Научная статья на тему 'ИНЪИКОСИ МАСЪАЛАИ МАКТАБУ МАОРИФ ДАР МАљАЛЛАИ љАДИДИИ «ОИНА»'

ИНЪИКОСИ МАСЪАЛАИ МАКТАБУ МАОРИФ ДАР МАљАЛЛАИ љАДИДИИ «ОИНА» Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
741
50
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
љАДИДОН / МАљАЛЛАИ "ОИНА" / ИБТИДОИ АСРИ ХХ / КИШВАРИ ТУРКИСТОН / АМОРАТИ БУХОРО / НИЗОМИ ТАЪЛИМ / ТАљДИДИ МАКТАБњОИ МУСУЛМОНї / МАКТАБњО БО УСУЛњОИ љАДИДИЯ / ДЖАДИДЫ / ЖУРНАЛ "ОИНА" / MAGAZINE "OINA" / НАЧАЛО ХХ ВЕКА / BEGINNING OF THE XX-TH CENTURY / ТУРКЕСТАНСКИЙ КРАЙ / БУХАРСКИЙ ЭМИРАТ / BUKHARA EMIRATE / СИСТЕМА ОБРАЗОВАНИЯ / EDUCATION SYSTEM / РЕФОРМИРОВАНИЕ МУСУЛЬМАНСКОЙ ШКОЛЫ / REFORMING THE MUSLIM SCHOOL / НОВОМЕТОДНЫЕ ШКОЛЫ / JADIDS / TURKESTAN REGION / NEW-METHODOLOGY SCHOOLS

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Гаффоров Нумонджон Усмонджонович

В статье проанализирована роль джадидизма в процессе реформирования системы мусульманского образования и показан вклад джадидской прессы в освещение школьной проблемы. Автор на основе материала журнала «Оина» («Зеркало»), являющегося важным и ценным источником по истории джадидизма, раскрывает основные вопросы национальной школы и системы образования Средней Азии в начале ХХ века. «Оина» издавался литографическим способом в Самарканде с 20 августа 1913 по 15 июня 1915 годов на таджикском и узбекском языках, и в каждом номере журнала публиковались статьи, посвященные актуальным проблемам системы образования с глубоким анализом и верными выводами. Особое внимание уделено публикациям джадидов на таджикско-персидском языке о проблемах новометодных школ Туркестанского края и Бухарского эмирата. В работе подвергнуты краткому анализу статьи, заметки и письма Махмудходжи Бехбуди, Ходжи Муина Шукрулло, Саидризо Ализода, Исмаила Садри, Саидбобохона Ахрори и других о проблемах системы мусульманского религиозного образования и создания школ типа «усули джадид». Материалы статьи свидетельствуют о том, что авторы журнала «Оина» видели основу гуманитарного общества только в глубокой реформе сферы образования.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Освещение вопроса школы и образования в джадидском журнале «Оина»

The role of Jadidism in the process of reformation in the system of Muslim education is analyzed and also jadid’s press contribution in presentation of school problems is shown. The author on the basis of journal “Oina” “Zerkalo” which is important and valuable source on history of jadidism, reveals the principle matters of national school and system of education in Central Asia in the early XX century. Journal “Oina” was published by lithographic means in Samarkand from the 20 th of August 1915 to 15 th of June 1915 in Tajik and Uzbek, and each number of the journal had published articles devoted to actual problems of education system with deep analysis and true conclusions. Particular attention is paid to jadid’s publication in Tajik-Persian language about new methods of Turkistan and emirate Bukhara schools. The author briefly analysis Mahmudkhoja Behbudi’s, Hoji Muin Shukrullo’s, Saidrizo Alizoda’s, Ismoil Sadri’s, Saidbobokhon Ahrori’s and others articles, notes and letters and other problems of Muslim religious education system and creation of “jadid’s type” schools. Materials of the article confirm that the authors of the journal “Oina” saw the base of humanitarian society only in deep reform of education sphere.

Текст научной работы на тему «ИНЪИКОСИ МАСЪАЛАИ МАКТАБУ МАОРИФ ДАР МАљАЛЛАИ љАДИДИИ «ОИНА»»

Гаффоров Нуъмонлон Усмонлонович —

докторанти Донишготи миллии Толикистон

ИНЪИКОСИ МАСЪАЛАИ МАКТАБУ МАОРИФ ДАР МАЛАЛЛАИ ЛАДИДИИ «ОИНА»

Огози садаи бист бо шаводиси илтимоиву OTëeï ва фаршангиаш пешоруи замон талаботи нав ва вазифашои мубраму печидаро мегузошт ва тараккипарварону мунавварфикрони ин давраи мушими таърихï дар симои ладидон башри рашоï аз машдудаи фаршанп ва налоти миллати хеш аз лашолату торию ва бесаводï басо кушиш намуда, шамватанонро ба бедор^ хyдогошï ва илму маърифат даъват менамуданд. Малаллаи «Оина» сад сол мукаддам шамчун минбари баланди ладидони Осиёи Миёна ва пашнкунандаи гояшои асосии фаршангофаринию маърифатпарварии оншо дар роши ба ташрик овардани афкор, такон додани андешаи мардум ва худшиносию худогошии то.икон хидмати босазое кардааст. Ин нашрияи .адид^^ ки ба гуфтаи устод Aйнï «барои лавонон як дарала вазифаи фикри нав пашн карданро ба ло меовард» (l, l32), дар раванди ислошоти мактабу мадориси мусулмош хизмати шоиста намуд ва машз тавассути ин малалла масоили мубрами низоми маорифи кишвари Туркистон ва аморати Бухоро баррасиву инъикос мегашт.

Малаллаи «Оина» аз 20 августи соли 1913 то l5 июни соли l9l5 дар Самарканд дар шалми 68 шумора ба забоншои толикию yзбекï ба табъ расидааст. Ношир ва мушаррири он Машмудхола Бешбудх, ки баршак сарвари ладидони Осиёи Миёна машсуб меёфт, дар нахустшумораи малаллаи хеш мароми фаъолияти ноширонашро дар роши маорифпарварï ва ислошотхошï чунин ифода кардааст: «Дар ин замон баъзе ашхосе, ки ба инояти шак филлумла чашм кушода ва ба ашволи оламу авзои умам (мардум - Н.Г.) ба сабаби савки табиат ва ё ба хондани илми таърих ва татаббyъ (тадкик - Н.Г.)-и мозï (гузашта - Н.Г.) вокиф гаштаанд, албатта толиби ислош мешаванд. Вирди забони ин гуна касон ислош ва ислош аст. Aгар аз оншо пурсида шавад, ки ислош аз куло сар мешавад, лавоб хошанд гуфт, ки аз мактабу мадраса. Чунки шаёти миллат вобаста ба мактабу мадраса аст. Мактабу мадрасаи кадом миллат, ки обод аст, он миллат худро мудофиа мекунад, шам сошиб ва шам шокими дигар миллат мегардад. Мактабу мадрасаи кадом миллат хароб ва ё ба таназзул аст, он миллат машкуми таданш (ташкир - Н.Г.) ва забуш аст. Риволи дину миллат, тараккии илму диёнат, пешрафти фазлу шунар, ислоши ахлоку одоб, хубии маишату зиндагонии шар тоифаро сабаб мактабу мадраса аст» (11, 28).

Дар сашифашои «Оина» ходимони намоёни ладидия Садриддин Aйнï, Сиддикии A^ef, Сайидашмади Васт, ftолï Муин Шукрулло, Зушуриддин Фатшиддинзода, Aбдyрраyфи Фитрат, Aбдyлвошиди Мунзим, Мирзо Сироли йаким, Фахриддини Рол!, Сайидризо Aлизода ва дигарон перомуни масъалашои мухталифи илму дониш, шолати мактабу мадрасашо, услуби

нави таълиму тадрис ва ашамияти мактабшои усули савтия маколашои пурэълоз ва шеършои лонгудоз навиштаанд. Аз маводи малалла аён мегардад, ки муаллифон бунёди ломеаи инсонпарварро таншо пас аз ислошоти дакики сошаи маорифи кишвар тасаввур мекарданд.

Дар шумораи сеюми малалла маколаи Сайидризо Ализода «Моро ислоши мадорис ва макотиб лозим аст» ба табъ расидааст, ки муаллиф бо таассуф вазъи ногувори сошаи маорифи кишварро ташлилу баррас! менамояд. Дар он аз лумла омадааст: «йамаи ин бадбахтишо ва разолат, лумла ин харобишо ва сафолат, ки мо - туркистониёнро фаро гирифтааст - аз адами мадориси муназзам ва фикдони макотиби замона аст... йел миллате ва шел тоифае таракй' ва пешрафт накарда ва биёре миллатшо бартар! ва тавфик наёфта, магар дар сояи мадорис ва макотиби мунтазам, ин шама асбобу олоти алиба, ин шама шунаршои гариба, ки акул (хирадманд, доно - Н.Г.)-и мо, туркистониён аз дидану шунидани оншо шайрон мешавад, шосил нашуда, магар аз баракати улум ва фунуни замония. Соири миллатшо аз мактабу мадорисшои эшон, илова бар чандин улуми нофеъа, дорои фанни табиб!, мушандис!, муаллим!, мутарлим!, муншиг! ва гайра гардида, шар моше аз сад то чанд шазор манот (вошиди пул - Н.Г.)-ро дар болои курс'! бо камоли истирошат нишаста дарёфт мекунанд, аммо мо - туркистониён 7-8 сол дар мактабшо хонда, номи худро ба зур навишта ва 15-20 сол дар мадрасашо ташсил карда, калимае чанд араб'! гуфтугу кардан наметавонем... Солшост, ки мусулмонони соири мамолик даралаи лузум ва ашамияти мактаби ладидаро дониста, фоида ва манфиатшои оншоро фашмида, дар шар шашру каряшо доир намуда, руз ба руз ба такмили оншо мекушанд, аммо мо - мусулмонони Туркистон на ин ки мадорису макотиби ладида таъсис менамоем, балки оншоро шануз бидъат ва шаром мешуморем, намедонам мо - мусулмонони Туркистонро ч'! шуда?» (3, 74-75). Муаллиф дар хотимаи маколаи хеш чунин хулоса менамояд, ки «айбшои мо на ин кадар аст, ки бо навиштану гуфтан тамом шавад. Вале илол ва чораи иншоро аз илрои шамин як лумла будааст, овардан мумкин аст, ки: Моро ислоши мадорису макотиб лозим аст» (3, 76).

«Оина» дар шумораи чоруми худ аз 16 ноябри соли 1913 ташти унвони «Масъалаи мактаб» маводи пурсиши афкори хонандагони малалларо ролеъ ба ланбашои мухталифи мактабу маорифи кишвар иборат аз 15 савол дарл намуд ва ноширони он умед доштанд, ки «арбоби басират лавоби ин саволшои мушимаро, ки ба асос ва таквияи дину маишат хидмат мекунад, бо камоли тааммук (амик, чукур - Н.Г.)-у озод! ва бо далоили шаръиву таърих! ба идора нависанд, идора дар ин боб бетараф аст» (10, 101).

Муаллими мактаби усули ладид дар Каттакургон йол! Муин Шукрулло ба ин пурсишномаи «Оина» даршол лавоби муфассал медишад ва он дар шумораи шафтуми малалла аз 7 декабри соли 1913 чоп мешавад. У аз лумла дар посух ба саволи сеюми «Масъалаи мактаб» чунин навишта буд: «Барои атфоли ислом мактаби ладид пурфоида аст, чунки дар макотиби кадима кудакон дар зарфи 8-10 сол ба зур сошиби хату савод мешаванд. Аммо дар макотиби ладида дар миёни 4-5 сол илова ба хату саводи расм!:

Куръон маъа талвид, акоид, масоили зарури ташорату намоз, шисоб, таърихи ислом ва лугрофия, ки иборат аз заруриёти диш ва дуняв'1 аст, хабардор мешаванд» (29, 172).

Муаллифони малаллаи «Оина» чорашои аз гафлат налот ёфтан ва ба шошроши тамаддуни умумибашар1 дохил шуданро таншо дар ислоши услуби мактабу маориф ва дар бунёд намудани пояшои навини таълиму тадрис медиданд. Чунончи, М.З.Мирзозода дар шумораи 17-уми малалла аз 15 феврали соли 1914 бо шасрат навишта буд: «йел миллате таракй нахошад кард, магар ба ислоши макотибу мадорис. Мактабу мадорис шам ислош нахошад шуд, магар ба мувофики замони шозира шар гош чашм кушода, ба ашволи шозираи худ назар намоем, медонем, ки ба 4ï шолат афтодаем ва аз бетартибии макотибу беназмии мадорис ба ин дарала расидаем... Илми мардуми замон ба он поя расидааст, ки ба авли афлок парвоз менамоянд ва мо шануз дар таги чоши мешнат ло шуда, монанди лугз (бум), ки аз обод1 гурезад, аз илму маориф мегурезем... Агар мо шам мувофики замони шозира ба ташсили илму шунар кушиш намоем, дар андак муддат сошибкадр ва манзалат гардида, исми мо шам дохили дафтари номдорон дохил мешавад ва иззату обруи лашонро хошем ёфт ва илло помол хошем шуд!» (15, З1З).

Яке аз муаллифони «Оина» Исмоили Садр", ки шамроши Абдуррауфи Фитрат, Шавкат Ниёз1, Муаммир Буршонов ва дигар лавонони рушанфикри Бухоро дар Истамбули Туркия ташсили илм намуда буд, сабаби беназм1, бетартиб1 ва дар пояи суст вулуд доштани сохтори маорифи аморатро дар лашолат ва нодош мебинад. У дар ин бобат менависад, ки «мо кабл аз се-чашор аср марлаъ (лои бозгашт, паношгош-Н.Г.)-и кул(л) будем ва Бухорои мо маркази улуму фунуни гуногун буд, ки барои ташсил аз чашор тарафи дунё бад-ин ло мешитофтанд. Имруз моро 4ï шуд ва 4ï расид, ки ба чунин шолати фалокатзада ва бадбахт афтодем! Ин шама бадбахт1, ки имруз ба мо ру оварда ва меорад, шамоно натилашои танбал1, танпарвар1, аз дунё бехабар1, муроот (таъмин - Н.Г.)-и манфиати шахсия ва помол кардани манофеи умумия аст, ки иншо шама нош1 (пайдо, пайдошаванда - Н.Г.) аз лашолат ва нодош аст» (6)

Кобили тазаккур аст, ки дар сашифашои малаллаи «Оина» намояндагони рушанфикри мадрасаву масолид низ андешаву фикршои судманди хешро перомуни риволу равнаки мактабу маориф, талаби илму дониш, ислош намудани вазъи таълим ва мубориза бар зидди лашолату бесавод1 баён менамуданд. Чунончи, навишташои ходимони дину мазшаб Мулло Зафар Махдум (19), Кор1 Абдулбосит (7), Кор Одилбекзода (9) ва дигарон оид ба раванди таълиму тарбия, масъалашои печидаи мактабу мадрасашои мусулмош ва ислошу талдиди оншо хеле лолиби диккатанд.

Бояд зикр намуд, ки бисёре аз навишташои муаллифон бо имзошои мустаор, аз кабили «Айн. Мим.», «Алиф. Дол.», «Мим.», «Нун. Йо.», «Син. Айн.», «Сод. Айн.», «Фо. Ро.», «Че. Нун.» «Коф.Мим.», «Милл1», «Мутаассиф», «Муфтизода», «Сомеъ» ва гайра ба табъ мерасиданд. Фарзанди мударриси таладдудпарвари Бухоро Домулло Мушаммад Икроми

муфт Абдурраамон Махдум дар малаллаи «Оина» бо имзои «Муфтизода» дар бобати масъалааои мактабу маорифи милл! маколоти зиёди пурмуатаво, аз лумла «Илм ва ирфон», «Саодатдорин ба илм мешавад», «Чаро асар намебахшад?», «Тарбия» ва гайра чоп намуда буд. Чунончи, дар яке аз маколааояш бо таассуф навишта буд: «Муддатест, ки дар сафааоти лароид дар бобати илму маорифи мо ва умум турониён ч! кадар баасао ронда мешавад ва дар зидди худбинону лааолатпарастони ин диёр низ ч! кадар маколааои манзум ва мансур мунташир мегардад ва дар тарики ислоаоти мадорису тасаил (осон!, сабук! - Н.Г.)-и макотиб бар вафки иктизои замон низ ч! кадар суханао дар миён меоянд, валекин алиб аст, ки аз ин кадар маколоти матбуа то аол таъсире мушоаида нагашта... Бас мо турониён ба ин навъ таассуб ва мамониат аз таракк! ва маданият ч! гуна хоаем зист? Бас модоме, ки сикот (мардони шоёни бовар - Н.Г.)-и миллат на ба доду фарёди мо мутаассир мешаванд ва на маколоти лонхароши матбуотро гуш менамоянд. Бас окибат ч! хоаад шуд ва илол ч! бошад?». йамзамон, дар поёни ин макола шараи кутоаи идораи «Оина» омадааст, ки дар он гуфта мешавад: «Ин дарди аол! куана ва ба зуд! нахоаад рафт. Илол гуфтан ва боз гуфтан ва доимо гуфтан аст, то ки унсур (асл - Н.Г.)-и лавонони ояндаро таъсир ва ислоа кунад» (22).

Дар малаллаи «Оина» жанри муколама аамчун усули таргибу ташвики гояаои ладидия баари рушду нумуи мактабаои усули савтия басо фаровон мавриди истифода карор мегирифт. Дар сааифааои ин нашрияи ладидон «Мубоаисаи Муш Мирзо ва Пишак Суф!» (17), муколамаи яке аз шогирдони мадрасаи Бухоро Содик бо домуллои мадрасагии худ бо сарлавааи «Суабат» (25), маколаи муколамавии Зуауриддин Фатаиддинзода «Муаовараи мулло ва тарафдори таракк!» (27), «Мунозараи кадим! бо ладид!» бо имзои мустаори «Сомеъ» (26) ва гайра ба табъ расиданд, ки муаллифон бо забони соддаву мафаум ва оммафааму гуфтугуи толик! роаи ягонаи аз лааолату гумроа! раао намудани мардуми гафлатзадаро танао дар ислоаи мактабу маориф ва ру овардан ба низоми нави таълиму тадрис медиданд.

Ноширони «Оина» кушиш доштанд, ки ба воситаи шеъру адаб низ мардуми бесаводу гафлатзадаро талкини бедор! намуда, онаоро ба мактабу маориф ва донишу аунаромуз! даъват кунанд. Шеъраои Садриддин Айн! (24), Абдулвоаиди Мунзим (5; 21), Асъади Бухоро! (4), Мирзо Бураон (13), Мир Сарвар (12), Т. Аббос! (1), Фахриддини Рол! (28), Кор! Налмиддин (8), Мирзо йамдам Мирзоаомидзода (14) ва дигарон, ки ба забони форсии толик! дар малаллаи «Оина» бо усули муролиату даъватао манзури хонандаи толик гаштанд, ба аали илму маърифат, муаллимон ва аали маорифи кишвар нигаронида шуда буданд. Чунонч!, дар касидаи Абдулвоаиди Мунзим «Мактаб», ки соли 1914 дар «Оина» бори нахуст дар №11 иборат аз 13 байт ва матни пурраи он дар №23 иборат аз 31 байт ба табъ расида буд, таргиби мактабу маориф ва илму ирфон бо равияи хитобу нидо ба толибилмон ба тарики зайл ба миён гузошта шудааст:

Бувад файзу саодат посили туллоб дар мактаб, Ки аз файзу саодат паст, фатпулбоб дар мактаб... Ало, эй ташнакомони зулоли маърифат, оед, Хуред аз чашмаи илму маориф об дар мактаб... Биё, эй толиби xушбаxт, тапсили маориф кун, Ризои пазрати парвардигор'ï ёб дар мактаб... Ба юмни иктисоби нур аз анвори мепри илм Мунаввар кун замири xеш чун маптоб дар мактаб... Машав дилтира аз лаплу бирав мактаб, ки мегардад, Дили торик чун xуршеди оламтоб дар мактаб... Гар аз xоби лаполат орзуи муxлисï дорг', Халосипо муяссар мешавад з-он xоб дар мактаб... Илош ташнагони маърифат - авлоди миллатро Ба лутфат аз зулоли илм кун сероб дар мактаб...(21, 35S)

Дар сашифашои «Оина» мактубшои хонандагону муштариёни малалла бо таклифу пешнишодот ва хошишу дархостшояшон тез-тез интишор меёфтанд, ки аксарият ба масъалаи мактабу маориф дахл доштанд. Дар ин лода номаву навишташои толибилми мактаби «Ислош»-и Самарканд Мушаммад Салим Наимï (2З), Мулло Кавомиддин-муфт (2G), Мулло Абдуррашмон Махдум (18) ва дигарон кобили таваллушанд. Чу^нч^ поягузори аввалин мактаби «усули ладид» дар шудуди имрузаи Толикистон Саидбобохон Aшрорï, вакте ки аз паи дарёфти омузгори мувофик барои дуввумин мактаби усули савтияи хеш мешавад, ба малаллаи «Оина» муролиат менамояд ва 1G августи соли 1914 дар шумораи 42-юми нашрияи мазкур эълоне дарл мегардад, ки дар он омадааст: «Дар уезди Хуланд дар дешаи Хистеваз (Хистеварз, Кистакуз - Н.Г.) дар мактабе, ки бо усули ладид бо исми «Мушаммадия» боз мегардад, барои таълими чашор синфи аввал муаллими ба усули таълим тавоно зарур аст. Шахсе, ки муаллимиро кабул карданист, аз вилояти Самарканд буданаш шарт аст. Оид ба вазифа тарики мактуб гуфтугу кардан мумкин аст. Муаллиме, ки бар ин ирода мекунад, хошишмандем, то 25 август ба нишонии зер муролиат намояд: Истгоши роши ошани Хуланд, вилояти Самарканд, дешаи Хистеваз, ба Саид Бобохон Тураев» (16).

йамин тарик, дар тамоми муддати давомоти «Оина» мавзуи ислошоти мактабу маорифи кишвар масъалаи марказï буда, муштаво ва дарунмояи ин нашрияи ладидонро баён менамояд. Тавре ки аз ташлилу баррасии маводи малалла бармеояд, дар ибтидои асри ХХ ладидон тавассути матбуоти хеш дар таргибу ташвики ашдофи талдидгароï ва пешрафти мактабу маорифи миллï сашми босазо ва чашмрасе доштаанд.

Калидвожашо: ладидон, малаллаи «Оина», ибтидои асри ХХ, кишвари Туркистон, Аморати Бухоро, низоми таълим, талдиди мактабшои мусулмош, мактабшо бо усулшои ладидия.

Ключевые слова: джадиды, журнал «Оина», начало ХХ века, Туркестанский край,

Бухарский эмират, система образования, реформирование мусульманской школы,

новометодные школы.

Key words: jadids, magazine «Oina», beginning of the XX-th century, Turkestan region, Bukhara

emirate, education system, reforming the muslim school, new-methodology schools.

Пайнавишт:

1. Аббос! Т. Румузи аасрат бар аали миллат // Оина.- 1914.- № 11.- с.269-270.

2. Айн! С. Таърихи инкилоби Бухоро, 1921 / Тааияи Р. Бошим.- Душанбе: Адиб, 1987.- 240 с.

3. Ализода. Моро ислоаи мадорис ва макотиб лозим аст // Оина.- 1913.- № 3.- с.74-76.

4. Асъад. Мактаб // Оина.- 1914.- № 4.- с.95.

5. Бухоро!'. Мактаб // Оина.- 1914.- № 11.- с.267-268.

6. Исмоили Садр! (Бухоро). Лааолат - нодон! // Оина.- 1914.- № 27.- с.

521.

7. Кор! Абдулбосит. Ба уламо тобеъ шудан лозим аст // Оина.- 1914.- № 28.- с. 546-547; Уламоро табаият лозим аст // Оина.- 1914.- № 39.- с.942-943.

8. Кор! Налмиддин. Таргиб ба мактаб // Оина.- 1914.- № 34.- с.822.

9. Кор! Одилбекзода. Авлоди Ватанро тарбият лозим аст // Оина.- 1914.- № 22.- с.334-335.

10. Масъалаи мактаб // Оина.- 1913.- № 4.- с.101-102.

11. Маамудхола. Мулоаиза // Оина.- 1913.- № 1.- с.28-31.

12. Мир Сарвар. Таргиб ба илм ва маориф // Оина.- 1914.- № 4 (56).- с.94.

13. Мирзо Бураон. Фазилати мактаб // Оина.- 1914.- № 37.- с. 895.

14. Мирзо Бамдам Мирзоаомидзода. Макотиб // Оина.- 1915.- № 9 (61).-с.227.

15. Мирзозода М.З. (Бухоро). Илм ва таракк! // Оина.- 1914.- № 17.- с.313-314.

16. Муаллим лозим аст (эълон) // Оина.- 1914.- № 42.- с.1016.

17. Мубоаисаи Муш Мирзо ва Пишак Суф! // Оина.- 1913.- № 7.- с.169-170.

18. Мулло Абдурраамон Махдум. Таасил ва таътил // Оина.- 1914.- № 20.-с. 385-386.

19. Мулло Зафар Махдум. Бутхонаи эшон ё ки ааволи баъзе мусулмонон // Оина.- 1914.- № 2 (54).- с.45-47; № 3 (55).- С.68-70; Мусоаибаи илмия ва баёни ташаккур.- 1914 № 1 (53).- с.22-23.

20. Мулло Кавомиддин-муфт!. Илтимос мекунам ин маърузномаро дар Оина сабт намоянд // Оина.- 1914.- № 51.- с.1229-1231.

21. Мунзими Бухоро!. Мактаб // Оина.- 1914.- № 23.- с.358-359.

22. Муфтизода. Чаро асар намебахшад? // Оина.- 1914.- № 52.- с.1255.

23. Муааммад Салим Наим!. Нолиши талабаи мактаб//Оина-1914-№26.-с.499.

24. Сод. Айн. Моз! ва аол // Оина.- 1913.- № 3.- с.79; Нидо ба лавонон // Оина.- 1914.- № 5.- с.118-119.

25. Содик (Бухоро). Сушбат // Оина.- 1914.- № 14.- с.243.

26. Сомеъ. Мунозараи кадим! бо ладид! // Оина.- 1914.- № 21.- с.820-821.

27. Фатшиддинзода З. Мушовараи мулло ва тарафдори таракк! // Оина.-1914.- № 21.- с.307-311.

28. Фо.Ро. Мустагн! зи тарбият машав шел... // Оина.- 1915.- № 15 (67).-с.429.

29. йол! Муин Шукрулло. Лавоб ба масъалаи мактаб // Оина.- 1913.- № 7.-с. 172-174.

Гаффоров Нумонджон Усмонджонович-

докторант Таджикского национального университета

Освещение вопроса школы и образования в джадидском журнале «Оина»

В статье проанализирована роль джадидизма в процессе реформирования системы мусульманского образования и показан вклад джадидской прессы в освещение школьной проблемы. Автор на основе материала журнала «Оина» («Зеркало»), являющегося важным и ценным источником по истории джадидизма, раскрывает основные вопросы национальной школы и системы образования Средней Азии в начале ХХ века. «Оина» издавался литографическим способом в Самарканде с 20 августа 1913 по 15 июня 1915 годов на таджикском и узбекском языках, и в каждом номере журнала публиковались статьи, посвященные актуальным проблемам системы образования с глубоким анализом и верными выводами.

Особое внимание уделено публикациям джадидов на таджикско-персидском языке о проблемах новометодных школ Туркестанского края и Бухарского эмирата. В работе подвергнуты краткому анализу статьи, заметки и письма Махмудходжи Бехбуди, Ходжи Муина Шукрулло, Саидризо Ализода, Исмаила Садри, Саидбобохона Ахрори и других о проблемах системы мусульманского религиозного образования и создания школ типа «усули джадид». Материалы статьи свидетельствуют о том, что авторы журнала «Оина» видели основу гуманитарного общества только в глубокой реформе сферы образования.

Gafforov N.U.

School and Education Interpretation in Jadid's Journal "Oina"

The role of Jadidism in the process of reformation in the system of Muslim education is analyzed and also jadid's press contribution in presentation of school problems is shown. The author on the basis of journal "Oina" - "Zerkalo" which is important and valuable source on history of jadidism, reveals the principle matters of national school and system of education in Central Asia in the early XX century. Journal "Oina" was published by lithographic means in Samarkand from the 20th of August 1915 to 15th of June 1915 in Tajik and Uzbek, and each number of the journal had published

articles devoted to actual problems of education system with deep analysis and true conclusions.

Particular attention is paid to jadid's publication in Tajik-Persian language about new methods of Turkistan and emirate Bukhara schools. The author briefly analysis Mahmudkhoja Behbudi's, Hoji Muin Shukrullo's, Saidrizo Alizoda's, Ismoil Sadri's, Saidbobokhon Ahrori's and others articles, notes and letters and other problems of Muslim religious education system and creation of "jadid 's type" schools. Materials of the article confirm that the authors of the journal "Oina" saw the base of humanitarian society only in deep reform of education sphere.

Зокиров Рахмат Сангинович-

соискатель Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики

ИЗ ИСТОРИИ ЗЕЛЕНЫХ НАСАЖДЕНИЙ И ИНТРОДУКЦИИ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН

Тяжелое экологическое положение некоторых регионов республики после присоединения Таджикистана к царской России и в годы Советской власти изменилось коренным образом, и вопросам экологии, в частности озеленения Северного региона, стало уделяться особое внимание.

В Средней Азии интродукцией декоративных растений для озеленения городов и поселков стали заниматься со второй половины прошлого столетия. До этого зеленые насаждения в сухом и жарком климате создавались только около жилищ. Отсутствие зелени на улицах восполнялось ее обилием на приусадебных участках, где выращивали в основном плодовые культуры. Декоративные деревья считали большой роскошью. Садоводство в широком смысле этого слова на Востоке считалось занятием знати. История сохранила самые скудные сведения о некогда существовавших прекрасных парках и садах в Самарканде и его окрестностях. Ассортимент растений, выращиваемых в городах южной части Средней Азии, был очень бедным. Из древесных растений выращивали в основном тополь белый, тополь пирамидальный, иву высокую, тую восточную, шелковицу, карагач, айву, сливу, абрикос, яблони, груши, персики, виноград. Из цветочных растений разводили бальзамин, бархатцы, мальву, хатьму, сафлор, редко и только в некоторых городах выращивали мелкоцветные розы.

В Таджикистане озеленением городов стали заниматься только после 1924 г. Республика строилась быстро, на месте кишлаков создавались новые города, реконструировались старые. Быстрыми темпами развивалась промышленность. Населенные пункты, расположенные в долинах рек, быстро становились крупными зелеными оазисами. Отсутствие опыта выращивания декоративных насаждений в условиях крайне засушливого климата, с длинным бездождливым и очень жарким периодом на землях часто засоленных, плохо сказывалось на качестве городских посадок. В 30-х годах прошлого столетия в городах Гиссарского хребта наиболее часто в озеленении использовали из древесных пород: тополь белый, чинар, карагач,

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.