Научная статья на тему 'ГЛАГОЛЬНЫЕ СЛОВОСОЧЕТАНИЯ ПРОСТРАНСТВЕННЫМ ЗНАЧЕНИЕМ С ПЕРВИЧНИМИ ПРЕДЛОГАМИ В ПИСЬМЕННОСТИ НАСЛЕДИЯ ХV-ХV1 ВЕКА'

ГЛАГОЛЬНЫЕ СЛОВОСОЧЕТАНИЯ ПРОСТРАНСТВЕННЫМ ЗНАЧЕНИЕМ С ПЕРВИЧНИМИ ПРЕДЛОГАМИ В ПИСЬМЕННОСТИ НАСЛЕДИЯ ХV-ХV1 ВЕКА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
45
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПРЕДЛОГ / ГРАММАТИЧЕСКАЯ СВЯЗЬ / ПРОСТРАНСТВЕННЫХ ОТНОШЕНИЙ / ПОДЧИНИТЕЛЬНАЯ СВЯЗЬ / СВЯЗЬ СЛОВ / ЗНАЧЕНИЕ СЛОВА

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Гафоров А.О.

Автор в данной статье исследует глагольные словосочетания пространственным значением с первичними предлогами в письменности наследия ХV-ХV1 века. В данной статье всестороно рассматривается определение глагольные словосочетания пространственным значением с первичними предлогами в письменности наследия ХV-ХV1 века. Авторы указывая различные значение первичними предлогами одновременно чётко определили количество его употребление в поэтике этого времени. В статье все основные и подчинительные лексико-семантические группы решено до возможностей.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPACE RELATIONS WITH COMPOUND AND NOMINAL PREPOSITIONS IN THE WRITTEN HERITAGE OF ХV-ХVI CENTURIES

This article deals with determination of the space relations with compound and nominal prepositions in the written heritage of ХV-ХVI centuries. Having indicated different meaning of compound and nominal prepositions, an author determined the number of their uses in the poetry of that time.

Текст научной работы на тему «ГЛАГОЛЬНЫЕ СЛОВОСОЧЕТАНИЯ ПРОСТРАНСТВЕННЫМ ЗНАЧЕНИЕМ С ПЕРВИЧНИМИ ПРЕДЛОГАМИ В ПИСЬМЕННОСТИ НАСЛЕДИЯ ХV-ХV1 ВЕКА»

ЗАБОНШИНОСЙ I ЯЗЫКОЗНАНИЕ

ИБОРАХРИ ФЕЪЛИИ МУНОСИБАТИ ХОЛИ БО ИЕШОЯНДХОИ АСЛИ ДАР НАСРИ АСРХОИ XV-XV1

Fаффоров А.О.

Донишго^и давлапии омузгории Тоцикиспон ба номи Садриддин Айнй

Мaълyм acr, ки «хямяи муношбятхои мaънoи ^opaxo бa тaвpи умумй ce rypy^ acocиpo тaшкил мeнaмoянд:

а) axp^yrnBñ (мyaйянкyиaндaгй): aнгypи шиpин, ду китоб, хямин шaxp;

б) oбъeктй (пypкyнaндaгй): яз чapм дyxтaн, яз богбон пypcидaн;

в) дeтepминaтивй (ходй): дap мaдpaca нишacтaн, дap тoбиcтoн пушидян, дap дяфъи вяй тaдбиp кapдaн Ba гaйpя» [6, c.36].

Дap дoиpaи xap якe яз ин гypyxxoи ceмaнтикй боз тобишхои згоди мяъной мушохидя мeгapдaд.

Дap бяйни дигap гypyxxoи дугявию гpaммaтикии ^opaxo ибopaxoи фeълй хям яз pyn coxт Ba хям яз pyn мяъно нявъи бoйтapин вя cepиcтeъмoлтapин бя шyмop мepaвaнд. Дoиpaи истифодяи хям чузъи acocï (фeъл) вя хям чузъи тoбeъ яз бобяти хяйяти дугявй биcëp вaceъ мeбoшaд [7, c.278].

Дap зaбoншинocии точик ибopaxoи фeълиpo яз нигохи ифодяи вocитaи ядокяи няхвй бя xeлxo чудо нямудя, вoбacтa бя вocитaи ядокя яз pyn coxтop вя мяъно бappacй кapдaни oиxopo тявшя дoдaaнд [6, c.279].

Ибopaxoи фгълии ядокяи пeшoяндй дap нacpи acpи XV1, ки мyиocибaтxoи гуногуни нaxвиpo ифодя мeкyиaнд, яз дихози микд^ зиëд вя яз чихяти ифодяи мяъно гуногун мeбoшaнд. Якe яз ин вocитaxoи ядокя пeшoяндxoи яшИ мeбoшaнд. Пeшoяндxoи acдй дap тaшaккyли ибopaxoи фeъдиe, ки дap бяйни чузъхои он мyиocибaтxoи ходй мушохидя мeгapдaд, cepиcтeъмoд acт. Вoбacтa бя мяънои чузъи acocï вя хитеяи тoбeъ ин пeшoяндxo дap до^яи ибopaxoи фгъдй дap нacpи acpxoи XV- XV1 мyиocибaтxoи xoдиpo бо тобишхои мяънои зep cypaт дoдaaнд:

1.Самти харакату амал. Бя cифaти чузъи acocии ин гуня ибopaxoи фeъдй бeштap фeъдxoи xapaкaт вя чун чузъи тoбeъ иcмxoи ифoдaгapи мякон вя чонишинхои пpeдмeтй oмaдaaнд:

Чaдaбй бя xoнaи Мявлоно Шaйx Хугейн мepaвaд [1, c.1191]____бго, бя он бог paвeм[1, c.987]. Бя

Бyxopo oмaдaaнд[1, ^160]..^ фядон дex мeбoяд paфт[1, c.1150]. Ba xeч нaмeдoниcтeм, ки бя кучо мepaвeм[1, c.1162]. Дap ин гуфтугу бyдeм, ки мapдyм дap хяммом дapoмaдaн гиpифтaнд вя xaбap бя кacoни Сяйфи Сиppoч pac4A[1, c.1025]. Дap capи хяммом бapoвapдa ниходянду он чямоят мapo дap дят кaшидaнд[1, c.1026]. Дap он кучя дapoмaдaм, бя мyчappaди дapoмaдaни он xapoмзoдa мapo диду фapëд бapoвapд[1, c. 1064]. Он чaмoaтpo бя куштяни тapгибy тaxpиc кapдa, дap ин бог дapoвapд[1., c.l065].

Boбacтa бя мяънои фeъд як гypyxи муяйяни ибopaxoи фeъдии гошояндй мeтaвoнaнд дap шякли ядокяи гошояндй вя ë ядоки xaмpoxй оянд. Дap китобхои дapcии мяктябхои одй [3,46] вя Гpaммarикaи aкaдeмй [2,85] мгоодхои нявъи «яз кучя бapoмaдaн» зepи ядокяи xaмpoxй додя шyдaaнд вя, бя фикpи мо, .nypyCT acт, зepo «яфтидяни пeшoянд тapзи ядок^^ тaгйиp мeдиxaд» [2,c.85]. Инчунин «гypyxбaндии нявъхои ядокя яз p^ шякли ифодяи онхо cypaт мeгиpaд» [8,41]. Arap тoбeъкyиaндa ямядхои нятичяи xapaкaтpo ифодя куняд, дap тapкиби чунин ибopaxoи фгъдй омядяни гошоянди бя хятмй acт:

Бя Kycy pacид[1,1292]____фяк^ бя ^ax нapacидaм[1, c.1147]. Чун бя Хдоот pacидeм[1, c.1075].

Пeшoянди яз дap якe яз вязифяхои пeшoянди бо^юхи caмти xapaкaтpo нишон дoдaacт: яз poxи Бягдод paфтaн [1, c.790], яз poxи Хиндустон мyтaвaччex шудян [1, c.379], яз бepoxa мyтaвaччexи Нишoпyp шудян [1, c.1084]:

Бояд ки яз poxи Бягдод paвй вя Ч,yнaйдpo зиëpaт кунй [1, c.790]. Аз poxи Xиндycтoн бя зиëpaти Кяъбя ... мyтaвaччex шaвeм [1, c.379]. Xyдoйpo шyкpи биcëp гyфтeмy яз бepoxa мyтaвaччexи Нишoпyp шyдeм [1, c.1084]. Ногох croxro язим бя нязapaш дap омяд монянди мaнopaи дyдxypдa яз пой дapoмaдa ë xyд чaнopи яз бexy бун бapoмaдяe [1,c.815].

2.Муносибати холии макон. Пeшoянди дap бо гомхои мaкoнe, ки эзoxдиxaндa нaдopaнд, мяънои мaкoнpo бя тaвpи умумй нишон мeдиxaд. Ибopaxoи бо ин гошоянд яз pyи микдop згод будя, яз чихяти мяъно гуногунянд. Дoиpaи иcтeъмoди ин ибopaxo нгобят бя диrap нявъи ибopaxo xeлe вaceъ мeбoшaд. Дoиpaи хям чузъи acocï вя хям чузи тoбeъ дap ин кябиди ибopaxo фapox acт. Бя cифaти чузъи acocï одятян фeъдxoи xapaкaт вя ямядяшон нятичянок acт, омядя мeтaвoнaнд. Ин ^opaxo нишон мeдиxaнд, ки ямяд дap дoxиди пpeдмeт вoкeъ rap^naacn

^язвинй дap xoнaи xyд дapoмaд. Дид, ки кace яз xoнaaш бepyи мeoяд [1, c.1269]. Аммо Xaдичaбeгим дap боги шaxp дapoмaд [1, c.1117]. Аз бядяндй дap пoëн гядтондянд [1, c.1083]. Бя мyчappaди xoндaни ин pyбoй шype дap мaчдиc яфтодя вя no,n,moxpo кaйфиятe дacт дод [1, c.1145].

шунид, ки ин фaкиppо дap он чaxоpбоF ба катл pacонидaaнд [1, с.1067]. Fyломи таббох мypFaкe дap дeгчa андохта, ба табх машгул шyд[1,c.851].Гypбae дap хона дapомaдa, ба токчaxо чустан гиpифтy олоти чинй, ки дap он токчaxо буд, биандохту шикаст[1, с.638]. Манкул аст, ки сиистонж дap ин вилоят омада буд ва дap pyзи Óшypо paвофиз мачдис сохта буданд[1, с.1015]. Дap ин гуфтугу бyдeм, ки мapдyм дap xaммом дapомaдaн гиpифтaнд ва xaбap ба касони Сайфи Сиpоч pacид[1, с.1025].. .доким ypо дасту гapдaн баста дap охтахона андохта[1, с.420]. Нишони сад xaзоp cитоpa бap кyppaи хок падид овapдй [1, с.736-737]. Бap синаи cmexp аён гашта [1, с.488]. Ва монанди ашк ypо дap нaзapи мapдyм чуз обpyй бap хок pexтaн xe4 xyнap ш [1, с.98].

Муносибати синтаксисй дap ибоpaxои фeьлии навьи боло ба маьнои чузъи тобeь низ сахт мapбyт аст: aгap чузьи тобeъ исми Faйpимaкон бошад, дap байни чyзьxои ибоpa муносибати XOлии макон бо тобиши обьeктй cypaт мeгиpaд:

Чун ба тахаллус pacид[1, с.169]. ...ба дapcи ин фак^ xозиp мeшaвaнд[1, с.71]. Fyломи таббох мypFaкe дap дeкчa андохта, ба табх машгул шуд[1, с.870]. Баьд аз ce pyз шайх ба бозоp paфтa, чодapшaбe xap^Aa.. .ва поpapyxт аз capy по гиpифтa, дap вай андохта, ба пушти худ баста, ба хона дapомaд[1, с.984]. Он тутй аз pyH xaво пайдо шуд ва дap минкоpи худ нш,оли зaифe гиpифтa, монанди фapиштaи paxмaт пeши вай фypyд омад[1, с.762]. Дapвeш пeш омад, дид, ки зapи cypxe дap он тaFоpa андохта[1, с.816]. Бap pym кypcй давиду [ду] ангушт дap дaxон ниxодa, caфиp кашид[1, с.556].

Бо фeьлxои навьи дapомaдaн, дapовapдaн, гузоштан ва амсоли инxо ибоpaxо бо пeшояндxои аслй paвон шудани амал ба чойe ва ё ба caтxи чизepо ифода намудааст: _

Чун ба хайма дapомaдaм...[1, с. 1126]. Аз тобдон xyдpо ба хона андохтам[1, с.378]^о ба вилояти Тошканд фиpиcтод[1, с.378]. Аввал Mиpзобaйpaмpо ба куча фypy гузоштам[1, с.1081]. Óн чaмоaтpо ба куштани тapFибy тaxpиc кapдa, дap ин боF дapовapд[1, с.1065].Ва мapо дap он чо андохтанду мaxбyc сохтанд[1, с. 1027]. Ин ду пиёдаи лаьини мальун дap хона дapомaдaнд[1, 1028].

Иcмaтyлдоeв M. .nypycr кайд кapдaacт, ки дap забони точикй як ^pyx^ фeьлxо xacтaнд, ки «моxияти лeкcикй ва г^амматикии онxо дap чумла дap cypaтe (пyppa-A.F.) муайян мeгapдaд, ки arap онxо бо худ пypкyнaндa ё xол дошта бошанд» [4, с.19]. Чунин фeьлxо обьeкти бeвоcитa ва XOлpо xaтмй талаб мeкyнaнд:

Нaйpо ба дaxон монда[1, с.418]. Зapфxоpо ба хазинаи подшоx бapeд

[1, с.888].

rypyx^ муайяни ин кабил ибоpaxои фeьлй ибоpaxои фeьлии мypaккaб мeбошaнд:

Aмиp Aдишep дap capи хиёбони Хдают кapиб ба тахт тapxи имоpaти paботe андохта буд[1, с.1,555].. ..наздик ба гудастаи он ду мaноp зaнчиpe бастанд[1, с.341].

Шшоянди аз якчоя бо пeшоянди то ба дap нacpи acpxои XV-XV1, асосан, дap ифодаи муносибати макон истифода шудаанд ва то ба ба инт^ои макон таькид мeбaxшaд: Аз Mоx то ба мо^ст [1, с.341]. Аз Коф то ба Коф paфтa буд [1, с.756]. .аз мaFpиб то ба мaшpик ...^онат мepacонaд [1, с.328]. Аз масчиди чомeь то ба он чо pacидaм [1, с.1012].

Истифодаи пeшоянди аз якчоя бо гашоянди бap , aз...бap дap нacpи ин дaвpa мaxдyд аст: аз осмон бap замин омадй [1, с.23]. Mиp аз ханда бap замин афтид[1, с.561].

3. Мунгсибати хрлии тарзу тарикат ва хрлати nupon амал. Дap ибоpaxои фeьлй дap нacpи acpxои xV-XVl пeшоянди ба дap cypaт додани ифодаи муносибати xолии тapзy тapикaт ва xолaти ичpои амал низ cepиcтeъмол аст. Чузьи асосйбо фeълxои ифодaгapи амалу xapaкaт ва чузьи тобeъ бeштap бо иcмxои маьнй ифода ёфтааст:

Шайх ба таьчил бepyн омаданд[1, с.791-792]. Хочаи ман ypо ба чaвpy ситам xaлок кapд[1, с.775]. Эшонpо ба зypй ..^ep^ овapдa буданд[1, с. 25-26]. М^ ба xaйбaт овоз дод[1, с.576]. Подшоx ба ханда гуфт[1, с.907].

Пeшоянди бap муносибати xолии тapзи ичpои aмaдpо ифода кapдa, ба сифати чузьи асосй фeълxои амалу xолaт омада, иcмxои ифодaгapи узви бадан чун чузьи тобeъ вокeь мeгapдaнд: Óн мypдa бap pyn афтода буд [1, с.1068]. Уpо бap душ ба бepyн бypдaнд [1, с.1061]. Кaвоpaи холй бap пушт гиpифт [1, с.1134]. Максуди Хaммоp мисли capви озод аз замин бapxоcтy дасти адаб бap сина ншдда[1, с.218]. Ва монанди ашк ypо дap нaзapи мapдyм чуз обpyй бap хок pexтaн xeч xyнap нe [1,с. 98]. Баьд аз он Мавлоно Зиёи Муаммой ин мyaммиётpо бe ном бap вapaкe навишта, ба дасти ин фак^ дод[1, с.132].

4. Мyнoeибaти сабаби 6o тобиши тарики ^pon амал. Дap нacpи acpxои ХУ-ХУ1 пeшояндxои аслй дap ташаккул додани ибоpaxои фeьлй дap ифодаи мyноcибaтxои xолии сабаб бо тобиши тapики ичpои амал низ истифода шудааст. Ба сифати чузьи асосй иа^ои амалу xолaтxои гуногун ва чун чузьи тобeь бeштap иcмxои маьнй ва мacдap ^p^acr шудаанд:

... то авлиёи ман ypо ба иллати он ба кассос кашанд [1, с.746]. Кот^ бо caxp ё хато то^ йо навишта будааст[1, c.83l]. Бapодapи xyдpо ба гуфти Fyломи наммом бикушт[1, с.769]. ...ypо ба ятимй гиpифтa овapдaнд[1, с.619]. Хдечанд муболита кapдa, ypо xозиp наёфта, дap кaxp шуда, машьал aфpyxтa,мyтaвaччexи хонаи худ шуда[1, с.1042]. Аммо дap тоpикй pоx Faдaт кapдa, ба

чониби .n^rap pоx paфтeм[1, с.1038]. -Шщо, шaxpиëpо дap укубат тaьxиp кapдaн ва дap сиёсат таваккуф фapмyдaн добу суннати салотин ва дap мисли ин мyxимот тааммулу тадб^ намудан аз чумлаи вочиботи дин[1, с.751]. Бap axволи ман зоp-зоp гиpиcтaнд [1, с.1103]. Подшоx бap куштани боз таассуф мexypд [1, с.753]. Досил, ки пeши ин камина омада, он микдоp ниёзу тaзappyь намуд, ки фaкиppо бap вай pax?« омада, самсоми иштикомpо дap ниём дapовapдa[1,c.218].

5.Мyнoeибaти хрлии мaкeaд. Дap нacpи дaвpaи тадкикшаванда пeшояндxои аслй дap ташаккули ибоpaxои фeьлии муносибати xолии максад cepиcтeъмолaнд. Дамчун чузьи тобeь бeштap фeълxои xapaкaтy амали навьи paфтaн, фиpиcтодaн ва чун чузьи тобeь ио^ои моддию маьнй истифода шудааанд:

...ба дидани вай paфт[1, с.320]. .ба тавофи каьба эxpом баста буд[1, с.790]. Ман ба касд ^roxe кapдaм[1, с.1252]. .ба даьвои Абуалй омадам[1, с.811]. .ба додxоxй омадам[1, с.542]. Эшонpо ба мexмондоpй ба хона талабида[1, с.85]. Салтанати xyдpо дap халосии ту ба-эшон бахшам[1, с.933]. Ман дap халосии он дyxтap тaдбиpe кapдaм [1, с.1131]. Дap [итмоми] он эxтимом [y] саъйи тамом мeнaмyд[1, с.555]. Дapчaнд ки дap paфFи вай тадб^ мeкyнaм [1, с.746]. Вай дap дафьи он шоxиди xол тapики иcтeчол паймуд ва paфьи он ташвиш ба кyтоx сохтани pиш мутаааййин шуд [1, с.899].

6. Мyнoсибaти хрлии зaмoн. Дap cypaт додани ибоpaxои фeьлии замонй пeшояндxои ба ва aap дap нacpи дaвpaи тадкикшаванда фapовон истифода шудааст. Ба сифати чузьи асосй фeълxои гуногунмаьно ва чун чузьи тобeъ иcмxои ифодaгapи мaфxyми замону чapaëни амал омадаанд:

.мудати макс дap он каьбаи амал ва максади pизоe ба як моx кашид[1, с.422]. .ба соате ба каболаи акди никоx дapовapд[1, с.1222]..ба андак тааммул гуфтам[1, с.491]. Fозй, ба мaxaл pacидeд[1, с.1069]..ба як тypфaтyлaйн маьдум сохт[1, с.1326]. Ба косаи аввал даьво кapд[1, с.1270]. Махдуми дap тобистон ва зимистон кабои пypпyнбa мeпyшидaнд [56, 623]. Дap ин асно шахте тои Уpмaкй овapд [1, с.64]. Дap он шаб бap фaкиp якин шуд, ки Мавлоно Дуссйн Воизpо мapтaбaи вилоят буда[1, с.1092]. .вай дap xaмон вакт пaгоxтap омада, он маконрт шуш намуда, чандон xaблy тааллул мeкapд,ки вакти дapcи эшон фавт мeшyд [1, 7с.5].

Дap забони адабии xозиpaи точик, кайд мeкyнaд Mиpзоeв A.-«доиpaи ифодаи муносибати замонй ба воситаи гошоянди дap биcëp вассь мeбошaд. Иcмxоe, ки бо ин гошоянд дap дохили ибоpaxои фeьлй муносибати зaмониpо нишон мeдиxaнд, аз pym микдоp зиёд ва аз чиxaти маьно гуногунанд. Ба ин чо пeш аз xaмa иcмxои чeнaки воxиди вакт, номи фacлxои сол, номxои pyзxои xaфтa ва моx, иcмxои дaвpaи синну сол, иcмxои ифодакунандаи мaфxyми умумии вакт, иcмxои xиccaи pyзy шаб ва Faйpa алокаманд» [6, 39].

Ии^ои чeнaки воxиди вакт aкcapaн бо калимаи дигap эзоx мeëбaнд. Иcмxои pyз ва шаб, arcap xиccaи шaбонapyз (xолaт)-pо ифода намоянд, мeтaвонaнд бe эзоxдиxaндa ба фeъл тобeь гapдaнд. Иньикоди он дapc дap шаб буд [1, с.315]. Ва боFбон накл кapд, ки дap шaбxо шaмьe ба дасти маймун мeдиxaм [1, с.871]. Подшоxpо гиpдболишe буд, аз атласи хитоии xaфтpaнг, ки дap шаб ба болои он нишаста мутолаа мeкapд [1, с.478].

Arap ин ис^о санаи муайян ё чeнaки муайяни вaктpо ифодaгap бошанд, xaмeшa бо эзоxдиxaндa мeоянд: Дap сол дap pyзи Нaвpyз мeфapмyд [1, с.897]. Дap pyзи пaнчшaнбe ..мyтaxappик гашта[1, с.1314]. Дap xaмон шаб ба итмом pacид [1, с.91].

7. Мyнoeибaти хрлии aндoзay микдор. Дap ибоpaxои фeьлиии андозаву микд,оp пeшоянди ба дap нacpи ин дaвpa xeлe зиёд истифода шудааст. Ба сифати чузьи асосй бeштap фeълxои навьи фypyxтaн , pacидaн ва чун чузьи тобeь ис^ои гуногунмаьно, асосан, тapкибy ибоpaxои исмии бо шyмоpa ва шyмоpaxо омадаанд:

Умpи вай ба сад сол мepacид [1, с.1259]. Кимати y ба ду xaзоp танга pac^Aa буд[1, с.607]. Óнpо ба ду xaзоp танга xapидоpй мeнaмyд[1, с.1031-32]. Чун ба дax pacид[1, c.l225]. Умкаш ба дувист газ pacидa буд[1, с.348].

Дap «Бaдоeь-yл-вaкоeь» дap ин кабил ибоpaxои фeьлй ба сифати чузьи асосй фeълxои амалу XOлaт ва чун чузъи тобeъ иcмxои гуногунмаьно низ истифода шудаанд:

Тypо ба кaдpe pиоят ва тapбият xоxaд кapд[1, с.6]. Кypъонpо ба xaфт киpоaт ёд доpaм[1, с.629]. .ба тамомй шapx дод[1, с.787]. Аз вай ба чон paнчид[1, с.783].

Ин гуна ибоpaxои фeьлй дap нacpи ин дaвpa бeштap дap шакли мypaккaб коpбacт шудаанд. Ба сифати чузьи тобeъ дap ин мaвpидxо калимаи модалии кapиб бо пeшоянди ба ва шyмоpaxо омада, микд,оpи тахминии xолaтpо ифода кapдaaнд:

Дap пeши тахти paвон кapиб ба дax чавон cypоxиxои тилло ва нyкpa . ба даст гиpифтa[1, с.554]. Аз Faзaлиëти Хycpaви Дexлaвй ва xaзpaти махдумй кapиб ба сад Faзaл интихоб намуда шуд[1, с.253]____картб ба xaзоp кас чамъ шуда буд[1, с.1304].

Пeшоянди ба дap нacpи acpxои ХV -ХУ1 бо иcмxои гуногунмаьно омада, мутобик ва мувофики чизe ичpо шудани aмaдpо ифода кapдaacт. Ба сифати чузьи асосй фeълxои гуногун ва ибоpaxои исмии бо шyмоpa омадаанд: Дaзpaти Хоча давоту калам ва китьae коFaз пeши ин

камина фиристоданд ва фармуданд, ки ин чома ба комати шумо омадааст[1, с.326-327]. Эй Мир, шумо чаро ба ояти Куръон амал намекунед[1, с.619].

8. Муносибати холии хилоф. Бо пешоянди ба ифода ёфтани муносибати холии хилоф аз чониби мухаккикони забони адабии точик кайд нагардидааст. Дар ин вазифа истифода шудани пешоянди ба-ро профессор Р.Еаффоров дар шеваи чануби забони точикй зикр карда, дар ин бобат ин шева анъанаи забони классикиро давом додааст-гуфта таъкид кардааст[5]. Дарвокеъ дар ифодаи муносибати холии хилоф пешоянди ба дар насри ин давра ба назар расид. Ба сифати чузъи асосй феълхои амалу холат ва чун чузи тобеъ исмхои маънй омадаанд:

Ва ба ин х,ама бадбахтй ба Амир Алишер дар гояти суи мизоч ва бадй буду Мирро бисёр ихонатхо мерасонид [1, с.544]. Агар ба хилофи ин намоед аз куштани мо шуморо як фулус хосил нахохад буд[1, с.1031].

Х,амин тарик, аз натичаи баррасии ин масъала ба хулосае омадан мумкин аст, ки иборахои феълие, ки тавассути пешояндхои аслй ташаккул ёфтаанд, асосан ифодагари муносибатхои холй бо тобишхои иловагии маъно мебошанд. Онхо дар баробари ифодаи тобишхои гуногуни маъно шаклу колибхои гуногун доранд, ки тавассути чузъхо ва воситахои алокаи грамматики пайдо мешаванд:

АДАБИЁТ

1. Восифй Зайниддин Махмуд «Бадоеъ-ул-вакоеъ». 1-2 (чопи интикодй, бо мукаддима,тавзехот А.Н.Болдирев). Москва,1961

2. Грамматикаи забони адабии хозираи точик. Чилди дуюм. Синтаксиси ибора ва чумлахои сода. Душанбе: Дониш, 1986.

3. Забони адабии хозираи точик. кисми 2. Синтаксис. Китоби дарсй барои факултетхои филологияи мактаби олй. Душанбе: Дониш, 1984.

4. Исматуллоев М. Очеркхои грамматикй оид ба холшархкунандахо дар забони адабии хозираи точик. Кисми аввал. (Х,оли замон ва макон). Душанбе: «Ирфон», 1971.

5. Еаффоров Р. Шеваи чануби забони точикй. -Душанбе: Дониш, 1979.

6. Мирзоев А. Иборахои феълии замонй дар забони адабии хозираи точик».-Душанбе: Дониш, 1972.

7. Мирзоев А. Масъалахои ибора дар забони точикй. Душанбе, 2002.

8. Чесноков П.В. О классфикации связей слов в предложении// Материалы 1Х-Х конференции Северо Кавказского зонального объединения. Кафедры русского языка.-Ростов-на-Дону, 1971, с. 41.

ГЛАГОЛЬНЫЕ СЛОВОСОЧЕТАНИЯ ПРОСТРАНСТВЕННЫМ ЗНАЧЕНИЕМ С

ПЕРВИЧНИМИ ПРЕДЛОГАМИ В ПИСЬМЕННОСТИ НАСЛЕДИЯ XV-XV1 ВЕКА

Автор в данной статье исследует глагольные словосочетания пространственным значением с первичными предлогами в письменности наследия XV-XV1 века. В данной статье всестороно рассматривается определение глагольные словосочетания пространственным значением с первичними предлогами в письменности наследия XV-XV1 века. Авторы указывая различные значение первичними предлогами одновременно чётко определили количество его употребление в поэтике этого времени. В статье все основные и подчинительные лексико-семантические группы решено до возможностей.

Ключевые слова: предлог, грамматическая связь, пространственных отношений, подчинительная связь, связь слов, значение слова.

SPACE RELATIONS WITH COMPOUND AND NOMINAL PREPOSITIONS IN THE WRITTEN HERITAGE OF XV-XVI CENTURIES

This article deals with determination of the space relations with compound and nominal prepositions in the written heritage of XV-XVI centuries. Having indicated different meaning of compound and nominal prepositions, an author determined the number of their uses in the poetry of that time.

Keywords: preposition, grammatical links, space relation, subordinate link, link words, meaning of a word, compound and nominal prepositions.

Сведение об авторе:

Гафоров А.О. - кандидат филологических наук, доцент кафедра таджикского языка и литература Таджикский государственный университет имена С. Айни. Тел. (+992) 901063068

About author:

Ghaforov A.O. - Associate Professor in the Department of Tajik Philology, Tajik Steat Pedagogical University named after Sadriddin Aini, Phone: ( +992) 901063068

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.