Научная статья на тему 'ИБРОҲИМ МЎМИНОВ ФАЛСАФА МАКТАБИ'

ИБРОҲИМ МЎМИНОВ ФАЛСАФА МАКТАБИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

83
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фалсафа / Иброҳим Мўминов / фалсафий мактаб / илмий меърос / ўзига хос жиҳатлар / илмий фаолият / хулосалар / philosophy / Ibragim Muminov / philosophical school / scientific heritage / features / scientific activity / conclusions.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Собиржон Исмоилов

Ушбу мақолада сўз Иброҳим Мўминов фалсафа мактаби ҳақида боради. Муаллиф ўз мақоласида ушбу мактаб намоѐндалари ва уларнинг бой илмий меъросининг аҳамияти, фалсафий мактабнинг ўзига хос жиҳатлари тўғрисида маълумотлар берган ҳамда бу фалсафа мактабининг фаолияти ҳақида хулосалар чиқарган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is about the philosophical school of Ibragim Muminov. In his article, the author provides information about the representatives of this school and the significance of their rich scientific heritage, the specifics of the philosophical school, draws conclusions about the activities of this philosophical school

Текст научной работы на тему «ИБРОҲИМ МЎМИНОВ ФАЛСАФА МАКТАБИ»

HBPOX^HM MYMHHOB OA.TCAOA MAKTAEH

COSHP^OH HCMOH^OB

rynncTOH ^aBnar yHHBepcHTera go^mu, $anca$a ^aHnapn H0M30gn

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада суз Иброхим Муминов фалсафа мактаби хакида боради. Муаллиф уз маколасида ушбу мактаб намоёндалари ва уларнинг бой илмий меъросининг ахамияти, фалсафий мактабнинг узига хос жихатлари тугрисида маълумотлар берган хамда бу фалсафа мактабининг фаолияти хакида хулосалар чикарган.

Калит сузлар: фалсафа, Иброхим Муминов, фалсафий мактаб, илмий меърос, узига хос жихатлар, илмий фаолият, хулосалар.

ABSTRACT

This article is about the philosophical school of Ibragim Muminov. In his article, the author provides information about the representatives of this school and the significance of their rich scientific heritage, the specifics of the philosophical school, draws conclusions about the activities of this philosophical school.

Keywords: philosophy, Ibragim Muminov, philosophical school, scientific heritage, features, scientific activity, conclusions.

Жахон халкларининг ижтимоий-сиёсий ва маданий тараккиётида мамлакатимиз алохида урин тутади. То хозиргача Узбекистон Шарк ва Гарб мамлакатлари ижтимоий-сиёсий хаётнинг барча йуналиш ва сохалари, жумладан ижтимоий-фалсафий фикрлар тараккиётида узининг сезиларли изини колдирган.

Бугунги кунда илм-фан ва техника ютукларини кенг куллаган холда иктисодиёт тармокларига, ижтимоий ва бошка сохаларга замонавий инновацион технологияларни тезкор жорий этиш Узбекистон Республикаси жадал ривожланишининг мухим шарти хисобланади.

"Муайян миллат уз фалсафасини аввал узи чукур урганиши, дунёкарашнинг асосига айлантириши, сунгра эса, зарурат булса бошкаларга хам тавсия этиши ва таргиб килиши мумкин"[1:4], деб ёзади таникли файласуф К.Назаров.

Жамият тараккиёти нафакат мамлакат иктисодий салохиятининг юксаклиги билан, балки бу салохият хар бир

April, 2022

332

инсоннинг камол топиши ва уйгун ривожланишига канчалик йуналтирилганлиги, инновацияларни тадбик этилганлиги билан хам улчанади. Бу жараёнда эса миллий фалсафамиз намоёндалари ва уларнинг бой илмий меъроси алохида ахамият касб этади:

Биринчидан, узбек фалсафасининг ва миллий мустакиллик мафкурасини шакллантириш ва комил инсонни тарбиялаш жараёни халкимизнинг бой маънавий-фалсафий меросини хар томонлама урганиш, кенг халк оммасига етказишни такозо килади.

Иккинчидан, узбек фалсафаси катта кисмини исломий кадриятларимиз: Куръони карим, Хддиси шарифлар, тафсирлар, ва тасаввуфий мерос ташкил килади. Бу эса хозирги давр халкимизнинг маънавий меросини мустахкамлаш ва ривожлантиришга хизмат килди.

Учинчидан, миллий фалсафий меросимизнинг мухим таркибий кисмини И.Муминов фалсафий мактаби ва унинг намаёндаларининг таълимоти ва шу жумладан айнан бизнинг Ватанимизда шаклланиб, эндиликда бутун дунёга таркалган, жахон илм-фани, маданияти, умуминсоний кадриятлари тараккиётига катта хисса кушган узбек фалсафа мактаби ташкил этади.

Биз И.Муминов фалсафий мактабининг айрим жихатлари тугрисида тухталмокчимиз холос.

"Узбекистонда фалсафий фикр тараккиётида Иброхим Мумин мактаби карор топгани маълум. Бу мактабнинг асосий тамойиллари: ахлокий поклик, мантикий изчиллик, миллий теранлик ва даврий куламдорлик"-деб мушохада килади Гайбуллох ас-Салом"[3:242].

Домланинг фалсафий мактабга асос солганлигини куйидаги узига хос жихатлар бир кадар асослаб беради:

- хар кандай илмий мактабни асоси, маркази булади. Масалан, бу Аристотель фалсафий мактабида Ликкей мактаби, рус илмий мактабида Ломоносов номидаги Москва давлат университети, Улугбек илмий мактабида Улугбек расадхонаси, Иброхим Муминов фалсафий мактабида эса Узбекистон Республикаси Фанлар академияси таркибидаги Фалсафа ва хукук институти. Домла бевосита шу илмий даргохнинг ташкилотчиси ва биринчи рахбари эди. Гарчи, домланинг мактаб яратиш гояси Самаркандда ишлаб юрган кезларида бошланган булса-да, асосий иш Тошкентдаги фаолиятида бошланди. 1956 йил Тарих ва археология институти таркибида фалсафа сектори тузилди. 1957 йил шу институтнинг фалсафа ва хукук секторлари асосида фалсафа ва хукук булими очилди. Шу

April, 2022

333

булим базасида 1958 йил Узбекистан хукуматининг 1 май карори билан Узбекистон Республикаси Фанлар академияси хузурида Фалсафа ва хукук институти очилди;

-хар кандай мактабда таълим берилади, бир катор кулланма ва дарсликлар урганилади. Буни чукур англаган домла бу масалани хал этишга чогланган эди. 1958 йилда "Диалектик материализм масалалар", 1962 йилда "Тарихий материализм масалалари", 1964 йилда "Илмий атеизм асослари", 1967 йилда "Марксча-ленинча этика асослари", 1968 йилда "Марксча-ленинча философия асослари" дарсликлари унинг бевосита рахбарлигида чоп этилди. Бу асарлар то мустакиллик йилларигача бир неча марта кайта нашр этилиб, фалсафа йуналишида асосий дарслик ва кулланмалар сифатида фойдаланиб келинди;

-хар бир мактабни укувчилар булади. Иброхим Муминов мактабининг укувчилари сафида булажак таникли файласуф олимлар: Музаффар Хайруллаев, Эркин Юсупов, Мубин Баратов, Саид Шермухамедов, Абулхай Валиев, Гайдар Пулатовлар, булажак профессорлар: Омонулла Файзуллаев, Хдмид Вохидов, Абдурахмон Ортиков, Наим Гойибов, доцент Анвар Шарипов ва бошкалар бор эди. Улар домла бошлаган ишларни энига ва буйига кенгайтирдиларки, бу илм тоги ва тог тизмаси кукка буй чузиб, уни дунё илм ахли тан ола бошлади. Айни пайтда Узбекистонда 3000 дан ортик ва кардош республикалардаги домланинг минглаб угил ва невара шогирдлари фаолият курсатаётибдики, улар шу мактаб укувчилари булганликларидан фахрланадилар.

Домлани илмий фолияти ва мактаби тугрисида фикр билдирар экан, профессор Н.Гоибов узининг "Донишманд" рисоласида куйидаги мухим илмий хулосаларни беради"[4:36-37]: -у жахон фалсафаси тарихий тараккиётининг ажралмас ва мазмунан бой кисмидир; -инсон мавзусига фалсафий муаммо сифатида эътибор каратди; -ижтимоий-фалсафий гоялар бирмунча ривожлантирилди; -билиш жараёни масалаларига ахамият берилди; -диалектиканинг ривожланишига узига хос хисса кушди; -пантеизм таълимотининг шаркона йуналишлари (вахдати вужуд, вахдати мавжуд) фалсафий илмлар тараккиётига уз хиссасини кушди; -фалсафа тараккиётида тасаввуф таълимоти (тасаввуф фалсафаси) гоялари узига хос ахамиятга эга.

Иброхим Муминов фалсафа мактаби юкоридаги хусусиятлари билан жахон фалсафаси тараккиётига муносиб хиссасини кушди.

April, 2022

334

Домла Иброхим Муминовнинг мазмунли ва самарали хаёт-фаолияти ва фалсафа мактаби хакида бизнингча куйидаги хулосаларни чикариш мумкин:

-домла уз фалсафий мактабига асос солган инсон. Бу мактабни "Иброхим Муминов фалсафий мактаби" ёки "Узбек миллий фалсафа мактаби" дейиш мумкин;

-домла асос солган "Узбек миллий фалсафа мактаби" жахон фалсафаси тарихида алохида урин ва мавкега эга булган юнон, рим, хитой, хинд, немис, рус фалсафий мактаблари билан бир каторда турадиган мактабдир;

-домла Иброхим Муминов фалсафий мактаби вакиллари айни пайтда аждодлар анъанасига содик колган холда, XXI асрда хам Форобий, Беруний, Ибн Сино, Улугбек, Навоий, Бобур, Бедил, Машраб, Иброхим Муминов анъаналарини давом эттирмокдалар;

-домла Иброхим Муминов нафакат Марказий Осиё, балки инсоният тарихида хам "..энг буюк жасорат-... маънавий жасорат" курсатган башар фарзандларидан биридир. Буни биз домлани Амир Темур номини тиклаш жараёнидаги фаолиятида куришимиз мумкин;

-домла Иброхим Муминов донишмандлар юрти Мовароуннахр, Марказий Осиё, Туркистон улкасинининг фарзанди, буюк бухорийлар: Имом Бухорий, Хдфзи Кабир Бухорий, Ибн Сино, Исмоил Сомоний, Абу Бакр Наршахий, Абдулхолик Гиждувоний, Бахоуддин Накшбанд, Ахмад Дониш, Фитрат, Садриддин Айнийларнинг издоши, улар ишининг давомчисидир;

-Иброхим Муминов нафакат Узбекистон Республикаси Фанлар академияси тизими, узбек халки, Узбекистон учун, балки, кардош Марказий Осиё халклари учун хам том маънодаги устоздир.

-домла Иброхим Муминов уз хаётининг асосий шиорларидан бири "Темурона яшаш ва ишлаш" хикмати булган. Бу ва алломанинг бошка пурхикмат угитлари биз авлодларнинг хар биримиз учун ибрат, сабок ва илмий мактабдир;

- домла Иброхим Муминов илмий мероси ва у асос солган мактаб минг йиллар фаолият курсатажакки, оддий миллат фидоийси ва фарзанди учун бундан катта бахт йук.

Хрзирги мустакилликка эришган давлатимизни мустахкамлаш, миллий гурур туйгусини хар томонлама шакллантириш, мустакил тарзда тафаккур этиш, миллий мафкурамизни кишилар онгига сингдириш, уларда давримизга хос ва мос дунёкарашни яратиш каби масъулиятли вазифалар уз ечимини кутаётган бир пайтда

April, 2022

335

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-332-336

Иброхим Муминов фалсафий мактаби вакилларнинг урни яккол сезилиб туради.

Зеро, академик С.Шермухамедов ёзганларидек: "И.Муминов асос солган илмий фалсафий мактаб уз фаолиятини авж олдириш учун хамма имкониятларга эга булган холда уз асосчиси айтган хикматни мукаддас кадрлайди: инсонга, уз миллатига ва умуман Узбекистон халкига мехр ва хурмат, унинг гуллаб яшнаши учун хизмат килиш ва юксак масъулият" "[3:17], билиб Ватанимиз равнакига хизмат килиб келмокда.

REFERENCES

1. Узбек фалсафаси тарихи. (III жилд). -Т.: Muharrir nashriyoti, 2020.

2. Шермухамедов С. Халк маънавияти ва маърифатига бахшида этилган баракали умр. -Т.: Фан, 2004.

3. Гайбуллох ас-Салом. Эзгуликка чоглан, одамзод. -Т.: Шарк, 1997.

4. Гойибов Н. Донишманд. -Т.: Узбекистон, 2008.

5. Мухамеджанова, Лалихон Ашуралиевна (2019) «РОЛЬ НРАВСТВЕННОСТИ В ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ», Научный вестник Наманганского государственного университета : Вып. 1: Вып. 9 , статья 17.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.