Научная статья на тему 'Характеристика официального стиля казахского варианта гражданского кодекса РК и о некоторых его погрешностях'

Характеристика официального стиля казахского варианта гражданского кодекса РК и о некоторых его погрешностях Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
42
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Д. М. Шьщеысбаева

В настоящей статье рассматриваются стилистические недостатки казахского варианта Гражданского кодекса РК.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article considers the stylistic shortcomings of the Kazakh version of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan

Текст научной работы на тему «Характеристика официального стиля казахского варианта гражданского кодекса РК и о некоторых его погрешностях»

Д.М. ШЫЦЕЫСБАЕВА,

К,Р Зац шыгару институты Лингвистика орталыгыныц

ага гылыми цызметкерг

АЗАМАТТЬЩ КОДЕКСТЩ ^АЗА^ША Н¥СК;АСЫНЬЩ РЕСМИ СТИЛЬД1К СИПАТЫ ЖвНЕ ОНДАТЫ КЕЙБ1Р КЕМШ1Л1КТЕР ТУРАЛЫ

Т!л - езара байланысты б!рнеше лексикальщ б!рл!ктерден ^уралатын зац талабын аньщ жене б!ржакты б!лд!руге умтылатын, зацныц бастащы нег!з!, организм! болып табылады. Зац нормала-рындагы ережелер мен талаптарды дурыс тус!н!п, оны орындау зац т!л!нщ жетк!з!лу!нг байланысты. Ку^ыщ талабын тек ^ана ^аз!рг! норма шыгармашылыщ технологияныц кешенд! жогары децгей!мен ^амтамасыз еткенде гана, на^ты б!лд!руге болады. Зацныц мет!н! жа^сарган сай-ын оны жузеге асыру оцайга тусед!. Сондыщтан т!л стил! - зац шыгармашылыщтыц нег!з!.

Сезд!ц лексикалыщ жене грамматикалыщ ма-гыналары езара тыгыз байланысты, сондыщтан лексикалыщ магынасыныц езгеру! кеб!несе, сезд!ц грамматикалыщ сипаттамасын т!пт!, жаца сез ^ол-дануга себепш! болады.

Сез жо^, зац тш барынша аныщ, ащын, на^ты, ха-лывда тусшжп болуы ^ажет. Б!ра^ артыщ «^арапай-ымдату», сондай а^ болмашы у^ыпсыздыщ, зац шыгару медениетшщ жеткшкс!з децгей! грамматиканыц ^арапайым ережелгрпвн ауыщута екеп согады.

Зац терминдер! жалпыга тусш!кт! т!лде емес, белг!л! дайындыгы бар не белг!л! б!р сала ^ызме-т!мен таныс журшылывда арналып, ресми стиль-де жазылады. Зац т!л!не мет!нн!ц тура магынада баяндалуы, на^ты терминдер мен угымдардыц, зацга тен ^алыпты т!ркестерд!ц, ^урылысы б!р сез орамдарыныц бер!лу! тен. Сол себепт! де аудар-мада тупнус^а мет!нн!ц стильд!к ерекшел!г! тутас ескер!л!п, сез байлыгын молынан пайдаланумен ^атар грамматикалыщ меселелер, ягни орыс т!л! мен ^аза^ т!л! арасындагы грамматикалыщ сейкесс!зд!ктер жете ескер!лу! ^ажет. Мет!нге ^арай сездерд!ц орынын ауыстыру, ^осу, тус!р!п тастауды пайдалана отырып, сейлем мушелер!н!ц орналасу зацдылыгын, ^аза^ т!л!н!ц едеби норма-сын, емле ережелер!н са^тау талап ет!лед!.

Аударма жумысында бара-барлывда жету аудармашыдан ер турл! тшаралыщ езгертулер жасай б!луд! талап етед!. Мундай езгертулерд! аудармада трансформациялар деп атап жур. Мундай трансформациялар кеб!не тупнус^а т!л!ндег! хабарлар, маглуматтарды, мазмунды аударма т!л нормаларын са^тай отырып жетк!зу ма^сатына багындырылады.

Муны галымдар терт турге бел!п жур: 1. Орын алмастыру. 2. Ауыстыру. 3. Косу. 4. Тус!р!п тас-тау. Булай белу, шартты белу сия^ты, аударма ба-рысында булар б!р - б!р!мен ^оса жарысып, ара-лас кел!п отырады.

Ресми стиль деп !скер т!лд!ц сейлеу ерекшел!к-тер! езгешеленген, зац т!л!н!ц стил!не лайыщталган тур!н айтамыз. Оныц уст!не, зац т!л!нде бул ерек-шел!ктер жина^талган турде кездесед! жене ете жогары талгампаздыщпен пайдаланылады. Осы сия^ты ресми стильд!ц ^атарына жащызылатын:

а) Баяндаудыц жа^сыздыгы, «^атысушыныц жо^тыгы». (Мыс: Осы баптыц ережелер1 ай-ырбас шарты бойынша улест1 иел1ктен айы-ру кезтде де цолданылады. (А.к 379-бап).

е) Ж!кт!к жалгаудыц 2-жагыныц, ^аратудыц болмауы, айтылгандардыц ешк!мге ^аратылмауы; (Шарттан мтдеттемелж, заттъщ, авторлыц, немесе взге де цуцыцтыц цатынастар туын-дауы мумкт. А.к 379-бап 1-т)

б) Эдеби сейлеу т!л!н!ц элементтер!нен едей! бас тарту, (кеб!несе, керкемдег!ш ^уралдарды, экспрессивт! лексиканы ете аз пайдалану) баяндаудыц ^ургактыгы;

в) ойдыц делдМ мен б!ржактылыына умтылу, си-нонимдер мен омонимдерда аз ^олдануга талпыну;

г) терминделген лексиканыц жогары дережеде болуы; (Мыс, Азамат вз ес1м1 оныц кел1с1м1нс1з пайдаланылган жагдайда, оган тыйым салы-нуын талап етуге ^у^ылы).(А.К 15-б, 8-т)

г) регламенттелген ^урамдагы тура^ты сез т!ркестер!н пайдалану, баяндаудыц жогары дере-жеде клишелену!; (Мыс, белгыенген тэрттпен, взгеше квзделмесе т. с.с);

д) архаизмдерд!ц жацартылып ^олданылуы; (мыс, ушм, жугту, хацы, мэм1ле, мурагер)

е) ет!ст!к- баяндауыш ет!ст!кт! алмастырушы б!р туб!рл! ес!мдермен алмастырылып ^олдану (мыс, бацылау деген етютгктщ орнына бацылауды жузеге асыру, цадагалау- цадагалауды 1ске асыру);

ж) туйыщ ет!ст!кке туралы шылауын ^осу, ет!ст!кт!ц ес!мше, кесемше турлер!н жи! пайда-лану; (370-бап, А.к 2,3,4-т).

1) азаматтыц вм1р1 мен денсаулыгына келт1р1лген зиянды втеу туралы;

2) алимент внд1р1п алу туралы;

Из практики формирования законотворчества на государственном языке

ПК1

3) вм1р бойы асырау туралы;

з) хабарлау туршдеп сейлемдерд1 жан-жацты пайдалану (А.к 358-б,1-т) (модальды сейлемдерд1 жш пайдалану; (346-б,2-т) 2. Мемлекетт1к т1ркеуд1 талап ететт мэмые бойынша талап етуд1 беру осы мэм1лен1 т1ркеу уш1н белгыенген тэртт бойынша т1ркелуге ти1с. (тыйым салынады, цуцылы, цажет ттс.т.с.с.)

и) синтаксистж цурылымдардыц курделшгшщ жогары дережеде болуы (б1рщгай мушелер, басыццы сейлемдер естмше, кесемшел1 сейлемдерд1 жт пайдалану); Мыс: Зацдар бойынша азаматтардыц жасырын турде цуцыцтар иелент, м1ндеттерд1 жузеге асыратын жагдайлары немесе буркеншш ат (ойдан шыгарылган ес1мд1) пайдаланатын реттер1 квзделу. мумкш. (А.к 15-б, 2-т)

к) пунктуацияныц салыстырмалы турде аз цол-данылуы; (сурау женг леп белгЫ, кеп нукте цой-ылмайды).

ц) неологизм сездердщ пайдаланылуы (кредит, кредитор);

туйыц ет1стшт1 сезге септш жалгауын цосып, цуцылы сезш т1ркеспру арцылы сейлемд1 аяцтау. Мыс: (Кэмелетке толмагандар банкыерге са-лымдар салуга жэне вздер1 салган салымда-рга дербес бил1к етуге цуцылы. (Азаматтыц кодекс. Жалпы бвлгм. 25-б,1-т.. (Будан эр1- А.к) л) туйыц етГстшп сезге теуелдш жалгауыныц 3-жагын цосып, мумкш сезш тркеспру арцылы сейлемд1 аяцтау (Цайта цуру ер1кт1 турде немесе ыцтиярсыз жург1з1лу1 мумкш. 3. Зац цужат-тарында квзделген реттерде ыцтиярсыз цайта цуру сот органдарыныц шеш1м1 бойынша жузеге асырылуы мумкш. (А.к .45-б, 3,4-т).

м) туйыц етютшп сезге барыс септш жалгауын цосып, мшдетл сезш т1ркест1рш, сейлемд1 аяцтау Сер1ктест1кт1ц 1с1н жург1зу тапсыры-лган толыц сер1ктест1кт1ц органдары барлыц цатысушыларга олардыц талап ету1 бойынша вз цызметг туралы толыц ацпарат берт оты-руга м1ндетт1. (А.к .65-б ,4-т).

н) орыс тшщдеп метшдердщ (сезбе-сез) калька ретшде аударылуы жш кездеседг (Зацды тулга, б1р1кт1ру нысанында цайта цурылатын реттерд1 цоспаганда, жацадан пайда болган зацды тулгалар т1ркелген кезден бастап цайта цурылган деп есептелед1. (А.к. 45-б, 4-т). 4. Орысша нусцасы: (Юридическое лицо считается реорганизованным, за исключением случаев реорганизации в форме присоединения, с момента регистрации вновь возникших юридических лиц).

ц) сездердщ фонетикалыц варианттармен цолда-нылуы; Мысалы, мунан-будан, дешн-шешн, едеу1р-недеу1р, бундай-мундай, уагдаласцан-уеделескен. 2. Егер тараптар мундай талаптарды кетл ар-

цылы цамтамасыз ету мвлшер1 туралы уагда-ласцан жагдайда кетл болашацта пайда бола-тын тараптарга цатысты белг1лену1 мумкш.

Айтылгандарга царап, зац тЫнде басца сейлеу стилшщ цызметтш турлер1 пайдаланылмайды деген угым тумау керек. Зац актiлгрiнiц юркпесшде едеби-керкем тшдщ элемеиттерГ де юрютршгеа Жекеле-ген зац актшершде ауызек сейлеу тЫнщ элемент-тер1 кездесед1 (хабар - ошарсыз, А.к. 28-б, 2-т) оз-бырлыц, дерменс1зд1п. (А.к. 21-б, 2-т).

Казахстан Республикасыныц Азаматтыц ко-дексшдеп кездесетш кейб1р метшдердщ стилше, ондагы ж1бершген грамматикалыц олцылыцтарга талдау жасап керелш. Кодекс метшшде сездерд1, сез т1ркестер1н, сейлемдерд1 дурыс цолданбау, сейлем цурылысы мен сез терт1б1 ережесш бузуга байланысты кептеген стилистикалыц цателер бар. Стилистикалыц цателер аталган цужат турше эк-спрессивтш бояуы мен цызметтш мшдет1 бойынша дурыс келмейтш сездерд1 цолданудан туады.

Стилистикалыц цатенщ б1рнеше турлер1 бар: лексикалыц-стилистикалыц цателер (сездерд1 дурыс цолданбау, лексикалыц жет1мс1здш, лексикалыц ауытцушылыц жене т.с.с), синтаксистш-стилистикалыц цателер (сейлемдег сездердщ орын терт1бшщ бузылуы, инверсия (сездердщ ор-нын алмастырып цолдану) септштерд1 шатасты-рып ^олдану жене логикалы^ стилистикалы^ ^ате-лер (сез ^айталаушылы^ (тавтология). Стилисти-калы^ ^ателерге мысалдар келт1р1п керетк.

Азаматтыц кодекстег! лексикалыц-стили-стикалыц цателер (Сездерд1 дурыс ^олданбауш^1-лексикалыщ жет1мс1зд1к, лексикал^1^ ау^1т^уш^1-жене т.с.с) Мысалы, ^^!мбат багал^1 жене ба-с^а есемд1к заттар^1н цоспаганда, жеке пайдалану-дагы заттар (кшм-кешек, аяц ки]м жене т.б.), некеде турган кезде ерл1-зай^шт^1пард^1ц ортац царажаты-на сат^1п ал^1нган^1мен, олард^1 пайдаланган жубай-дыц меншт деп танылады. (А.к, 223-б, 2-т,2 абзацах). Осындагы жубай сезгнен кейгн теуелдж жалгау^1 жалган^1п барып, 1л1к септтгшщ жалгау^1 жалгану^1, ягни жубайыныц болуы цажет.

Эрб1р менш1к иесшщ ортац мул1ктег1 улес1 оныц жылжымайтын мул1ктгц ез1не тиес1л1 бел1г1не белек менштнен ажырагысыз. Орысша нусцасы: Доля каждого собственника в общем имуществе неотделима от его раздельной собственности на принадлежащую ему часть недвижимости

4. Мемлекетт1к органдар болып табылмайтын зацды тулгалардыц фирмалыц атауларында, цыз-мет керсету тацбаларында, тауар тацбаларында, Казацстан Республикасыныц зац актшершде, Президента мен Ук1мет1 акт1лер1нде белг1ленген Казацстан Республикасы мемлекетт1к органдарыныц ресми атауларына с1лтемелерд1 пайдалануга

тыйым салынады. (А.к.38-б,4-т). Мундагы Пре-зидентг мен Укгметг актыертде сез! Президент пен Укшет актшртде болып жазылу кажет.

4. Орысша нускасы: Запрещается использование в фирменных наименованиях, знаках обслуживания, товарных знаках юридических лиц, не являющихся государственными органами, указаний на официальные названия государственных органов Республики Казахстан, установленные законодательными актами, актами Президента и Правительства Республики Казахстан.

Зац метшшде ерб!р фраза, ерб!р сез таркес!, ерб!р сейлем ер турл! тус!нуш!л!кт! т!птен болдырмай-тындай, ете айкын жазылуы керек. Зац кукыктык шектеулер мен тыйым салулардыц шекарасын катац белг!лейт!н, оларды ер турл! кабылдау мумк!нд!г!не жол бермейт!ндей анык, катал болуы кажет. Зац мет!н!нде зац магыналарын ер турл! талкылауга жол берет!н белг!с!з сез т!ркестер!н колдануды болдырмау жолын карастырган жен. Мысалы, кукыктык нускамалардагы «максатка лайыкты», «баскалар уксастар» жене т. т .с.

Азаматтык кодекст!ц 3-бабы 5-тармакшасында «Министрлжтер жене езге де орталык аткарушы органдар, жергшкп ек1лд1 жене аткарушы органдар, осы Кодексте жене езге де азаматтык зац акшвршде кезделген жагдайлар мен шектерде азаматтык катынастарды реттейтш акт1лер шыгара алады».

Орысша нускасы: «Министерства и иные центральные исполнительные органы, местные представительные и исполнительные органы могут издавать акты, регулирующие гражданские отношения, в случаях и пределах, предусмотренных настоящим Кодексом и иными актами гражданского законодательства». Осы мет!ндег! шектеу-лг сез!н жагдайларда сез!н!ц алдына ж!бер!п, шек-теулг жагдайларда деп, орысшасынан сел ауыт-кысак, ештецеден утылмаймыз.

Кодексте кукылы сез!, цацылы, хацылы деп ер турл! колданып жур. Сондай ак дэрменсгздггг, (состоятельность) шамасы жоцтыгы боп ер турл! колданыста жур.

4-1. Жалгыз курылтайшыныц шешм мул1ктерд1 меншжке беру (шаруашылыц журггзу, оралымды басцару) шарттарын жене Казахстан Республикасы-ныц зацнамасына кайшы келмейтш езге де шештмдерд1 камтуга тшс.(41-бап, 4-1 т). Орысша нусцасы: 4-1. Решение единственного учредителя должно содержать условия передачи в собственность (хозяйственное ведение, оперативное управление) имущества и иные решения, не противоречащие законодательству Республики Казахстан. Осын-дагы оралымды басцару деген т!ркест!, цонымды, ац^глмен, жвнг тузу, жан-жацты, гскерлгкпен басцару деп ауыстыруды ойластырган жен сиякты.

Шарттык мшдеттемелер бойынша жауапкершшк мемлекеттш кесшорын туралы зац актшершде белгшенген тэрттпен туындайды. (44-бап,1-т). Осындагы тэрттпен деген сез тэрттте болып жазылу керек.

3. Эрекет каб^ттЫи жок адам сауыгып кеткен немесе денсаулыгы едеу1р жаксарган жагдайда сот оны ерекет кабшеттшп бар деп таниды, будан кешн одан цррганшылыц алынады. (А.к. 26-б, -т.). Орысша нусцасында: 3. В случае выздоровления или значительного улучшения здоровья недееспособного, суд признает его дееспособным, после чего с него снимается опека. Бул жерде одан цорган-шылыц алынып тасталады деп жазылуы керек.

1. 0з кызметшщ непзп максаты ретшде табысын келт(руд1 квздейтт (коммерциялык уйым) не мундай максат ретгнде пайда келпре алмайтын жене алынг-ан таза табысын катысушыларына улеспрмейтш (коммерциялык емес уйым) уйым занды тулга бола алады. (А.к. 34-б. 1-т). Орысша нускасы:

1. Юридическим лицом может быть организация, преследующая извлечение дохода в качестве основной цели своей деятельности (коммерческая организация) либо не имеющая извлечение дохода в качестве такой цели и не распределяющая полученный чистый доход между участниками (некоммерческая организация). Мунда табыс септ!г!н!ц жалгауы тус!р!л!п, табыс келтгрудг квздейтт боп жазылуы кажет.

2. Осы кезден бастап мушктш сипаттагы бар-лык талаптар борышкорга тек конкурстык (ст( жург1зу шецбертде гана койылады. (А.к. 55-б. 2-т.). Орысша нускасы: 2. Все требования имущественного характера с этого момента могут быть предъявлены должнику только в рамках конкурсного производства. Мундагы 1ст1 журггзу емес, гс журггзу шецбертде деп табыс септ!к жасырын турде жазылуы кажет.

Бул ретте осы Кодексте кезделген жагдайлар-ды коспаганда, кооперативтщ баска мушелер1 мундай жарнаны (оныц б1р бел1г1н) сатып алуды басым цуцыцты пайдаланады. (А.к. 100-б.3-т.3-аб.2с). Орысша нусцасы: В этом случае другие члены кооператива пользуются преимущественным правом покупки такого пая (его части), за исключением случаев, предусмотренных настоящим Кодексом. Мунда сатып алудыц басым цуцыгын пайдаланады деп жазылуы кажет.

1. Туынды каржы куралдары - болашакта осы шарт бойынша есеп айырысуды журггзудг квздейтт, куны шарттыц базалык актив!н!ц мелшер!не (мелшерд!ц ауыткуын коса алганда) теуелд! шарт. (А.к. 128-2. 1-т). 1. Производный финансовый инструмент - договор, стоимость которого зависит от величины (вклю-

Из практики формирования законотворчества на государственном языке

ПШ

чая колебании величины) базового актива договора, предусматривающий осуществление расчета по данному договору в будущем. Мунда есеп айырысу жург1зуд1 коздейтт деп табыс септшнщ б1ршщ жалгауын Tycipin не есеп айырысуды коздейтт деп цолдану цажет.

Егер мшдеттемеге б1рнеше несие беруш1 неме-се б1рнеше борышцор цатысса, (адамдар кеп болг-ан мшдеттеме) несие берушшердщ ерцайсысы м1ндеттемен1 орындауды талап етуге цуцылы, ал борышцорлардыц ерцайсысы зацдардан немесе м1ндеттеме шарттарынан езгеше туындамайтын-дыцтан, басцалармен тец улест орындауга мшдетп (улест мшдеттеме). (А.к. 286-б. 1-т). Орыгсша щсцасы: Если в обязательстве участвуют несколько кредиторов или несколько должников (обязательство со множественностью лиц), то каждый из кредиторов имеет право требовать исполнения, а каждый из должников обязан исполнить обязательство в равной доле с другими, поскольку из законодательства или условий обязательства не вытекает иное (долевое обязательство). Мунда мтдеттеменщ орындалуын талап етуге цуцылы деп аударган дурыс.

Несие берушшердщ ерцайсысы мшдеттемет тольщ атцаруды талап етуге цуцылы, ал борышцорлардыц ерцайсысы орындауга мшдетп болуына свйкес кеп жацтар цатысатын мшдеттеме ортац-тасцан мшдеттеме деп танылады. (А.к. 287-б. 1-т). Орысша нусцасы: 1. Обязательство со множественностью лиц, в силу которого каждый кредитор вправе требовать, а каждый должник обязан исполнять обязательство полностью, признается солидарным обязательством. Мунда мшдеттеменщ толыц атцарылуын талап етуге цуцылы деп жазу керек. Мунда ic-ерекет басца бipеу арцылы ктелетшджтен, атцар-етюттне ыл-ырыц-

сыз ет1с журнагы жалганады.

Мiнs, бул азаматтыц кодекстщ цазацша нусца-сын ycтipт царап шыццанда кезге шалынган цате-лер. Буны терецдете, зерделей царасац, бул цате-леpдiц саны бipнеше есе артатыны белгiлi нерсе.

Kебiне зацнаманы жуйелеу жене цуцыц цол-дану тежipибеciн талдау барысында зацдарды жуйелеу, оларды тypлi багытта зерттеу, зац нор-маларыныц цайшылыцтарын айцындау арцылы зацнаманы жетiлдipу сияцты жумыстар жypгiзiледi, бул жумысты атцаруда да орыс тiлiнiц басымдылыгы байцалып отыр. Оган зацдарга талдау жypгiзетiн мемлекеттш тiлдi бiлетiн бiлiктi мамандардыц аздыгы себеп болып отыр.

^азац тЫне цатысты цателер зац жобасыныц алдымен орыс тшнде дайындалып, содан кешн гана цазацшага аударылу салдарынан орын алады.

буг1нг1 кун1 езектi меселе болып отырган бул меcеленiц шеш!м! цужаттарды ресми тiлде дай-ындап отырган мамандарды мемлекеттiк тiлде де цатар дайындауга уйрету болып табылады. Дай-ындалатын цужаттарды зерделей отырып, едюте-мелiк цуралдар дайындау, оларды мемлекеттш тшде цужаттарды езipлейтiн цызметкерге дейiн жеткiзу. Аудармашы цужатты аударушы емес, цужатты езipлеуге едicтемелiк кемек беруш!, ic жyзiнде солай емес пе! Осы багытта цызметкер-лердщ арасында мемлекеттiк т1лд1 уйрету курсы-ныц жумысын турацты жург1з1п, орыс тшн ic цагаз-дарыныц тшше енгiзiп алган мекемелеpдiц цыз-метш мемлекеттiк тiлге кешipуге багыттау - мемлекеттш тшдщ мертебесш кетеpеpi аныц.

Бул сонымен цатар зацнамага сейкес талап етшп отырган нормативтш цуцыцтыц актiде пай-даланылатын терминдердщ сейкес келуiн, 61рыц-гай терминологияны пайдалануды жузеге асыруга мумк1нд1к берер ед1

Пайдаланган эдебиеттер

1. ^Р Азаматтыц кодекса (Жалпы белiм).

*****

Eyji MaK,ajiada K,a3aKcman Pecny6.auKacbiHbty AsaMammuK, KodeKcinin, Kft3aKwa nycKacunda Kesdecemin cmujibdiK KeMwijiiKmep wauunda aumuman.

B nacmoH^eu cmambe paccMampueaoomcn cmujiucmmecKue nedocmamKu Ka3axcKozo eapuanma EpawdancKozo KodeKca PK.

This article considers the stylistic shortcomings of the Kazakh version of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.