Научная статья на тему 'Хитой халқ Республикаси томонидан амалга оширилаётган тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларнинг сиёсий ва иқтисодий жиҳатлари'

Хитой халқ Республикаси томонидан амалга оширилаётган тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларнинг сиёсий ва иқтисодий жиҳатлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
245
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Муминов Н. Г.

Мақолада Хитойнинг хорижга тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларининг ҳаттоки жаҳон молиявий-иқтисодий инқироз даврида ҳам ўсиб бораётганлиги, уларнинг сарфланиш соҳалари, географияси ҳамда ушбу таркибнинг мунтазам равишда такомиллашиб бораётганлиги тўғрисида сўз юритилган. Ҳар бир мамлакатга киритилаётган инвестициялар қабул қилувчи мамлакатнинг ривожланиш хусусиятидан келиб чиқилиши ва бунда сиёсий ҳамда иқтисодий манфаатлар алоҳида ўрин тутиши қайд этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Муминов Н. Г.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

POLICAL AND ECONOMIC SPECIFICS OF DIRECT FOREIGN INVESTMENT IMPLEMENTING IN CHINA PEOPLE REPUBLIC

There is provided in the article statistics and factual information of foreign investments growth, in environment of international crises, geography and area of these investments, specific of constant improvement of the investments the structure. There is noted that during the investments attention is paid to political and economic preferences of China.

Текст научной работы на тему «Хитой халқ Республикаси томонидан амалга оширилаётган тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларнинг сиёсий ва иқтисодий жиҳатлари»

Муминов Н.Г. - Узбекистан Миллий университети "Макроик,тисодиёт" кафедраси доценти

ХИТОЙ ХАЛК РЕСПУБЛИКАСИ ТОМОНИДАН АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН ШРИДАН-ШРИ ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГ СИЁСИЙ ВА ИКТИСОДИЙ ЖИДОТЛАРИ

XXI асрнинг иккинчи ун йиллигининг бошига келиб жацон ицтисодиёти ривожланишининг энг сезиларли омили сифа-тида Хитойнинг инвестицион экспансияси намоён булди. Унинг асосини ссуда капиталини олиб чициш ташкил этди (тахминан 2 триллион доллар) ва асосий цисми АЦШнинг царз мажбуриятларига жойлаштирилгандир. Тадбиркорлик шаклида капитални олиб чициш мицёслари катта булмаса цам охирги ун йил давомида (цатто жацон молиявий-ицтисодий инцирози авж олган даврда цам) барцарор усиш тенденциясига эга.

2002-2010 йилларда Хитойнинг хорижга т^ридан-т^ри хорижий инвестицияларининг (ТТХИ) уртача йиллик усиши 50%ни ташкил этди. Хитой ТТХИлари х,атто 2009 йилда х,ам усган эди, бу даврда умумжах,он курсаткичлари уртача 43%га кискарган эди. Хитой Халк Респу-бликаси (ХХР) капитал экспорти жах,онда "инвестицион нисбатларни" такомиллаштиришда мух,им омилга айланмокда.

Утган ун йиллик мобайнида ХХРнинг ТТХИ х,ажми катта микдорда усиб 2010 йилда 68 миллиард АКШ долларини ташкил этди (улардан 59 миллиард - номолиявий сектор-га куйилмалар)1. Бу курсаткич буйича Хитой жах,онда бешинчи уринга чикиб олди (АКШ, Германия, Франция ва Гонконгдан кейин). 2010 йилда жах,он ТТХИларини олиб чикишнинг тахминан 5%и ва олиб киришнинг 8,5%и Хитойга туFри келди (1-жадвал).

2010 йил охирига келиб Хитойнинг хориж-да жамFарилган ТТХИлари 260 миллиард АКШ долларини ташкил этди (молиявий секторга

1 ХХР Давлат статистика бошкармаси (ДСБ) маълу-мотлари (stats.gov.cn/english)

куйилган 50 миллиард АКШ долларини х,исобга олмаганда). Бу маълумотлар расмий статистик маълумотлар эканлигини х,исобга олиш за-рур, чунки у тадбиркорлик капитали сифати-да олиб чикилаётган маблаFларнинг купчилик кисмини х,исобга ола олмайди. Хусусан, расмий статистикада хусусий капитал экспорти, Пекин томонидан назорат килинадиган (ёки назорат килинмайдиган) Гонконг ёки бошка оффшор компаниялар оркали амалга ошири-ладиган инвестициялар тулик акс эттирилмай-ди. Виргиния ва Кайман оролларида тупланган инвестициялар расмий статистикага биноан 2009 йил охирига келиб тахминан 30 миллиард АКШ долларини ташкил этар эди. Хакикатда эса, Гонконгнинг баъзи манбаларига кура, бу маблаFлар курсатилгандан анча каттадир.

Ундан ташкари, Хитой инвестицион экспансияси (айникса ривожланаётган мамлакатлар-да) туFрисида гапирганда ХХР хорижда амалга ошириладиган пудрат ишларининг х,ажми буйича жах,онда етакчилик килишини таъкид-лаш зарур. 2010 йилнинг узида ёпик контракт-ларнинг суммаси 92 миллиард АКШ доллари-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 4, 2013

1-жадвал

2007-2010 йилларда ТТХИлар (миллиард АКШ доллари)1

Кириб келиши Чик,иб кетиши

2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010

АКШ 216 306 153 228 394 309 283 329

Германия 80 4 38 46 171 77 78 105

Хитой 84 108 95 106 23 52 57 68

Россия 55 75 36 41 46 56 44 52

Япония 23 24 12 -1 74 128 75 56

Хиндистон 25 43 37 25 17 19 16 15

ДУНЁ 1970 1744 1185 1243 2174 1910 1170 1323

ни ташкил этди (2006 йилда 30 миллиард АКШ доллари эди).2 Турли "пакет" схемалари доира-сида пудрат ишлари олиб борилаётган мамла-катлар маълум бир вакт Хитой компаниялари ёки кабул килаётган мамлакатлар билан бир-галикда эксплуатация килинадиган тайёр объ-ектларни олишади. Бу шартлар куйидагича номланади - BOT (build, operate, transfer3), NEM (non-equity models4). Бунда асосий фондларга куйилмалар эвазига даромад олиш, яъни капитал экспорти тушунилади ва бу х,ол туFридан-туFри инвестицияларнинг стандарт таърифига мос келмайди.

Ва нихоят, Хитой хориждаги ТТХИларининг яна бир хусусиятини эътиборсиз колдириш ке-рак эмас - улар таркибида янгидан яратилаёт-ган объектлар улушининг куплиги, бу курсаткич жахоннинг уртача курсаткичидан каттадир.

Жахон ТТХИларида ХХРнинг улуши туFрисида ЮНКТАД томонидан такдим этила-ётган статистик маълумотлар (1-жадвал) реал вокеликни тулик акс эттирмайди, айникса кабул килаётган мамлакатлар учун. Умуман олганда, улар учун хам хеч нарса узгармайди - хозирги даврда ТТХИларга хос мулк эгалари узгариши доирасида кушилиб кетишлар хамда "ютиб юборишлар" давом этмокда.5 Натижа-да Хитойнинг жахон инвестицион жараёнда-ги урни етарли даражада бахоланмаяпти. ХХР томонидан бундай "инвестицион таклифлар"

1 Манба: World Investment Report 2011. UNCTAD: N.Y. & Geneva, 2011. P.187-190.

2 Каранг: stats.gov.cn/tjfx/ztfx/sywcj/ t20110302_402706681.htm

3 куриш, харакатлантириш, етказиш (тахр.)

4 номулкий шаклда (тахр.)

5 2010 йилда ХХР ТТХИларининг 40%ига кушилиб

ва ютилиб кетишлар туFри келди. Хитойлик инвестор-ларга сотиб олинган мол-мулкни "спекулятив консер-вациялаш" ёки активларни "душманларча сотиб олиш" хос эмас.

шаклланган "мухит"га нисбатан хавф сифатида кабул килинмокда.

ХХРнинг расмий статистикасига мувофик Хитой инвестицияларининг асосий окими Гонконгга йуналтирилгандир. Лекин бу расмий маълумот булиб, реал вокеликда маблаFларнинг конкрет объектларга харакати схемалари ута мураккаб ва куп буFинлидир. Масалан, факатгина давлат корпорациялари-нинг Гонконгдаги шуъба корхоналари эмас, балки Пекин билан узвий алокага эга булган China Investment Fund (CIF) хусусий Гонконг фонди хам сезиларли фаол харакатларни амал-га оширмокда.

"Кириш"да ва "чикиш"да капитал куйилмалар окимларини тартибга солиши ке-рак булган ХХР Валюта назорати бошкармаси (SAFE)нинг узи Гонконгдаги шуъба корхона (SAFE Investment Company) оркали инвестицион жараёнда фаол катнашади. Гонконг Хитой ТТХИларининг асосий реципиенти булиб (2009 йилда умумий ТТХИларнинг 60%и), у пул окимлари таксимланишининг асосий транзит канали сифатида курилиши мумкин.

Fарб тадкикотчилари Гонконгда транзит булиб утувчи Хитой ТТХИларининг "якуний манзиллари"ни кузатиб, аниклашга уринишди. Д.Скиссорснинг бах,олашича, 2010 йил охири-га Хитойнинг "якуний" инвестициялари х,ажми у туFрисидаги расмий курсаткичлар билан тах-минан мос келади (315 миллиард АКШ доллари атрофида).6 Бунда факатгина нисбатан йи-рик битимлар х,исобга олинади, натижада хо-рижда усиб бораётган Хитой кичик бизнеси инвестицияларининг х,ажми кузатув доираси-дан ташкарида колмокда (2-жадвал).

6 Каранг: Scissors D. China's Investment Overseas in 2010. February 2011 (http://www.heritage.org/research/ reports/2011/02/chinas-investment-overseas-in-2010)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 4, 2013

2-жадвал

ХХРдан жалб этилган ТТХИлар жамгарилишининг мамлакатлар буйича так,симланиши, 2010 йил якунига кура1

Инвестициялар хажми, миллиард АКШ доллари Инвестициялар хажми, миллиард АКШ доллари

Австралия 34.0 Буюк Британия 8.5

АКШ 28.1 Саудия Арабистони 8.1

Нигерия 15.4 Швейцария 7.2

Эрон 15.1 Сингапур 7.0

Бразилия 14.9 Россия 6.7

КозоFистон 11.4 Вьетнам 6.4

Канада 10.0 ЖАР 6.2

Индонезия 9.8 Конго Демократик Республикаси 5.9

Жазоир 9.2 Греция 5.0

Венесуэла 8.9 Ирок 4.3

2011 йилда Хитойдан ТТХИларни чикариш суръатларини ошириш давом этди - уртача 4%ни ташкил этди. Ливиядаги вокеаларга карамасдан, хитойлик инвесторлар Африка китьасида жуда фаол булдилар (Сахро чулларидан жанубга караб жамFарилган инве-стицияларнинг усиши биринчи ярим йилликда 12 миллиард АКШ долларини ташкил этди). Ка-питалнинг асосий хажмлари Лотин Америкаси-да жамланган эди. Бу ерда асосий бенефици-арлар сифатида Аргентина ва Бразилия намо-ён булишди (усиш 11 миллиард АКШ доллари). Араб мамлакатларида ХХРдан жалб этилган ТТХИ 5 миллиард АКШ долларига усди - асосан Саудия Арабистони хисобига. Fарбий Европада куйилмалар 9 миллиард АКШ долларига усди. 2011 йилда Хитой капитал куйилмаларининг усиши Эрон, Австралия, Вьетнам ва Индонези-яда сезилди.1

Шундай килиб, Хитой ТТХИлари деяр-ли бутун дунё буйлаб текис таксимланган, деб тахмин килишимиз мумкин. Хитой капитал куйилмаларни реал секторга сарфлаш сохаларини жадал изламокда, Америка ва Европа эса карз мажбуриятлари куринишидаги ортикча активлар улушини камайтириш ния-тида.

ХХРдан чикаётган ТТХИларнинг асосий кисми (2/3) ривожланаётган мамлакатлар-да жамланган булиб, бу курсаткич умумжахон курсаткичининг уртачасидан юкоридир. Таь-кидлаш жоизки, 2010 йилда тарихда биринчи бор жами ТТХИларнинг ривожланаётган мам-

1 Манба: Scissors D. China's Investment Overseas in 2010. February 2011 (http://www.heritage.org/research/ reports/2011/02/chinas-investment-overseas-in-2010)

лакатларга кириб келиши ривожланган мам-лакатларникидан ошиб кетди. Шу билан бир-га ривожланаётган мамлакатлардан перифе-риядаги ривожланаётган мамлакатларга инве-стициялар хажми ортди2. Бу асосан тадбиркор-лик капиталининг Хитойга ва ундан ташкарига харакати билан боFликдир. Яьни, бу ерда ка-питалнинг халкаро харакати тизимининг уму-мий куринишини узгартирадиган периферия мамлакатлари уртасида баркарор инвести-цион муносабатларнинг шаклланиши х,акида суз бормокда. 2010 йилда ривожланаётган мамлакатлар ва утиш даври мамлакатлари-га жахондаги ТТХИларнинг 29%и туFри келди. Бундан кейин хам жах,он инвестицион жараё-нида уларнинг роли ортиб боради.

2011 йилнинг кузига келиб ХХРнинг хориж-да жамлаган ТТХИларининг хажми 350 миллиард долларга тенг булди. Шу вактнинг узида Хитой инвесторлари 165 миллиард АКШ дол-ларилик битимларни имзолай олмадилар.

2010 йил июль ойидан то 2011 йил июнь ойигача булган даврда ХХРлик инвесторлар-нинг хорижда сотиб олинган мол-мулки 120 миллиард АКШ доллари хажмда бахоланди (молиявий секторга куйилмаларни хисобга ол-маган холда), имзоланмай колган битимлар-нинг суммаси 37 миллиард АКШ долларини ташкил этди. Бу холат Хитой капитали мавкеи мустахкамланиб бораётганлигидан ва унга тур-ли ишбилармон гурухлар хамда мамлакатлар

2 2007-2010 йилларда ривожланган мамлакатлар инвестицияларида ривожланаётган мамлакатларнинг улуши 26%дан 45%гача кутарилди, ривожланаётган мамлакатларникида эса 58%дан 63%гача ошди. Каранг: World Investment Report 2011. UNCTAD: N.Y. & Geneva, 2011. P.14.

томонидан тобора ишонч ортиб бораётганли-гидан далолат бермокда.

Шу билан бирга Хитой инвестиция сиёса-ти танкид хам килинмокда. Масалан, 2011 йил июлида АКШ давлат котиби Х.Клинтон Хитой-нинг Африкага ёрдам бериш амалиёти ва ушбу китъада амалга ошираётган инвестицияла-ри купинча "шаффофлик ва яхши бошкарув" (transparency and good governance) каби халкаро меъёрларга мос келмаслигини кайд этиб утди. Хитойликлар томонидан ушбу фикр хотиржам-лик билан кабул килинди, ундан ташкари мам-лакатнинг узида хам тахлилчилар томонидан хорижда амалга оширилаётган лойихаларнинг камчиликлари мавжудлиги кайд этиб утилган эди. Бундай камчиликлардан бири - факатгина хитойлик ходимлардан (ошпазлар, тибби-ёт ходимлари ва бошкалар) ва Хитойда иш-лаб чикарилган материаллардан фойдаланиш булиб, курилиш ва шарт-шароит учун зарур булган буюмларнинг хаммаси (хатто мих хам) ХХРдан олиб келинар эди. Купчилик эксперт-ларнинг фикрларига кура, Хитойдан ташкарида амалга оширилаётган лойихаларда кабул килувчи томоннинг улуши (ходимлар, ишлаб чикаришда фойдаланилаётган компонентлар таркибида) айникса араб мамлакатларида кат-талаштирилиши мумкин.

Яна бир мухим камчилик - инкирозлар туFрисида огохлантирувчи самарали тизим-нинг (жумладан, калтисликларнинг олдини олишда хамкорлик буйича форум утказилди. Унда хусусан, 2011 йилнинг биринчи ярмида Ливия ва Миср билан товар айирбошлашувини сугурталаш мсалалари куриб чикилган) хамда фавкулодда холатларда аник харакатлар режа-сининг мавжуд эмаслигидир. Лекин шуни таъ-кидлаш жоизки, China Export & Credit Insurance Corporation1 Хитой давлат компанияси 2011 йилнинг мартидаёк араб мамлакатларида фа-олият юритувчи экпортерларни шошилинч куллаб-кувватлаш механизмини ишга тушир-ди.

ХХР Тижорат вазирлиги маълумотларига кура, Хитойнинг хориждаги инвестицион фа-олияти сезиларли пасайишдан сунг 2011 йил августдан бошлаб кескин фаоллашди. Савдо-сотик олиб борилаётган араб мамлакатлари-нинг сони 30%га кискаришига карамасдан, 22 та араб мамлакатлари билан умумий товар ай-ирбошлашуви ушбу даврда 36%га усди. Хитой

1 Хитой экспорти ва импортини суFурталаш корпо-рацияси (Тахр).

араб хукуматлари томонидан миллий инвестицион дастурлар доирасида амалга оширилаётган катор йирик инвестицион лойихаларда иштирок этмокда.

Масалан, уй-жой курилиши буйича Бахрайнда 5 миллиард АКШ доллари ва Ливи-яда 6 миллиард АКШ доллари микдорида шар-тномалар имзоланган. Ливияни тиклаш буйича 2011 йил сентябрида утказилган конференци-яда катнашишдан воз кечган Хитой бу мамла-катда икки томонга хам манфаат келтирувчи шартларда фаолият юритишни режалаштир-ган.

Хитой томонидан хорижий пудрат ишла-рини амалга ошириш хажми буйича биринчи унликка Хиндистон, Саудия Арабистони, Судан, Туркия ва Индонезия сингари мамлакатлар кирди. 2010 йилда ушбу мамлакатлар хиссасига 130 миллиард долларга имзоланган шартно-маларнинг 43%и туFри келган эди. Хитой инве-сторлари томонидан уй-жой курилиши, транспорт ва алока, электроэнергетика, нефть казиб олиш, tof-кон саноати каби сохаларга алохида кизикиш билдирилмокда.

ХХРнинг инвестиция сиёсати устувор да-ражада бошка мамлакатлар хомашё ресурс-ларидан фойдаланишга йуналтирилган, яъни мохияти жихатидан мустамлакачилик деб каралади2. Аслида эса ХХР инвесторлари-нинг кизикишларида хомашё масаласи мухим хисобланса хам, бу улар хохишларининг че-гараси эмас. Бунга мисол килиб Хитой инве-сторлари томонидан Лотин Америкаси мамлакатларида сотиб олинган активлар таркиби-ни келтириш мумкин. Бу ерда кейинги йиллар-да хитойлик инвесторларда кишлок хужалиги объектлари, электростанциялар, темир йуллар, автомагистраллар, денгиз ва хаво портлари кизикиш уЙFотмокда. Шу билан бирга углево-дородларни казиб олишга куйилмалар улуши кискариб бормокда.

Умуман олганда, расмий маълумотлар-га кура, 2009 йилда Хитойнинг жамFарилган ТТХИ куйидаги тартибда таксимланган: бизнес-хизматлар ва лизинг - 30%, молиявий сектор -19%, казиб олиш тармоклари - 17%, чакана ва улгуржи савдо - 15%, транспорт - 7% ва кайта ишлаш саноати - 6%3. Келтирилган маълумот-лардан куриниб турибдики казиб олиш сано-

2 Каранг: Томберг Р. Китай в глобальной конкуренции за нефть Африки. М.:, "ИМЭМО РАН", 2011. 36,75 с.

3 2009 Statistical Bulletin of China's Outward Foreign Direct Investment (http://mofcom.gov.cn).

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 4, 2013

атига йуналтирилган инвестициялар улуши ун-чалик катта эмас, лекин шуни эътиборга олиш керакки, бизнес-хизматлар ва лизингга хитой инвесторлари куйилмалари купинча энергетика сохаси билан боFликдир.

Хитойнинг хориждаги капитал

куйилмаларининг 50-60%и ва пудрат ишла-рининг 40%и ёкилFи-энергетика комплекси ва металл казиб олиш тармокларида мужас-самлашгандир. Худди шу тармокларга барбод булган энг катта битимлар хажми хам туFри ке-лади (масалан, 2005 йилда UNOCAL ва 2009 йилда Rio Tinto ни сотиб олиш буйича битимлар). 2010 йилда хориждаги ёкилFи-энергетика комплекси активлари сотиб олинишининг 20%и ХХР корпорацияларига туFри келди, 2008 йилда бу курсаткич 4%ни ташкил этган эди1.

Африка мамлакатларида Хитой инвестици-ялари таксимланишини тахлил килиш жараё-нида тадкикотчилар шундай хулосага келиш-дики, ХХРлик инвесторлар ахоли жон боши-га туFри келадиган даромадлар ва иктисодий усиш суръатлари юкори булган мамлакатлар-га кизикиш билдиришмокда. Африкада инвесторлар кизикиш билдираётган мамлакат-лар каторига хомашёга бой (шу жумладан, углеводород хомашёсига) мамлакатларнинг кушилишини тасодиф деб кабул килиш мум-кин2.

Шундай килиб, ХХРнинг инвестицион экс-пансияси факатгина кушимча хомашё ресурс-ларини жалб килиш ниятида эмас, балки та-биий интилиш хисобланган сотув бозорлари-ни кенгайтириш ва етакчи технологиялардан фойдаланиш хукукига эга булиш (жумладан кушилиб ва ютилиб кетиш жараёнларида хам) учун хам амалга оширилади. Ушбу объектларда Хитойнинг уз курувчиларини "банд килиш" ис-тагини хам тушунса булади.3 Ва нихоят, сиёсий жихатдан уз мавкеини эгаллаб бориш ва "янги буюк мамлакат" статусини оклаш эхтиёжини хам унутмаслик керак.

1 Каранг: http://www.ft.com/intl/cms/s/2/05230786-5ec8-11e0-8e7d-00144feab49a, dwp_uuid = 03e33ef8-31a7-11df-9ef5-00144feabdc0.html#axzz1UKUqdafa

2 Каранг: Yin-Wong Cheung, Jacob de Haan, Xing Wong Qian and Shu Yu. China's Outward Direct Investment in Africa. HKIRM Working Paper. 2011.#13. April 2011. P.25-26 (http://www. hkimr.org/general_papers.asp?year_ range_id = 12&page = 8)

3 11 беш йиллик (2006-2010 йиллар) даврида хо-

риждаги пудрат ишларида 2 миллион нафардан ортик

хитойликлар банд булдилар.

Бошкача килиб айтганда, Хитой факатгина ресурсларга эга булмокни эмас, балки уша ре-сурслар келтириб чикарадиган иктисодий са-марага эришмокни уз олдига максад килиб куйган. Хитой инвесторлари нуктаи назарида инвестицион мухит - бу "кулай" инфратузил-ма эмас, балки мамлакатнинг узок муддатли иктисодий усишни пайдо килиш кобилиятидир.

Гонконглик тадкикотчиларнинг изланишла-ри Хитойдан инвестициялар окимининг орти-ши билан коррупция индекслари холати, шаф-фофлик ва реципиент-мамлакатларда инвестиция мухитининг бошка стандарт индикаторла-ри уртасида ижобий боFликлик борлигини ис-ботламади4.

Балки бу холат Хитойнинг хориждан инвестициялар жалб этишдаги шахсий тажрибаси-дан келиб чиккан булса хам ажаб эмас, чун-ки уша даврдаёк Хитойда иктисодиёт умумий мулк шароитида либераллаштирилган эди.

Хитойнинг хориждаги экспансиясини раFбатлантириш "хорижга юриш" шиорини амалга ошириш доирасида амалга оширил-ди. Ушбу шиор тахминан 2002 йилда олFа су-рилган эди5. 2004 йилдан бошлаб Ривожланиш ва ислохотлар буйича Кумита Хитой экспорт-импорт банки билан хамкорликда корхоналар-ни жахон бозорига чикишини эркинлаштириш чора-тадбирларини ишлаб чика бошлашди. Ушбу чора-тадбирлар каторига куйидагилар киради: хорижий валютани сотиб олишга че-кловларни йук килиш, рухсат бериш жараён-ларини жадаллаштириш, марказий маъмури-ят санкцияларини талаб этувчи инвестициялар хажмининг юкори чегарасини кутариш. 2008 йил декабрдан бошлаб Хитой тижорат бан-кларига хорижда корхоналарнинг кушилиб ва ютилиб кетиши буйича битимларини молия-лаштиришга рухсат берилди.

Хитойнинг бошка мамлакатлардан кура устунлик жихати шундаки, бу - хорижий инвестицион экспансияни таъминлашда турли идо-ралар ва йирик бизнеснинг биргаликда яхши режалаштирилган фаолиятидир. Ушбу жара-ёнда марказий идоралар (Тижорат вазирли-ги, Давлат мулкини бошкариш кумитаси, ТИВ), банклар, жумладан Хитой тараккиёт банки ва

4 Каранг: Yin-Wong Cheung, Jacob de Haan, Xing Wong Qian and Shu Yu. 0p.cit.P.20.

5 Каранг: Salidjanova N. Going Out: An Overview of China's Outward Foreign Direct Investment / U.S. - China Economic & Security Review Commission (USCC). March 2011.

Экспорт-импорт банки хамда Экспорт кредит-ларини суFурталаш корпорацияси ва Валюта назорати бошкармаси кабилар фаол иштирок этишади. Африка мамлакатларига ТТХИларни молиялаштириш максадида 2006 йилда 1 миллиард доллар капиталга эга махсус инвестици-он фонд (China-Africa Development Fund) таъ-сис этилди.

Хитойнинг хорижда амалга ошираётган йи-рик капитал куйилмаларининг асосий кисми марказий хокимият ва махаллий хокимиятлар назоратидаги давлат корхоналарига туFри ке-лади. 2011 йилда йирик битимларда улар-нинг улуши 89%ни ташкил этди (2005 йилда 100%)1. 2005-2011 йилларда етакчи инвестор-лар булиб CNPC, Sinopec, CIC ва Chinaico ком-паниялари тан олинди, улар хиссасига ХХР то-монидан амалга оширилаётган ТТХИларнинг ярмидан ортиFи туFри келди. Сунгги йилларда капиталларнинг жах,он бозорига худудий хокимиятлар томонидан бошкариладиган ком-паниялар хамда хусусий компаниялар хам фаол кушилиб бормокда, натижада Хитойнинг йирик ТТХИ хажмида уларнинг хам хиссаси ортиб бормокда.

Хитойнинг глобал инвестор сифатида-ги энг мухим устунлиги юкори даражада капитал кайтишини ва табиийки мамлакат ичи-да капитал ортиклигини таъминловчи ишлаб чикаришни интенсификациялаш (шу жумладан

ICOR - Incremental Capital Output Ratio буйича) хисобланади. Асосий инвестор хисобланган давлатнинг кудратли жихатлари - кераги-дан ортикча валюта резервлари ва тараккиёт банкларини таркибига олувчи кучли кредит комплексидир. Бундай шароитда ХХРда иктисодиётнинг баъзи сохаларининг "кизиб кетиши" хорижга капитал куйилмаларни раFбатлантирувчи омил сифатида намоён булади.

Хитой корпорацияларининг хорижий ин-вестициялари давлат томонидан куллаб-кувватланишга, жумладан, тараккиёт банкла-ри ва йирик тижорат банкларининг имтиёз-ли кредитларига таянади. Бу холат ривожлан-ган мамлакатларни инвестициялашга тусик булиши мумкин, чунки у ерда биринчи навбат-да х,акконий ракобат инобатга олинади. Ушбу мамлакатларда иктисодиётни хорижнинг суверен фондлари экспансиясидан химоялаш максадида махсус агентликлар ташкил этила-ди, шу жумладан Хитойда унинг булинмалари очилади. Ундан ташкари, аввалдан мавжуд ташкилотлар, масалан Хорижий инвестиция-лар буйича кумита (CFIUS) ХХРдан инвестици-ялар окимини пасайтиришга (купинча асос-сиз булса хам) харакат килишмокда. Бунга жа-вобан эса Хитой мамлакатга кириб келаётган инвестицияларга нисбатан танлаб ёндашувни йулга куймокда.

Адабиётлар руйхати:

ХХР Давлат статистика бошкармаси (ДСБ) (stats.gov.cn/english) Scissors D. China's Investment Overseas in 2010. February 2011 (http://www.heritage. org/research/reports/2011/02/chinas-investment-overseas-in-2010) World Investment Report 2011. UNCTAD: N.Y. & Geneva, 2011. P.14. Томберг Р. Китай в глобальной конкуренции за нефть Африки. М.:, "ИМЭМО РАН",

2011. 36,75 с.

Таций В., Томберг И. Прямые инвестиции Китая: политика и экономика // МЭМО,

2012, №6, 74-79 с.

2009 Statistical Bulletin of China's Outward Foreign Direct Investment (http://mofcom. gov.cn).1

http://www.ft.com/intl/cms/s/2/05230786-5ec8-11e0-8e7d-00144feab49a,dwp_ uuid = 03e33ef8-31a7-11df-9ef5-00144feabdc0.html№axzz1UKUqdafa

Yin-Wong Cheung, Jacob de Haan, Xing Wong Qian and Shu Yu. China's Outward Direct Investment in Africa. HKIRM Working Paper. 2011.#13. April 2011. P.25-26

Salidjanova N. Going Out: An Overview of China's Outward Foreign Direct Investment / U.S. - China Economic & Security Review Commission (USCC). March 2011.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 Жахонда жами 650 давлат ТМКлари мавжуд (уларнинг ярмидан ортиFи ривожланаётган ва утиш даври мам-лакатларида руйхатдан утган), улар хиссасига жахондаги жами ТТХИларнинг 11%и туFри келади. Каранг: World Investment Report 2011. UNCTAD: N.Y. & Geneva, 2011. P.17.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.