Научная статья на тему 'Инглиз ва ўзбек тилларидарангларни ифодалашдаги сўз имкониятлари ва хусусиятлари'

Инглиз ва ўзбек тилларидарангларни ифодалашдаги сўз имкониятлари ва хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
248
55
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миллий аудитория / фаол луғат / сўз эксплуатацияси / физик ходиса / бир бўғинли сўз / маъно мукаммаллиги / сифат / шева / national audience / active dictionary / word exploitation / physical phenomenon / a word with a link / perfection of meaning / adjective / dialect

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Муқимова Нилуфар

Ушбу мақолада икки тил – инглиз ва ўзбек тилларининг айнан бир мавзу – рангларга оид сўзлар борасидаги таққослаш ва сўз кўллаш имкониятлари ёритиб берилади. Айрим рангларни икки тилдаги баёни ва уларни миллий аудиторияга етқазиш усуллари хақида сўз боради

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WORD POSSIBILITIES AND CHARACTERISTICS OF ENGLISH AND UZBEK LANGUAGE EXPRESSION

This article discusses the possibilities of comparing and using words in two languages – Uzbek and English – on the same topic – words related to colors. There is a bilingual description of some colors and ways to convey them to a national audience.

Текст научной работы на тему «Инглиз ва ўзбек тилларидарангларни ифодалашдаги сўз имкониятлари ва хусусиятлари»

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

ИНГЛИЗ ВА УЗБЕК ТИЛЛАРИДАРАНГЛАРНИ ИФОДАЛАШДАГИ СУЗ ИМКОНИЯТЛАРИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ

Мукимова Нилуфар Тошкент вилояти Тошкент туманидаги 17-умумий урта таълим мактаби

Аннотация: Ушбу мацолада икки тил - инглиз ва узбек тилларининг айнам бир мавзу - рангларга оид сузлар борасидаги таццослаш ва суз куллаш имкониятлари ёритиб берилади. Айрим рангларни икки тилдаги баёни ва уларни миллий аудиторияга етцазиш усуллари хацида суз боради

Калит сузлар: миллий аудитория, фаол луеат, суз эксплуатациям, физик ходиса, бир буеинли суз, маъно мукаммаллиги, сифат, шева.

WORD POSSIBILITIES AND CHARACTERISTICS OF ENGLISH AND

UZBEK LANGUAGE EXPRESSION

Muqimova Nilufar Tashkent region, Tashkent district School #17

Abstract: This article discusses the possibilities of comparing and using words in two languages - Uzbek and English - on the same topic - words related to colors. There is a bilingual description of some colors and ways to convey them to a national audience.

Key words: national audience, active dictionary, word exploitation, physical phenomenon, a word with a link, perfection of meaning, adjective, dialect.

Тил - инсон цивилизацияси эришган энг кимматли ва бардавом ютуклардан бири хисобланади. Вакт, макон, замон тушунчаларини узида акс эттирган тил, кайсидир бир миллатга тегишли булибгина колмай, унингтарихи, миллат менталитета ва кадриятлар хакида сузловчи ташриф коFOЗи хамдир. Вахоланки, чегара ошиб кириб келган тил, мавжуд маданят, кадрият ва тушунчалар билан ижобий маънодаги тукнашувга юз тутади.

Хорижий тил ходисасига хар доим даврларда хам ижобий ва махсулдор ижтимоий ходиса сифатида каралиб келинган. Ва албатта, бу давлатлараро иктисодий, маданий ва сиёсий ришталарни боFлашда бекиёс кимматга эга булган.

Узбек миллати буюк Шарк цивилизациясининг илк пойдеворларини яратган миллат эканлигини унутмаган холда, тил билиш, узга тилларни

ГМ

445

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

урганиш, куллаш борасида хам аждодларимиз уз даврининг пешкадамлари булитттганлигини улар яратган асарлар мисолида хам курит мумкин.

Аждодларимиз яратган улкан ишларнинг бардавомлиги мамлакатимиз таълим сохасида, чет тиллари шу жумладан инглиз тилини урганиш ва ургатиш жараёнининг изчил ташкил этилганлигида уз аксини топмокда.

Инглиз тилининг фаол луFат базаси 20 000 минг суздан иборат булиб, бу сузларга мулокот жараёнида энг куп ишлатилинадиган сузлар жамланган.

Агар биз бу сузларни мавзулаштирсак, рангларга оид сузлар салмокли уринни эгаллайди.

Табиатда 15.000 мингдан ортик ранглар ёки туслар мавжуд. Аммо биз рангларни тор - маиший доирада, курганимиз ва англаганимизнигина аник номлай оламиз. Авваламбор, ранг англаш бу соф физик ходиса эканини, у кузимиз кадалган нуктадан миямиз кабул килган информация эканлигини англашимиз лозим.

Демак, юкорида келтирилган 15.000 минг тур ранг, тус 15.000 минг информация деб хисоблаймиз. Бу борада узбек тилининг ранглар таърифида ифода имкониятларини, суз эксплуатация салохиятларини урганиб чикишга эхтиёж сезилади.

Узбек ва инглиз тили айро холда рангларни таърифлаш учун 15. 000 та аник, такрорланмас суз имконятларига эгами дэган саволга жавоб топишимиз лозим булади. Буни тадкик этишимиз учун инглиз ва тилларида ранг ифодалайдиган сузларнинг ясалиш хусусиятларини урганамиз.

Мана бир буFиндан иборат ва кушимчасиз ифода этиладиган ранглар:

Red - кизил

Green - яшил

Blue - кук

Бу асосий ранглар асосан бошка ранг, тусларни ифодалаш учун асос булади. Юкоридаги ранглар хар икки тилда хам аник бир ходисотни тасвирлайди; cucumber - green бодринг - яшил, grass- green майса - яшил. Узбек тилида рангларда чекланиш ёки ортиш ходисаси тук ёки оч сузлари билан ифодаланади. Гарчи инглиз тили ифода имкониятлари жихатидан узбек тили билин тенг имконятларга эга булсада, маъно мукаммаллиги жихатидан узбек тили анчайин устунликка эга.

Light brown- оч жигарранг

Dark brown- тук жигарранг

Факат light сузи луFавий маъно жихатидан “ёркин” деган маънони, dark “коро^улик” маъносини англатади. Демак, инглиз тилида бу ранглар маъно кучиши ёрдамида ясалгнини гувохи булишимиз мумкин.

ГМ

446

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

Узбек тилида “оч” сузи эса “етишмаслик”, “камчил” деган маънони берса, ”тук” эса “бус-бутун”, “ етарли “ маъно юкини ташийди. Ёркин, тук рангларни ифодалашда узбек тилининг маъно мукаммалигини, ранг, туслардаги чекиниш ёки ортишни аник лисоний бирикмалар билан тасвирлаш узбек тилига хос хусусиятлардан биридир. Инглиз тилида ранглар асосан тасвирий яъни сифатга хос сузлар билан ифодаланса, узбек тилида нарса - буюм, физик ходисаларга таккослаш воситасида хам ясалиши мумкин.

Масалан, orange- ковок (сабзавот номи)ранг, олов (физик ходиса)ранг. Аммо, orange ни англашимиз учун ковок рангни танлаймиз, чунки олов таркибида нафакат тук сарик, балки red -кизил, blue- кук рангларни куришимиз мумкин. Узбек тилида “зангори олов” яъни “кук олов” суз бирикмалари хам кенг муомалада будади.

Purple - бинафша (гул номи) ранг, сиёх (ёзув учун восита)ранг. Бу уринда бинафша гулига киёслов бирмунча мос таъриф булар эди. Ёзув воситаси сифатида ишлатилинаадиган модда бирмунча тук кук рангга мос келади.

Яна бир аниклик киритилиши керак булган ранг бу blue кук рангдир. Кук сузи узбек тилида тук рангни ифодалаб келсада, куп холларда масалан “майсалар кукарди” яъни “яшил тусга кирди” каби холлатларда хам кен кулланилади.

Аслида яшил рангни тасвирлаган бу кук рангни blue билан ходисавий жихатдан умуман алокаси йук, албатта. Blue, аслида инглиз тилида хам анча маъновий чалкашликларга учрайдиган суз хисобланади. Шу туфайли, бу сузни sky blue -оч кук ёки royal blue-тук кук суз бирикмалари билан куллаш максадга мувофик булар эди.

Sky blue нинг сузма суз таржимаси “осмон ранг” булса, адабий узбек тилида куп холларда “хдворанг” деб таржима килинади. Аслида “хдворанг” сузи хам ходисавий жихатдан аслиятга зид суз хисобланади. Чунки, физика конунларига кура, хдво куринмас, рангсиз модда хисобланади. Бирок, узбек тилининг Тошкент-ФарFOна шевасида хдво-осмон маъносида кундалик -маиший хаётда кенг кулланилишига гувох буламиз. Масалан, “Бугун хдво очик” гапи аслида, “Бугун осмон очик, булутсиз” деган гапнинг айнана узи.

Юкорида келтирилган барча холатлар икки тил - инглиз ва узбек тиллари ифода, суз куллаш жихатлари билан накадар тавофутларга бойлигини яккол намоён этмокда. Шу билан бирга бу икки тилнинг накдар суз, ифодаларга бойлигини ва бу келажак илмий изланиш ва тадкикотларга замин була олишининг яккол исботи була олади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Angela Burt, “The A -Z of Correct English”, O, 2002

447

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

2. Felicityo'Dell, Michael McCharthy, “English Collacations in use”, CUP.

2017

3. Узбек тилининг изошли луFати, T, 2006

4. Ирискулов И, Тилшуносликка кириш, Т, 2009

448

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.