CC BY
145
С _ УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ >- 23 ~
3. Улмасова
ХДК.ИКДТИ ТАЪРИХ ВА ХДК,ИКДТИ БАДЕЙ
Вожатой калидй: насри муосири тоцик, романы таърихй, Равшани Ёрмух,аммад, таносуби х,ацща ти та ърих ва диди бадей
Мусаллам аст, ки яке аз шартх,ои асосии таълифи романи таърихй арзёбии айнии воцеоти таърихй, инъикоси эътимодбахши давраи таърихии мавриди назар ба х,исоб меравад. Ин нукта дар ромаих,ои таърихии тарчумаих,олй ах,амияти бештаре касб меку-иад, зеро муаллифони чуиии китобх,о шахсоии таърихии х,як,ик,и ро к,ах, рамой и асосй иитихоб мекуиаид ва табиист дар ин маврид х,ак,ик,аТи таърих ба мадди аввал мебарояд ва нависанда няметяво-иад хилофи ин х,як,и1уп чизе гуяй, таърихро тях,рир кунад ё аз он сарфи назар кунад.
Дарзамон, возех, аст, ки осори бадей аз сарчашмаи таърихй ё таърихнома фарц мекунад ва нависанда на х,амеша нукта ба нукта маводи таърихномаро тасвир менамояд. Дар романи таърихй тахайюли бадей пякдпи фявцулодя калон мебозад.
Дар иртибот бо гуфтах,ои боло масъалаи таносуби тахайюли бадей ва х,ак,ик,а Гй таърих ба миён меояд. Танх,о дар сурати дурус-ту сях,сх, х,ял кардани ин масъала ба нависанда муяссар мегардад, ки асари бадеии асил ва чолибу мондагор э^од намояд.
Добили тазаккур аст, ки то х,ол дар адабиётшиносй меъёрх,ои таносуби санадият ва тахайюли э^одй ба тарзи цятъй муцаррар нагардидааст. Ба ибораи дигар, ин таносубро х,яр нависанда дар асоси '(ях.опбипй, завцу салила, мацсади э^одй, доираи мутолиаи худ ва гайра ба таври инфиродй муайян мекунад.
— 24 НОМАИ ДОНИШГОХ J
Mo тасмим гирифтаем масъалаи таносуби х,як,и1угги таърих ва х,як,Шу11 и бадеиро дар романи «Бармакиён» - и Равшани Ёрмух,ам-мад мавриди баррасй rçapop дих,ем. Диктата асосиро мо ба иллатх,ои су куги Бармакиён, ки муаррихон баён кардаанд ва прин-сипх,ои инъикоси бадеии маводи таърихй дар роман медих,ем.
Дар бораи сабабх,ои су куги хонадони Бармакиён, ки дар таърих бо номи «Накбати Бармакиён» маъруф аст (13,378), дар тамоми таърихномах,ои умумй маълумот дода шудааст. Чанд асари алох,ида низ дар ин бора вудуд дорад. Муаллифони осори бадеии цуруни вусто, аз грабили «Ч,омеъу-л-х,икоёт» воцеаю рухдодх,ои ибратбахши рузгори Бармакиёнро дар китобх,оя-шонро овардаанд. Гузашта аз ин, мавзуи мазкур диктати нависан-дагонро низ чалб кардааст. То он 40, ки мо иттилоъ дорем, дар бораи таърихи Оли Бармак ду романи таърихй чоп шудааст. Романи аввал «Аббоса - хох,ари Х,орунаррашид» ба ралами нависандаи маъруфи мисрй Чурди Зайдон г я ял л у к, дорад, ки Абулхусайн Мирзо К,одор ба форсй тардума кардааст. (5,95) Китоби дуюмро нависандаи эронй Лутфуллох,и I aparçrçfl соли 1331(1912-1913) бо номи «Шабх,ои Бавдод» навиштааст (5,211). Ин роман дар мадаллаи «Taparçrçfl», ки мудири он худи Лутфул-лох,и Taparçrçfl буд, нашр гардидааст.
Аввалин чизе, ки баъди мутолиаи романи «Бармакиён»-и Р.Ёрмух,аммад дикдеати мух.яццицро ба худ мекашад, истифодаи хеле зиёди ахбори таърихномах,о дар асар ва садоцати нависанда ба вакоеи таърихй аст. Барон он ки ин матлаб равшан гардад, ба иллягх,ои су куги Бармакиён ру меорем.
Олимп эронй Анвари Холандй дар маколаи «Иллати су куги Бармакиён аз дидгох,и муаррихон» зикр мекунад, ки «... муаррихон дар бораи илали хашм гирифтани Х,орун бар Бармакиён ва суцути онх,о ихтилофи назар доранд ва бархе аз ин оро муштарак ва бархе дигар мутафовитанд. Бешак, агар як иллати хосро омили сукути Бармакиён бидонем, ба хато рафтаем... Пас, наметавонем як иллати хосро дар мавриди сукути Бармакиён пазируфт, балки заминало ва авомили мухталифе заминаи сукути Бармакиёнро фарох,ам сохтаанд»(10).
Сипае, баъди тахдили гуфтах,ои муаррихон сабабн зерннро зикр мекунад, ки боиси сукути ин хонадони эронинажод гаштаанд:
УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ J»~ 25 ~
1. Издивочи Ч,аъфари Бармакй бо Аббоса, хох,ари Х,орунар-рашвд. Анвари Холандй чунин х,адс мезанад, ки халифа ин корро 1у1сдяп карда буд, зеро цаблан маълум буд, ки Ч,аъфару Аббоса аз наздикй бо х,ам худдорй нахох,анд кард. Пас Х,орун мехост бахрнае барон барандохтани Бармакиён дошта бошад.
2. ('ухаичишпоту\мат ва сиояти душманони Бармакиён дар назди Хорунаррашид, аз чу мл а Зубайда - модари Амин, Фазл ибни Робеъ, Алй ибни Исо ибни Мох,оп ва дигарон.
3. Чрнибдории Бармакиён аз Алавиён. Ин нуктаро нависандаю олими араб Чур^и Зайдон низ чонибдорй кардааст. Аз таърих маълум аст, ки Хорупярряшид ва iyiíu аз Аббосиён хулафои умавй нисбат ба Алавиён зулму ^абр мекарданд, зеро дар симои опх,о довталабонро ба маснади хилофат медиданд.
4. Аз х,яд зиёд кудратмаид шудану нуфуз иайдо кардани Бармакиён дар мамолики исломй ва тавач'^х,!! беандозаи мардум ба онх,о.
5. Ибни Халдун достони Ч,аъфару Аббосаро добили цабул намешуморад ва сабаби су куги Бармакиёнро исгикдолу истибдод дар корх,о медонад: «Сабаби накбати Баромика истибдоди эшон бар кори давлату мамлакат ва чамъу андухтани моли девонй ва тасаллути онон бар чомеи умур буд. Бармакиён барумури чумхур галаба х,осил карданд ва дар салтанату кудряш халифа шарику анбоз шуданд ва бо нудудм эшон Рашид дар корх,ои давлат ихтиёри тасарруф ва 1щтидоре надошт... корх,ои мух,им ва бузургро ба худ ва бар овардагону иарвардагони худ ихтисос доданд ва х,яр чй аз мансаби вазорату китобат ва циёдату х^щобат ва шамшеру цалам буд, аз дасги дигарон хори1; карданд ва ба тасарруфи худ дароварданд» (10).
Пеш аз он ки ба тахдили роман пардозем, зикри он нукта за-рур аст, ки иллатх,ои чах,оруму пан^уми Анвари Холандй амалан як иллат аст.
Равшани Ёрмух,аммад х,амаи о\шлх,ои дар боло зикршудаи су куги Бармакиёнро дар роман овардааст. Албатта, нависанда сабабх,ои «Накбати Бармакиён»-ро на мустациман мисли таърихнигорон, балки гайримусгацим, гох,дар шарх,и ровй, яъне худи муаллиф, гох,о аз забоин ин ё он цахрамон, баъзан тавассути тавсифу тасвири вакоеъ дар зех,ни хонанда чойгир мекунад. Дар романи Р.Ёрмух,аммад бар хилофи романх,ои таърихии дигари адабиёти муосири то^ик, масалан «Куруши Кабир» - и Бароти
Абдурах,мои ба таври алох,ида аз номи нависанда ё дар повара^ овардани маълумоти таърихй тамоман ба назар намерасад.
Р.Ёрмух,аммад ба ахбори муаррихон либоси бадеияту тахайюл пушош (а, ба <шх,о чузъиёти зиёдеро ворид сохта, чунон устодона ба батни сюжети китоб медарорад, ки аксаран аз х,ам Чудо кардани воцеах,ои таърихй ва бофтах,ои нависанда имконно-иазир мебошад. Чун доираи мутолиаи нависанда хеле амиь;у васеъ буда, давраи тасвири мавриди тах.цшфо х,ама^ониба омухтааст, тасвирх,ои эътимодбахшанд.
Чи тавре ки зикр гардид, муаррихони куру и и вусто яке аз сабабх,ои барандохтани Бармакиёнро цазияи Ях,ёи Алавй шумурдаанд. Ях,ёи Алавй яке аз авлоди Алй ибни Абутолиб буд ва баъди кушта шудани иадараш ба Дайламон пяпох, бурд ва мардуми Дайламон, ки шиамазх,аб буданд, гирди у муттах,ид гаштанд. Хорупаррашид Фазли Бармакиро бо 50 х,азор сипох, ба суи Ях,си Алавй фиристод. Фазл Ях,ёро ба сулху оромй моил сохт ба шарти он ки Х,орун бо хати худаш ба у амонат дих,ад(4,451). Сипае, Ях,ёи Алавй ба Баздод омад, Хорупаррашид уро истикболу пазнрой кард, вале баъди чанде ба бах,онае мах,бус гардоннд ва ба дасги Ч,аъфари Бармакй супорид. Ч,аъфар, ки бегун ох, буданн Ях,си Алавнро медоннст, уро озод кард. Хабарчинон ни хабарро ба халифа расониданд. Рузе халифа аз Ч,аъфар иуренд: «Х,олн Ях,ё чист?». Ч,аъфар гуфт: «Дар хонан тангу торик дар к,яйд аст». Халифа гуфт: «Ба сару чони ман чунин аст?» Ч,аъфар гуфт: «Ба сару чони ту ки чунин нест. Аммо чун доннстам, ки Ях,ёро неру занф шуда ва аз у амре, ки муьчиГш машгулнн амиралмуьминин бошад, судур нахох,ад ёфт, уро гузоштам»( 11,227). Халифа зох,иран тагйнр наёфта, х,атто ба Ч,аъфар мегуяд «Неку кардй» ва дар в ацтеки Ч,аъфар иушт гардонида, аз ма^лис бурун мерафт, ба забои меоварад, ки «Худой маро бикушад, агар туро накушам» (11,227). Аксари кулли муаррихон бар онанд, ки халифа Хорупаррашид дар ин цазия баъди додани ахднома ваъдахнлофй карда буд.
Воцеах,он роман низ, агар нацли дар огози он овардаро, ки дар бораи он каме иоёнтар сухан хох,ем гуфт, истисно кунем, аз исёни Ях,ёи Алавй cap мешавад. Аз ^их,я и замой роман воцеотн хнлофатн Аббоснёнро дар давомн га к, р и баи дах, сол - аз соли 176(793) то 187(803) дарбар мегирад. Роман аз тавсифи шикасти лашкарн Х,орунаррашнд бо сарварии Муътамад дар чанги зидди
С ученые записки" V 27 -
Ях,ёи Алавй шур^ъ мегардад. Сипае, нависанда раванди гуфтушунидн Фазлу Ях,ёи Алавй, пякдпи Ях,с ибни Холиди Бармакй ва Ч,аъфари Бармакнро дар х,алли мусолих,ятомези шуриши Ях,ёи Алавй, ба Бящод омаданн у, дясисякорих,ои Х1орунярряшид ва фирман зиддиэрониён, хнлофн яхд карданы халнфаро таевнр мекунад. Гузашта аз ин, ба нависанда муяссар гардидааст, ки душмании байни Аббоснёну Алавнёнро, ки аз о\шлх,ои аелнн яхдшикянии Хоруиярряшид буд, дарчанд чои роман хеле бамаврид нишон дих, яд. Знмнан, нависанда боз як сабаби чун омили су куш Бармакиён номбаркардан муаррихон, яъне донибдории Бармакиёнро аз Алавиён гушрас мекунад. Масалан, у андешах,ои халнфаро пас аз сулх, дар Дайламон чунин таевнр кардааст: «Аммо к;алби Х,орунаррашид ором намегирифт. Шуб^а дошт, ки рузе Я^ёи Алавй бо Фазли Бармакй забои як мекуиаду ба сари халифа шамшер мекашад... Набояд гузоигг, ки ин эрониён щадам аз х,ад фарохтар гузораид, - аз дил гузаронд у . — Дар Хуросон бояд ё Я^ёи Алавй монад ё Фазли Бармакй»(6,36).
Дяр бисёр дойх,ои ромяи нявисяндя хявфи Х1орунярряшид яз эрониён вя сиёсяти Зубяйдяю яъробро бяр зидди Бярмякиён зикр мекуняд:
«Х,орунаррашид, ки ба синни чих,ил щадам гузошта буд, мехост, ки дар тасмимгирй бештар озод бошад. Х,ис мекард ва ба гушаш мехонданд, ки Бармакиён дар х,ама сох,а араб^оро танг кардаанд, дороияшон аз халифа дида бештар аст. Ба ашрофони эронй имтиёз^о медих,анд, агар имконият ёбанд, дини зардуштиро ба ивази дини мубини ислом меоранд.
Х,орунаррашид х,ис менамуд, ки Бармакиён цудрати бузурги хилофат ^астанд. Ононро на танх,о эрониён, балки ашрофони суннимаз^аби аъроб х,ам э^тиром мекарданд.
Х,орун, вацте Ридрифро ба Хуросон гусел мекард, ба у гуфт:
— Ба ин мардум бо эх,тиёт амал кун. Онон дар сухан бо моянд, вале коре мекунанд бар хилофи мо. Дониста бош, кудрати он^о, агар аз мо зиёд шавад, як р^з х,ам ба мо итоат нахо^анд кард.
Ридриф гуфт:
— Ман бародари модарат кастам, барои рух,и поки Хайзурон ва падарат Х,одй амал хох,ам кард. Халифа дониста бошад, ки эрониён хоки пои арабзодаеро нахо^ад буд» (6,112).
Нависанда дар пешоруи хонанда мух,иту психологияи аъёну ашрофи араби давраи хилофати Х,орунаррашид, махсусан эронбадбинии онх,о, кибру ифтихори аъробро дар баробари эрониён хеле хуб кушода додааст.
Достони Ч,аъфари Бармакй ва Аббоса хох,ари Х,орунаррашид худ циссаи хеле шигифтангез аст ва ба x,arçnrçai доштани ин достон цариб х,амаи муаррихон (ба истиснои Ибни Халдун) мувофицанд. Албатта, дар дузъиёти инщварзии Ч,аъфару Аббоса, махсусан, оцибати кори оих,о байни ахбори муаррихон хилофу фаркдо ба назар мерасанд. Чунончи, дар бораи муоппщаи вазир ва хох,ари халифа сох,иби «Х.абибу-с-сияр» циссаи маргубе пакд мекунад (11,237). Х,амчунин дар баёни ь;атли Ч,аъфар низ х,икоятх,ои долиб овардааст(11,237-240). Ривояти цатли Ч,аъфари Бармакй дар «Таърихи Табарй»(1,1537-1538), «Равзату-с-сафо» (7,452) бо дузъиёти дигар зикр шудааст.
Р.Ёрмух,аммад бо истифода аз х,амаи таърихномах,о хатти хеле Чолиби сужети романро дар асоси муоппщати Ч,аъфару Аббоса, ба вудуд овардааст, ки он мех,вари сюжети китоб мебошад. Бисёр дузъиёти муоинщати онх,о, аз цабили сох,иби ду иисар буданашон, циссаи дояи Аббоса - Аргувон, канизаки у — Зах,ина ва Faíípax,o мах,сули тахайюли эдодии муаллиф аст. Бояд махсус к,айд кард, ки тахайюли эдодии нависанда ончунон ба воцеаи аслии таърихй созгор омадааст, ки хонанда онх,оро чун рухдодх,ои дар х,ак,нrçai 40Й дошта, яъне таърихй к; a fi у л мекунад.
Яке аз сабабх,ои дигари барандохтани Бармакиён нуфузи рузафзуни онх,о дар умури давлатй, ба мансабх,ои асосию калидии хукумат таъин кардани наздиконашон ва мах,бубияти фавцулодаи онх,о дар байни хал к, буд, ки х,амоно аз корх,ои неку амалх,ои хайр, олих,имматию давонмардй ва саховатмандии эшон сарчашма мегирифт. Масалан \[ух,ак,ик,и эронй (одик,и Садодй дар бораи давраи волигии Фазли Бармакй дар Эрон ва Мовароуннахр сухан ронда менависад: «Давраи бисёр кутох,и х,укумати Фазл бар Хуросонро х,амаи муаррихон сутудаанд. Дар он до бедодгарии умаро ва цудратмандонро барандохт ва обанборх,о, масдидх,о ва работ^о сохт ва сирати иеку ни^од»(9,6).
Р.Ёрмух,аммад дар образи намояндагони хонадони Бармакиён, алалхусус Ях,ё ва писари у Ч,аъфари Бармакй, ходимони сиёсию давлатии эронинажодеро тасвир кардааст, ки мустах,-
v__УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ 29 ~
камню истшфори давлати Аббосиён мархуии а к; л у заковат ва кордонню силох,ия i и онх,о буд. Махсусан, нависанда олих,имматй, саховатмандй, дасткушодй, дар цавлашон устувор будани Барма-ких,о, садоцаги онх,оро ба анъанах,ои миллии эронинажодон ба таври ах,сан ба тасвнр кашидааст. Айни замон ба Р. Ёрмух,аммад даст додаст, мух,ити дарбори Хоруиаррашид, ба вижа i ypyx,c аз мутассибони арабитаборро, ки эх,соси эронибадбинй доштанд, аз цабили зав^аи халифа Зубайда ва атрофиёни у - Фазл ибни Рабеъ, Мух,аммад ибни Лайс, валиах,ад Амин ва дигаронро возеху равшан инъикос кунад.
Хулоса, Равшани Ёрмух,аммад аз аввал то охири роман садоца-ти комили худро ба х,ац1щати таърих нишон медих,ад. Дар корбасти асноду ахбори таърихй аз чониби нависанда якчанд вижагих,о ба назар мерасанд, ки асоситарини онх,оро матрах, месозем:
1. Р. Ёрмух,аммад ин ё он воцеаи таърихиро аз осори муаррихон гирифта, онх,оро iyipuf), ки бе ташир ба кор мебарад. Ходисах,ои фасли «Х,афт шикоят», х,икояи Исх,ок,и Мавсилй дар бораи Ч,аъфари Бармакй ва Абдулмалик ибни С олсх, ал - Х1ошимй, х,икояи I итриф ибни Ато ва молиёти Хуросону чавоби Ях,ёи Бармакй шох,иди мулох,изах,ои болоанд.
2. Дар аксар маврид нависанда факту санаду хабари таърихиро чун асос мепазирад ва ба <шх,о тагйироту дигаргуних,о дароварда, обу ранги бадей дода, мувофщи мацсаду нияти э^одии худ истифода мебарад. Ва хеле чолиб аст, ки чунин вацоеъ аз чумлаи хатх,ои асосии сужети роман гардидаанд. Ба ин иддао мо^арои иощварзии Аббосаю Ч,аъфари Бармакй, исёни Ях,ёи Алавй ва оцибаги кори у мисол шуда метавонанд. Дар ин мавридх,о арсаи тахайюли нависанда фарох аст ва у бо салохдиди худ ва бо такозои рутттди воцео-ти китобу мантицн дохилии он ба рухдодх,ои таърихй дигаргуних,о ворид месозад. Табиист, ки ин дигаргуних,о мухда-вою мантици воцечпи таърихиро ба куллй тагйир намедих,анд.
3. Дар баъзе мавридх,о нависанда макону замон ва ах,спап 1у1х,ра\[()попи 1!ок,сах,()и таърихиро дигар мекунад ё баъзе санаду рухдоди ба шахси муайяни таърихй дахлдоштаро ба каси дигар нисбат медих,ад. Масалан, бино ба таъкиди х,амаи муаррихон бародари ширхораи Х1орунаррашид Фазли Бармакй буд, на Ч,аъфар (1,1536). Ё дар роман омадааст, ки Бузаккори нобино аз хунёгароии кучагард буд, х,ол он ки бино ба гуфти Табарй
Ч,аъфарре «... муганнй буд нобино ва уро Бузаккор гуфтан-дй»(1,1539). Дар роман омадааст, ки шоири маъруф Абулатох,ия оппщи нокоми канизи Аббоса - Зах,ина буд(6, 64). Дар таърих мазкур аст, ки Абуисх,оц Исмоил ибни К,осим ибни Сувайд ибни К.айсои маъруф ба Абулатох,ия ба канизи зеборух бо номи Утба дар дарбори Махдй (775-785) дил дода буд, «вале зорих,ои онпщи дилбохта чуз ба нафрати дилдор наяфзуд» (12,317).
4. Х,амчунин дар ofo3h китоб дар бораи манъи зиёрати к; а брн Бармакиён дар давраи халифа Маъмун ва х,икояи марде аз цабилаи Алмугара оварда шудааст. Ин х,икоя аз «Ч,омеъу-л-х,икоёт» ахз шудааст ва бо он фар к, мекунад, ки Мух,аммад Авфй ин воцеаро бо каме тапшрот ба давраи халифа Х,орунаррашид нисбат медих,ад. Аз руи инсоф бояд гуфт, ки х,икояи дар «Ч,омеъ
- ул-х,икоёт» омада дар бораи саргузашти Манзар ибни Мугараи Диминщй ва Бармакиён аз х,икояи дар «Ofo3» - и романи «Бармакиён» омада, фасехдару таъсирбахштар аст.
5. Ва пих,оя1 муаллифи роман дар баъзе мавридх,о ашхосеро чун симои таърихй муаррифй мекунад, ки дар таърихномах,о родеъ ба опх,<) маълумоте ба назар намерасад. Дар ягон сарчашмаи зери дасти мо буда, дар бораи духтари Ях,си Бармакй - Дарё маълумот вудуд надорад. Масалан С.Садодй муаллифи мацолаи калонх,адми «Бармакиён» дар «Доиратулмаорифи бузурги исломй», ки аксари кулли маохизи мавдударо мавриди истифода царор додааст, дар бораи \ох,яри Ч,аъфари Бармакй чизе наме^яд.
Дар романи «Бармакиён» - и Р. Ёрмух,аммад 40 - до нодуруст сабт кардани номи ашхоси таърихй ба назар мерасад. Масалан: «— Ях,с пас аз он ки Х,орун фарзандаш Фазлро аз вилоят-дории Хуросон азл карда, ба ивазаш I илри(|) - тагоияшро ба ин мансаб монд, аз у рандида буд»(6,111)
Х,амин гунаи ном дар сафах,оти 112,114,116,117 низ ба назар мерасад. Бино ба иттифоци орои муаррихону мух.яццицоп, аз думла Табарй(1,1532), Бартольд (3,260), Муни (8,1262) сухан дар бораи I итриф ибни Ато, тагои Х,орунаррашид меравад, ки солх,ои 792-793 волии Мовароуннах,р буд. Сиккаи гатрифА, ки дар замоин Сомониён рои1; буд, аз номи х,я\шп шахе шрифта шудааст. Дар фарх,анги «Арабско - русский словарь» ин вожа ба маънои «на^иб» ва шакли дамъи он «гаториф» зикр шудааст.(2,725)
Ç_ _ УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ >- 31 ~
Х,амчунин дар китоб ба такрор гунаи нодурусти арабии Оли Бармак дар шаклх,ои ах,ли Бармака (с.4), Ол Бармака(с. 106), Бармака (с. 106, 107, 110, 112, 113, 155, 213) корбаст гардидааст. Мувофици коидаи забони готики номи ин хонадон Оли Бармак ё Бармакиёи аст. Дар забони арабй Ол Бармак ва дамъи он Баромика истифода мешавад.
Дар хотима зарур медонем ба як сах,вулкаломи муаллиф ишора кунем. Дар охири китоб омадааст: «Ин сад ох, о дар ибтидои асри х,ашти мелодй аз цалбх,о бурун меомаду ба r^nix,o мерасид».(с.214) Бояд цаид кард, ки ибтидои асри х,ашти мелодй аз соли 701 то соли 715-720 - ро фаро мегирад ва аз таърих маълум аст, ки аз ин замой то ба сари х,окимият омадани Аббосих,о гацрибаи 30 - 35 сол фосила буд. Ба сари цудрат расидани Бармакиён бошад тацрибан баъди 50—55 сол рух додааст. Эхдимол муаллиф гуфтанист, ки «Ин садох,о дар охири царим х,аштум ва аввали царим пух,у\ш мелодй аз цалбх,о берун меомаду ба гушх,о мерасид».
Хулоса, нависанда кушиш ба харч додааст, ки симои сулолаи Бармакиёнро мавриди тадцици бадей царор дода, дар баробари он воцеах,ои таърихии замонн гузаштаро барон хонандагони гочик тасвир намуда, сах,ифах,ои тозае дар таърихи адабиёт боз кунанд.
ПАЙНАВИШТ
1. Балъамй. Абралй Му^аммад ибни Му^аммад. Таърихи Табарй, Чилди 2.—Тех,рон,1380
2. Баранов X.К Арабско - русский словарь.—М.,1957
3. БартольдВ.В. Сочинение.т.1.—М.1963
4. Гардезй, A6fсайд Абул^ай ибни Зах^ок ибни Махмуд. Таърихи Гардезй. Бо тасх,ех, ва тах,шия ва таълици Абулх,айи Х,абибй, -Тех,рон,1362
5. Булом Мух,аммад. Ромаии таърихй.Сайру нацд ва тах,лили романх,ои таърихии форсии солх,ои 1284- 1332. - Тех,рон, 1381
6. Ёрмух,аммад Р. Бармакиён. - Душанбе: Афсона, 2005
7. Мирхонд, Мух,аммадибниХовандшох,йБалхй. Равзат-ус-сафо. Тах,зиб ва талхиси Аббоси Зарёб.—Тех,рон, 1358
8. Муин, Мух,аммад. Фарх,анги форсй. Ч,.6. - Тех,рон,1375
9. Сацодй, Содщ. Бармакиён. Дар «Доирату - л— маорифи бузурги исломй», д1.—Техрон, 1387
— 32 НОМАИ ДОНИШГОХ
10. Холандй, Анвар. Илали сукути Бармакиён аз дндго^и муаррихон. www.Rasekhon.net. Дата обращения 31.10.10.
11. Хондамир, Риёсиддин ибн х,умомуддин ал ^усайнй. Таърихй х,абиб у-с - сияр фи ахбори афроди башар. Зеро назари дуктур Дабири Сиёк;й. ^илди2.- Тех,рон, 1362
12. Х1анно-л-Фахурй. Таърихи адабиёти забони арабй. Аз асри дох,нлня то к;арни муосир. Тардумаи А.Оятй, чопи 7.- Тех,рон,1386
13. Энсиклопедияи советии тодик.4,.1.- Душанбе, 1978
Историческая правда и художественная правда 3. Ульмасова
Ключевые слова: современная таджикская проза, исторический роман, Равшан Ёрмухаммад, соотношение исторической правды и художественного видения
Статья посвящена проблеме соотношения творческой фантазии и отражения исторической правды в романе «Бармакиён» Равшан а Ёрмухамм ада. Автор после всестороннего анализа исторических фактов и событий, описанных в романе, выделяет три принципа их использования в книге:
1. Писатель заимствует из исторических сочинений то или иное событие и практически без изменения использует его в романе.
2. Исторические фаюпы и события служат для автора в качестве основы. Он вносит в них изменения и дополнения и использует их в соответствии с творческим замыслом.
3. Писатель изменяет пространственно-временные параметры исторических событий, конкретные факты, относящиеся к историческим личностям, связывает их с судьбой своих героев...
Historic and Imaginative Truth Z. Ulmasova
Key words: modern Tajik prose, historical novel, Ravshan Yormukhammad, correlation between historic truth and imaginative vision
The article dwells on the problem of correlation between creative fancy and reflection of historic truth in the novel "Barmakiyon " by Rax'shan Yormuhammad. After the versatile analysis of historic facts and
v УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ V 33 ~
events described in the novel the author singles out three principles of their usage in the book:
1. The writer borrows this or that event from historical compositions and uses it in the novel practically without any changes.
2. Historic facts and events sen'e as a basis. He contributes alterations and adelenda into them and uses them in pursuance with a creative design.
3. The writer changes special-temporal parameters of historic events, concrete facts referring to historic personalities connecting them with the fates of the personages.
