CC BY
1IJODIY PEDAGOGIKAGA ASOSLANGAN TA'LIM XIZMATLARINI RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI 1Fayzullaeva Nilufar Sadullaevna, 2Kattaeva Shaxnoza
1Ph.D. Professor Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, 2magistr 2-kurs TDIU https://doi.org/10.5281/zenodo.10678090
Annotatsiya. Maqolada ijodiy pedagogikaga asoslangan ta'lim xizmatlarini rivojlantirishning yangi imkoniyatlari o'rganiladi. Ta'lim sohasi transformatsion o'zgarishlarni boshdan kechirar ekan, o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish muhimligini e'tirof etish ortib bormoqda. Ushbu mavzu ijodkorlik pedagogikasining nazariy asoslarini o'rganadi, uning amaliy qo'llanilishini va ijodkorlik asos bo'lgan ta'lim xizmatlarini kengaytirishning potentsial usullarini ko'rib chiqadi.
Kalit so'zlar: ijodkorlikpedagogikasi, ta'lim xizmatlari, ta'lim, ijodkorlik
Аннотация. В статье исследуются новые возможности для развития образовательных услуг, основанных на педагогике творчества. Поскольку сфера образования претерпевает трансформационные изменения, растет признание важности развития творческих способностей учащихся. Данная тема углубляется в теоретические основы педагогики творчества, исследует ее практическое применение и анализирует потенциальные пути расширения образовательных услуг, в которых творчество является краеугольным камнем.
Ключевые слова: педагогика творчества, образовательные услуги, образование, творческие способности
Kirish. An'anaviy ta'lim tizimi ko'pincha o'quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini bo'g'ib qo'yadigan eslab qolish va standartlashtirilgan testlarga e'tibor qaratilishi uchun tanqid qilinadi. Ushbu muammolarga javoban ijodkorlik pedagogikasi o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini tarbiyalash va rivojlantirishga qaratilgan ta'limning yaxlit yondashuvi sifatida paydo bo'ldi. Ushbu maqola ijodkorlik pedagogikasining nazariy asoslarini o'rganish va ta'lim xizmatlarini rivojlantirish uchun taqdim etadigan imkoniyatlarni o'rganishga qaratilgan.
Maqsadlar.
Ushbu maqolaning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
- ijodkorlik pedagogikasi va uning nazariy asoslari haqida umumiy tushuncha berish;
- turli ta'lim muassasalarida ijodkorlik pedagogikasining amaliy qo'llanilishini tahlil qilish;
- ijodiy pedagogikaga asoslangan ta'lim xizmatlarini rivojlantirish imkoniyatlarini aniqlash va muhokama qilish.
- ijodiy pedagogikaga asoslangan ta'lim xizmatlarini rivojlantirish imkoniyatlarini aniqlash va muhokama qilish.
Asosiy qism. Zamonaviy jamiyat tendentsiyalari orasida innovatsion jarayonlar uning barcha sohalarida muhim o'rin tutadi. Bunday jarayonlarni amalga oshirish nafaqat fan, texnika, ishlab chiqarishning muayyan sohasidagi faoliyatga shaxsning maxsus kasbiy tayyorgarligini, balki o'z hayotiga ijodiy yondashishni samarali o'zlashtirishga va amalga oshirishga tayyor shaxsni shakllantirishni ham talab qiladi. Shunday qilib, bugungi kunda insonning ijod olamiga kirishini va voqelikni o'zgartirish qobiliyatini shakllantirishni nazarda tutadigan ijodiy shaxsni tarbiyalash, uning ijodiy faoliyatini rivojlantirish muammosi alohida ahamiyatga ega.
Ilmiy adabiyotlarga murojaat ijodkorlik inson faoliyati va mustaqilligining samarali shakli ekanligini ko'rsatadi. Psixolog I.J. Lerner shunday deb yozgan edi: "Ijodkorlikni o'rgatish mumkin,
ammo bu ta'lim o'ziga xosdir, bu bilim va ko'nikmalar qanday uzatilishi emas". Shunday qilib, talabalarga nafaqat ma'lumotni etkazish, balki ularni o'rganish jarayonida nima sodir bo'layotganini o'ylash, tushunish va tushunishga o'rgatish juda muhimdir."
Olimlarning ijodkorlikni klassik tushunishida asosiy e'tibor ijodkorlik va yangilik o'rtasidagi munosabatga qaratiladi - ijodkorlik yangi narsa yaratishni o'z ichiga oladi.
Psixologik-pedagogik adabiyotlarda ijodiy faoliyat deganda yuqori professional sifatdagi yangi original mualliflik mahsulotlarini yaratish faoliyati tushuniladi. Pedagogika fanida ijodkorlik ijodiy rejaga muvofiq yangi moddiy va madaniy qadriyatlarni yaratish, mustaqil faoliyatda faol shaxsning oliy shakli sifatida qaraladi.
Ijodiy faoliyatga bo'lgan ehtiyoj odamda yangi turdagi vaziyatlarda paydo bo'ladi. Vaziyatningyangi turi - bu shaxs o'zining mavjud tajribasidan foydalanishga imkon bermaydigan yoki cheklamaydigan sharoitlarda maqsadli faoliyatni amalga oshirishi kerak bo'lgan vaziyatdir. Yangi turdagi ongli vaziyatni ijodiy vaziyat deb atash mumkin. Boshqacha qilib aytganda: ijodiy vaziyat - bu shaxs o'zining mavjud tajribasidan foydalanishga imkon bermaydigan yoki cheklamaydigan sharoitlarda maqsadli faoliyatni amalga oshirish zarurligini anglab etadigan holat.
Ijodkorlik ko'p qirrali konstruktsiya bo'lib, o'ziga xoslik, ravonlik, moslashuvchanlik va ishlab chiqish kabi turli jihatlarni o'z ichiga oladi. Ijodkorlikning murakkabligini tushunish ijodiy fikrlashni rivojlantirishga yordam beradigan samarali o'qitish strategiyalarini ishlab chiqish uchun juda muhimdir.
Ijodkorlikni o'rganish 20-asrning ikkinchi yarmida keskin pasayishlarni boshdan kechirdi. Urushdan keyingi Amerikada bu sohaga kuchli turtki bo'lgan D.Gilford 1950 yilda Amerika Psixologiya Assotsiatsiyasidagi prezidentlik nutqida psixologlarni ijodkorlik muammosiga alohida e'tibor berishga chaqirdi. D.Gilford chaqirig'idan so'ng 20 yil davomida AQSHda ko'p ishlar qilindi: diagnostika usullari ishlab chiqildi, ijodiy jarayon va ijodkor shaxsni o'rganish ishlari olib borildi, ilmiy va ilmiy-amaliy markazlar ishlay boshladi. 1990-yillarning o'rtalaridan boshlab. Barcha psixologik nashrlarning umumiy hajmida ijodkorlik bo'yicha ishlarning ulushi o'tgan o'n yilga nisbatan taxminan 30% ga oshdi. Bugungi kunda bunyodkorlik tobora ijtimoiy taraqqiyotning asosi sifatida qabul qilinmoqda. Gap nafaqat iqtisodiyotning bilimga asoslanganligida, balki bilimlar sohasida ham innovatsiya qilish qobiliyati tayyor shakllarni takror ishlab chiqarishdan ko'ra kattaroq ahamiyatga ega bo'la boshlaganidadir.
Asosiy qism. Ijodkorlikning kognitiv jihatlari bo'yicha tadqiqotlar ijodiy fikrlashni boshqa kognitiv jarayonlar bilan bog'lashga yordam beradi, ijodkorlikning umumiy intellektual rivojlanishdagi ajralmas rolini ta'kidlaydi. Ijod nafaqat kognitiv jarayon, balki butun shaxsni o'z ichiga olgan jarayondir. Ijodiy qobiliyat mustaqillik, o'ziga ishonch, tavakkalchilik, estetik yo'nalish, noaniqlik, hazil va ba'zan impulsivlik kabi shaxsiy xususiyatlarni nazarda tutadi.
Ijod ham ijtimoiy va madaniy darajalarda tahlil qilinadigan jarayondir. Bir tomondan, ijodkorlik ijtimoiy-madaniy muhitga bog'liq. Tadqiqotchilar fan va san'atda ijodiy g'oyalarning paydo bo'lishiga ta'sir etuvchi omillar, ya'ni madaniy xilma-xillik, urushlar, namunalar, resurslar va qadriyatlarning mavjudligini aniqladilar. Atrof-muhitning ijodkorlikka ta'siri mikro darajada ham kuzatilgan, masalan, oilada, bu erda bolaning ijodiy qobiliyatini rivojlantirishga uning o'zini o'zi qadrlashi, hissiy jihatdan o'zini namoyon qilishiga imkon berish, jazo va taqiqlarni kamaytirish orqali yordam beradi. Bunday sharoitda ijodkorlikni o'rganish pedagogik tizimni takomillashtirishga muhim amaliy yo'nalish kasb etadi.
Iqtisodiy mutaxassisliklar bo'yicha talabalarni tayyorlash jarayonida ularda original g'oyalar yaratish ehtiyoji paydo bo'ladi. Shu bilan birga, quyidagi asosiy xususiyatlar talabalarning ijodiy faoliyatiga xosdir:
1. Original g'oyalarni amalga oshirish orqali muammoni hal qilish istagi. Shu bilan birga, ijodiy faoliyatga qiziqishni anglash, muammoni shakllantirish va uni ijodiy hal qilish jarayonida paydo bo'ladi. Bunday faoliyat jarayonida talabalar bilim, ko'nikma va malakalarning etarli darajada rivojlanmaganligidan xabardor bo'lib, o'z maqsadlariga erishishda qiyinchiliklarga duch kelishadi, bu esa ijodiy faoliyatga qiziqishning rivojlanishiga yordam beradi.
2. Berilgan ijodiy muammoni hal qilishning o'ziga xos usulini topish istagi. Shu bilan birga, ijodiy muammoni hal qilish usuli ko'nikma, malaka, ijodiy faoliyat texnologiyalari va shaxsning motivatsion va qadriyat komponentlarini shakllantirishni o'z ichiga oladi.
3. Ilgari mavjud bo'lgan ma'lumotlarni birlashtirish istagi, bilimlarni chuqurlashtirishni rag'batlantiradigan yangi axborot munosabatlarini yaratishga olib keladi. Shu bilan birga, o'quvchilar ijodiy g'oyani amalga oshirishda evristik yondashuvni rivojlantiradilar.
Ushbu xususiyatlarning barchasi mashg'ulotlar davomida hisobga olinishi mumkin. Talabalarda ijodiy faoliyatga qiziqishni rivojlantirishning samarali usullari quyidagilardir: qisman qidiruv usuli, evristik usul, muammoli vaziyatlar usuli, ijodiy loyihalar usuli va boshqalar. Ular talabalarning shaxsiy faolligini shakllantirishga, ijodiy faoliyatning o'ziga xos natijasini olishga undaydi.
Muammolar va yechimlar.
Ijodkorlikka to'sqinlik qiladigan sabablar qatorida o'quvchilar muvaffaqiyatsizlikdan qo'rqish, buning uchun jazolanish qo'rquvi, ularga nisbatan doimiy tanqid, talabalar o'rtasidagi tarqoqlik, ijodkorlik samaradorligini oshirish uchun kam moddiy rag'batlantirishni qayd etadilar.
Ijodkorlik uchun motivatsiyani kamaytirishning yana bir omili bu rasmiylashtirilgan samaradorlik ko'rsatkichlari. Ijodiy mehnat natijalarini qanday o'lchash mumkin? Sinfdagi qulay muhitni qaysi birliklarda baholaysiz? Talabaning keyingi hayotidagi muvaffaqiyatini kim, qachon va qayerda o'lchab, ustoziga katta plyus berdi?
Talabalarda ijodiy faoliyatga qiziqishning rivojlanishi evristik xususiyatni ta'minlaydigan o'qitish usullarining kombinatsiyasi bilan yordam beradi. U talabalarni ijodiy muammoni shakllantirishga, uni hal qilish yo'llarini izlashni ko'rsatishga va ijodiy faoliyat natijasi sifatini tahlil qilishga rahbarlik qilishdan iborat. Masalan, kompozitsion yechimni izlash jarayonida evristik suhbat keng qo'llaniladi, savollarga javoblar o'quvchilarning ijodiy izlanishlarini rag'batlantiradi.
Lekin, shubhasiz, talabaning ijodiy qobiliyatlari o'z-o'zidan rivojlanmaydi. O'quvchining ijodiy qobiliyatlarini maqsadli rivojlantiruvchi ta'lim muhiti zarur. Talabaning ijodiy fikrlashni rivojlantiradigan maxsus fanlar kerak. Masalan, talabani ijodiy faoliyatga jalb qilish orqali -talabani o'ziga jalb qiladigan va izlanishga undaydigan amaliy xarakterdagi turli amaliy mashg'ulotlar. Bu erda universitetning pul mukofotlari va turli grantlar bilan tanlovlar muhim o'rin tutadi.
Shunday qilib, talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish omili bu:
• o'ziga xoslik va ijtimoiy tan olinishi sifatlari bilan ta'minlangan natija;
• ijodiy jarayonning o'zi va talaba ijodiy jarayonni qanday boshdan kechirishi, bu jarayon uning ruhiyatida qanday iz qoldirishi bilan ifodalanadi.
Pedagogik mahorat bu yerda bilimlarni shunday ko'rinishda bolishi kerak, unda talaba bilish faoliyati bilan shug'ullansin, g'oyalar va amalga oshirilishlar dars jarayonida yuzaga kelsin,
uning ongi faol bo'lsin. Talaba o'zi buni taxmin qilganini his qilishi uchun. Va keyin talaba ongida bilimning qiymati sezilarli darajada oshadi. Xulosa.
So'nggi o'n yil ichida ijodkorlik pedagogikasi asosida ta'lim xizmatlarini qo'llab-quvvatlash yoki takomillashtirish vositalaridan foydalanish keskin oshdi. Asosiy imkoniyatlardan biri ijodkorlik pedagogikasini ta'limning turli darajalarida mavjud o'quv dasturlariga kiritishdir. Bunday yondashuv ijodkorlikning turli fanlar bo'yicha o'quvchilar o'rganishining ajralmas qismiga aylanishini ta'minlaydi.
Yo'nalishlardan biri - texnologik integratsiya. Ijodkorlik pedagogikasi va texnologiyasining kesishishini o'rganish ta'lim xizmatlari uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Virtual haqiqat, sun'iy intellekt va boshqa texnologik yutuqlardan o'quv muhitida ijodkorlikni oshirish uchun foydalanish mumkin.
O'qituvchining kasbiy rivojlanishi muhim ahamiyatga ega.
Ijodiy pedagogikani muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun o'qituvchilarning malakasini oshirishga sarmoya kiritish juda muhimdir.
O'quv dasturlari va seminarlar o'qituvchilarga o'z fanlariga ijodiy o'qitish usullarini kiritish imkoniyatini berishi mumkin.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, ushbu tezis ta'limga yanada innovatsion va dinamik yondashuvni rivojlantirishda ijodkorlik pedagogikasining ahamiyatini ko'rsatadi. Ta'lim xizmatlarida ijodkorlikdan foydalanish shunchaki nazariy tushuncha emas; bu talabalarni tobora murakkab va o'zaro bog'langan global muhitda harakat qilish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalar bilan jihozlashning o'zgaruvchan yo'lidir. Yana bir bor ta'kidlashimiz mumkin: har qanday kasbni ijodkorliksiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Ijodkor insonlar jamiyat taraqqiyotining harakatlantiruvchi kuchidir.
REFERENCES
1. Craft, A. (2005). Creativity in Schools: Tensions and Dilemmas. Abingdon, Oxon: Routledge.
2. Beghetto, R. A., & Kaufman, J. C. (2013). Nurturing Creativity in the Classroom. Cambridge University Press.
3. Sternberg, R. J. (Ed.). (2003). Wisdom, Intelligence, and Creativity Synthesized. Cambridge University Press.
4. Cropley, A. J., & Cropley, D. H. (2009). Fostering creativity in the classroom: General principles. In R. A. Beghetto & J. C. Kaufman (Eds.), Nurturing creativity in the classroom (pp. 83-96). Cambridge University Press.
5. Beghetto, R. A. (2013). Killing Ideas Softly? The Promise and Perils of Creativity in the Classroom. Charlotte, NC: Information Age Publishing.
6. Шарипов Ф.В. Психология и педагогика творчества и обучение исследовательской деятельности. Педагогическая инноватика: монография / Шарипов Ф.В.. - Москва : Логос, Университетская книга, 2016. — 584 c.
7. Штифанова, Е.В. Педагогика творческого образования: учебник / (УрГАХУ). -Екатеринбург : Архитектон, 2018. - 234 с
