5Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hirchiqdavlat^edagOgikainiliiliiiii^^^^^^^Bim
GEOGRAFIK TA'LIMNI TAKOMILLASHTIRISHDA TALABALALAR YO'NALTIRILGA ZAMONAVIY PEDAGOGIC YONDASHUVLAR
INTGERATSIYASI
Furkat Turakulovich Rajabov
Chirchiq davlat pedagogika universtieti Turizm fakulteti dekani,
g.f.f.d. (PhD), dotsent
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada geografiya ta'limi sohasidagi zamonaviy pedagogik yondashuvlarni yoritilgan. Shuningdek, geografiya ta'limida qo'llaniladigan to'rt asosiy yondashuv—akmeologik, kompetensiyaviy, evristik va shaxsga yo'naltirilgan yondashuvlar muhokama qilinadi. Har bir yondashuvning talabalar geografik kompetensiyalarini rivojlantirishdagi o'rni va ahamiyati tushuntiriladi. Akmeologik yondashuv shaxsiy rivojlanish va muvaffaqiyatni oshirishga, kompetensiyaviy yondashuv aniq ko'nikma va malakalarni shakllantirishga, evristik yondashuv muammolarni hal etish va savol-javob asosida o'rganishga, shaxsga yo'naltirilgan yondashuv esa talabalarning individual ehtiyojlariga moslashuvchanlikni ta'minlashga qaratilgan. Mazkur ish ushbu yondashuvlarning integratsiyasi orqali geografiya ta'limini yanada samarali va qiziqarli qilish yo'llarini ko'rsatib beradi.
Kalit so'zlar: geografiya ta'limi, pedagogik yondashuvlar, akmeologik yondashuv, kompetensiyaviy yondashuv, evristik yondashuv, shaxsga yo'naltirilgan yondashuv, talabalarning rivojlanishi.
ABSTRACT
This article explores modern pedagogical approaches in the field of geography education. It discusses four primary approaches used in teaching geography— acmeological, competency-based, heuristic, and person-centered. Each approach is analyzed for its role and significance in enhancing students' geographical competencies. The acmeological approach focuses on personal development and success, the competency-based approach on forming specific skills and competencies, the heuristic approach on problem-solving and inquiry-based learning, and the person-centered approach on adapting to the individual needs of students. The article also demonstrates how the integration of these approaches can make geography education more effective and engaging.
1108
April 23-24, 2024
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hirchiqdavlat^edagOgikainiliiliiiii^^^^^^^Bim
Keywords: geography education, pedagogical approaches, acmeological approach, competency-based approach, heuristic approach, person-centered approach, student development.
O'tgan yillar davomida geografiya ta'limi sohasi sezilarli darajada rivojlandi va o'qituvchilar doimiy ravishda talabalarni qiziqtirish, ularning kompetensiyalarini rivojlantirish va dunyo geografiyasini chuqurroq anglash uchun innovatsion usullarni izlamoqda. Ushbu qismda biz avvalroq nazariy jihatdan tahlil qilgan geografiya ta'limi sohasida akmeologik yondashuv, kompetensiya yondashuvi, evristik yondashuv va shaxsga yo'naltirilgan yondashuvni qanday qo'llash mumkinligini ko'rib chiqamiz. Ushbu pedagogik yondashuvlar geografiya ta'limining samarali va ta'sirli tajribalarini ishlab chiqish uchun qimmatli asoslarni taqdim etadi.
1. Geografiya ta'limida akmeologik yondashuv.
Shaxsiy rivojlanish va yutuqlarni o'rganishga asoslangan akmeologik yondashuv, ayniqsa, geografiya ta'limida dolzarb bo'lib, bu yerda o'quvchilar atrofdagi murakkab dunyoni tushunishda o'zlarining eng yuqori salohiyatiga erishishga da'vat etiladi. Shunday ekan, quyida geografiya ta'limida akmeologik yondashuvni qo'llash bo'yicha bir qancha yo'nalishlarni taqdim etamiz:
• Maqsadga yo'naltirilgan ta'lim: geografiya o'qituvchilari o'quvchilar oldiga aniq maqsadlar qo'yishlari lozim, bu ularni geografik tushunchalarni tushunish, fazoviy fikrlash va muammolarni hal qilishda mukammallikka intilishga undaydi.
• Differensial ta'lim: bunda har bir talabaning o'ziga xos ta'lim ehtiyojlari va qobiliyatlari bo'lishi mumkinligini tan olish muhimdir. Turli xil o'quvchilarga murojaat qilish va ularning tushunish yoki marra cho'qqisiga erishishga yordam berish uchun tabaqalashtirilgan o'qitish strategiyalarini amalga oshirish talab etiladi.
• O'z-o'ziga yo'naltirilgan ta'lim: talabalarni o'z ta'lim dunyosiga egalik qilishga undashni nazarda tutadi. O'z-o'zini boshqaradigan tadqiqot loyihalari uchun imkoniyatlar yaratib, ularga shaxsiy qiziqish va tajribani rivojlantirishga oid geografik mavzularni o'rganishga imkon berish yaxshi natijalarga olib boradi.
• Mentorlik va yo'l-yo'riq: Talabalar va tajribali geografiya o'qituvchilari o'rtasida ustoz-shogirdlik aloqalarini o'rnatish. Mentorlar o'quvchilarga geografik malakaning eng yuqori darajalariga erishish uchun yo'l-yo'riq va yordam ko'rsatishi kerak bo'ladi.
2. Geografiya ta'limida kompetensiyaviy yondashuv
1109
April 23-24, 2024
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hirchiq^avlat^edagogikiinillilliiil^^^^^^^Zlällä
Kompetensiyaviy yondashuv geografiya sohasida muhim bo'lgan aniq ko'nikma va malakalarni shakllantirishga qaratilgan. Bu bilimlarning amaliy, real dunyoda qo'llanilishiga urg'u beradi. Demak, kompetensiyaviy yondashuvni geografiya ta'limida qo'llash bo'yicha quyidagilarni taklif qilamiz:
• Aniqlangan ta'lim natijalari: geografiya ta'limida talabalar egallashi kutilayotgan kompetensiya va ko'nikmalarni aniq belgilash, masalan, xaritalarni o'qish, ma'lumotlarni tahlil qilish va fazoviy fikrlash kabilarni belgilab olish lozim.
• Tajriba orqali o'rganish: talabalarga real dunyo kontekstlarida o'z kompetensiyalarini mashq qilish va rivojlantirishga imkon berish uchun sohaviy tajriba va geografik tadqiqotlar kabi tajribaviy o'rganish imkoniyatlarini qo'shishni hisobga olish kerak.
• Kompetensiyalarni baholash: talabalarning muayyan geografik ko'nikmalardagi malakasini baholash uchun vazifalarni uddalay olish holati va portfolioni baholash kabi kompetensiyalarga asoslangan baholashlardan foydalanish zarur natijani taqdim etadi.
• Kasbiy standartlarga moslashish: geografiya ta'lim dasturi ko'nikmalarni rivojlantirish uchun aniq asosni ta'minlab, geografik kompetensiyalar bo'yicha milliy yoki xalqaro standartlarga mos kelishini ta'minlash lozim bo'ladi.
3. Geografiya ta'limida evristik yondashuv
Evristik yondashuv, avvalgi o'rinlarda qayd etganimizdek, savol-javobga asoslangan o'rganish va muammolarni hal qilishga urg'u beradi. Bu talabalarni geografik tushunchalarni faol ravishda o'rganishga va o'z tadqiqotlari orqali yechimlarni topishga undaydi. Geografiya ta'limida evristik yondashuv qanday qo'llanilishi mumkinligi borasida quyidagilarni taklif qilamiz:
• Savol-javobga asoslangan loyihalar: bunga talabalardan savollar berish, ma'lumotlar to'plash, topilmalarni tahlil qilish va geografik hodisalar haqida xulosa chiqarishni talab qiladigan ochiq, savol-javobga asoslangan loyihalarni tayinlash kabilar kiradi.
• Sokratik savol-javob: bunda talabalarni tanqidiy fikrlash va geografik muammolar bilan bog'liq muammolarni hal qilishda yo'naltirish uchun Sokratik so'rov usullaridan foydalanish hisobga olinadi.
• Geografik tajriba va ma'lumotlarni to'plash: mazkur sharoitda talabalarni o'zlarining geografik ma'lumotlarini to'playdigan sohaviy ish tajribasiga jalb qilinadi. Ushbu amaliy yondashuv qiziqish va izlanishni kuchaytiradi.
• Muammoli ta'lim: talabalarga haqiqiy geografik muammolar yoki ssenariylar taqdim etiladi, ularni yechim topish uchun o'z bilimlari va evristik ko'nikmalarini qo'llashga undash zarur hisoblanadi.
April 23-24, 2024
1110
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
4. Geografiya ta'limida shaxsga yo'naltirilgan yondashuv
Shaxsga yo'naltirilgan yondashuv talabalarni o'quv jarayonining markaziga qo'yadi, ularning shaxsiy ehtiyojlari, qiziqishlari va tajribasiga e'tibor qaratadi. Bu har bir talabaning o'ziga xos talaba ekanligini anglatadi. Geografiya ta'limida shaxsga yo'naltirilgan yondashuvni quyidagi vaziyatlarda qo'llash mumkin:
• Shaxsga yo'naltirilgan o'quv rejalari: talabalar uchun o'zlarining qiziqishlari va intilishlariga mos keladigan geografik mavzular yoki loyihalarni tanlash imkonini beruvchi shaxsga yo'naltirilgan o'quv rejalarini ishlab chiqish.
• Individual qo'llab-quvvatlash: talabalarga o'rganish uslublari va taraqqiyoti asosida individual yordam va fikr-mulohazalarni taqdim etish. Ularning kuchli tomonlari va yaxshilash sohalarini tushunib olish va ular bilan shu asosda muloqot o'rnatish.
• Talabalarga yo'naltirilgan ta'lim: Talabalar o'z ta'lim tajribalarida o'z fikrlarini bildiradigan talabalarga yo'naltirilgan sinf xonalarini yaratish. Ularni o'rganishga egalik qilishga va o'z xohish-istaklarini bildirishga undash.
• Reflektiv amaliyot: talabalar muntazam ravishda o'z ta'lim tajribalari haqida fikr yuritadigan va geografik kompetensiyani rivojlantirish uchun shaxsiy maqsadlarni qo'yadigan fikrlash madaniyatini rivojlantirish.
Yuqorida ko'rib o'tganimiz zamonaviy pedagogik yondashuvlarni geografiya ta'limi misolida solishtirish ularning o'ziga xos afzalliklarini bir kartinada ko'rish imkonini beradi (1-jadval).
1-jadval. Zamonaviy pedagogik yondashuvlar qiyosiy jadvali (geografiya ta'limi misolida)
Yondashuv Asosiy e'tibor Geografiya ta'limida amalga oshirish
Akmeologik yondashuv Shaxsiy rivojlanish va muvaffaqiyat Maqsadga yo'naltirilgan ta'lim, murabbiylik, o'z-o'zini boshqaradigan loyihalar
Kompetensiya yondashuvi Maxsus ko'nikmalar va qobiliyatlar Aniqlangan ta'lim natijalari, tajribaviy o'rganish, malakaga asoslangan baholash
Evristik yondashuv Savol-javobga asoslangan o'rganish va muammolarni hal qilish Savol-javobga asoslangan loyihalar, Sokratik so'rovlar, sohaviy tajriba ishlari
Shaxsga yo'naltirilgan yondashuv Talabalarga yo'naltirilgan ta'lim va individual ehtiyojlar Shaxsga yo'naltirilgan o'quv rejalar, individual yordam, refleksiya
Ko'rinib turibdiki, akmeologik yondashuv, kompetensiyaviy yondashuv, evristik yondashuv va shaxsga yo'naltirilgan yondashuv geografiya ta'limini yaxshilash uchun qimmatli asoslarni taklif qiladi. Ushbu yondashuvlarni birlashtirgan
April 23-24, 2024
1111
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hirchiqdavlat^edagjgjka^nillililili^^
holda, geografiya o'qituvchilari qiziqarli, kompetensiyaga yo'naltirilgan, izlanishga asoslangan va talabalarga yo'naltirilgan o'rganish tajribasini yaratishi mumkin. Ushbu yondashuvlar talabalarga dunyo geografiyasini tushunishda o'zlarining eng yuqori salohiyatini ro'yobga chiqarishga yordam beradi, ularni tobora murakkab va o'zaro bog'langan global landshaftni boshqarishga tayyorlaydi. Oxir oqibat, ushbu pedagogik yondashuvlarni qo'llash bilimli, malakali va qiziquvchan global fuqarolarning rivojlanishiga yordam beradi.
REFERENCES
1. Haigh, M., Cotton, D., & Hall, T. (2015). Pedagogic research in geography higher education. Journal of Geography in Higher Education, 39(3), 299-312.
2. Liu, R., Greene, R., Li, X., Wang, T., Lu, M., & Xu, Y. (2019). Comparing geoinformation and geography students' spatial thinking skills with a human-geography pedagogical approach in a Chinese context. Sustainability, 11(20), 5573.
3. Meadows, M. E. (2020). Geography education for sustainable development. Geography and Sustainability, 1(1), 88-92.
4. Ondigi, S. R. (2012). Role of geography and pedagogical approaches used in the training of pre-service teachers in Kenyan Universities: A case of Kenyatta University, Kenya. International journal of academic research in progressive education and development, 1(4).
5. Qo'chqorov, O. A., Otajonov, S. E., & Ma'murov, X. A. (2019). Geografiya Ta'limida Geografik Axborot Tizimlaridan Foydalanish. Интернаука, (21-3), 66-68.
6. Xodjaboyev, A., & Husanov, I. (2007). Kasbiy ta'lim metodologiyasi. T.: Fan va
texnologiyalar.
7. Yli-Panula, E., Jeronen, E., & Lemmetty, P. (2019). Teaching and learning methods in geography promoting sustainability. Education Sciences, 10(1), 5.
8. Сухоруков, В. Д., & Суслов, В. Г. (2014). Проблема развития человека и географическое образование. География в школе, (3), 47-51.
9. Таможняя, Е. А., Смирнова, М. С., & Душина, И. В. (2016). Методика обучения географии.
1112
April 23-24, 2024
