CC BY
43JffiTALQINVA *<il]
\-/TADQIQOTLAR No3 2022
ilmiy-uslubiy jumaU
i\r:i i / ttt n'nTTT«TT \nrnnik a^iha y\\in\\\i\ \n rnni mí
INGLIZ TIL O'QITISH METODIKASIDA ZAMONAVIY METODLAR
#
>
Qaxxarov Ixtiyorbek Baxtiyorbek o'g'li
145-son umumiy o'rta ta'lim maktabi Ingliz tili fani o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7240901
' t
1> -iTPw
Annotatsiya: Mazkur maqolada chet til o'qitish metodikasi haqida, uning fan sifatida rivojlanish tarixi, chet til o'qitish metodikasida qo'llanilayotgan zamonaviy metod turlari va ulardan foydalanish xususida so'z boradi.
Kalit so'zlar: metodika, innovatsiya, chet tili, kommunikatsiya, ko'nikma, malaka, didaktika.
> >i > Bugungi davr ta'lim taraqqiyoti yangi yo'nalish innovatsion pedagogikani
Va I +1 n K r* V> 1 r\ o fr\ 1 Tn n r\T 1 An inrrliT^no "x ron rr 111 l/ni / inrnn+ion V m o 'n AI n n n 1
keltirib chiqardi. Innovatsion - inglizcha "yangilikni kiritish (tarqatish)" ma'nolarini
anglatadi. Yangilik kiritishning ijtimoiy-psixologik aspekti Amerika tadqiqotchisi E.Rodjers tomonidan ishlab chiqilgan. U yangilik kiritish jarayoni qatnashchilarining tasnifi, ularning yangilikka bo'lgan munosabati va boshqalarni o'rgangan. Ilmiy
m?
yo'nalishlarda yangilik va innovatsiya tushunchalari o'zaro farqalanadi. "Yangilik"-bu vosita, yangi metod, metodika, texnologiya ma'nosini anglatadi. "Innovatsiya"- bu ta'lim, ma'lum bosqichlari bo'yicha rivojlanadigan jarayon hisoblanadi. Jahon ilmfan taraqqiyoti kundan kunga gurkirab, rivojlananib bormoqda. Aynan bu ijobiy
rivojlanish bizning diyorimizga ham o'z ta'sirini o'tkazdi. Ilm dunyomizga ilg' or
. , . . ., „.....„ ..,
innovatsion texnologiyalar tatbiq etilmoqda. Buning ijrosi sifatida, Yurtboshimiz
r\m rl nn 1 At-iir Tnl m ' 'Vr\ rill O rn 1 AA'IIOK /11 IT n roll o o im oUrvl 1 rnl Atr\n+1im T n1 1 " r\ CiK
tomonidan joriy yilni "Yoshlarni qo'llab-quvvatlash va aholi salomatligi yili" deb nomlashi ham mamlakatimiz yoshlarinining ma'suliyatini yanada oshirdi. Ta'lim sohalariga ilg'or, zamonaviy innovatsion texnologiyalarning keng tatbiq etilishi ham chet til o'rganayotgan yoshlar uchun keng imkoniyatlar, marralar eshigini ochdi,
m
desak xato bo'lmaydi.
Til o'rganish kishilik jamiyatida bag'oyat muhim sohalardan biri hisoblanadi.
Muloqot vositasi bo'lmish tilni tabiiy muhitda ya'ni oilada, jamoatchilik orasida yoki J-jt
uyushgan holda amaliy egallash mumkin. Til hodisalariga oid bilimlar esa nazariy
jihatdan o'rgatiladi. Xalqaro munosabatlar avj olgan zamonamizda tillarni bilish,
ayniqsa ko'p tillilik ulkan ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizda tahsil oladigan i ^^ i o'quvchi va talabalar odatda uch tilni o'rganadilar. Ushbu tillar maxsus nomlar bilan
! K*
yuritiladi. Bular quyidagilar: ona tili, ikkinchi til, va chet til. Ona tili tafakkur shakllanishida alohida xizmat o'taydigan birinchi til hisoblanadi. Ikkinchi til haqida so'z yuritilganda, unga boshqa millat vakillaridan iborat qardoshlar, qo'shnilar tili
sifatida qaraladi.
31><}>
U>,* ^ «KQs
JffiTALQINVA 1
\-/TADQIQOTLAR No3 2022
ilmiy-uslubiy jumali "
miiif-iwuuif juiiian
Chet til - bu xorijiy mamlakat tilidir. Respublikamizda G'arbiy Yevropa (ingliz,
ispan, nemis, faransuz) tillari va Sharq (arab, turk, fors, xitoy, hind) tillari o'qitilib kelinmoqda. Bu tillar ta'lim muassalarining o'quv rejalaridan o'rin olgan. Uchala
&
tilni o'qitish jarayoni turlicha kechadi. Ona tili va ikkinchi til tabiiy vaziyatda, chet til
esa sun'iy muhitda o'rganiladi. Chet tildagi muloqot, asosan, darsda muallim rahbarligida kechadi. Uchala til orasida chet tilni o'rganish va o'rgatish muayyan jihatlari bilan keskin farq qiladi. Bu esa, o'z navbatida, tegishli chet til o'qitish
J»
texnologiyasini qo'llashni taqozo etadi. Chet til muallimi metodika fani yutuqlarini puxta o'zlashtirish orqali o'quvchi-talabaning to'plagan til tajribasi me'yorini aniq bilishga va uni yanada takomillashtrishga erishadi. Chet tillarni samarali o'rgatish uning metodikasini bilishni taqozo etadi. Chet tillarni o'rganish va o'rgatish ko'p jihatdan chet til o'qitsih metodikasi masalalarini nazariy tomondan ishlab chiqilishiga va nazariyaning amalda ijodiy qo'llanilishiga bog'liqdir.
Metodikaning asosiy tushunchalari - metod, usul, prinsip. Didaktika- nimani
r» 'rrrnfn m -i ryO a'm+mn triorytrutni nipam nr»o/ii A /lalrvrl 11 ^ o nnnri ot t r\ 'rrrnln m i rz9 In'lim
o'rgatamiz? o'qitish mazmuni hisoblanadi. Metodika - qanday o'rgatamiz? ta'lim
usullari va metodlari demakdir. Metod - metodika tushunchasi grek-lotincha "metodos-"metodus" so'zidan olingan bo'lib, ma'lum maqsadga eltuvchi yo'llar, usul ma'nosini anglatadi. Turli adabiyotlarda atamaning tor va keng ma'nosini uchratish
mumkin. "Metodika" atamasi tor ma'noda ta'limning konkret dars jarayoni bilan bog'liq tushunchani anglatadi. Mashg'ulotlarni rejalashtirish va o'quv materiallarini tayyorlash bilan bog'liq bo'lgan ko'rsatmalarni qamrab oluvchi boshqariladigan dars jarayoni sifatida talqin etiladi."Metod" atamasi keng ma'noda o'quv materialini tanlash, tabaqalash va taqsimlanishni nazarda tutadi. Germaniya Federativ Respublikasida 60-yillardan boshlab "didaktika" va "metodika" tor ma'noda
n /A ' 11 n n 11 1K IaûI in m Anrln C1nir» rrn Vrv'fn rlirlnlr+ilAO -f o 1 m mnrrmimi n 1 m o rv'rnroliln/^tO
qo'llanilib kelinmoqda. Shunga ko'ra didaktika ta'lim mazmuni nima o'rgatiladi? Metodika esa ta'lim usullari qanday o'rgatiladi? Masalalari bilan shug'ullanadi. Chet tillarini o'rganish faqat aqliy tarbiya vositasi emas, balki o'zga madaniyat ta'limiy boyliklari va qadriyatlari bilan tanishish va ularni o'z madaniy hayotiga tadbiq qilish orqali kishi shaxsining shakllanish jarayoni hisoblanadi. Yevropada chet tillarni o'rganish uzoq vaqt yuqori darajadagi ta'lim olishda imtiyoz sanaladi va jamoat maktablarida imtiyozga ega bo'lgan kishilarni tarbiyalash deb qaraladi. J-jt
Il "fil t-M/^-frvrll ri/AT ni rrr>-r\ri n r> ■4-ti r» ' frr<rfi n 1--» -t n ----
Chet til o'qitish metodi - deyilganda chet til o'rgatishning amaliy,
umumta'limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlariga erishuvni ta'minlovchi
muallim va o'quvchi faoliyatining majmuasi tushuniladi. Metod atamasi "ta'lim
j "1 > ^^ ^ >
usullari yig'indisi" va "ta'limning yo'nalishi" ma'nolarida qo'llanadi. Birinchisi
îW"
! K*
ta'lim nazariyasida jarayon metodlar manosida ishlatilsa,ikkinchi ma'noda uni o'qitish metodikasi tarixiga oid asarlarda uchratishimiz mumkin. Masalan, chet til
o'nitishning tarjima metodi tog'ri metod ongli- niyosiy metod an'anaviy metod
o'qitishning tarjima metodi, tog'ri metod, ongli- qiyosiy metod, an'anaviy metod, intensiv metod va boshqalar hisoblanadi.
31><}>
u>,* ^ №
JffiTALQINVA 1
\-#TADOIOOTLAR No, 2022
№3 2022
ilmlyusluWyjumali
miiif-iwuuif juinan
4 <¿4
Tarjimasiz metod. Mazkur metodning turli ko'rinishlari tarixan ma'lum. Ularni
#
ikki yirik guruhga ajratish mumkin: tabiiy va tog'ri metodlar. Tabiiy metodda chet tilni o'rganish ona tilini egallash sharoitiga monand bo'lishi kerak. Metodning bosh maqsadi chet tilida gapirishni o'rganish orqali o'qish va yozishni o'rganib olishga imkoniyat yaratiladi, degan g'oya amaliy maqsadtarzida shakllangan. Tabiiy metod tarkibiga kiritilgan prinsiplardan eng muhimi-til muhitini yaratishdir. Olg'a surilgan metodik prinsiplarni amalda qo'llash bobida turli yondashuvlar paydo bo'lgan. Metod
J»
! Ш-
namoyondalarining ijodiy faoliyatida buni yaqqol sezish mumkin.
Chet til ta'limidan ko'zlangan maqsadning yangicha talqinida, asosan, pragmatik tilshunoslik tadqiqotlari natijalariga tayanildi.Tilshunoslikningbu sohasi tilni tilga oid shakl tizimi emas, balki inson faoliyati sohasi deb talqin qiladi. Chet til ta'lim sohasida 70-yillarning boshidan beri to'plana boshlangan yangi xulosalar majmui ta'lim maqsadini belgilash sohasida qizg'in munozaralariga olib keldi. Chet til ta'limining asosiy yo'nalishlarini belgilovchi maqsadi o'quvchilarga "muomala
qilishni o'rgatish", "Befaeigung zur Kommunikatsion" (kommunikative Kompetenz)
bo'lgan yangi o'quv rejalari qabul qilindi. 70-yillarda "kommunikativ metod" bir qator urinishlardan so'ng bir necha bosqichda o'z isbotini topdi. Shunday asnoda metodika fani rivojlanib bordi. Hech qaysi chet tilni biz uning metodikasini chuqur
»
m?
o'rganmasdan egallay olmaymiz. Chet til o'qitish metodikasida "kommunikativ didaktika" metodi ham ahamiyatga molik sanaladi. Kommunikativ didaktika quyidagilarni o'zida mujassamlashtiradi
Chet til o'rganish ko'p qirrali ta'limot bo'lib, bu jarayonda inson murakkab psixologik o'zgarishlarni boshdan kechiradi. Jumladan ona tili bilan chet tilini taqqoslash jarayoni yuzaga keladi. Bu jarayonda o'rgatishning turli metod va
+ ___" _______ ___
texnologiyalaridan foydalaniladi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar yordamida chet til bilan ona tilini taqqoslab o'rgatish samarali natija beradi. Chet til o'rgatish uning metodikasiga oid bilimlarga ega bo'lishni taqozo etadi. Metodika va texnologiyalar chet til o'rganish jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Darsni tashkil qilishda metodika fanining turli usullari mavjud. Chet til o'qitish metodikasida keng qo'llaniladigan metodlar: kommunikativ didaktika metodi, madaniyatlararo muloqotni tashkil qilish metodi va mashqni tashkil qilish metodi hisoblanadi. J-jt
Л А /Л 4- /Л 1 lrn rn 11 1 Ал Л елЛтА-лЛт-ел |л 1 I П 11 1лг»гг'1 1 ' I Г»-П1л1 1 m ri n l-\ n l-\ 1 1 r> 1-4 /Л+ rv 't*rr
Metodika fani didaktika fani bilan bog'liq bo'lganligi sababli, chet til o'rganish
ш
mobaynida kommunikativlikka asoslaniladi va kommunikativ didaktika metodi yuzaga keladi.
P Cj
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. "Yangi O'zbekiston" gazetasi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining parlamentga Murojaati. 2020 yil 30 dekabrt soni.
> v> j>
4t" 1 j> ' )>
^——-w- ^ >
i^as^^ ~ ¡¡J г/Ж
L> * jJ ■
1J^
(TALQIN VA mADQIQOTLAR
ilmiy-uslubry jumali
№3 2022
v>>
m>
Toward a Model of the
2. Vandergrift L. (2003). Orchestrating Strategy Use: Skilled Second Language Listener. Language Learning, 53, 463-496.
3. Hadfield J. Intermediate Communicative Games. Edinburg: Addison Wesley Longman Ltd.
# >
>>
sM
I ]>
*<b> >*
184
■; M >
q i>>
S
>
m
Mir *
>
| > >
q q
