CC BY
23
УДК 8Т1 ББК 83, 3(0) 9Т
ВИЖАГИХОИ МАВЗУЙ, Тоцибоев Шарифцон Fайбуллоевич
ГОЯВЙ ВА ШАКЛИИ н.и. ф.,дотсенти кафедраи адабиёти классикии
МАСНАВИХОИ тоцики МДТ "ДДХ ба номи академик
САЙЙИДО Б.Fафуров"(Тоцuкuсmон, Хуцанд)
ИДЕЙНО-ТЕМА ТИЧЕСКИЕ Таджибоев Шарифджон Гайбуллоевич, кандидат
И СТРУКТУРНЫЕ филологических наук, доцент кафедры
ОСОБЕННОСТИ таджикской классический литературы ГОУ
МЕСНЕВИ "ХГУ имени академика Б. Гафурова "
САЙЙИДО НАСАФИ (Таджикистан, Худжанд)
THE THEMA TIC Tojiboev Sharifjon Gaibulloevich, candidate of
IDEOLOGICAL AND philological sciences, Associate Professor of the
STRUCTURAL department of Tajik classic literature under the SEI
PECULIARITIES OF SAIDO S "KS U named after academician B. Gafurov "
MASNAVIS (Tajikistan, Khujand) E-mail: [email protected]
Вожа^ои калиди: маснави, Саййидо, мавзуъ, вазн, гоя, услуб
Мацола ба баррасии маснавщои Саййидои Насафи бахшида шудааст.Цайд мегардад, ки дар куллиёти шоир бисту шаш маснавии гуногунмавзуъ ва мухталифцацми суханвар фароцам омада, ки дар мацмуъ 1 368 байтро ташкил медщанд.Муаллифи мацола маснавщои шоирро аз назари мавзуъ табацабанди намуда, доир ба вижагщои гоявию мавзуии ощо мулоциза рондааст.Х^амчунин дар мацола, доир ба авзони маснавиёти шоир изцори назар шуда, муаллиф хотирнишон менамояд, ки ашъори муздавацаи шоир асосан дар ду вазн суруда шудаанд.Тазаккур меравад, ки дар маснавщои шоир муроциат ба соци, овардани тахаллус, тасвири субц ё тулуи офтоб бисёр ба мушоцида мерасанд, ки онро метавон чун як шеваи хоси эцод донист. Маснавщои ба цунармандон бахшидаи Саййидоро метавон чун ибтикор дар адабиёти форсу тоцик донист, зеро то шоир чунин мавзуъ дар маснависарои ба чашм намерасид.Муаллиф ба ин натица мерасад, ки царчанд маснавицои Саййидо дар шаклу услуб чандон цойизи ацамият набошанд цам, вале аз лицози ба тасвир гирифтани воцеоти таърихии замони шоир цобили таваццуц буда, баъзе аз онцо аз цанбаи хуби тарцумаицоли низ бархурдоранд.
Ключевые слова: месневи, Саййидо, тематика, метрика, идея, стиль
Статья посвящена рассмотрению и анализу месневи Саййидо Насафи. Отмечается, что в Куллиёте (собрание сочинений) насчитывается двадцать шесть разнообразных поэм общим объемом 1368 бейтов. Автор статьи, разделяя месневи поэта по теме и сюжету, размышляет об их идейно-тематических особенностях. Автор также уделяет внимание стихотворному размеру месневи поэта и доказывает, что все поэмы Саййидо в основном написаны в двух метрах аруза. Подчеркивается, что в месневи поэта часто упоминается обращение к виночерпию, псевдониму, изображению утра или восхода солнца, что можно рассматривать как своеобразный стиль творчества Саййидо. Месневи Саййидо о ремесленниках можно считать нововведением в персидско- таджикской литературе, поскольку до Саййидо не было такой темы в нашей литературе. Автор приходит к выводу, что, несмотря на то, что месневи Саййидо не имеют особой ценности по форме и стилю, всё же они представляют значительный интерес для освещения исторических событий того времени, когда жил и творил поэт, и некоторые из них вобрали в себя хороший автобиографический аспект.
Key words: masnavi, Saido, theme, metre, idea, style
The article under consideration dwells on Saido NasafVs masnavis. It is underscored that the poefs completed compositions consist of twenty-six different and various masnavis and they were 1368 bayts totally. The author of the article singles out the poefs masnavis in terms of their theme and considers the ideological and thematic peculiarities of the formers. In reference to it, the author lays an emphasis upon the idea beset with NasafVs poetical metres, he states that the poefs poetry based on two metres were sung, in particular. It is noted that the poet has mostly resorted to a number of literary description
in his masnavis such as: soqi, pseudonym, depiction of dawn and the sunrise, one can assert them as a peculiar way of creation himself. In this regard, the poefs masnavis devoted to craftsmen can be considered an initiative in Persian-Tajik literature, because such kinds of themes in the field of masnavi writing were non-occurred up to him.
In a nutshell, the author comes to the conclusion that, although Saido^s masnavis were not particularly valuable in terms of form and style, but they are of great interest for depicting historical events of the poet's time, and some of them also have a good aspect of translation as well.
Дар миёни осори Саййидои Насафй ашъори дугона - маснавихо чойгохи вижаеро бархурдоранд, ки мутаассифона дар адабпажухии ватанй ва хоричй камтар бад-он таваччух шудааст. Дар адабиётшиноси точик доир ба маснавихои Саййидои Насафй ба чуз ;айду ишорахои муаллифони китоби "Адабиёти точик:асрхои XVI-XIX ва ибтидои асри ХХ"(8) тад;и;и алохидае ба мушохида намерасад. Муаллифони китоби мазкур дар хусуси осори адабии Саййидо ва жанрхои он тава;;уф намуда, ба таври мучаз дар бораи шумораи маснавихои шоир ва мавзуоти умдаи онхо ибрози назар карда бошад хам, ашъори дугонаи шоирро мавриди тахлилу баррасй ;арор надодааанд. Зохиран, тахлили муфассали маснавихои шоир аз доираи тад;и;у баёни онхо берун буд, зеро вазифаи китоби дарсй аксаран бо пешниходи маълумот ва баррасии кутоху умумй махдуд мегардиду тадвини чунин васоили таълим чахорчуби вижаи баён дошт.
Дар китоби "Таърихи адабиёти точик"-и Сайфй Начмиев(5) оид ба маснавихои шоир баъзе фикру мулохизахои нав ба назар расанд хам, муаллифи он дар таба;андии мавзуии маснавихои шоир ба китоби дарсии пешин такя намудааст.
Ба чуз ишорахои ин ду китоб дигар навиштаеро дар мавриди маснавихои шоир дар адабиётшиносии точик ва берун аз он пайдо намекунем. Хатто А.Мирзоев ва С. Саъдиев, ки дар мавриди ахволу осори Саййидо корхои хосаеро анчом додаанд, ба маснавихои суханвар таваччух зохир накардаанд. С.Саъдиев(7) дар хилоли тахлили мундарича ва бадеиёти "Шахрошуб"-и Саййидо доир ба манзумахои "хунармандй"-и суханвар мурури ичмолй анчом додааст.
Он тавр ки мушохида гардид ма;оми Саййидо дар тара;;иву тахаввули маснависароии форсу точик дар асри XVII чунонки боистй бо ди;;ат ва борикбинона омухта нашудааст. Хол он ки тазкиранависи муосири у Малехои Самар;андй дар "Музокир-ул-асхоб" маснавихои шоирро "сохибасрор"(6, 293) тавсиф намудааст. Аз ин чо то хануз ногуфтахо ва нуктахои бисёре дар заминаи маснавиёти шоир вучуд доранд, ки аз нигохи муха;;и;они адабиётшинос дур мондаанд.Чй сирре дар маснавихои у нухуфтаанд? Ва чаро Малехо маснавихои Саййидоро "сохибасрор" гуфтааст? Ин суолхо моро водор намуд, ки муруре ба маснавихои Саййидо намоем
Дар мавриди шумораи маснавиёти Саййидо маълумоти сарчашмахо гуногунанд. Баъзе аз сарчашмахо(8, 153) шумораи маснавихои шоирро бар 27 адад нишон медиханд, баъзеи дигар бошад, теъдоди ашъори муздавачаи шоирро 25-то гуфтаанд( 3, 26). Девони Саййидо( 3), ки мо аз руи он ашъори дугонаи суханварро мавриди баррасй ;арор додем, шомили 26 маснавист, ки дар мачмуъ 1 368 байтро дар бар мегирад. Маснавихои шоир аксаран хурд ва камхачманд, вале бо вучуди кучак будан мавзуъхои мухталифро дарбар гирифтаанд.
Гуногунмавзуй хоси маснавихои Саййидои Насафй буда, аксари манзумахои шоир таърихй ё ичтимоиянд. Муаллифони китоби дарсии "Адабиёти точик:асрхои XVI-XIX ва ибтидои асри ХХ"(8) маснавихои Саййидоро аз чихати мавзуву мундаричаашон ба 5 даста та;сим намудаанд ва Сайфй Начмиев низ дар гурухбандии мавзуии ашъор муздавачаи сухансарои Насафй аз паи онхо рафтааст. Хини мутолиаву баррасии маснавихои шоир дурустии таснифоти мавзуии муха;;и;они пешин ба мушохида расид.Маснавихои Саййидоро аз нигохи мавзуъ ва фарогирии во;еоти тасвир метавон ба чунин навъхо чудо намуд:
1.Маснавихое, ки ба баёну тасвири ходисаву пешомади гуногун ало;аманданд . Ин ;абил маснавихои шоир бештар чанбаи хасбихолй дошта, дар онхо баъзе аз лахзахои рузгори шоир ба тасвир омадаанд, ки дар дигар сарчашмахо ба чашм намерасанд. Аз ин ру, хангоми тартиб додани тарчумаи холи шоир ба эътибор гирифтани маълумоти ин маснавихо аз ахамият холй нест. Масалан, маснавихое, ки дар онхо баёни ;иматй, тасвири ба лойи собун фуру рафтани кафшу махсии суханвар, мазаммати дузди хонаи шоирро торочнамуда омадааст, бештар
ахамияти тарчумаихолй дошта, табиист, ки Саййидо дар онхо аз мавзуи муайяни ичтимой ва лавхахои хосу махдудаи рузгори худ фаротар намеравад. Масалан, дар маснавии "Дар мазаммати дузд" омадааст, ки боре шоир ба мехмонии яке аз дустони наккошаш меравад ва дар хонаи рафикаш хамон шаб мемонад. Субхи дигар чун ба хонааш мерасад, дармеёбад, ки куфли дараш шикаставу тамоми колои хонаашро дузд ба ягмо бурдааст.Шоир бо алам аз тороч шудани хонааш, ки боигарии зиёде надошт, шиква менамояд: Чи гуям ман ба руи хонаи худ, Шавам шарманда аз кошонаи худ. Шудаш тороц у, кунце фаромуш, Зи дасти дузд гаштам хонабардуш... (3, 67) Саййидо дар ин навъ маснавихои худ дар баробари мавзуи асосй - баёни вокеъаву руйдодхои гуногун, мавзуи фаръиеро низ ба доираи тасвир кашида, ба асар як навъ рухи ичтимой мебахшад. Масалан, дар маснавии "Гармои тобистон ва гурез ба мадци Субцощулихон" дар огоз аз дамои хавои тобистон ба ин тари; сухан огоз менамояд: Дами субх к-аз тобиши офтоб, Цахон гашт хамчу танури кабоб. Х,аво сухт аз гармии марзу бум, Насими сабо гашт боди самум. Шуд аз маркази хок оташ баланд, Парид аз замин соя хамчун сипанд. Чунон табъи кофур гардид гарм. Ки шуд пушти оина чун мум нарм. Шуд имруз парвона мурги тазарв, Гурезон шуд аз сояи хеш сарв. Заминро фитод оташ андар ниход, Суи осмон рафт хамчун гирдбод. Ба цон гулхани оташ афрухти, Зи гулхан бурун омади сухти (3, 72). Баъд аз тасвири пур аз игроку муболигаи мавсими гармо, ки бо шеваи зебо баён ёфтааст, хеле хунармандона аз мавзуи асосии тасвир ба мавзуи дигар - мадхи Субхонкулихон мегузарад:
Хрма халц дар орзуи панох, Гурезон ба даргохи зилли иллох. Чу Зиллиллох шох Субхонцулй, Шуд оинаи дахр аз у мунцали. Ман имруз аз тобиши офтоб, Давидам суи шохи олицаноб. Баланд аст хамчун фалак пояаш, Панохи гарибон бувад сояаш(3, 73). 2.Маснавихое, ки ба тавсифи махаллу амокини муайян ихтисос ёфтаанд. Дар ин мавзуъ Саййидо се маснавй навишта, ки яке "Дар сифати шахри Бухоро", дигаре "Дар таърифи чахорбоги Бокичон" ва савумй васфи равзаи Накшбанд мебошад, ки охирй дар куллиёти тартибдодаи Ч,обул;о Додалишоев бо унвони "Маснавй ба тарзи наът" омадааст. Ин гурухи маснавихо чанбаи тавсифй дошта, дар онхо сифату таърифи мавзею чое афзалият дорад.Масалан, дар васфи шахри Бухоро Саййидо бо мухаббат гуфтааст: Шариат аз Бухоро ёфт ойин, Манори у сутуни хонаи дин. Сари у рузу шаб бар Кахкашон аст, Тавон гуфтан сутуни осмон аст. Нухум гардун сари уро бувад тоц, Расонда пояи худро ба меъроц. Баланди кори у цое расонда, Сари уро зи гардун бигзаронда. Нигах хохад, ки болояш барояд, Нафас рафта зи рах баргашта ояд.
Ба цомат нисбате дорад ба адхам,
A3 он шуд рушиноси ахли олам.
Нихода бар дахони тифли афлок,
Сари пистони худро модари хок.
Замин аз хеш меафканд берун,
Ба пояш дастрас медошт Цорун(3, 57-58).
3.Гурухи сеюми маснавихои Саййидо ба мадху ситоиши баъзе хукмронон ва 6узургони замон ихтисос ёфтаст. Ба ин гурух се маснавие мансуб аст, ки яке ба васфи Субхон;улихон, ба муносибати ба тахт нишастани y, дигаре ба мадхи Убайдуллохон, ба муносибати Бухороро оин бастани y, ва сеюмй ба мадхи Хрчй Бахром, ки аз одамони муътабари аср ва шоири тавоное низ будааст, иншо шудаанд. Ин маснавихо бо мундаричаи мадехавй ва ба таърифу тавсифи хукматдорону бузургони замон бахшида шудани худ айни ;асидахои мадехавй мебошанд. Бинобар ин онхоро маснавихои мадехавй хисоб кардан мумкин аст( 8, 154).
4.Маснавихое, ки мавзуоти таърихй бахшида шудаанд, ки дар онхо баъзе руйдодхои мухимми сиёсии Мовароуннахри замони хукмронии Абдулазизхон ва Субхон;улихон ба тасвир омадаанд. Дар китоби "Адабиёти точик:асрхои XVI-XIX ва ибтидои асри ХХ"(8, 154) ин ;абил ашъори муздавачаро маснавихои таърихй номидаанд, ки комилан мантией ва ;обили пазирой мебошанд.Ба ин гурухи мавзуй хафт маснавй шомил аст, ки хамагй дар вазни мута;ориб суруда шуда, хар яке аз 70 то 100 байтро дар бар мегирад.
Чизи афзудании дигар он аст, ки суханвари Насафй "дар ин маснавихо анъанаи достонхои таърихиро ба шакли махсус давом додааст: хар як маснавии y ба назми як во;еаи муайяни таърихй -ба му;обили ин ё он душмани худ лашкар кашидани Абдулазизхон ё Субхон;улихон бахшида шуда, дар унвони он мазмуни мухтасари во;еахо ба наср баён шудааст. Маснавихо аз чихати пайдарпайии хронологии во;еахои мавриди тасвири худ бо хам ало;аманд ва ба як риштаи умумй тобеъ гардидаанд: гуё хар як маснавй ба хукми як боби достони умумии таърихест, ки ба як во;еа тахсис шудааст"(8, 154). Масалан, яке аз маснавихои ин силсиларо Саййидо "Идомаи разми Субхон;улихон бар асари мухолифати Махмуд Назарбий"(3, 98) унвон додааст, во;еъан мисли боби алохидаи як достон ба назар мерасад.
Муха;;и;они Саййидошинос бар онанд, ки ин ;абил маснавихо дар баробари арзиши адабию бадеии худ аз ахамияти калони таърихй низ бархурдоранд, зеро дар онхо тафсилот ва чузъиёти баъзе во;еахои мухимми таърихи давраи хукмронии Абдулазизхон ва Субхон;улихони Аштархонй равшан мегарданд(8, 154).
5.Гурухи дигар аз силсилаи маснавихое иборат аст, ки ба тавсифи хунармандони чудогона ва ахли касбу хунари муайян пайванд мегиранд. Теъдоди ин ;абил маснавихо хашто буда, бештар бо ин унвохо маъруфанд: «Дар таърифи Хоча Мирзочони ба;;ол», «Дар таърифи Хоча Мирзомухаммади шустагар». «Дар таърифи Хоча Шафеи на;;ош», «Дар таърифу тавсифи нонво», «Дар таърифу тавсифи шотирписар», «Дар таърифи наччор», «Дар таърифи таштгар», «Дар таърифи ;ассоб». Ин манзумахо аз лихози часомат нисбат ба маснавихои таърихии шоир хурдтар буда, хар яке 23 то 53 байтро ташкил медиханд. Чдмъулчамъ силсилаи маснавихои ба хунармандон бахшидаи шоир 290 байтро фаро мегирад.
Чунонки аз унвони маснавихо маълум мешавад, баъзе аз онхо на ба тавсифи куллии хунар ё хунарманд, балки ба мадхи вохид(объект)-и алохида -сохибхунари шахсияташ маълум нигаронида шудаанд.Чунончй, Хоча Мирзочони ба;;ол, Хоча Мирзомухаммади шустагар, Хоча Шафеи на;;ош.Аз мухтавои ин маснавихо маълум мешавад, ки дар Бухорои замони шоир бо хамин асомй хунармандоне умр ба сар мебурдаанд, ки Саййидо хатто бо онхо равуо дошта, аз хидмати эшон бархурдор шуда будааст.
Дар ин ;абил маснавихо симои хунармандон бо образхои маъмулу анъанавии лирикии "бут", "шух", "нигор", "мах" тавсиф ва тасвир ёфтаанд:
Нигори шустагар оби набот аст, Дуконаш чашмаи обихаёт аст(3, 76).
Махи цассоби ман шухест хунрез, Ба хунам карда теги гамзаро тез(3, 84).
Бути наццош дорад нацши ширин, Харобаш хонаи суратгари Чин(3, 79).
Басомади ин образхо дар маснавихои ба хунармандон бахшидаи шоир якнавъ нест. Чунончй, "нигор"- 4 бор("нигори шустагар", "нигори нонво", "нигори шотир", "нигори таштаг"), "шух" ва "бут"-3 маротибагй( "шухи кассоб", "шухи хунрез", "бути наккош", "бути наччор", "бути кассоб") ва"ма^" -1 карат("махи кассоб") чун тавсифи хунармандон дар ин силсилаи маснавихои Сайидо мавриди истеъмол карор гирифтааст.
Саййидо "хунармандро чун ёру махбубе ба тасвир гирифта, нисбат ба у муносибати махрамононаи худро изхор менамояд"(7, 258), ки ин тарзи мурочиат манзумахоро ба шахрошуби у наздик менамояд.
Маснавихои ба хунармандон бахшидаи Саййидо бо вазни хазачи мусаддаси максур ё махзуф танзим ёфтаанд, ки ин вазн хоси маснавихои ошикона, мисли "Вис ва Ромин"-и Фахриддини Гургонй, "Хусрав ва Ширин"-и Низомии Ганчавй, "Гулу Навруз" Хочуи Кирмонй, "Ч,амшед ва Хуршед"-и Салмони Совачй ва аксари "Юсуф ва Зулайхо"-хост.Бидуни ин хазачи мусаддаси махзуф ё максур вазни ёздаххичоии машхури дубайтихост. Маълум аст, ки "дубайтй( мусалламан вазни он хам.-Ш.Т.) чудо аз хавзахои шеъру адаби расмй аз каъри шавку завки мардуми одй тавлид ёфта, ба яке аз колабхои деринаву хоси шеъри форсй табдил ёфтааст"(9, 203). Бино бар ин истидлол вазни хазачи мусаддаси махзуф ё максур аз гузаштахои дур мавриди таваччухи мардуми авом будааст ва оханги он низ аз чашмаи табъи мардум чуш зада будааст.
Ин вазну хичову оханги аз табиату завки мардуми одй руйидаро Саййидо дар колаби маснавихои кутох дар васфи хунармандону косибон ба кор гирифтааст. Аз чониби Саййидо коргирии вазни дубайтй - мафоилун мафоилун фаулун дар авсоф, он хам дар таърифу санои хунармандону косибон, ки бархоста аз кишри одии чомеа ва мардуми авом буданд, безамина нест ва хатман аз пуштвонии кавии илмй бархурдор аст.Зеро мухаккикон голибан вазнро барои барчастагии баёни мавзуъ аввалиндарача медонанд.Интихоби дурусти ин унсури шаклии шеър, албатта, барои муассириву кашиши мавзуву мазмуни осори манзум коргар аст.
Маснавихои дар санои хунармандону косибон сурудаи суханвари Насафй дар кисмати таърифу тавсиф, бештар касидаро ба хотир меоранд.С.Саъдиев бар он аст, ки маснавихои ба хунармандон бахшидаи суханвар як андоза касидаи мадхиявиро ба хотир меоранд(7, 256). Яъне, агар дар касидахои мадехавй вохиди ситоиш ё мамдух шохон, ахли чоху давлат ва амалдорон бошанд, дар ин гуна маснавихои Саййидо таърифу тавсифи ахли санъат ва хунармандон карор гирифтааст. Агар ин масъаларо мунсифона ба киёс бигирем, равшан хохем дид, ки дар маснавихои ба хунармандон бахшидаи Саййидо хамон як консепсияи мадх дар шакли дигари шеърй(маснавй) баён шудааст. Аз ин чо метавон тахмин кард, ки Саййидо дар ин кабил маснавихои кутохи хеш таърифу тавсифро аз касидаи мадхй ва шакли зохириро аз маснавй гирифта, бо ин амал дар назми точик ибтикори тозаеро анчом дода, як шакли нави ифодаро ба вучуд овардааст.
Маснавихои ба хунармандон бахшидашуда то Саййидо дар адабиёти классикии точик собикае надоштанд. Онхоро метавон навъи тозаи осори манзум номид, ки аз боиси пайванду бастагии мустакими Саййидо бо доирахои хунармандии шахр ва дар осори у вусъату инкишоф ёфтани мавзуи «хунармандй» ба вучуд омадаанд(8, 155).
С.Начмиев дуруст кайд менамояд, ки ин манзумахо бо мохияти худ дар эчодиёти шоир мавкеи чудогона дошта(5, 199), дорои чунин хусусиятхоянд:
а) шоир хар кадоме аз ин маснавихоро бевосита аз таърифи хунарвар огоз намуда, сипас хамон хунарро тасвир мекунад;
б)дар хар маснавй Саййидо кушиш кардааст, ки вожагони ба хамон пеша алокамандро кор фармояд, яъне лугати хоси хар як сохаи хунарро риоя кардааст;
в) дар таъриф ва тавсиф низ вожагон ва иборахои соддаи маъмулиро ба кор мебарад, ки онхо ба як шакли бадеъ ва оханги ширине чилвагар мешаванд. Устодии Саййидо низ дар он намоён мегардад, ки вай аз калима ва иборахои маъмули халкй нафистарин порчахои шеъриро ба вучуд меоварад.
Аз хасоиси дигари маснавихои Саййидо ин аст, ки шоир дар мактаи аксар маснавихои хеш абёте чанд андар хостани май ва сокиву сокигарй овардааст, ки ин кабил порча^ои манзум дар адаби форсй кабл аз у пешзаминае дошт, ки ба унвони сокинома шух,рат дорад. Дар тамоми маснавихояш Саййидо 22 маротиба(3, 51, 51, 54, 57, 60, 63, 72, 73, 77, 78,80, 81, 83, 85, 87, 91, 95, 97, 103, 107, 110, 115) ба сокй мурочиат намудааст:
Биё, соци ки имшаб дар хуморам, Цадахро пур зи май кун хоксорам( 3, 51).
Биё, соци ки мардум аз гами ишц, Дами теги ацал бошад дами ишц. Яке цоме ба коми Саййидо кун, Ба маъшуци хацицат ошно кун (3, 75).
Биё, соци он цоми оташнафас, Ки гарм аст аз у сухбати хору хас. Ба ман дех ки бахшаад диламро хузур, Бисузад ба фарцам кулохи гурур(3, 98).
Биё, соци он бодаи лолагун, Ки аз тег мавца занад буи хун, Ба ман дех ки шуяд зи табъам малол, Сари душманонро кунам поймол(3, 115).
Саййидо дар ин гуна байтхо сокиро хамвора ба фарёдрасй мехонад ва мехохад аз ин чахон ба олами бехудиву чунунй панох барад. Дар бештари маврид Саййидо дар ма;таи маснавихояш ба со;й мурочиат менамояд ва бо хамин усул(приём) аз вай имдод мечуядДатто баъзе маснавихояшро бо мурочиат ба со;й шуруъ намудааст: Биё, эй соции майхонаобод, Барор аз остин бозуи имдод. Ба хок афтодаам чун сояи ток, Карам созу маро бардор аз хок(3, 51).
Овардани абёти мухотаб ба со;й дар ма;табайти маснавихои Саййидоро як навъ гузору гурези гайримаъмул ва чамъбасти мавзуъ маънидод кардан мумкин аст .
Дигар вижагии маснавихои Саййидо он аст, ки иддае аз онхо бо тасвири субх ё тулуи офтоб огоз мешавад.Аз 26 маснавии шоир, ки дар Куллиёти у омадааст, 10-тои он бо хдмин услуб шуруъ мешаванд:
Дами субх офтоби оламоро,
Кушод аз хар тараф бахри тамошо(3, 54).
Дами субх к-аз тобиши офтоб, Цахон гашт хамчу танури кабоб(3, 72).
Дами субх султони гардуншукух, Баромад ба болои Албурзкух(3, 98).
Ба назар чунин мерасад, ки Саййидо дар тасвири субх ё тулуи офтоб ба Абул;осим Фирдавсй пайравй намудааст, зеро суханвари Тус дар "Шохнома" садхо маротиба манзараи сар задани офтоб ва дамидани субхро бисёр зебо ва дилнишин тасвир намудааст.
Кулли маснавихои Саййидо дар ду вазн-цазаци мусаддаси мацзуф (мацсур) ва мутацориби мусаммани мацзуф (мацсуд) суруда шудааст.Истифодаи вазни хазачи мусаддаси махзуф(ма;сур) назар ба мута;ориби мусаммани махзуф(ма;сур) бештар аст. Хдзач дар 16 маснавй ва мута;ориб дар 10 маснавй ба кор гирифта шудааст.
Маълум аст, ки вазни мута;ориб дар шеъри форсй-точикй асосан дар осори хамосй истифода мешавад. Шайх Саъдй ин вазни хамосиро дар панду насихат, дар "Бустон" тачриба кард ва дар ин кор муваффа; шуд.Саййидо низ ин вазнро асосан дар маснавихои ба мавзуъхои таърихй навиштааш истеъмол намудааст.
Тиб;и омори мо Саййидо 12 бор тахаллуси худро дар маснавихояш зикр намудааст.Як нуктаи боиси таъкид дар ин маврид он аст, ки шоир тахаллуси хешро билкулл дар маснавихои вазни Хдзач ва маснавихои ба хунармандон тахассусдоштаи худ овардааст.
Пайдост, ки зикри тахаллус дар маснавй аз конуниятхои жанри мазкур берун аст. Албатта, овардани тахаллус дар анчоми баъзе фаслу бобхои маснавихои Низомй ва Амир Хусрав ба мушохида мерасанд, ки дар ин маврид ишорахо раф дар навиштахои ;аблии муаллифи ин сатрхо ишорахо рафтааст.
Хднгоми баррасии маснавихои Саййидои Насафй баъзе байтхоеро ба мушохида гирифтем, ки айнан, бидуни ягон тагйирот дар маснавии дигари шоир ба мушохида мерасанд.Айнан
такрор ёфтани байтхо дар маснавихои калонхачм чои нигаронй нест ва инро устодони калом нукс хисоб накардаанд. Аммо дар маснавихои гуногуни кутох айнан омадани як байт тааммул ва мулохизаро такозо менамояд. Чунончй байти тавсифии
Ба Канъони карам Яъкубцохе, Ба Мисри цуд Юсуфдастгохе. хам дар байти хафтуми маснавии "Дар мадхи Субхонкулихон ва васфи тахту айвони у"(3, 63) ва хам дар байти сеюми маснавии "Дар мадхи Убайдуллохон-хокими Бухоро"(3, 86) такроран омадааст.
Аз омузиш ва та^лили маснавихои Саййидо бармеояд, ки шоир дар сурудани ашъори муздавач то хадде ба навпардозиву тозачуи^ои бофториву мавзуй даст ёфта, дар онхо масъалахои шархихолй, вокеъоти замон, мавзуоти таърихй ва таърифи хунармандонро ба тасвир гирифта, дар рушди ин шакли шеърй дар адабиёти асри XVII сахм гузоштааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Насафй, Саййидо.Асархои мунтахаб/С.Насафй.- Душанбе:Ирфон, 1977.-704 с.
2. Насафй, Саййидо.Куллиёти осор.Матни илмй-интикодй бо мукаддима ва тасхехи Чрбулко Додалишоев/С.Насафй.-Душанбе:Дониш, 1990.- 512 с.
3. Насафй, Саййидо.Девон.Бо тасхех ва таълики Хасан Рахбарй/С.Насафй.-Техрон: Алхудо, 1382.- 554 с.
4. Насафй, Саййидо.Куллиёт.Тахияи матн бо мукаддима ва шархи луготу тавзехоти Алии Мухаммадии Хуросонй ва Асрори Рахмонфари Сомонй/С.Насафй.-Душанбе:Дониш, 2018.-582с.
5. Сайфиев Н.Таърихи адабиёти точик/Н.Сайфиев.- Душанбе, 2012.- 660 с.
6. Самаркандй, Малехо.Музокир-ул-асхоб ё Тазкират-уш-шуаро. Манти интикодй бар асоси чахор нусхаи мухим.Бо эхтимоми Камолиддин Садриддинзодаи Айнй/М.Самаркандй.-Душанбе: Пайванд, 1385.-689с+40 с.
7. Саъдиев, С.Адабиёти точик дар асри XYII/ С.Саъдиев.-Душанбе:Дониш, 1985.-268с.
8. Ходизода, Р.Адабиёти точик(асрхои XYI -XIX ва ибтидои асри XX) /Р.Ходизода, У.Каримов, С.Саъдиев.-Душанбе:Маориф, 1988-416 с.
9. Энсиклопедияи миллии точик. - Душанбе, 2017. - Ч,. 6. - С. 203-204.
REFERENCES:
1. Nasafi, Sayedo. Selected Works /S.Nasafi. - Dushanbe: Cognition, 1977. - 704 p.
2. Nasafi, Sayedo. Collection of Compositions. Scientific-critical text with introduction and correction: Jobulko Dodalyshoev/S.Nasafi. - Dushanbe: Knowledge, 1990. - 512 p.
3. Nasafi, Sayedo. Devan. Under the editorship of Hasan Rahbari/S.Nasafi. - Tehran: Alhudo, 1382 hijra. - 554 p.
4. Nasafi, Sayedo. Collection of Compositions. Preparation of text, commentaries and enlargements by Alii Muhammadi Khurosoni and Asrori Rahmonfari Somoni/S.Nasafi. - Dushanbe: Knowledge, 2018. - 582 p.
5. Sayfiyev, N. The History of Tajik Literature/N.Sayfiyev. - Dushanbe, 2012. - 660 p.
6. Samarkandi, Maleho. Anthology of Poets. Critical text based on four basic duplications. Under the editorship of Kamoliddin Sadriddinzodai Aini/M.Samarkandi. - Dushanbe: Payvand, 1385 hijra. - 689 p +40 p.
7. Sadiev S. The Tajik Literature of the XVII-th Century/S.Sadiev. - Dushanbe:Donish, 1985. - 268 p
8. Hodizoda, R. Tajik Literature (referring to the XVI-th the XIX-th and the beginning of the XX-th centuries)/R.Hodizoda, U.Karimov, S.Sa'diyev. - Dushanbe: Enlightenment, 1988. - 416 p.
9. Tajik National Encyclopedia.- Dushanbe, 2017.- 6 v.-P.203-204.
