати йук киши аклли кишилар орасида обру- эътибор топа олмайди. Кимки химмат егаси булса, бу хислат унга икбол келтиради. Агар шохга паст химмат берилган булса, бундай шох химматли гадодан маглубдир. Инсонлардаги гузаллик химмат туфайлидир, ёмон нафснинг жазоси хам химматдандир".

Бу каби мисолларда Алишер Навоий мисралари инсоният учун бебахолиги яна бир карра исботланган. Одамийлик мулкининг чуккисига

айланиб боравериши курсатиб берилган. Буюк мутафаккир ижоди ранг-баранглиги билан барчани хайратга солиб келмоцда. Сузлар уммонидан сараланган дур-у маржонлари билан ,нафацат, шеърият чаманини, балки хикматлар шодасини хам такдим этиб цолдирди. Буларга: Кишининг одоби унинг бойлигидан яхшидир.

Охират савоби дунё рохатидан яхшидир. Тил зарбаси-тиш огригидан кучлироц. Куп тоатдан-оз маърифат яхши, ацдли душман ахмоц дустдан яхшироцдир. Ёмон дуст- шайтондир.

Сени ёмонликка бошлаган киши душманингдир. Тил сукути- инсон саломатли.

ХУЛОСА

Кимки кунглини цаттиц суз жарохатлар экан, унинг аччиц тили захарли найзадек санчилади. Мулойим суз- вахшийларни улфатга айлантиради, сехргар- оханг билан афсун уциб илонни инидан чицаради. Куп бемаза сузлайдиган эзма- кечалари тонг отгунча тинмай хурадиган итга ухшайди. Тили ёмон одам- халц кунглини жарохатлайди, уз бошига хам етказади. Бу каби турфа ва пурмаъно ижод том маънодаги маьнавий хазинамиз сарчашмасидир. Биз ундан цанчалик куп фойдаланмайлик, маънавий озуцамиз цайнаб чицаверади ва кунгиллар узанини бойитиб, бар хаётяшайверади.

REFERENCES

1. ^Куронов Д., Мамажонов З., Шералиева М. (2010). Адабиётшунослик лугати. -Тошкент: Академнашр.

2. Sirojiddinov Sh. O'zbek mumtoz adabiyotining falsafiy sarchashmalari. - T.: YAngi asr avlodi, 2011.

3. O'zbek mumtoz adabiyoti namunalari / Majmua. (1-2-jildlar) Tuzuvchi, izoh va sharhlar muallifi: N.Rahmonov. - T.: Fan, 2005, 2007.

4. Rahmonov N. O'zbek adabiyotini davrlashtirish masalalari. Monografiya. - T.: "Mumtoz so'z", 2016.

5. Hojiahmedov A. Mumtoz badiiyat malohati. - T.: SHarq, 1990.

6. Is'hoqov Yo. So'z san'ati so'zligi. - T.: O'zbekiston, 2014.

7. Milliy uyg'onish davri o'zbek adabiyoti. Darslik - T.: Ma'naviyat, 2014.

8. Adizova I. O'zbek mumtoz adabiyoti tarixi. O'quv qo'llanma. -T.:2006.

9. S. Ahmedov, B.Qosimov, R. Qo'chqorov, Sh. Rizayev. Umumiy o'rta ta'lim maktablari uchun 5-sinf darsligi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.