Научная статья на тему 'HISSAR TOWN IN LATE XIX - EARLY XX CENTURIES'

HISSAR TOWN IN LATE XIX - EARLY XX CENTURIES Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
65
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТУРКЕСТАНСКОЕ ГЕНЕРАЛ-ГУБЕРНАТОРСТВО / БУХАРСКИЙ ЭМИРАТ / ВОСТОЧНАЯ БУХАРА / ГИССАР / КАРАТАГ / ДУШАНБЕ / РУССКИЕ ИССЛЕДОВАТЕЛИ / ПРОТЕКТОРАТ / ДОГОВОР 1868 Г.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Пирумшоев Хайдаршо

Статья кратко освещает состояние города Гиссара в конце XIX - начала XX вв. В ее основе лежат сведения русских исследователей, посетивших этот административный центр Гиссарского бекства в тот период, когда Бухара находилась под протекторатом России. На убедительных примерах показана доминирующая роль города в политической и торгово-экономической жизни бекств Восточной Бухары. В частности, довольно аргументировано показано состояние ремесленного производства, торговли, получивших заметное развитие как в самом городе Гиссар, так и в летней резиденции гиссарских беков - Каратаге. В статье также описана ясная картина административно-экономической взаимосвязи городов Гиссара, Каратага и Душанбе в указанный период.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ГОРОД ГИССАР В КОНЦЕ XIX - НАЧАЛЕ XX ВВ

The article is devoted to a brief coverage of the state of the town of Hissar in the late XIX - early XX centuries. It is based on information of Russian researchers who visited the administrative center of Hissarian bek, at a time when Bukhara was under protectorate of Russia. The compelling example is shown a dominant role of the town in the political, economic and trade life in Eastern Bukhara. In particular, rather convincingly, shows the status of craft production, trade, received a significant development in the town of Hissar and the summer residence of hissar Beks - Karatag. The article provides a clear picture of the current administrative and economic relationships town of Hissar, Karatag and Dushanbe during this period.

Текст научной работы на тему «HISSAR TOWN IN LATE XIX - EARLY XX CENTURIES»

ШАХ,РИ ^ИСОР ДАР ОХИРИ АСРИ XIX - ИБТИДОИ АСРИ XX

Пирумшоев

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй

^Hœp чун яке аз маpказхои тамаддyнофаpи халки точик ва тамоми минтакаи Осиёи Маpказй, аз таpафи чи мyаppихони асpи миёна ва чи давpаи наву мyосиp эътиpоф шудааст, ки ин хакикати бебахс аст. Имpyзхо, ки ба чашни сехазоpсолагии он ахли чомеаи чyмхypй ва доиpахои илмии сатхи байналмилалй омодагй мегиpанд, ин хакикатpо даpёфти далелхои нави бостоншиносй ва маъхазхои хаттй кавитаp таквият мебахшанд. Табиист, ки даp хачми як макола ё гyзоpиши илмй хатто номгуи вокеоти мухиме, ки даp ин диёpи бостонии бо унвони «Xисоpи Шодмон» сохиб гаpдида ба вукуъ пайвастаанд, Fy^^^ наметавонад. Аз ин py мехостем хеле мyхтасаp доиp ба авзои сиёсию иктисодй ва ичтимоию фаpхангии ин маpкази ин бонyфyзтаpин маpкази Бyхоpои Шаpкй даp охиpи асpи XIX - ибтидои асpи XX, ки аз саpчашмахои муътамад бахpабаpдоpй шудааст, ибpози назаp назаp намоем.

Маълум аст, ки X^œp агаp баъзе давpахои ба тобеъияти онpо ба назаp нагиpем, гаpчи зимини заpхез ва мавкеи стpатегиаш диккати абаpдавлатони замонpо ба худ мекашид, вале даp тули асpхо мустакилияти хyдpо нигох доштааст. Бо талошу хисоpоти зиёди хаpбй хокимони Бyхоpо аз асpи XIII то соли 1869 боpхо баpои тобеъ намудани ин мулки мустакил кушиш ба хаpч дода бошанд хам, факат тавонистаанд, чанд муддати кутохе онpо даp тобеъияти худ нигох доpанд. Он тобеият хам pамзй буда, амалан сохибмулкони махаллй онpо идоpа мекаpданд. Баъди афтидани сулолаи Шайбониён даp Моваpоyннахp, хокимиятдоpии Xисоp ба дасти намояндагони яке аз кабилахои узбек - юз гузашта буд, вале онхо нуфузи сиёсии намояндагони махаллиpо танг каpда навонистанд.

Баъди тасаppyфи Осиё Миёна аз таpафи Русия ва ба генеpал-гyбеpнатоpии Typ^ei^ хамpох намудани баъзе аз манотики маъмypии Бyхоpо, даp холате, ки амиp Мyзаффаp тибки Шаpтномаи соли 1868 тобеъияти мустамликавии хyдpо ба Руссия эътиpоф каpда буд, акнун бо дастгиpии хаpбию сиёсии ин давлати баpояш «дуст», хаpои ба тобеъияти худ даpоваpдани мулкхои мустакилу ниммустакили Бyхоpои Шаpкй OFOЗ намуд. Даp ин pаванд Xисоp истисно буда наметавонист.

Доиp ба мукобилияти шадиди маpдyми Xисоp солхои 1869-1870 ба мукобили лашкаpи амиpи Бyхоpо маълумоти зиёде бокй мондааст. Ба талафоти зиёд нигох, накаpда, амиp тавонист, аз соли 1870 ба сифати вохиди маъмypии, бекигаpй, Xисоppо даp тобеъияти худ нигох Доpад. Аз ин py, чи тавpе даp боло yшоpа pафт, мехостем даp асоси маъхазу маълумотхои дас^а^ ба авзои вокеии шахpи Xисоp, баъди пyppа хамpох намудани ин мулк ба амоpати Бyхоpо ибpози назаp намоем.

Гаpчи маълумоти аз маъхазхои махаллй pyи коp омада кам нест, вале мо бештаp ба маълумоти тахкикгаpон, сайёхон, маъмypони давлатй, доиpахои хаpбиёни pyс, ки ба ин чо сафаp каpда, мушохидоти хyдpо таълифу ба меpос гузоштаанд, такя мекунем. чунки аз диди мо онхо бештаp вокеиятpо инъикос намудаанд.

Аввалин шахсияти pасмию илмии Русия, ки бевосита ба Xисоp сафаp дошта, даp нигоpиши вокеияти замон сахмгyзоpй доштааст, мyхаppиpи хафтаномаи Генеpал-гyбеpнатоpии кишваp «Typкyстанские ведомости» Н.А.Маев буд. У мушохидаи хyдpо даp таълифоташ «Очеpки кишваpи Xисоp» чунин баён доштааст: «Шахp (Xисоp -Х.П.), даp хакикат намуди зохиpии нихоят бемисл, нодиp (оpигиналй) доpад! Ч,о чо даp байни манзаpаи зебо бинохои масчид, хавлихои болохонадоp ва pастахои бо камиш pyпyшшyдаи дуконхои бозоp, ки даp байни анбухи сабзи даpахтон ба назаp меpасанд, ба кас халоват мебахшад» [10, с.196]. У хамчунин аз зебогии бинои ба тозаги аз таpафи Typачон (писаpи амиp) даp Xисоp сохта шуда, ёдоваp шудааст. [19, л.32]. Ин бахоpо намояндаи доиpахои маъмypии Русияи подшохй, низ айнан такpоp мекунад [10, с.735]. Намояндаи хаpбии pyс Л.Ф.Костенко мушохидаи хyдpо чунин ба калам додаст: «Бинохо даp Xисоp дунишеба (шеpвонипyш - Х.П.) , баpхавовy зебо ба назаp меpасанд. Шахp даp чои зебманзаp каpоаp доpад. ^асpи бек бемyболиFа бинои зебост» [6, с.147].

Бояд кайд каpд, ки шохидони охиpи асpи XIX ва солхои аввали асpи гузашта солхои даp Xисоp буда, боpхо аз чунин хакикат ёдоваp шудаанд, ки Кдлъаи даp тамоми давpаи асpимиёнагй, накши yстyвоpи мудофиавй дошта, ва чун санъати мемоpии хоса даp маъхазхо омадааст, даp ин давpа он шукуху шахомати пешини хyдpо аз даст дода

6уд. Ин бино акнун баъди аз даст pафтани истиклолият ва ба тобеъияти амоpати Бyхоpо воpид шудан, дигаp он pисолати пешинаи хеш, чун истехкоми хаpбй-мyдофиавй ва бонyфyзтаpин калъа - касpи хокимнишини хyдpо аз дода буд. Даpчанд, ки акнун чойгохи pасмии бек каpоp дошт, вале ба бинои оддии музофотй табдил ёфтаву, хатто ба таъмиpy нигахдошти он диккати чиддй намедоданд. даp чода аз чунин кайдхои намояндаи доиpахои хаpбии pyс едоваp шудан бамавpид аст: «Даp маpкази водй даp теппаи баланде, ки аз хаp самт возехан ба назаp меpасад, калъаи кадимаи Дисоp чойгиp аст. Даp замони худ он чун истехкоми хаpбию мудофиавии дасноpас ва бинои маъмypии миpони Дисоp хисоб меёфт. Даp ин баландии чойгохи он, ки беш аз 50 сажен (1 сажен ба 2,34 см. баpобаp аст. - Д.П.), девоpхои фаpсyда ва дандонахову тиpкашхои валангоpy, ахлоти даp атpоф чамъ шуда, аз хаp таpаф намоёнанд, ин манзаpа нишондихандихандаи он аст, ки хизматаш поён ёфтааст. Доло на чун истехкоми дастноpас, балки чун нишонае аз иктидоpи пешин, ки холо ба сифати икоматгоху идоpаи маъмypии хyкмфаpмои босалобати кунунй Остонакул кушбегй каpоp доpад дигаp касеpо даp хайpат намегyзоpад» [8, с.235-236].

Албатта аз pyи анъана, даp ин давpа бекхои Дисоp, махсусан баъди ин мансабpо ба дасти амаки амиp намояндаи pасмии амоpат даp тамоми бекигаpихои Бyхоpои Шаpкй Остонакул кyшбегй додан (солхои 1886-1906), кушиш мекаpданд, ки салобати ин шахppо нигох доpанд. Даp вокеъ даp байни 28 бекигаpихои амоpати Бyхоpо, Дисоp бекигаpии калонтаpин хисоб мешуд. Он даp ибтидои асpи гузашта аз pyи нишондихандаи маъмypй 20 амлокдоpиpо даp баp мегиpифт. Гулшанй шyмоpаи ахолии бекигаpии Дисоppо даp доиpаи 450 хазоp тахмин каpдаст, ки ин ба хакикат pост намеояд. Аз pyи маълумоти тадкикгаpони pyс капитан Покотило, намояндаи сиёсии Русия даp Бyхоpо (Политагентство) ки бевосита мушохиди хол будаанд, ахолии ин бекигаpй даp охиpи асpи XIX - ибтидои асpи XX даp хадди 120 то 150 хазоp [14, с. 6061; 17, с. 48] ва Н.А. Бендеpский, ки даp ибтидои асpи XX даp Дисоp будааст, ахолии ин бекигаpиpо даp шyмypи 177,5 хазоp [1] муайян намудаанд, ки ин ба хакикат наздиктаp аст.

Даp калъаи Дисоp аз pyи нишондихандахои хадди аккал, даp давpаи мутадил будани авзои сиёсии минтака то 400 саpбоз ва 11 туп доимо нигох дошта шуда, даp холати таёpбош буданд. Онхоpо бек даp вакти заpypй, ба хаpакат медаpоваpд. Мисоли pавшани он даp пахши шypиши Восеъ аз таpафи Остонакул паpвоначй соли 1888 сypат гиpифта буд, ба назаp меpасад.

Бояд гуфт, ки нишондихандахои истехсолй ва ободкоpихои ин давpа ба он салобату нуфузи маъмypии ин бекигаpй мувофикат намекаpд. Ба Fайp аз мушкилоти молиявй, ба ин саpватталошии бекхо, истисмоpи нихоят шадиди ахли захмат ва билохиpа хавои pyтyбатноки, ботлоку камишзоpхои гиpдy атpофи шахp, ки мансабдоpон баpои пешгиpй каpдани он кушиш ба хаpч надода, ба он чун ходисаи мyкаpаppаpии табий назаp мекаpданд, заpypати катъии ободкоpиpо пеш намеоваpд. Аз таpафи дигаp замини гyхаpхез, иклими баpои кишоваpзй мувофик ва аз хама мухим, захмати сокинони мехнаткаpини ин ин диёp нуфузи аз чихати кишоваpзй ва хyнаpмандй пешсаф будани бекигаpии Дисоppо халалдоp каpда наметавонист.

Даp ибтидои асpи XX шахpи Дисоp 15 махалла дошт. Даp шахp аз pyи маълумоти мавчуда 25 масчид фаъолият мекаpд. Аз чихати меъмоpй масчиду мадpасахо хеле чолиб буданд. Давлию хонахои даp махалхо чой гиpифта аз pyи аъанахои шахpсозии асpимиёнагй аз масолехи дастpас бино ёфта буданд.

Шохидону аз худ маълумотгузоштагон доиp ба шyмоpаи ахолии шахpи Дисоp гаpчи маълумот кам нест, вале даp онхо ихтилофи назаp баpаъло ба чашм меpасад. Д.Н. Логофет ва В.И. Масалский шyмоpаи ахолии шахppо 3000 тахмин каpдаанд [10, с. 735], ки ин ба хакикат pост намеояд. Худи нуфузи пешсафии шахp даp Бyхоpои Ш^кй, далели онхоpо ботил месозад. Намояндаи дигаpи pасмии Руссия С.И.Гyлишамбаpов ахолии шахppо даp доиpаи 8000 муайян каpдааст [4, с. 199-201]. А.Панков бошад, даp солхои аввали баъди Fалабаи Инкилоби халкии Бyхоpо, тахкикот гyзаpонда, хулосае пешниход намудааст, ки тибки он ин шyмоpа ба 10000 меpасид [12, с. 85]. Аз ин py, даp хадди 8 - 10 хазоp муайян намудани ахолии шахpи Дисоp ба хакикат наздиктаp аст. Мавpиди ёдоваpии чунин фочиаи таъpихист, ки даp солхои мудхиши инкилоби ва чанги шахpвандй ибтидои солхои 20 ахолии шахpи Дисоp даххо баpобаp кам шуда, даp нишондихандахои омоpии ин солхо хатто чой нагиpифтааст. Албатта яке аз сабабхо ба чои хозиpа кучидани маpкази маъмypии вилоят сипас нохия Дисоp хисоб меёбад.

Даp охиpи асpи XIX - ибтидои асpи XX Шахpи Дисоp яке маpказхои мухими хyнаpмандй ва савдо хисоб меёфт. Аз pyи маълумоти мавчуда, шахp бо махсулоти гуногуни бофандагии худ даp минтака пешсаф буд. Аз хусуси мавкеи шахpи Дисоp даp pyшди хyнаpмандй ёдоваp шуда, даp ин хамбастагй аз макоми шахpхои KаpатоFy Душанбе саpфи назаp каpдан, маънии ба хакикати хол саpфахм наpафтанpо доpад.

Касони таъpихогах ба хубй даpк мекунанд, ки хам макоми маъмypй, хам макоми хyнаpмандй ва савдоии шахpи Дисоp аз KаpатоFy Душанбе чудо буда наметавонад. KаpатоF то заминчунбии фочебоpи соли 1907 даp фасли тобистон аз сабаби хавои гаpм ва pyтyбатноки шахpи Дисоp, ки даp он касалии ваpача хypyч мекаpд, ба маpкази маъмypй табдил меёфт. K^p^ тамоми маъмypини баландмакоми даp ин шахp буда, бо кисми зиёди ахолй ба KаpатоF куч мебастанд ва даp он чо то миёнаи тиpамох икомату фаъолият ихтиёp мекаpданд. Аз ин py тамоми коpхои маъмypии ба беку дигаp намояндагони динй вобаст буда даp ин маpкази тобистонаи бекигаpй - KаpатоF халлу фасл мешуданд. Даp фасли тобистон ин чо ба кало^^ин маpкази хyнаpмандивy савдои Бyхоpои Шаpкй табдил меёфт.

Баъди заминлаpзаи мудхишу хаpобоваpи шахp, соли 1907 ин pисолати маъмypй ва хyнаpмандию савдой ба Душанбе кучид. Аз ин py ин шахpи ин бекигаpй - Дисоp, KаpатоF ва Дyшанбеpо мантикан бояд чузъи чудонашавандаи якдигаp шyмypд. Аз pyи маълумоти мавчуда шyмоpаи сокинони шахpи KаpатоF бештаp аз 5000 муайян шудааст [10, с. 735]. Доиp ба шyмоpаи одамони даp натичаи заминлаpза ба халокатpасида низ маълумоти мухталиф бокй мондааст. Ин pакам аз 1200 то ба 15 000 меpасад, ки ба хакикат наздик набудани нишондихандаи охиpин (даp холате, ки ахолии мукимии шахp ба 5000 нафаp меpасид), pавшан аён аст. Вале дахшати ин фочиа ва аъмоли амалдоpонpо шоиpи махаллй Хатиб, ки худ шохиди он будааст, даp чунин мисpахо возехан нишон додааст [11]:

ДаpеF аз KаpатоFy имоpатхою айвонаш, ДаpеF аз бою, аз ап^у баззозу калононаш. ДаpеFо аз амалдоpонy миpзою дабиpонаш,

ДаpоеF аз лолаpyхсоpонy аз навхатчавононаш.

***

Кучо шуд муфтй Kypбонча, чи шуд фатвою девонаш, Кучо шуд хиpмани кyкноp, чи шуд хиpвоpи афъёнаш. Низомиддин миpохyp ку? Бахам зад базми давpонаш, Ачал аз чумла донй, чок зад чайби гиpебонаш....

Шохидони хол шахpи Дисоp, хосатан KаpатоFpо чун боpавнактаpин маpказй хyнаpмандй даp Бyхоpои Шаpкй нишон дода, даp байни матоъхои даp тамоми минтакаи Осиёи Миёна истехсол намудаи косибчиён, «алочаи Дисоp»-pо аз pyи сифат аълотаp шyмypдаанд. Н.А.Маев нишон медихад, ки махз хамин матоъ (алочаи абpешимй. - Д. П.) шyхpати Дисоppо ба дypихо бypдааст» [9, с. 191]. Сайёх ва ЧyFpофиёшиноси pyс Г.Е.Гpyм Гpжимайло ба ин намуди матои истехсоли косибони Дисоp ишоpа намуда навиштааст: «Алоча (алочаи Дисоpо даp назаp доpад. - Д.П.) аз хама матои мустахкам ва даp нисбат ба дигаp намудхои абpешимине хисоб меёбад, ки Бyхоpо ба тамоми шаpк мебаpоpад» [2, с. 104; 7, с. 272-273]. Аз хушсифатии ин матоъ, аpзиши бозоpии як либосвоpиаш, ки то ба 150 - 200 танга (бо аpзиши пули pyrä 40 - 50 сум меpасид [2, с. 104; 9, с. 190-191; 3, с. 76] гувохй медихад. Он ^prô ба наpхи як асп баpобаp буд. Дамчунин Дисоp ва KаpотоF, сипас Душанбе маpкази дигаp намудхои матои пахтагину пашмин хисоб меёфтанд.

Аз дигаp намудхои хyнаpмадй аз кабили кyлолгаpй, охангаpй, кандакоpй, заpгаpй, чаpмгаpй ва Fайpа метавон мисолхои фаpовон оваpд. Вале махдудияти хачми гyзоpиш, моpо водоp месозад, ки ба таpики намуна аз махсули коpи хyнаpмандони Дисоpy KаpатоFy Душанбе даp чодаи коpкаpди охан ва истехсоли яpоки махаллй аз кабили милтик, шамшеp, ханчаp, коpд ва дигаp махсулот ёдоваp шавем.

Тадкикотчий ва pyзноманигоpи шинохта Н. А. Маев хангоми даp Дисоp будан ба коpи хyнаpмандони махаллй маpок зохиp каpда, даp KаpатоF pаванди коpи Xyнаpмандони милтиксоз ва дигаp намудхои олоти одии чангй истехсолкyнандаpо мушохида намуда, аз хyнаpашон ба вачд омадааст. Ба сифати баланди махсулоти онхо бахо дода, ишоpа намудааст, ки хyнаpмандони ин соха батамом аз фаъолияти кишовазй каноpагиpй намуда, чун хyнаpмандони касбй факат махсулоти аълосифати бозоpгиp истехсол мекунанд. Аз pyи хулосаи y акнун, ки чангу чидолхои байни худй ва

эхтимолияти хучуми бегонагон баъди хамрох кардани минтака Ба Русия аз байн рафтааст, табиист, ки талабот ба истехсоли чунин маснуот хеле костааст. Акнун хунармандон факат барои харидорони сарватманд ва саёхони хоричй аз чумла Русия ба тарики фамоишй ба ин кор даст мезананд [13, с. 71-78]. Дар ин чода бо усули димишкй каркарди охан ва тайёр намудани шамшеру ханчар дар Каратогу Калъи хумб, ки бо усули хеле захматталаби обу тоб дода, пухта кардани он хосил мешавад, хеле чолиб аст. Чунин мисолхоро аз боби махсулоти заргарй низ метавон хеле зиёд овард.

Душанбе, чи тавре дар боло ишора рафт, ки баъди заминларзаи Кдротог ба маркази маъмурии тобистонаи бекигарии Дисор табдил ёфта буд, дар хама самтхо ба рушди бесобика ноил гардида. Кариб аксаран хунармандон бо дастгоххои бофандагии худ аз Каратог ба Душанбе кучиданд. Дехоти атроф ин хунармандонро бо ашёи хом (пахта, пашм, пилла) таъмин мекард. Дунарманди бофандаи сатхи миёна дар як хафта матои то се либосворро таёр карда метавонист. Аз руи маълумоти дар «Тукестанские ведомости» омада, беки Дисор бехтарин хунармандон - бофандагони алочаи абрешиминро дар Душанбе барои таъминоти хонаводагии худ ва тухфаи хосаи амир сафарбар карда, фуруши ин матоъро ба дигарон катъиян манъ намуда буд [17]. Сарватманди душанбегй Содик каравулбегй бештар аз 30 дастгохи бофандагиро дар ихтиёри худ нигох медошт. Ба хамин монанд Дусайн оксакол, сарватманди тошкандй Орифхоча Азизхочаев, савдогарони калон Саид Маликшо ва Фозилбой ба чандин дастгоххои бофандагй сохиб буда, аз захмати хунармандони кироя истифода мебурданд.

Дар Душанбе мисгарон, хунармандони фулузотгудозй аз кабили усто Абдулло фаъолият дошта, дег, офтоба ва дигар махсулоти рузгордорй тайёр мекарданд. Ин шахр ба маркази мухими хунармандй таблил ёфта буд. Махаллаи чармгарон, масохати васеъро ишгол карда дар он хунармандон пойафзол зину афзори асп ва дигар молхои хушсифати бозоргир истехсол мекарданд. Кафшу музахои усто Абдули Балчувонй, ки дар Душанбе корхона дошт, машхур шуда буданд. Доир ба тайёр кардани махсулоти дигар намудхои хунармандй аз кабилй заргарй, кандакорй, дузандагй ва гайра далелхои зиёде метавон овард [5, с. 197-206 ].

Дарвокеъ Дисор маркази калонтарини савдои Бухорои Шарки шинохта мешуд. Кариб тамоми истехсолоти молии хунармандй, махсулоти кишоварзй, намудхои гуногуни галадона, меваи хушк, чорво ба воситаи бозори Дисор ё Душанбе ба дигар минтакахои аморати Бухоро ва генерал-губернатори Туркистон бурда мешуд. «Аз Дисор, - менависад Н.А.Бендерский, - гандум, биринч, чав, махсулоти пустй, намудхои гуногуни хайвонот (асп, гусфанд) барои савдо ба Уротепа, Самарканд, Шахрисабз, фиристода мешавад» [1]. Ба ин чо аз Туркистону Бухоро молхои мануфактурй, асбобу ускунаи рузгордории металлй, канд, чой ва гайра оварда мешавад [15, с. 256]. Дар холати кам ё дар сари вакт нарасидани махсулот рохбарияти генерал-губернатории Туркистон аз амир хохиш мекард, ки ба савдогарони Дисор таъсир расонад. Дар арафаи инкилоб шахри Душанбе, ки беш аз 20 хазор ахолй дошт дар вокеъ ба калонтарин маркази хунармандй ва савдой табдил ёфта буд [5, с. 206-211].

Далелхои дар боло ишора ёфта, аз макому манзалати баланд ва то андозае муайянкунандаи шахри Дисор дар хамбастагй бо Каратогу Душанбе дар хаёти сиёсй ва иктисодии бекигарихои Бухорои Шаркй охири асри XIX - ибтидои асри XX гувохй медиханд.

Адабиёт:

1. Бендерский Н.А. Гиссарское бекство // Туркестанские ведомости. - 1904. - № 42. - 18 марта.

2. Грум-Гржимайло Г.Е. Очерки При-Памирских стран // Известия Русского Географического общества. - Т.2. - 1886. - Вып. 2.

3. Губаревич -Радобылский А. Экономический очерк Бухары и Туниса. - СПб., 1905.

4. Гулишамбаров С.И. Экономический очерк Туркестанского района, обслуживаемого Среднеазиатской железной дорогой. - Ч.1. - Ашхабад, 1913.

5. История города Душанбе (с древнейших времен до наших дней). - Душанбе, 2004.

6. Костенко Л.Ф. Туркестанский край. Опыт военно-статистического образования

Туркестанского военого округа // Материалы для географии и статистики России. - Т.2. -

СПб.,1880.

7. Логофет Д.Н. Бухарское ханство под русским протекторатом. - Т.1 - СПб., 1911.

8. Логофет Д.Н. В горах и на равнинах Бухары. - СПб.,1913.

9. Маев Н.А. Очерки Бухарского ханства. Очерки гиссарского края // Материалы для

статистики Туркестанского края. - Вып 5. - СПб. ,1979.

10. Масальский В.И. Туркестанский край - Россия. Полное географическое описание нашего отечества. - Т.19. - СПб.,1913.

11. Мачлисов О. Хуччати нодир // Точикистони советй. - 1962. - 3 июня.

12. Панков А. Население Таджикистана (Демографический очерк) // Таджикистан (Сборник). - Ташкент, 1925.

13. Пирумшоев Х. Русские дореволюционные исследователи о городах Восточной Бухары конца XIX - начала XX вв. - Душанбе: Дониш, 1992.

14. Покотило Н.И. Отчет о поездке в пределы Центральной и Восточной Бухары в 1886 г.. -Ташкент, 1888.

15. Стеткевич. Бассейн Каратаг-дарьи. (Военно-статистический очерк) // Сборник материалов по Азии. - В.57. - СПб.,1894.

16. Туркестан. Сборник статей заметок и корреспонденции в 30 томах. - Т.24 (дата составления отсутствует). - С. 48. данные относятся к середине 90-х годов XIX в.

17. Туркестанские ведомости. - 1910. - 5 августа.

18. Центральный государственный военно-исторический архив РФ (ЦГВИА РФ). - Ф.1396. - Оп.2, Д. 1484, - Л.75 (Обзор событий пограничных местностей Туркестанского военного округа). Отчет Росийского Политического агентства в Бухаре Туркестанскому генерал - губернатору в 1894 г.

19. ЦГВИА РФ. - Ф. 1438. - Оп.1. - д.5.- Л.32.

ГОРОД ГИССАР В КОНЦЕ XIX - НАЧАЛЕ XX вв.

Статья кратко освещает состояние города Гиссара в конце XIX - начала XX вв. В ее основе лежат сведения русских исследователей, посетивших этот административный центр Гиссарского бекства в тот период, когда Бухара находилась под протекторатом России. На убедительных примерах показана доминирующая роль города в политической и торгово-экономической жизни бекств Восточной Бухары. В частности, довольно аргументировано показано состояние ремесленного производства, торговли, получивших заметное развитие как в самом городе Гиссар, так и в летней резиденции гиссарских беков - Каратаге. В статье также описана ясная картина административно-экономической взаимосвязи городов Гиссара, Каратага и Душанбе в указанный период.

Ключевые слова: Туркестанское генерал-губернаторство, Бухарский эмират, Восточная Бухара, Гиссар, Каратаг, Душанбе, русские исследователи, протекторат, договор 1868 г.

HISSAR TOWN IN LATE XIX - EARLY XX CENTURIES

The article is devoted to a brief coverage of the state of the town of Hissar in the late XIX - early XX centuries. It is based on information of Russian researchers who visited the administrative center of Hissarian bek, at a time when Bukhara was under protectorate of Russia. The compelling example is shown a dominant role of the town in the political, economic and trade life in Eastern Bukhara. In particular, rather convincingly, shows the status of craft production, trade, received a significant development in the town of Hissar and the summer residence of hissar Beks - Karatag. The article provides a clear picture of the current administrative and economic relationships town of Hissar, Karatag and Dushanbe during this period.

Keywords: Turkestan, Emirate of Bukhara, Eastern Bukhara, Hissar, Karatag, Dushanbe, Russian researchers, protectorate, treaty in 1868.

Сведение об авторе: Пирумшоев Хайдаршо, доктор исторических наук, профессор, Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни, e-mail: pirumshoev.44@mail.ru

About author: Pirumshoev Haidarsho, doctor of historical sciences, professor, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.