HUQUQ USTUVORLIGI TUSHUNCHАSINING KONSTITUTSIYА VА QONUN USTUNLIGI PRINSPI BILАN OʻZАRO АLOQАDORLIGI Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

HUQUQ USTUVORLIGI TUSHUNCHАSINING KONSTITUTSIYА VA

QONUN USTUNLIGI PRINSPI BILAN O'ZARO ALOQADORLIGI

I )>*

Parxatov Mardonbek Davronbekovich

J > I > ;

Toshkent davlat yuridik universiteti Ommaviy axborot vositalari huquqi yo'nalishi magistranti https://doi.org/ 10.5281/zenodo.6717645

^J^SW^ iW^S J>

Annotatsiya: O'z oldiga huquqiy demokratik davlat qurishni maqsad qilgan

O'zbekiston Respublikasi mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab davlat va

jamiyat hayotida huquq ustuvorligini ta'minlash bo'icha bir qator ishlar amalga

oshirildi. huquq Huquq ustuvorligi har bir shaxsning Konstitutsiyada va qonunlarda

belgilab qo'yilgan huquq va erkinliklarini to'g'ridan-to'g'ri, mustaqil amalga

oshirishlaridir. Mazkur ishda Konstitutsiya va qonun ustuvorligini ta'minlash

Kn'iri^n „П ! П1ЛШГГ nn>7r*rnll Кгч'\Г1АПГ1 rl ОТ т\ О +1 m 1-7Л О О m О 1 ГГО ГЧО П1 Г1 1 ОТ îaIîYO n 1flblni* ТГП

bo'yicha va uning nazorati bo'yicha davlatimizda amalga oshirilayotgan ishlar va

ularning huquqiy mexanizmlari haqida fikr yuritiladi.

Kalit so'zlar: Konstitutsiya, huquq, huquq ustuvorligi, qonun ustuvorligi, demokratik davlat, huquqiy madaniyat.

ïw -

H*'

Аннотация: С первых лет независимости Республика Узбекистан, стремящаяся построить демократическое правовое государство, сделала ряд шагов для обеспечения законности в жизни государства и общества. Верховенство закона - это прямое, независимое осуществление прав и свобод каждого человека, закрепленных в Конституции и законах. В данной работе основное внимание уделяется проводимой в нашей стране работе по

.............. г,,..™.......:„___________________' ' .,.,

обеспечению верховенства Конституции и законности и контроля над ней, их < J'Sw J'"

правовых механизмов.

Ключевые слова: Конституция, закон, правовое государство, правовое государство, демократическое государство, правовая культура.

Annotation: From the first years of independence, the Republic of Uzbekistan, which aims to build a democratic state based on the rule of law, has done a number of things to ensure the rule of law in the life of the state and society. The rule of law is

л w ■f К/Л Л + 1 1-Л Л-1Л /~1 /Л1Л+ ПЛ Т -f К/Л f1 /Y П+П П 11 /~\ Г1-/Л /~\ /Л m Г /Л п г» 1л -»*ч

the direct, independent exercise of the rights and freedoms of each person as

enshrined in the Constitution and laws. This work focuses on the work being done in our country to ensure the rule of law and its control, and their legal mechanisms.

Keywords: Constitution, law, rule of law, rule of law, democratic state, legal culture.

M>

ш

Mustaqil O'zbekiston Respublikasi tashkil topgan dastlabki kunlardanoq huquq

______- • • _____• ,..........______1______ou.. U:___

ustuvorligini ta'minlash asosiy kun tartibidagi masalaga aylandi. Shu bilan birga

Ы> 3 ]> <}>

ш > j

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

mazkur ishni amalga oshirish uchun inson va fuqorolarning huquq va erkinliklari shu

bilan birga majburiyatlari aks etgan Konstitutsiya zarur edi. 1992-yil 8 dekabrda uchinchi marta umumxalq muhokamasi yakunlari bo'yicha xalqimiz ijod maxsuli

bo'lgan qomusimiz - Konstitutsiyamiz qabul qilindi6. Prizidentimiz Shavkat

bm j

Mirziyoyev Konstitutsiyamiz haqida "Xalqimizning siyosiy-huquqiy tafakkurining yuksak namunasi bo'lgan Konstitutsiyamiz yurtimizda demokratik davlat va fuqorolik jamiyati barpo etish, O'zbekistonning xalqaro maydonda munosib o'rin

J»

egallashida mustahkam poydevor bo'lib xizmat qilmoqda",7 - degan edilar.

Huquq - ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi, qonun hujjatlarida ifodalangan adolat va erkinlik g'oyalariga asoslangan me'yoriy qoidalar tizimidir.

Huquq ustuvorligi - bu davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari chiqarayotgan normativ hujjatlari, mansabdor shaxslar va fuqarolarning xatti-harakatlari faqat va faqat Konstitutsiya hamda qonunlarga muvofiq bo'lishi shart, deganidir. Zero Konstitutsiya va qonunlar jamiyat hayotining barcha sohalarini qamram oladigan eng muhim huquqiy hujjatlar ekanligidan kelib chiqilsa, huquq usuvorligini ta'minlash

m i

jarayonida ularni o'rganish juda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu o'rinda huquq ustuvorligini qonun ustuvorligidan farqlash lozim.

Qonun ustuvorligi - konstitutsiya va qonunlarning oliy yuridik kuchga ega

iw -

ekanligi bo'lib, ularning mamlakatdagi boshqa barcha normativ huquqiy hujjatlardan ustunligidir.

Konstitutsiyaviy o'z normalari orqali inson, uning huquq va erkinliklarini oliy qadriyat darajasiga ko'taradi, shaxs va davlat munosabatlarida shaxs manfaatlarining ustuvorligini belgilaydi, ijtimoiy adolat prinsipini bosh prinsip darajasiga ko'taradi, hokimiyat tuzilmalari tashkil qilinishining aniq tartibini belgilaydi va ularning faoliyatini qonun doirasida chegaralaydi. Konstitutsiyaga, shulardan kelib chiqib, hokimiyat va erkinlik o'rtasidagi munosabatda mutanosiblikni o'rnatuvchi, ta'minlovchi vosita deb ham ta'rif bersa bo'ladi. Aynan shunlardan ham ko'rishimiz mumkinki Konstitusiya davlatning eng oliy qonuni hisboblanadi.

Huquq ustuvorligini ta'minlashga erishishda jamoatchilik nazoratidan ko'ra samarali vosita yo'q deb o'ylaymiz. Buyuk yunon mutaffakkiri Aflotun shunday degan edi: "Xalq qonunlarga ehtiyoj sezib, ularni puxta o'rgansa, bu faqat uning

n lr/^ I +1 /"11 A I 7~n Ii 1 rln 11 1 111 /-j n 11 I rr» ' rrl r»11 ivn 11 111 <1 /irin/1 /"«-<1 Afl n 1l 1 Ii

o'ziga foyda keltiradi. Aks holda qonundan ko'zlangan maqsadga erishib

o

bo'lmaydi" . Darhaqiqat, xalqimiz qonun buzilishiga qat'iy qarshi turmagunicha,

davlat organlari, mansabdor shaxslar har qancha urinmasin, qonun ustuvorligini <1 "1 > <\ > ta'minlash qiyin bo'ladi. Qonuniylik prinspi-bu barcha davlat organlari, mansabdor

iw-

! K*

shaxslar, xizmatchilar, jamoat birlashmalari, nodavlat tashkilotlar va fuqarolarning ;-

Azizxo'jayev A.A. va boshq. Konstitutsiyaviy huquq (izohli lug'at).-T.: Akademiya, 2001.

7 Mirziyoyev Sh. "Niyati ulug' xalqning ishi ham ulug', hayoti yorug' va kelajagi farovon bo'ladi. T.: "0'zbekiston".2018.3-tom.58-bet

8 Odilqoriyev X.T, Muxammedov O'.X., Saidov B.A. Konstitutsiyaviy huquq. - Toshkent: Adolat, 2014.

SP^J ^ ' J^Sp^

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

qonun va boshqa qonun hujjatlariga og'ishmay amal qilishidir. Bundan ko'rishimiz

mumkinki qonunlarga amal qilish barchamizning vazifamizdir. Shu o'rinda takidlab o'tish joizki Birinchi Prizidentimiz Islom Karimov "Qonuniylik va huquq tartibot

tantana qilmasa, shaxsning huquqlari va erkinliklar, qattiq intizom, ichki uyushqoqlik

аи j

va ma'suliyat ustuvir bo'lmasa, qonun va an'analar hurmat qilinmasa, huquqiy davlatni tasavvur qilib bo'lmaydi",9 - deb qonuniylikning ahamiyatini aniq ko'rsatib bergan edilar. Zeroki qonunlarga amal qilish rivojlanish va farovonlik garovi

! Ш-

ekanligini jahon tajribasi isbotlagan.

Bugun jamoatchiligimiz tom ma'noda uyg'ondi, endilikda oddiy aholi ham qonunchilik muhokamasida ishtirok etish, shu bilan birga turli lavozimdagi mansabdor shaxslarning xatti-harakatlariga bevosita baho berib, o'z fikrini erkin ifoda etishga o'rganmoqda. Shunday ekan huquq ustuvorligini ta'minlashda davlat organlari va fuqorolar hamjamiyatlikda faoliyat yuritishi ya'ni fuqorolar o'z haq-huquqlarini, shu bilan birga majburiyatlarini amalga oshirishi, davlat esa o'z

1лптгКо+1Ло onn п nn пилил т тс% ni 11л 1 о m 1 In ' m ml nr ni x m fiin Arrvl пггмпп- r\i I r\ л rrtoti

navbatida ana shu huquq va erkinliklarni ta'minlashi va fuqorolarning bildirgan

talablarini qonun doirasida qanoatlantirishi lozim. Yuqoridagilardan ko'rishimiz mumkinki aholi huquqiy madaniyati o'sib bormoqda. Shu o'rinda huquqiy madaniyatga alohida e'tibor qaratish lozim deb o'ylayman.

Huquqiy madaniyat - jamiyatning huquq normalariga bo'lgan obyektiv munosabati bo'lib, o'z ichiga huquqiy bilimlar to'plamini qamrab oladi. E.V.Agranovskaya fikricha, huquqiy madaniyat jamiyatning umumiy madaniyatining bir qismi bo'lib, inson va huquq sohasida o'rtasidagi munosabatlarni qamrab oladi10. Huquqiy madaniyat o'z navbatida qonunni tushunish, qabul qilish hamda unga ongli ravishda rioya etish, ijro etish kabi xususiyatlarni ham qamrab oladi.

O'tgan besh yilda boshqaruvning zamonaviy usullarini joriy etish, nazorat va tekshirish shakllarini takomillashtirish, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari rahbarlari va viloyatlar hokimlarining ko'p qirrali vazifalarni amalga oshirishdagi talablarini kuchaytirish va shaxsiy mas'uliyatini oshirish bo'yicha muayyan chora-tadbirlar amalga oshirildi. Davlat qurilishi, iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarni chuqurlashtirishni ta'minlash, respublikalarning barqaror va jadal rivojlanish imkonini bermoqda. Buni quyidagi statistik ma'lumotlar bilan asoslaymiz.

Jamiyatda huquq ustuvorligini ta'minlash borasida qilingan ishlar natijasida jahonga mashxur AQSHning Vashington shahrida joylashgangan dunyo bo'yicha davlatlarning huquq ustuvorligini aniqlovchi Rule of Law Index tashkiloti tomonidan

2021-yil 14-oktabrda e'lon qilgan reytining natijalariga ko'ra O'zbekiston

11

Respublikasi 139 davlat ichida 85 o'rinda qayd etildi . Bu ko'rsatkichni oldingi 9-

9 Karimov.I.A.. "O'zbekiston-kelajagi buyuk davlat".-T.: "O'zbekiston". 1992. 38-bet.

10 Агряновсквя Е.В. Прaвовaя культурa и обеспечение npaB личности. — M.:HayKa, 2012. — 12-15 c.

11 https://worldjusticeproject.org/

' ' W.

: * ^

ы> >>

* : >

й*

>>

#ф>

^ >3> 1

Я>

>3» Ы у! Й> #ф>

♦g*

эй

! >5>

Ы ц

Ы )>

] >4>

щ

ш>

ЭЙ* *ф>

Ы р ] й> Ы > i >i> +Н >

л w> -

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

reytingga solishtirganda mamlakatimiz 14 pog'ana yuqorilaganini ko'rishimiz mumkin. Rule of Law Index tashkilotchilarning fikriga ko'ra 2020-2021 yillarda butun dunyoda huquq ustuvorligi zaiflashdi. Bunga asosiy sabab esa global muommo hisoblangan COVID-19 ta'siridan hukumatlar o'z vazifalarini amalga oshirishda bir qator muommolarga duch keldilar, buning natijasida esa ijtimoiy, siyosiy adolatning ta'minlanishida turli qiyinchiliklar yuzaga keldi. Shunday og'ir vaziyatda O'zbekistonimizning 14 pog'ana yuqorilagani mamlakatimizda inson huquqlari va davlat boshqaruvi, korrupsiyaga qarshi kurash va ochiq hukumat sohasida amalga oshirilayotgan tub islohatlarning samarasi hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

1.Karimov.I.A. "O'zbekiston-kelajagi buyuk davlat".-T.: "O'zbekiston".1992.

38-b.

2. Mirziyoyev Sh.M. "Niyati ulug' xalqning ishi ham ulug', hayoti yorug' va kelajagi farovon bo'ladi. -T.: "O'zbekiston". 2018. 3-tom.

3. Azizxo'jayev A.A. va boshq. Konstitutsiyaviy huquq (izohli lug'at).-T.: Akademiya, 2001.

4. Odilqoriyev X.T, Muxammedov O'.X., Saidov B.A. Konstitutsiyaviy huquq. - Toshkent: Adolat, 2014.

5. ArpaHOBCKaa Е.В. npaBOBaa культурa и обеспечение npaB личности. — M.:HayKa, 2012. — 12-15 c.

6. Internet manbasi: https://worldiusticeproiect.org/

jW^ У

q ж** l>3»=

Ш

»

Ыщ

* I |>

vH Ъ

q

q >3* *ф> q

э>>

*q >

Qj^f^S).

* -4v ,--

20

m>

Ш >

m >

i> *

*Ф>

q

Ц >p

q > >

q щъ q

*4>