33Pedagogik ta'lim klasteri: muammo vayechimlar Pedagogical Education Cluster: Problems and Solutions Кластер педагогического образования: проблемы и решения
2. BARQAROR RIVOJLANISHDA UZLUKSIZ TA'LIM: INNOVATSIYA VA INTEGRATSIYA
CONTINUOUS EDUCATION IN SUSTAINABLE DEVELOPMENT: INNOVATION AND INTEGRATION
НЕПРЕРЫВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ В ОБЛАСТИ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ: ИННОВАЦИИ И ИНТЕГРАЦИЯ
INKLYUZIV TA'LIM SHAROITIDA ALOHIDA TA'LIM EHTIYOJIGA EGA TALABALARNI O'QITISHDA AKTNI O'RNI
Gavhar Saparovna Abdullayeva
TVCHPI "Defektologiya" kafedrasi dotsenti v.b.
Annotatsiya: Ushbu maqolada eshitishda nuqsoni bor talabalarga maxsus fanlarni o'qitish samaradorligini oshirish yo'llari ko'rib chiqildi, mavzuni o'rgatishning o'ziga xos xususiyatlari tahlil qilinadi. Muallif tomonidan ushbu talabalar toifasiga ishlash usullari tasvirlagan. Zamonaviy maktab oldiga ta'lim sifatini oshirish va ta'lim berish, har birining yuqori ilmiy darajasini ta'minlash fan mavzusini takomillashtirish, fan asoslarini mustahkam o'zlashtirish usullarini takomillashtirish orqali o'qitish, shuningdek, o'quvchilarning mustaqil ehtiyojlarini shakllantirish, yangi bilimlarni rivojlantirishga ijodiy yondashish.
Tayanch so'zlar: eshitishda nuqsoni bor talabalar, inklyuziv ta'lim, maxsus fanlar, maxsus adabiyotlar, fundamental bilimlar.
РОЛЬ ИКТ В ОБУЧЕНИИ СТУДЕНТОВ С ОСОБЫМИ
ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫМИ ПОТРЕБНОСТЯМИ В УСЛОВИЯХ ИНКЛЮЗИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Аннотация: В данной статье рассмотрены пути повышения эффективности преподавания специальных дисциплин студентам с особыми образовательными потребностями, проанализированы особенности преподавания предмета. Описанные автором способы работы с данной категорией учащихся. Перед современной школой стоят задачи повышения качества образования и воспитания, обеспечения высокого научного уровня каждого из них путем совершенствования предмета предмета, совершенствования методов твердого усвоения основ предмета, а также
формирования самостоятельных потребностей студентов, творческого подхода к усвоению новых знаний.
Ключевые слова: студенты с осоыми образовательными потребностями, инклюзивное образование, специальные науки, специальная литература, фундаментальные знания.
THE ROLE OF ICT IN TEACHING STUDENTS WITH SPECIAL EDUCATIONAL NEEDS IN INCLUSIVE EDUCATION
Abstract: This article discusses ways to improve the effectiveness of teaching special subjects to students with special educational needs, and analyzes the features of teaching the subject . The methods of working with this category of students described by the author.The modern school is faced with the task of improving the quality of education and upbringing, ensuring a high scientific level of each of them by improving the subject of the subject, improving the methods of solid assimilation of the basics of the subject, as well as the formation of independent needs of students, a creative approach to the development of new knowledge.
Keywords: students with special educational needs, inclusive education, special sciences, special literature, fundamental knowledge.
Eshitish qobiliyatida nuqsoni bo'lgan shaxslarni o'qitish tizimini takomillashtirish quyidagilarni o'z ichiga oladi. Maxsus fanlar sifatini oshirishi, ko'plab kasblar va zamonaviy jamiyat a'zosi sifatida umumiy madaniyatining o'sishi ham kar va zaif eshituvchi talabalar orasida maxsus kontingenti hisoblanadi va ularga ta'lim berish jarayonida an'anaviy ta'lim muassasalari o'qituvchilari odatda muayyan qiyinchiliklarga duch keladi. Ushbu talabalar uchun o'quv materiallarini taqdim etishda ularga ko'proq vizualizatsiya, ko'rgazmali tamoyilga e'tibor berish kerak: korrektsion maxsus dasturlar masalan, tushunchalar lug'ati.
Ta'lim sifatini yaxshilash muammosi yangi faol o'qitish usullari topish zarurligini ta'kidlaydi. A. P. Gozova [1], A. G. Zikeeva asarlarini tahlil qilish natijasida, V. B. Suxovoy va boshqalar, shuningdek, xususiy pedagogik tajriba asosida eshitishda nuqsoni bor shaxslar ta'limi maxsus fanlar o'qitish samaradorligini oshirishning quyidagi usullarini ajratib beradi, umumiy va maxsus pedagogika tamoyillarni birlashtirgan holda:
- o'quv faoliyati ko'nikmalarini shakllantirish, o'z-o'zini nazorat qilish va
uni amalga oshirish qobiliyati;
- o'quv faoliyatini individuallashtirish, bilim, ko'nikma, mantiqiy fikrlash va nutqni rivojlantirish darajasini har bir talabani nazorat qilish;
- muammoli ta'lim elementlaridan foydalanish;
- xususan, axborot texnologiyalari orqali ko'rgazmalilikni ta'minlash;
- o'quv materiallarining kommunikativligini ta'minlash, talabalarning faol og'zaki nutqni rivojlantirish.
Alohida ta'lim ehtiyojiga ega shaxslarni o'qitishda psixofizologik, eshitish va bilim qobiliyatining xususiyatlarini e'tiborga olish kerak. Bu esa, maxsus ta'limning o'ziga xos xususiyatlarini belgilaydi ta'limning korrektsion yo'nalishi, surdotarjimondan foydalanish va kar va zaif eshituvchi talabalar bilan muloqot qilishda o'ziga xos vositalardan foydalanish, eshitishda nuqsoni bo'lgan shaxslarni o'qitishda uslubiy metodlarni aniq tanlash. Ma'lumki, maxsus fanlarni o'qitishda o'ziga hos murrakablikka ega.
O'quv mashg'ulotlariga tayyorgarlik ko'rish jarayonida har bir talabalarning mavjud bo'lgan bilim darajasini hisobga olish kerak. Barcha talabalarni o'qitishda har bir darsning majburiy elementlari mavzu nomi, maqsadni belgilash, rejasini yozish, asosiy tushunchalar va ularni o'rganish usullari, talabalarning faoliyati va o'zlashtirish darajasini tahlil qilish hisoblanadi. Ushbu ta'lim tarkibiy qismlar bilan bir qatorda eshitish qobiliyatida nuqsoni ega bo'lgan talabalar darslarning zarur tarkibiy qismi lug'at ustida ishlash hisoblanadi , ya'ni eshitishda nuqsoni bo'lgan talabalarni nutqini boyitish va rivojlantirish bo'yicha ishlarni olib borish kerak.
Nazariy mashg'ulotlarni olib borishda har doim avvalgi mavzudagi bilimlarni eslash bilan boshlanadi. O'qituvchining ko'rsatmasiga ko'ra, talabalar 510 daqiqa davomida o'rganilgan mavzuning barcha asosiy ta'riflari, tushunchalari, atamalarini eslaydilar. Keyin tezkor so'rov o'tkaziladi (shakl boshqacha bo'lishi mumkin). Eshitishda nuqsoni bo'lgan talabalarda uzoq muddatli xotira yaxshi rivojlanmagan shuning uchun bu bosqich juda zarur. Yangi mavzu bilan tanishishni unga hos terminlar kiritish bilan boshlanishi kerak. Atama doskada yoziladi va daktil yordamida ko'rsatilladi, keyin o'qituvchi uning ma'nosini talabalar bilan birgalikda tushuntiradi (va iloji bo'lsa, va surdotarjimon bilan) terminga mos bir ishorani tanlaydi yoki ixtiro qilinadi.
Keyin, o'qituvchi mavzuning asosiy mazmunini kompyuter taqdimotlar orqali yoritadi. Kompyuterdan foydalanish qisqacha taqdim etishga imkon beradi sxemalar, grafiklar, chizmalarni yaxshi his qilish uchun va turli xil maxsus effektlar bilan materiallarni taqdim etishni yordam beradi. Bunday jarayon eshitishda nuqsoni bor talabalar ta'limi uchun samarali jarayon hisoblanadi,
chunki ular bir xil matnni idrok qilishga qiynaladi.
Ma'ruza yakunida talabalarga savollar va nazariy topshiriqlar taklif etiladi, bu esa o'rganilgan materialni darhol o'zlashtirishga imkon beradi. Amaliy mashg'ulotlar esa har xil mashqlar va vazifalar beriladi. Muammolarni amaliy hal qilish samaradorligi (geometrik, algebraik va boshqalar) eshitishda nuqsoni bor talabalarda nisbatan yuqori. Biroq, nazariy jihatdan muammolarni yechishda ular tengdoshlardan ancha orqada qoladi (turli qiymatlar orasidagi bog'liqliklarni tahlil qilish, alohida ajratish o'zgaruvchilar, olingan natijalarni dastlabki bilan taqqoslash, shakllantirish, xulosa qilish).
Shunday qilib, talabalarda mantiqiy fikrlash shakllanish ko'nikmalari, ya'ni bilish jarayonida mantiqiy vositalaridan ongli ravishda foydalanish. Mantiqiy ko'nikmalarni shakllantirish faoliyati (tahlil qilish, taqqoslash, berish, tushunchalar ta'riflari, materiallarni tizimlashtirish, isbotlash va h. k.) quyidagilar quyidagi komponentlarni o'z ichiga oladi: mantiqiy qabul qilishning mohiyatini ochib berish, qiymatni aniqlash va qabul qilish, undan amaliy foydalanish.
Eshitishda nuqsoni bor talabalarning mantiqiy fikrlashni rivojlantirish ustida ish olib borish jarayoni, muntazam, izchil bo'lishi kerak va talabalarning har bir guruhi uchun turli yo'llar bilan shakllantirish kerak. Eshitish qobiliyatida nuqsoni talabalarning ta'lim faoliyatini individuallashtirish A. G. Zikeev [1], ularning individual xususiyatlarini hisobga olish asosida amalga oshiriladi, kognitiv faoliyatda namoyon bo'lgan, psixofizik (shu jumladan eshitish qobiliyati) qobiliyatlari, hissiy va irodani safarbar qilish qobiliyati intellektual xususiyatlari; shuningdek didaktik vositalardan va tashkiliy usullardan foydalanishdan iborat.
Didaktik vositalardan foydalanish nuqtai nazaridan bu to'g'ri ko'rinishda namoyon bo'ladi ta'lim maqsadlari va muayyan vazifalar va nazorat qilish usullarini birlashtirish (o'z-o'zini nazorat qilish) natijada hosil bo'lgan bilimlarning har bir bosqichida va ko'nikmalar. Tashkiliy jihatdan, bu nafaqat to'ldirishning kamayishi bilan ifodalanadi. Sinflar, guruhlar, shuningdek, ta'lim vazifalariga, kombinatsiyasiga qarab farq qiladi: kollektiv, guruh va individual ta'lim shakllari. Kichik to'ldirish (10 -12 kishi) o'qituvchiga alohida texnikadan o'tishga imkon beradi, faol ta'lim tizimiga individual yondoshishning usullari, qismlari faoliyati, shaxsning jadal rivojlanishi, har bir talabaning barcha imkoniyatlarini amalga oshirish kerak.
Axborot texnologiyalari orqali, o'qituvchi talabalarning rivojlanish va rivojlanish uchun zarur bo'lgan ta'lim sharoitlarini zaruriy vazifalarini amalga oshiradi. D.V.Chernilevskiyning ta'kidlashicha, kompyuterni o'rganish vositasi "muayyan obyektni aks ettiradigan vosita bir tarzda yoki boshqa tarzda uni
o'rganish texnologiyasi amalga oshirilmoqda, amalga oshirish uchun sharoit yaratilmoqda turli o'quv faoliyati turlari " maxsus fanlar darslarida yangi o'quv materialni o'rganishda turli xil dasturiy ta'minot qo'llaniladi. Grafik illyustratsiya, boshlang'ich ko'nikmalar o'z-o'zini o'rganish, o'z-o'zini takomillashtirish bilan materiallarni o'zlashtirishda sifatini aniqlash.
Interaktiv ma'ruzalar eshitishda nuqsoni bo'lgan talabalar uchun tashkiliy shakllardan biridir ta'lim jarayonida foydalanish kerak. Bunday ta'lim berish jarayonida ma'ruzalarni yoritib berishda, xususan, mavhum fikrlashning kombinatsiyasi tamoyiliga asoslanadi va o'quv materiallarining mazmunini va uni tushunish qobiliyati oshadi. Har xil grafik vositalaridan foydalanish bu vazifani osonlashtiradi.
Kompyuter ta'lim vositalari quydagilarning imkoniyatini oshiradi:
a) o'rganilayotgan obyektni tasavvur qilish (masalan, funksiyalar, jadvallarni,
geometrik jismlar);
b) muayyan turdagi fikrlashni rivojlantirish (masalan, mantiqiy, eshitish lug'atining kengayishi, nazariy);
c) xatolarni tashxislash ta'lim va baholash natijalari bo'yicha o'quv faoliyati natijalari;
d) ta'lim faoliyati madaniyatini, axborot madaniyatini shakllantirish.
Kompyuter texnologiyalari eshitishda nuqsoni bor talabalarda ta'lim olish
uchun muhim o'zgarishlarni keltirib chiqaradi. U boshqa birovga muhtojlikdan ozod bo'ladi va muntazam operatsiyalarni bajarishda, o'qituvchiga murojaat qilmasdan, o'ziga kerakli ma'lumotlarni mustaqil olish imkoniga ega bo'ladi.
Kompyuter texnologiyasidan foydalanish nafaqat darsni muvafaqiyatli amalga oshirish imkonini beradi, balki zamonaviy interfaol usullardan foydalanib, individual yondashgan holda ta'lim berishni amalga oshirish va o'z vaqtida nazorat qilish va umumlashtirish imkoniyatiga ega.
Maxsus fanlarni o'qitish jarayoniga axborot texnologiyalarini joriy etish imkoniyati orqali shunday natijalarga erishsa bo'ladi: aniqlik tamoyilini qo'llash, shaxsiy yo'naltirilgan yondashuvni amalga oshirish, talabalarning mustaqil bilim faoliyatini faollashtirish.
Shunday qilib, har bir modulni o'qitish uchun kompyuter texnologiyalaridan keng foydalanish, kursni nazorat qilishda oliy ta'lim mussasasida tizimli moslashtirilsa talabalarning bilimlari, mustaqil ishini faollashtirishga imkon beradi, ta'limning turli bosqichlarida bilimlarni egallash darajasini aniqlash va uni to'g'rilashga imoniyat yaratadi. Eshitishda nuqsoni bor
talabalarining ta'lim berish usullarini takomillashtirish yo'lini izlash va ularni ishlab chiqish bilan uzviy bog'liq kommunikativ imkoniyatlarni yanada oshirishga qaratilgan treninglar ushbu toifadagi talabalarning og'zaki va mantiqiy fikrlashini rivojlantiradi. Eshitishda nuqsoni bor talabalar uchun ta'lim berish tizimini takomillashtirishda ularning potentsial imkoniyatlarini aniqlash va ulardan foydalanishni alohida e'tiborga olish kerak. Shu bilan birga, quyidagilarni ta'kidlash joizki, umumiy va maxsus ta'limni takomillashtirish jarayonida, eshitishda nuqsoni bor talabalarning bilish faoliyati va shaxsiy xususiyatlarini inobatga olish kerak.
REFERENCES
1. Методы повышения эффективности обучения и воспитания взрослых глухих : сб.ст. / под ред. А.П. Гозовой. - Л., 2007.
2. Повышение эффективности обучения глухих школьников : сб. науч. тр. / ред. А.Г.Зикеев и др. - М. : 2006.
4. Совершенствование системы обучения и воспитания взрослых глухих в свете реформы школы : сб. ст. / под. ред. А.П. Гозовой. - Л., 2008.
5. Чернилевский Д.В. Дидактические технологии в высшей школе. - М., 2002.
6. Борякова, Н. Ю. К проблеме психолого-педагогического сопровождения детей с задержкой психического развития в инклюзивной образовательной среде / Н. Ю. Борякова // Практический психолог и логопед. - 2014. - № 3. -С. 11-13.
7. Давыдовская А. Ф. Внедрение инклюзивного образования в школе // Материалы XI научно-практической конференции «Современное образование: вызовы времени - новые решения» //
8. Муминова, Л. Р. Концепция инклюзивного образования в Узбекистане : материалы II Междунар. науч.-практ. конф. «Инклюзивное образование: проблемы, поиск путей решения». - Душанбе, 2013. - С. 17-20.
9. О мерах по кардинальному совершенствованию системы государственной поддержки лиц с инвалидностью : 4 дек. 2017 г. № 06/17/5270/0348 // Указ Президента Респ. Узбекистан. Национальная база данных законодательства.
