CC BY
16FUQAROLARNING HUQUQIY SIYOSIY ONGINI YUKSALTIRISHDA SIFATLI TA'LIMNING AHAMIYATI
Muminjon Taxtamuratovich Tulaganov academicaget6767@gmail .com Toshkent akademik litseyi
Annotatsiya: Ushbu maqolada asosiy masala hozirgi kundagi ta'lim tizimining dolzarb masalalardan bo'lgan ta'lim sifatini oshirish masalalari shuningdek ta'lim, Sifatli ta'lim tushunchasining keng qamrovli mohiyat mazmuni, zamonaviy ta'lim tarbiya jarayonida huquqiy siyosiy ong va huquqiy madaniyatni tarbiyalash ta'lim sifatini o'quvchilarning huquqiy madaniyatini rivojlantirishga ta'siri, Huquqiy ongni shakllantirishda ta'lim jarayonini to'g'ri tashkil etish yuzasidan fikr mulohazalar bayon etilgan.
Kalit so'zlar: huquqiy siyosiy ong, huquqiy madaniyat, Huquqiy savodxonlik, Sifatli ta'lim, inson qadri, ta'lim modellari, sharqona ta'lim , huquqiy ta'lim tarbiya.
THE IMPORTANCE OF QUALITY EDUCATION IN RAISING THE LEGAL POLITICAL AWARENESS OF CITIZENS
Muminjon Takhtamuratovich Tulaganov academicaget6767@gmail .com Tashkent Academic Lyceum
Abstreact: In this article, the main issue is the issue of improving the quality of education, which is one of the urgent issues of the current education system, as well as education, the comprehensive essence of the concept of quality education, the influence of the education of legal political consciousness and legal culture in the process of modern education, the influence of the quality of education on the development of the legal culture of students, the educational process in the formation of legal consciousness. Comments on proper organization are presented.
Keywords: legal political consciousness, legal culture, legal literacy, quality education, human value, educational models, Eastern education, legal education
KIRISH
Mavzu dolzarbligi: Jamiyatimizning ayrim qatlamlarining hozirgi holati ko'pchilikni tashvish va xavotirga solmoqda. Aholining ayrim qatlamlari turmush darajasining pasayishi, jamiyatning keskin qutblanishi tufayli ijtimoiy keskinlikning kuchayishi, korruptsiya, jinoyatchilik, shu jumladandir. Ijtimoiy hayotga ta'sir qilgan
I icclT^^^^H 415 http://oac.dsmi-qf.uz
salbiy o'zgarishlar O'zbekiston fuqarolarining huquqiy siyosiy ongi va huquqiy madaniyati sohasiga ham ta'sir ko'rsatdi. Bir tomondan, huquqiy siyosiy ong va huquqiy madaniyat darajasining umumiy pasayishi kuzatilmoqda, bu aholining huquqni muhofaza qilish organlaridan uzoqlashishi, huquqqa nigilistik munosabatning kuchayishi bilan namoyon bo'ladi. Agar boshqa tomondan qarasangiz, amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi O'zbekistonda fuqarolik jamiyatini shakllantirishga qaratilgan bo'lib uning ajralmas elementi chinakam demokratik konstitutsiyaviy davlatdir inson qadri qimmatini yuksaltirishga qaratilgan. Umuman olganda, demokratik institutlar shakllangan va ma'lum bir barqarorlikka ega, ammo ularning sifati idealdan ancha uzoqdir. [1,11]
So'nggi yillarda huquqiy ta'lim faoliyatining turli modellari tobora ommalashib bormoqda, ular O'zbekiston turli mintaqalarida yaratilgan huquqiy ta'limning ko'plab konsepsiyalari bilan o'zaro bog'liq.Bizning tadqiqotimizning dolzarbligi, birinchi navbatda, yangi O'zbekistonda huquqiy siyosiy ong va huquqiy madaniyatning holati bilan bog'liq. Ushbu masala bo'yicha mavjud ilmiy nashrlarni tahlil qilgandan so'ng, biz o'zbek huquqiy madaniyati va huquqiy ta'limining o'ziga xos xususiyatlarini tushunishda birlik yo'qligini, ta'lim tizimida ushbu tushunchalarning nazariy va uslubiy rivojlanishining yetarli emasligini aytishimiz mumkin.Huquqiy madaniyat bugungi kunning eng dolzarb muammosidir, chunki usiz Konstitutsiyada belgilangan fuqarolik salohiyatini ro'yobga chiqarish, shuningdek, fuqarolik jamiyati va qonun ustuvorligini shakllantirish mumkin emas.Yuqoridagi masalalardan kelib chiqib ushbu tadqiqotda fuqarolarning huquqiy siyosiy ongini yuksaltirishda ta'lim sifatining ahamiyati haqida so'z boradi.[2,3]
MAVZU YUZASIDAN ADABIYOTLAR TAHLILI
Huquqiy siyosiy ongni yuksaltirishda ta'limning ahamiyati haqida so'z borganda so'nggi yillardagi muhtaram prezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev inson qadrini oshirish mamlakatimizda eng avvalo ta'lim sifatini yaxshilash yo'lida olib borayotgan chora tadbirlari tashabbuslari alohida ta'kidlash lozim.
Xo 'sh sifatli ta 'lim deganda qanday ta 'lim nazarda tutiladi va uning o 'ziga xosligi qanday?
Sifatli ta'limni jinsi, irqi, etnik kelib chiqishi, ijtimoiy-iqtisodiy holati va geografik joylashuvidan qat'i nazar, har bir o'quvchining ijtimoiy, hissiy, aqliy, jismoniy va kognitiv rivojlanishiga qaratilgan ta'lim sifatida belgilaydi. Bu bolani faqat sinovga emas, balki hayotga tayyorlaydi. 2012-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti birinchi marta Barqaror rivojlanish maqsadlariga "Sifatli ta'lim"ni kiritdi.(SDG). Qolaversa, zamonaviy zamonda ta'lim axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga katta ta'sir ko'rsatadi va o'quvchilarga maktab yoki oliy ma'lumot olish uchun yo'l ochgan. Sifatli ta'lim nafaqat talabani ishga tayyorlaydi, balki shaxsning umumiy shaxsiyatini ham rivojlantiradi. Bolalarga kelsak, u sog'lom turmush tarzini olib borish
I [ccñ^^BI 416 http://oac.dsmi-qf.uz
uchun o'quv dasturining bir qismi sifatida axloq va axloqni o'rgatgan holda ularni to'liq tarbiyalashga qaratilgan ta'lim jarayonidir.Sifatli ta'lim keng qamrovli tushuncha bo'lib o'z tizimiga chuqur Huquqiy ta'lim tarbiyani ham qamrab oladi[3,4].
Huquqiy ta'lim tarbiya esa shaxsning huquqiy ijtimoiylashuv mexanizmining muhim kompleks tarkibiy qismidir - sub'ektlar tomonidan jamiyatning huquqiy qadriyatlarini, odamlarning g'oyalari, tajribalari, his-tuyg'ularini o'zlashtirish, qabul qilish va amalga oshirish jarayonidir.
Jamiyat, huquqiy amaliyot huquqiy ijtimoiylashuv va huquqiy tarbiyaning ijobiy yoki salbiy yo'nalishini belgilaydi. Shaxs tashqi ta'sirni faol va tanlab idrok etadi, uni dastlab shakllangan ichki fikrlar, e'tiqodlar prizmasi orqali sindiradi. Ta'lim bu jarayonni maqsadli ijobiy tomonga yo'naltirishga qodir.Zamonaviy dunyoda davlat va huquq umuminsoniy madaniyat bilan murakkab va noaniq o'zaro ta'sirda. Madaniyat o'zining eng umumiy ko'rinishida inson tomonidan yaratilgan, inson ruhida asosga ega bo'lgan, uning ijodining natijasi bo'lgan hamma narsadir. Insoniyat madaniyati taraqqiyotidagi taraqqiyot odamlarning ma'naviy va moddiy yutuqlari, ularning hayotini yaxshilash, yashash shakllarini takomillashtirishdagi muvaffaqiyatlari bilan belgilanadi.[5,6]
Huquqning manbai mamlakat konstitutsiyasi va qonunlaridir, lekin real hayotda ular jamiyat bilan chambarchas bog'liq bo'lganligi sababli huquqshunos sotsiologlar uchun keng faoliyat maydoni ochiladi. Huquq yordamida odamlarning, jamoalarning xulq-atvori, shaxs va davlat o'rtasidagi munosabatlar tartibga solinadi. Huquqni bilish qadim zamonlardan beri muhim sanalgan. Qadimgi Rim huquqshunoslarining prezumpsiyasi yoki isbotlanmagan printsipi quyidagilar edi: Ignoratio non est argumenta («Qonunni bilmaslik argument yoki asos emas»).
Hozirgi sharoitda sifatli ta'lim va huquqiy madaniyat masalalarining dolzarbligi huquq tushunchasi ko'p hollarda zo'ravonlikning turli shakllari hukmronlik qila olmaydigan fuqarolik jamiyatini shakllantirishning zaruriy sharti bo'lib qolishi bilan bog'liq.
Huquqiy ta'lim muammosiga kelsak uning, ko'p qirrali va murakkabligi uning ayrim jihatlarining yetarli darajada rivojlanmaganligiga sabab bo'lmoqda. Bugungi kunda ta'lim orqali huquqiy siyosiy ong va huquqiy madaniyatni shakllantirishga turlicha yondashuvlar, huquqiy va vatanparvarlik tarbiyasining turli xil tushunchalari, demokratik fuqarolik ta'limi tizimlari va boshqalar ham qamrab oladi.
Fuqarolik jamiyatini shakllantirishning samaradorligi huquqiy fanlar yordamida yoshlar va talabalarning huquqiy ta'lim darajasi va sifatiga bog'liq bo'lib, bu, o'z navbatida, turli xil tashqi va ichki sharoitlar orasida fuqarolik jamiyatini shakllantirish uchun degan taxminni tasdiqlaydi. Sifatli ta'limni tashkil etish orqali huquqiy ta'lim tarbiya jarayonini olib borishda quyidagi shartlarni zarurat sifatida qarash lozim [7,12]
- yoshlarga yuksak huquqiy madaniyatni egallash va jamiyatda ijtimoiy voqelikning subyekti sifatida munosib o'rin egallash imkonini beradigan huquq ta'limining turli turlari va tashkiliy shakllariga tayanish;
- huquqiy madaniyatning yuqori darajasiga erishish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish uchun huquqiy ta'limning ta'lim uslublari va dasturlarini ishlab chiqish va tizimli yangilash;
- maktab va o'quvchilar jamoalarida yosh avlodning huquqiy ta'lim darajasini oshirishga xizmat qiladigan demokratik mikroiqlimni yaratish;
-fuqarolarni huquqiy tarbiyalashning hududiy an'analari va tarkibiy qismlaridan keng foydalanish.
Yuqorida qayd etilgan zaruriy shartlardan foydalanish huquqiy bilimni o'quvchilar ongida kundalik ko'nikmalar sifatida shakllantirishda ham yuqori samara berishi Yevropa mamlakatlarida o'z aksini topgan.Shuni ham ta'kidlash joizki mamlakatimizda yillar davomida aholisining huquqiy ongining holati mamlakatning ijtimoiy hayotida huquqning o'rni bilan belgilanadi. Siyosiy kliselarning qonun ustidan to'liq hukmronligi sharoitida xalqimiz qonunni faqat ziddiyatli vaziyatlarda yoki huquqni muhofaza qilish tuzilmalari sohasida bo'lganlarida eslashdi; ular qonunning nafaqat iqtisodiy asos sifatidagi rolini yetarlicha baholamaslik bilan ajralib turardi, balki shaxsning o'zi sohasida munosabatida ham o'z aksini topgandi.Demokratik jamiyatga o'tish, sotsialistik qonunchilikdan hayotning bozor sharoitiga o'tish sharoitida shakllangan yosh avlod sovet jamiyatida yashagan aholidan farqli o'laroq, jamiyatni rivojlantirishda qonun katta rol o'ynashini tushunadi. Jamiyat hayoti, uni o'z huquq va manfaatlarini himoya qilish vositasi deb biladi. So'nggi paytlarda huquqiy ta'limga bo'lgan munosabat ham o'zgardi, huquqshunoslik faoliyatiga qiziqish paydo bo'ldi. Huquqiy ta'limning tarqalishini tavsiflovchi aniq ma'lumotlar yo'q. Biroq, mamlakatdagi ko'plab oliy o'quv yurtlari faoliyatini tahlil qilish asosida, Respublikamiz universitetlari va o'rta ta'lim muassasalarining 50% dan ortig'ida huquqni u yoki bu shaklda, u yoki bu jildda o'qitilishini taxmin qilish mumkin. [9,8]
METODOLOGIYA
Ta'kidlash joizki, keyingi yillarda qonunga ishonchsizlik, uning ijodiy kuchiga ishonmaslik, huquqiy me'yoriy hujjatlarga e'tibor bermaslik, butun huquq tizimiga salbiy munosabat ko'zga tashlanmoqda. Ilmiy nazariy amaliy o'rganishlar shuni ko'rsatdiki, o'quvchilarning huquqiy madaniyat huquqiy siyosiy ong nima ekanligini tushunishlari tizimli emas. O'quvchilarning ko'pincha narsalarning mohiyatiga chuqur kirmasdan ma'lum huquqiy atamalarni o'rganishadi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, shunday xulosaga kelish mumkinki, ta'lim oluvchining huquqiy madaniyatini shakllantirishga qaratilgan yangi pedagogik modellar, shakllar, usullar va shart-sharoitlarni ishlab chiqish dolzarb muammodir. Huquqiy madaniyat ko'nikmalarini o'qitishning faol shakllarini o'z ichiga olgan turli xil ta'lim shakllari orqali
I ihSi^^Bl ^18 http://oac.dsmi-qf.uz
shakllantirish mumkin. Sifatli ta'lim oluvchi ta'lim jarayonining faol ishtirokchisi bo'lib, huquqiy ongni shakllantirishga yordam beradi.
NATIJA VA MUHOKAMA
O'zbekiston demokratik dunyoviy respublikadir. Bu mamlakatda demokratiya muvaffaqiyatli bo'lishi uchun har bir bolani chinakam, halol va mehnatsevar fuqaroga aylantirish mutlaqo zarur. Demak, ta'limning pirovard maqsadi bolaga demokratik fuqarolikni o'rgatishdir. Buning uchun bolalarning mustaqil va aniq fikrlash, qaror qabul qilish qobiliyatini rivojlantirish, ular mamlakatning siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy hayotida fuqaro sifatida ishtirok etishlari uchun mutlaqo zarurdir. Har qanday iqtisodiy va madaniy muammolar ustida mustaqil fikr yuritib, mulohaza yuritib, o'zlarining shaxsiy qurilishini olib, aniq fikrlarni ifoda etishlari mumkin. Bu barcha kuchlarni intellektual rivojlanish orqali rivojlantirish mumkin. Inson intellektual rivojlanishi tufayli xurofot va befoyda urf-odatlarni to'g'ri tahlil qilib, haqiqat va yolg'on, voqelik va targ'ibot o'rtasidagi farqni tushuna oladi, hayotida yuzaga kelayotgan turli muammolarga ilmiy yondashish orqali shaxsiy qaror qabul qiladi. Aniq fikrlash nutq va yozishning ravshanligi bilan chambarchas bog'liq bo'lganligi sababli, bolalar nutq va yozuvlar orqali o'z fikrlariga ta'sir qilish orqali jamoatchilikni jalb qilishlari uchun ta'lim orqali qobiliyatli bo'lishi kerak.Biz o'rganayotgan Yangi O'zbekiston yangicha strategiya ega ta'lim tizmi qanday huquq siyosiy jihatdan qanday maqsad vazifalarga ega.[10,7]
Sifatli ta 'limning fuqarolarning huquqiy siyosiy ongini rivojlantirish yo 'lidagi asosiy maqsadlari
Ijtimoiy va milliy birlikni rivojlantirishi - Milliy birlik millatni qayta qurish uchun mutlaqo zarurdir. Bu birlik bo'lmagani uchun barcha fuqarolar, milliy manfaatlardan qat'i nazar, faqat o'z shaxsiy manfaatlarini ro'yobga chiqarish bilan band bo'lib, buning natijasida millat zaif, samarasiz bo'lib qoladi. Natijada u bir kun tubsizlikka borishi kerak. Bu so'zning ma'nosi shundaki, davlat qurilishi uchun ijtimoiy va milliy birlik mutlaqo zarurdir. Bunday birlik hisini rivojlantirish faqat ta'lim orqali mumkin. Shuning uchun ta'limning maqsadi ijtimoiy va milliy birlikni rivojlantirish bo'lishi kerak.
Demokratiyani mustahkamlashi- Demokratiya muvaffaqiyatli bo'lishi uchun ta'lim mutlaqo zarur. Demak, demokratiyani mustahkamlash ta'limning ikkichi maqsadidir. Ushbu maqsadga erishish uchun ta'lim tizimi har bir inson demokratiya g'oyalari va qadriyatlariga erisha oladigan tarzda amalga oshirilishi kerak.
Mamlakatni modernizatsiya qilishi-Ta'limning uchinchi maqsadi - mamlakatni modernizatsiya qilish. Ilg'or mamlakatlarda ilmiy-texnik bilimlarning rivojlanishi tufayli kundan-kunga yangi-yangi tadqiqotlar olib borilmoqda. Bu izlanishlar natijasida qadimgi an'analar, e'tiqod va qarashlarda o'zgarishlar ro'y bermoqda. Bu o'zgarishlar tufayli yangi jamiyat yaratilmoqda. Qadimgi davrda muhim o'rin
I ihSi^^Bl 419 http://oac.dsmi-qf.uz
egallagan o'zbek jamiyatida hamon o'sha an'analar, e'tiqod va qarashlar hukm surayotgani afsuslanarli. Agar O'zbekiston endi ilg'or davlatlar qatorida yurishi kerak bo'lsa, biz ham ilmiy-texnik bilimlarni rivojlantirish, sanoat sohasida taraqqiyot, ijtimoiy va madaniy an'analarimiz, e'tiqod va qarashlarimizni zamonga qarab o'zgartirish orqali mamlakatni modernizatsiya qilishimiz kerak. Chunki bularning barchasiga faqat ta'lim orqali erishish mumkin.
Ijtimoiy, axloqiy va ma'naviy qadriyatlarni rivojlantirish - Ta'limning to'rtinchi maqsadi ijtimoiy, axloqiy va ma'naviy qadriyatlarni rivojlantirishdir. Mamlakatni modernizatsiya qilish uchun, albatta, malakali kadrlar bo'lishi kerak. Shuning uchun o'quv dasturida asosiy o'rinni tabiiy fanlar va texnika fanlariga berishimiz kerak. Ushbu sub'ektlardan xarakter rivojlanishiga va insoniy fazilatlarga zarar yetkazish ehtimoli mavjud. Shu bois yangi o'quv rejasiga ilmiy fanlar bilan bir qatorda gumanitar fanlarni ham kiritishni taklif qildi, shunda sanoat taraqqiyoti bilan birga insoniy qadriyatlar ham rivojlanib, har bir fuqaro ijtimoiy, axloqiy va ma'naviy qadriyatlarga ega bo'lishi mumkin.
XULOSA
Ta'lim o'quvchilarda huquqiy siyosiy ong huquqiy madaniyatni shakllantirishga ham hissa qo'shadi va o'qitishning an'anaviy va interaktiv usullaridan foydalanishga chaqiradi, masalan, vaziyat-versiya, noxush hodisalarni tahlil qilish. Ushbu usullar ijtimoiy maqom asosida ta'minlangan huquqiy madaniyatni shakllantirishning innovatsion texnologiyalari, shaxsga ta'sir qiluvchi ijtimoiy, jismoniy va madaniy elementlarning to'plamidir. Ular muloqotning psixologik va ruhiy munosabatini shakllantiradi va shu bilan o'quvchilarning muloqot jarayonida tipik xatti-harakatlarini belgilaydi.
Faoliyatning bu shakllari ta'lim muassasasida innovatsion va an'anaviy ishlarni o'z ichiga olishi va o'quvchilarni jahon ilmiy bilimlari qatoriga kiritishga hissa qo'shishi, talabalarni jahon qonunchiligi ilmiy bilimlari va huquq yutuqlari, siyosati va madaniyati bilan tanishtirishi kerak. Huquqiy ongni shakllantirish uchun ma'lum shartlar bo'lishi kerak, masalan, huquqiy fanlarni o'rganish, o'quvchilarning o'zini o'zi boshqarishi, o'quvchilarning ijtimoiy faoliyati, ma'ruzalar, suhbatlar, huquqshunoslikni o'rganish uchun ijobiy motivatsiyalar shular jumlasidandir Bundan tashqari, faol o'qitish an'anaviy va interaktiv o'qitish usullarini o'z ichiga oladi va shaxsni ijtimoiylashtirishga yordam beradi, talabalarning huquqiy muammolarni o'rganishga qiziqishini oshiradi va huquqiy madaniyatni shakllantirishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Tulaganov Muminjon Taxtamuratovich "Jamiyatda fuqarolarning huquqiy -siyosiy ongining yuksaltirishda etnomadaniy omillarning o'rni'"' Ijtimoiy-gumanitar
fanlarning dolzarb muammolari " (scienceproblems.uz) Elektron jurnali 2023. https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=Tulaganov+Muminjon ++&oq=#d=gs_qabs&t= 1678790180214&u=%23p%3DMi-JSThNQ6oJ
2. "O'zbekiston ijtimoiy-ma'daniy makonida huquqiy ta'limning fuqarolarning huquqiy siyosiy ongini yuksaltirishdagi o'rni "Mo'minjon Taxtamuratovich To'laganov,Sharq uyg'onishi: Innovatsion, ta'lim, tabiiy va ijtimoiy fanlar 3 (1), 772778, 2023, https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=Tulaganov+Muminj on ++&oq=#d=gs_qabs&t=1678790266339&u=%23p%3D8ZGlSvvxyP0
3. Adaeva, OV (2020). Huquqiy ongning deformatsiyasini bartaraf etishda huquqiy tarbiyaning roli. https://cyberleninka.ru/article/n/rol-pravovogo-vospitaniya-v-preodolenii-deformatsii-pravosoznaniya
4. Adaeva, OV va Malchenkov, MS (2016). Huquqiy targ'ibot va huquqiy tarbiya huquqiy ta'lim shakli sifatida. Zamonaviy sharoitda huquqshunoslik muammolari va istiqbollarida (10-12-betlar). Ta'lim va fanni rivojlantirish innovatsion markazi.
5. Arutyunov, EK va Ulitin, IN (2018). Rossiyada shaxsning huquqiy ongi va huquqiy madaniyati [Monografiya]. https://avidreaders.ru/read-book/pravosoznanie-i-pravovaya-kultura-lichnosti-v.html
6. Bychkova, MV, Esikova, TV va Fedorova, GG (2019). Huquqiy ta'lim: tarix, nazariya va amaliyot. Oilalar va bolalarning ijtimoiy xizmati: ilmiy va uslubiy to'plam, 16, 28-34.
7. Chupanova, AC (2018). Huquqiy tarbiya huquqiy madaniyatni shakllantirish vositasi sifatida. http://www.publishing-vak.ru/file/archive-law-2018-11/1-chupanova.pdf
8. Gadisov, SR (2016). Globallashuv sharoitida rus jamiyatining huquqiy madaniyati. Huquqiy madaniyat, 2(25), 107-111.
9. Karimova, ER (2021). Huquqiy tarbiya huquqiy madaniyatni shakllantirish vositasi sifatida. https://moluch.ru/archive/356/79628/
10. Lodkin, AE (2014). Yuridik bo'lmagan oliy o'quv yurtlari talabalarini huquqiy tayyorlash. https://moluch.ru/conf/ped/archive/105/5966
