CC BY
39ГТАХР 17.01.07
ГЕРМЕНЕВТИКАЛЬЩ ЭД1СТЩ ЭДЕБИЕТТАНУ ГЫЛЫМЫНДАГЫ ОРНЫ
Г.Т. Алдамбергенова1, Б. Т. Панзабек2 :п.г.д., профессор 2PhD докторанты (6D011700 - Казак тiлi мен эдебиет^ 12 Казак мемлекеттiк цыздар педагогикалыц университетi, Казакстан, Алматы к;., e-mail: [email protected]
Эдебиет зандылыктарыныц курылуы герменевтика кагидасына сэйкес жуйеленед1. Эдебиеттеп эд1с туралы угымдар да дэстурл1 турде герменевтикамен т1келей байланысады. Филологиялык деректер нег1з1нде тарихи факторларды угындыру эд1с1 рет1нде герменевтика эдеби ескертшштерш тус1нд1руд1н жан-жакты кагидасы болып саналды. Макалада герменевтиканын зерттелу1 мен тусшд1рмелер1 карастырылып, керкем шыгарманы окытуда герменевтиканы эд1с рет1нде окытудыц мацызы айкындалады. Сез енершщ шынайы керкемд1к кундылыгын угындыру карастырылады.
Туйт свздер: герменевтика, мэтт, тус1нд1ру, туйсту, зерттеу adici, герменевтикалыц ушбурыш, интерпретация
Герменевтика - белгш мэлiметтерге, мэтшдерге суйене отырып тYсiндiру, талкылау. Ал, тYсiндiру, талкылау белгiлi бiр дэстYрге, элеуметпк-мэдени факторларга CYЙенедi. Сол себептi герменевтика адамдардьщ езара карым-катынас элемiн шынайы кунды жэне эркiмге жакын элем деп аньщтайды. Оныц езшщ жан дуниешнде мэдени, кундылык магыналар элемi тYзiледi. Оныц негiзiн тiл калайды. Аныгында осыны тYсiндiру - герменевтиканыц басты максаты.
Герменевтиканы галымдардыц басым белiгi теориялык тургыдан магынага жету жYЙесi деп таниды. Шын мэнганде герменевтика бейтаныс нэрсенi зерттеумен ерекшеленедг Герменевтиканыц басты идеясы емiр CYPудi тYсiнiктi етiп керсету болса, ал, оныц зерттеушщ негiзгi нысаны шыгарма, оныц iшiнде мэтiн екендiгi белгш. Эйтсе де бул айтылган мэселелер шартты тYPде айтылган угымдар. Оны терецiрек зерттеген абзалырак.
Герменевтика XVII гасырдыц ортасынан бастап тYсiндiрме эдютер ретiнде танылды. Оныц алгашкы кужаты деп Даннхаузердiц накты герменевтикага арнаган 1654 трактатынан санау бастаган. Бул сала XIX гасырга дейiн гылыми-зерттеу максатында емес, дидактикалык максатта пайдаланган.
Бiрак бiзге белгiлi болганындай кеп гасырлык тарихы бар герменевтикалык дэстурде Аристотельдiц герменевтикалык кезкарасы мен Эл-Фарабидщ жеткiлiктi айкын пiкiрлерiне карамастан кей макалаларда айтылганы болмаса кандай да бiр кезкарастыц, арнайы зерттеудiц болмаганын атап ету кажет.
Органон - Аристотельдщ арнайы логикалык ецбектерiнiц дэстYрлi аталуы. Кене грек тiлiнде курал, эдiс дегендi бiлдiредi. Органон атауын Аристотель емес, перипатетик Аристотель жолын куушы Андроник Родос Аристотель ецбектерше пiкiр жазу барысында алгаш колданган. Органон Аристотельдiц алты логика ютабын камтиды. «Категория туралы», «Алгашкы аналитика туралы», «Кешнп аналитика туралы», «Топика», «Софистикалык тойтарыс туралы», «ТYсiндiру туралы» [1]. Дэл осы соцгы ютабы «ТYсiндiру туралы» (лат. De interpretatione) - тiрек угымдар мен тужырымдар, растау, терiстеу, жалпылык, угымдык такырыптар сез болып, герменевтикалык тYсiндiрулер талданады. Таным туралы iлiмiнде Аристотель шынайы бiлiмдi болжамдык бiлiмнен ажыратады. Бiрак тiл аркылы ол екеуi байланыста болатындыгын дэлелдейдi. Аристотельдiц бул пЫрлерш Г.Гадамер накты ерекшелiкпен багалайды: «Аристотельдш тэжiрибелi бiлiм туралы гылымныц Yлгiсiн жэне оныц этноспен тыгыз байланысын бiрден-бiр гылымныц теориялык Yлгiсi екенше кез жеткiздiм, ягни герменевтикалык тэжiрибелерге мацыздану Yздiксiз езiн тiлдiц косымша тiрегi ретiнде мацызданудыц ешкашан нелден басталмайтындыгына жэне ешкашан шексiз кещстште кiдiрiп калмайтынына байланысты - философиялык ойдыц алгашкы негiзiн салушы болып тYсiндiрiледi. Бул герменевтикалык тэжiрибе сол "теорияга" орын беруi керек»[2].
Бул герменевтиканыц классикалык дэстYрiнде ез кезкарастарымен ерекше орнына ие болган Эл-Фарабидщ «Барихарминийас» ецбегiнiц (аудармашылар кейде «Герменевтика», кейде «ТYсiндiру» деп аударып жYр) бYгiнде зерттеу мацыздылыгы артып отыр. Оныц герменевтикалык тэжiрибелерi
мен рефлексияларыньщ пэш Платон мен Аристотельдщ антикалык философиясы, оларды жарнамалау аркылы оларга белгiлi философия тарихыныц жYЙесi болды. Квпшiлiк кабылдаган тYсiнiк беру репнде тYсiнiлетiн оныц iлiмi ю жYзiнде философиялык ой-танымныц, эдеби Yдерiстiц ортасына косылды.
Бiздiц уакытта алуан тYрлi мэтiндерде, пайымдауларда, белгiлерде, нышандарда болатын эр тYрлi ойларды танып^лу мен тYсiндiру тэжiрибесi мен теориясы ретiнде тYсiндiрiлетiн герменевтика бiздiц заманга дейiнгi заманнан казiргi заманга дешнп кезецдердщ эркайсысында ежелгi акындардыц тYсiндiрмелерiнен бастап, к¥дайлык iлiм мазм^нындагы даралыкты, психологиялык к¥рылымды жэне т.б. взгерютерге ^шырады. Оныц дамуына Ф.Шлейермахердщ, Ф.Шлегельдщ, В.Дильтейдыц, Г.Зиммельдщ, Э.Гуссерльдщ, М.Шиллердщ, Э.Беттидщ, Г.Гадамердщ, М.Ландманныц, Г.Рикердщ, М.Хайдеггердщ т.б. т^гырнамалары вз Yлесiн косты.
Ф.Шлейермахер «ТYсiну Yдерiсiнiц айналма сипатына, ягни герменевтика шецберше былайша назар аударады. Бвлшектi (жеке свздi) тYсiну - бYтiндi (сол свз кiретiн свйлем) тYсiнiп алмайынша мYмкiн болмайды. Бiрак бYтiндi тYсiну, вз кезегiнде бвлшектердi тYсiнудi кажет етедь» Б^дан не тYсiнуге болады? Герменевтикалык шецбер мэтш тYсiндiруде тек мэтiн аясында емес кец ^гымда автор, мэтiн, окырман шецбершде айналдыру аныгырак болар. Барлык нэрсенщ, теорияныц, тэж1рибенщ, мэдениеттщ, тшдщ, тарихтыц, т.б. ж^мыстарын тану, тYсiну, оны игере алу бiрте-бiрте адамды тануга алып келедi. Бейтаныс адаммен эцпме к¥ру герменевтикалык танымныц ж^мысы болып табылады. Акыргы максаты акикатка жету болып табылатын адамзат танымыныц формасы болып кврiнедi. Б^л герменевтикалык квзкарастарга ерте кезде эсiресе Германияда кызыгушылык танытты. Оны В. Изер, Г.Яусс сиякты галымдар дамытты. Олар да мэтш, автор, окырман Yштiгiн «герменевтикалык шецбер» аркылы жаца магыналарды аныктауды басты максат еттi. Мэтш эуелi автор ойында эр тYрлi жобада к¥ралатындыгын колга алып, оны окырманныц мэтiндi тYсiнудегi жетекшiлiк етудi дамыту керектiгiне орын бердi. Ол Yшiн мэтiндi герменевтикалык шецберде алга-кейiн, оцнан-солга, солдан-оцга, жогары-твмен козгалтып окытып, жеке свздiц магынасын нактылау Yшiн «кешн» карай жиi кайталап окып отыруга назар аудартты [3]. Б^л теория кагидаттарын 1980 жылдардан бастап Мэскеу галымдары В.Я.Задорнова, И.Гюббент, Л.В.Чернец сиякты галымдар жалгастырды. Б^л багыт казiргi кезде «Филологиялык герменевтика» деп аталып, мэтiндi талдап-талкылаудыц ^лттык психология, баска элемдер теориясы, окырмандардыц элемi негiздерiне CYЙене отырып накты жолдарын аныктауда. Ал казак эдебиетвде соцгы кезде Т.У.Есембеков [4], КТ.Жан^закова [5] тагы баска да галымдар взшдш пiкiрлерiн айтып, эдебиеттану саласында герменевтикалык талдаудыц орнын зерттеуде.
Герменевтика - эртYрлi дискурстардыц арасындагы байланысты, болуы мYмкiн эцгiмеде мэселенщ бвлiктерi арасында катынас ретiнде карастырады. Дискурс ретiндегi герменевтика тYсiнiкпен накты байланыса алмайды, магынасы элсiрейдi. Герменевтика тек влшемдестш жок дискурстар жагдайында жэне заттарга емес, адамдарга кажетп дискурстарга гана кажет болады. вз кезегшде адами вмiр, аштык жэне махаббат, ецбек жэне билш вз кезепнде бiрiн-бiрi тыцдау аркылы, бiрiмен-бiрi свйлесу аркылы жYзеге асып отырады. Б^л соншалыкты даусыз, себебi адами ойлар, свздер герменевтикалык рефлекцияны кажет етед^
Эркашанда кай жерде талпыныстар, караулар, демеушiлiктер таныс емес жайттардыц болуы, ягни, барлык белгiсiз багытты багындыруга талпыныстар болган жерде элемнщ герменевтикалык жYЙесi орын алады. Тшт жаца гылымныц монологиялык тiлiнде де когамдык акикатка осы жолмен жетедь Fылыми деректер негiзiнде тарихи факторларды ^гындыру эдiсi ретiнде герменевтика эдеби ескертюштерш тYсiндiрудiц жан-жакты кагидасы болып саналды. Т^лганыц туындысын кабылдайтын сана тYсiнудiц к¥ралы болып кала бермек. Б^л мэтiндi тYсiндiру теориясы казiргi батыс эдебиеттануда кец врiстеуде. Квркем туынды мэдениет факторы болып табылады, сонымен бiрге оны тYсiндiргенде адамзаттыц рухани тарихындагы орнын кайта к¥ру кажет. Мэтiндi кайта к¥растыру герменевтикалык анализдщ еншiсiнде. Туындыныц тYсiндiрiлуi автор к¥ВДылыгыныц жYЙесi, этикалык тацдаумен аныкталу керек, б^л герменевтиканыц аясын кецейтедi жэне жацаша терец талдауды кажет етедь Герменевтикалык тYсiндiруде эдеби мэтшнщ тарихи кайта к^рылуы жэне тарихи шыгарманыц мэтiнi ерекшеленуi гана емес, сонымен катар окырмандардыц дуниетанымын кецейту, взш терец тYсiнудегi квмегi бастысы болып келедi.
Гадамер герменевтиканыц непздерш тYсiндiре отырып, б^л зерттеулердiц мшдет акикатка жетудiц гылыми эдiстеме бакылауындагы шектен асып тYсетiн тэжiрибесiн, онымен кездесетiн
жердщ де ашылуы жэне eзiвдiк непздемес жвнiнде мэселе койды. Гадамер ез ецбектершде «зерттеушЬ> мен «зерттелушшщ» бiрi-бiрimц алдынан карама-карсы шыкпайынша, бiрiгiп бiртyтастанбайынша шынайы тYсiну болмайтындыгын айтады. ТYCшудщ негiзгi максаты акикат тYбiне жету болатын болса, ол акикатка езшщ (зерттеушшщ) накты тарихи жагдайы мен еткен (зерттелуш^ элемнщ диалогы, б^пес сурактарга берiлген шексiз жауаптар катынасы аркылы гана жетуге болады [6] - деген пiкiрi тYЙсiнуге альт келетшдтн кeрсеттi. Философия гылымындагы секiлдi эдебиетте де герменевтиканы тYЙсiну, тYсiну iлiмi деп жYрмiз. ТYЙсшудщ (функция интерпретации) мiндетi - енердщ сез енершщ шынайы кeркемдiк кундылыгын угындыру. Оны шын мэнiсiнде «оуинщруге» карама-карсы койылатын «туину» емес, бейтаныс нэрсеш зерттеу, магынага жету техникасы, нактылаганда адам туралы гылымдарга бейiмделген зерттеу деп карастырганы абзалырак. Герменевтиканыц максаты - мэдениет саласын гылыми децгейде тану, кец магынада адамныц рухани дYниесiн тYсiну болып табылады. Адам тYсiнушi, угынушы болмыс.
«Эдебиеттщ рухани непзш саралауда да тYрлi эдеби тэсшдердщ кажеттшгш казiрri эдебиеттанулык iзденiстерден айкын ацгарамыз. Осы тургыда дэстYрлi классикалык герменевтика мен курылымдык поэтиканыц тYЙiсiндегi керкем мэтшшц магыналык сипаты аркылы оныц генезисiне YЦiлу жолдарын утымды iске асуда» [7]. Батыс эдебиеттану гылымында герменевтика эдебиет теориясыныц базалык курылымы болып табылатын непзп эдiснамалык кагидаларын зерделеуде кец тарап, элi кYнге дейiн мацызын жойган жок. Ал казiрri казак эдебиетшде герменевтиканы мэтiн тYсiндiру, тYсiнумен мэтшнщ мазмундык болмысын талдау элсiреген туста, жан-жакты, тиiмдi эдiс ретiнде багаланып жYрген жайы бар. Бул шындыктыц бары да рас. Тарихи мэлiметтердi филологиялык тэсiлдер аркылы зерттеу ретшде герменевтика эдеби жэдiгерлердi тэпсiрлеуде де едэуiр салмагы бар. Герменевтикалык тэсшдщ тарихы Yлкен екi кезецнен турады. Бiрi дэстYрлi классикалык та, екшшю - казiргi эдебиеттанулык герменевтика. Тарих герменевтиканы гуманитарлык гылымдардыц жYЙелi негiзi деп бiлдi. Алайда, казiрri эдеби герменевтика бул мэселелердi максатты тYрде айналып eтiп, накты эдiснамалар мен эдеби тэсiлдердi жасауда. Эсiресе, жогары оку орындарында мэтiн талдауда эдютермен жумыс iстеу, герменевтикалык Yшбyрыштыц мэш мен мацызына YЦiлу, ондагы автор, шыгарма, окырман жYЙесiн талдауда акпарат бере бiлу, акпараттагы акикатты тани алу, ойлаушыга ез сeзiн айтуга мYмкiндiк беру, адамдармен сухбаттастыру, олардыц айткандарын мецгере бiлу - мше, герменевтикалык талдаудыц жаны осында. Эдебиеттанулык герменевтика эдiстердi пайдаланып, мэтiн талдау барысында жаксы нэтижеге кол жетюзбек. Жалпы казiрri эдеби мэтiндi талдауда герменевтикалык эдютен баска типологиялык, дискурстык, салыстырмалы, поэтикалык, семантикалык, амал-тэсiлдер бар. Сонымен бiрге оператив-тiлiк, объективтш, коммуникативтiк сынды негiздердi карастыру орынды. Герменевтикалык эдiс кезкарастарды бiр-бiрiне карсы кою емес, бiрыцFай зерттеу жYЙесiн жэне зерттеу эдiстер бiрлiгiн карастырады, дурыс тYсiнiк бередi. Fылыми акпарат ецдеуде де герменевтикалык эдю жаксы баFаланады.
Мэтiндердi тYсiндiру аркылы Fана автордыц сeздiк корын, оныц мшезш, eмiрiнiц жаFдайын аныктауFа болады. Автор дэуiрiнiц сeздiк коры мен тарихи--мэдени кабаты бiр тутастыкты курайды, оныц негiзiнде мэтiндер элемент ре^нде, бiр тyтастыFы солардан бастап тушцщршедг Классикалык герменевтиканыц максаты мэтiндегi керкемдш шындык пен оны тYсiндiрудегi eзiндiк Fылыми кезкарасты бiр арнаFа тоFыстыра отырып, тиянакты пiкiр корытуFа непзделедг Эр халык ез тiлi аркылы езшщ дуниетанымын, кезкарасын калыптастырады. Тшде халыктыц мыцдаFан жылдар бойы жинаFан eмiрлiк тэжiрибесi топталады. Эсiресе, бул каFиданы кeшпендi eмiр салтын yстаFан казак халкы шын мэнiсiнде тарихында, эдебиетiнде, мэдениетiнде сактай алды. Эрбiр сeздiц астарын Yцiле алды. Тек кана аса дарынды, улттык мэдениеттен терец сусын^ан адам Fана урпакка жаксы аманат калдыра алады. Герменевтика шмшщ де казак эдебиетiндегi кажетплш адамныц дYниетанымын Fана зерттеп коймай, eмiр CYPуiнiц, болмысыныц тэсiлi аныкталуында. ТаFы нактылаFанда бiреудiц рухани eмiрiне eтуiнде де емес, керiсiнше, сол замандагы мэселелердi казiргi заманFа сай етш талдауда. Негiзгi максат - еткен океаны ой eрiсте кайта кура отырып, жаца мэн-маFына тудыру нэтижесiнде эдiс-тэсiлге сай окырманFа, тыцдаушына тYсiндiру болып табылады.
Мэтiндегi тYсiнiк беру, оны тYсiну адам eмiрiн окиFа ретiнде, еткен мэдениеттi туета, езара yFынысу ретiнде карастырылады. Мэинд интерпретациялау еткен шак пен осы шактыц диалогы ретiнде кeрiнедi. Кейде акпараттарды интермэтiнмен шатастырып жатады. Ал, тарихи курылымдар мен мэдени деректердi тYсiндiру тiл мYмкiндiктерiне байланысты. Бул эдю адам мен тшге ортак
мэселелердi карастырады, ягни, кец магынада адамныц рухани дYниесiн тYсiну, бейтаныс адамдармен эцпме к¥ру, нэтиже шыгару. Адам баласы накты элеуметтiк-тарихи жагдайлардыц жемю жэне сол жагдайды взгертушi, ретше карай кайта к¥рушы. Осы тYсiндiру барысында акикатты тануга ^мтылыс жасау, пшрдщ д^рыстыгын мойындау. взгеше ойдан взгенi емес, м^ндай атауга лайык ойды iрiктеп ала бiлу керек. Содан кешн дYниекатынас, дYниетYсiнiк ^станымдарына жакындатуга болады. Адамныц квркем танымын багалауын накты сезiмдiк бакылауымен, болмысты iшкi жан-дYниесiмен гана шектеу болмас, абстрактшк жэне ауани ойлау да жетекшшк роль аткарады. Д^рыс ойлау квркем танымныц ерекше сатысы жэне шыгармашылык негiзi ретiнде адами, психологиялык даму, взгеру, всу, жетiлу Yстiнде калыптасады. Квркем ойлау кYрделi жYЙе болгандыктан оныц гносеологиялык, психологиялык, эстетикалык, коммуникативтi кызметi эртYрлi болады. Сондыктан да квркем эдебиет ^станымын айгактайтын зерттеулер элi де жалгаса бермек.
Казак эдебиетшде вз ерекшелiктерiмен дараланган орта буын жазушылары Аскар Алтай, Думан Рамазан, Н^ржан Куантай^лыныц, жас буын жазушылар Канат Эбiлкайыр, Сагадат Ордашеваныц эдiс-тэсiлге бай, мэтiн к¥руда взiндiк жацашылдыктарын шыгармаларынан квруге болады Эсiресе, Канат Эбiлхайырдыц «Сокыр Yмiт» атты эцгiмесi «интерпретацияныц ("тYсiндiрудiц") герменевтикалык эдiсiн, квркем мэтiндер элемiнде квршю беретiн «взгенщ» мэдени, ^лтты немесе этникалык феноменiнiц терецдетiлген семантикасын деп айкындап бердi. Сонымен бiрге Сагадат Ордашеваныц «Авторын iздеген кейiпкер» атты эцпмес де осы салада казак прозасыныц жаца белеске квтерiлгендiгiн кврсетш отыр.
Жалпы герменевтиканыц взiнiц непзп колданыстагы аппараты бар. Б^лар: белп, магына, свз, контекст, мэтiн, интерпретатор. Сонымен бiрге "герменевтикалык Yшб¥рыш" жэне "герменевтикалык шецбер" деген iргелi ^гымдары да бар. Герменевтикалык Yшб¥рыш мэтшнщ взi, мэтiн авторы жэне окырман арасындагы взара катынас болып табылады. Ал герменевтикалык шецбер тYсiну процесшщ жYЙелi айналмалы сипатын аныктайды. Герменевтикада автор мен окырманныц жан туыстыгы, жакындыгы магыналы болу кажет. Автор окырманнан тым алыстаса, герменевтика канша тырысып тYсiндiрсе де мэтiн толык ашылмайды. Ал автор мен окырманныц ой Yндестiгiнен, пiкiр ^ксастыгынан жасырын магына калмайды, тYсiндiру кажет болмай калады. Осыган сэйкес тYсiндiру былайша iске асуы мYмкiн: бiрiншi, шыгарма авторыныц iшкi жан дYниесiне ыцгайына карай бейiмделу; екiншi, баска мэлiметтердi салыстыру аркылы тYсiндiру. Ягни, казiргi эдебиеттануда герменевтиканыц колданыс аппаратыныц аясы кеци тYCкендiгi байкалады. «Эйтеуiр эдю» деген болмайды, эдiс нэтижеге багытталган болуы керек, накты максаттарга арналган накты эдiс болуы тиiс. Прозалык шыгармаларды талдау барысында герменевтика эдю, тэсш ретiнде накты нысан болып, оныц тшмдшш кврiнiс тауып жаткандыгын атап вту мацызды [7].
Квркем шыгарманы окыту мен талдаудыц эдiс-амалдары алуан тYрлi. Бiлiм жYЙесiндегi жаца окыту тэсiлдерi квркем шыгарманы окытудыц тиiмдi жолдарын н^скауы взге эдютермен катар герменевтиканыц да кажеттшгш н^скап отыр. Герменевтиканыц негiзi тYсiну ^гымы болгандыктан, оныц кагидасы интерпретация болмак. Интерпретацияны кейде зерделеу деп алмастырады. Интерпретация квркем шыгарманыц магынасын, мэнiн, идеясын, теренде жаткан астарын орынды зерделейдi. Оныц теориядагы басты мэселесi тYсiндiрулерi шындыкка сай болуында жэне квркемдiк т^тастыкты гылымныц эдiс-тэсiлдерi аркылы тануында жатыр. Эдебиеттану гылымында зерделеудiц Yш тYрлi ^гымы бар: окырмандык интерпретация, гылыми интерпретация, шыгармашылык интерпретация. Fылыми интерпретация эдебиеттанушы окырман ретшде шыгарманы окып, зерделеп, жинактап, эдеби талдаумен зерттейдi. Дэл осы салада взшщ тYсiнуi деген де ^гым калыптаскан, м^ны авторга карам-карсылык деп тYсiнбеу керек, керiсiнше шыгарманы терец тYсiнiп, зерделеу деу абзалырак.
Эдебиетп терец тану мен талдау, тYсiну, эдеби талгам калыптастыру студенттердi болашак маман ретiнде гана калыптастырып коймай, эстетикалык, адамгершiлiк касиеттерiн дамыту Yшiн де кызмет етедi. Казiрде жогары оку орнында окитын студенттердiц взше квркем шыгарманы окыту мацызды мэселелердщ бiрi. Солай бола т^рса да, студенттердщ рухани дYниесiн байыта отырып эстетикалык, интеллектуалдык, адамгершiлiк, азаматтык тэрбие беру, бшк талгамды калыптастыру, бшм жэне бiлiктiлiкпен каруландыру, логикалык ойын, ауызекi жэне жазбаша тiл мэдениетш калыптастыру, ягни жеке т^лганы калыптастыру бiздiц басты мiндетiмiз.
ТYЙiндегенде, шындык - нактылык. Ол Yшiн тануды жэне ажырата бiлудi YЙрену керек. Эл-Фараби айткандай: «Адам неш жэне калай аж^1рататындыгыныц мэнiне жетш(эдюш бiлiп), вмiр
бойы жацсы мен жаманды айырар болса, мше сонда бацытца жетедЬ>, эдебиет те дэл солай. Мэтш талдауда эдiсiн нацты бiлiп жатса, таным ацпаратын таба алса, тYCшiктщ цозгаушысын тани алса, талдаудыц эдiстемелiк жYЙесiн жетiлдiруге багытталган iс-эрекеттер нэтиже берерi аныц. Казiргi эдебиеттану гылымында герменевтикалыц талдау - цазац эдебиетiн зерттеудщ тиiмдi эдiсi жэне оны дамыту, жетiлдiру, тэжiрибеге салу мацызды мэселелердщ бiрi.
ПайдаланFан эдебиеттер:
1 Аристотель. Метафизика. III том. «Элемдш философиялыц м^ра» топтамасы. Алматы: «Жазушы», 2005
2 Гадамер Г.Г. Философия жэне герменевтика. (Аударган F.Зайыпов). «Элемдш философиялыц м^ра» топтамасы. Алматы: «Жазушы», 2005
3 Wolfgang Iser. The Range of Interpretation. NY: Columbia University Press. 200
4 Есембеков Т.У. Керкем мэтш поэтикасы: оцу к¥рады. Алматы: Казац университетi. 2012
5 Жан^за^ова КТ. Керкем мэтiндi талдау мен тYсiну жэне герменевтиканыц кейбiр мэселелерi. //Казац мемлекеттiк цыздар педагогикалыц университетшщ Хабаршысы. № 1 (55), 2015
6 Гадамер Г.Г. Истина и метод. Основы философской герменевтики. М., 1988
7 Еркшбай ¥. Ка^рп эдебиеттану гылымындагы герменевтикалыщ, структуралист^ жэне семиотикалыц зерттеу тэсiлдерi. http://qabylan.kz/A_adebiet/sin/2017-05-10/652.html
РОЛЬ ГЕРМЕНЕВТИЧЕСКОГО МЕТОДА В ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИИ
Г.Т. Алдамбергенова1, Б. Т. Панзабек2 1д.п.н., профессор 2PhD докторант (6D011700 - Казахский язык и литература) 1,2 Казахский государственный женский педагогический университет Казахстан, г.Алматы, email: [email protected]
Формирование законов литературы систематизируется в соответствии с принципом герменевтики. Традиционно понятия о методе в литературе напрямую связаны с герменевтикой как методом интерпретации исторических факторов на основе филологических данных. В статье рассматривается изучение интерпретация герменевтики, определяется важность преподавания герменевтики как метода литературоведения. Герменевтика даёт объяснение истинной художественной ценности речевого искусства.
Ключевые слова: герменевтика, текст, объяснение, восприятие, метод исследования, герменевтические треугольники, интерпретация
THE ROLE OF HERMENEUTIC METHOD IN LITERARY CRITICISM
G. T. Aldambergenova1, B. T. Panzabek2 1 Dr. Sci. (Pedagogy), Professor 2PhD student (6D011700 - Kazakh language and literature) 1,2 Kazakh State Women's Teacher Training University Kazakhstan, Almatу, email: [email protected]
The formation of the laws of literature is systematized according to the principle of hermeneutics. Traditionally, concepts about the method in the literature are directly linked to the hermeneutics. The comprehensive principle of interpretation of Hermeneutics literary monuments as a method of interpretation of historical factors on the basis of philological data. The article examines the study and interpretation of hermeneutics and defines the importance of teaching hermeneutics as a method of teaching literary criticism. Hermeneutics gives the explanation of the true artistic value of speech art.
Key words: hermeneutics, text, explanation, perception, research method, hermeneutic triangles, interpretation
