CC BY
17знаменитое произведение - поэму «Юсуф и Зулайхо» вдохновляясь именно этими священными христианскими и мусульманскими книгами.
Ключевые слова: Евангелия, Коран, Джами, Юсуф, Зулайхо, Якуб, сон, общность, отличие.
COMPARATIVE ANALYSIS OF THE STORY OF THE DREAM OF YUSUF
REFLECTED IN THE BIBLE, THE QURAN AND THE POEM OF ABDURRAHMAN
JAMI "YUSUF AND ZULAIKHO"
In the article analyzed and comparedthe dream of Yusuf about his prophetic mission, which is reflected in the Scriptures - the Bible, the Qur'an and in the poem "Yusuf and Zulaikho" of Abdurahman Jami. On the basis of the showing of similarities and differences of this story in the above-mentioned sources the author is attempted to prove that Abdurahman Jami created his famous work - poem "Yusuf and Zulaikho" inspired by these sacred Christian and Muslim books.
Keywords: Bible, Koran, Jami, Yusuf, Zulaikho, Jacob, dream, similarity, difference.
Сведения об авторе: Ширинова Бахтинисо Бахридиновна, ст. преподаватель кафедры таджикского литература Таджикского государственного института языков им. С. Улугзода, email: [email protected]
About author: Shirinova Bakhtiniso, senior teacher of chair of Tajik literature, Tajik State Institute of Languages named after S. Ulugzoda
ПАЙРАВОНИ ШЕЪРИ ДОФИЗ ДАР АДАБИЁТИ ОЛМОН
Цурбонов М., Цурбонова З. Б.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Адабиёти пурбору сермадсуле, ки дар борааш тамоми олимону адибони дунё сухан меронанд, адабиёти форсй-точикист, ки дар тули дазорсоладо адибони забардасту оламшумуле чун Фирдавсию Хайём, Саъдию Дофиз... барин нобигадоро ба воя расонидааст, ки имруз тамоми адли фарданги дунё аз осори шаддбори ондо мечашанд. Назми Ачам ба воситаи шеъри Саъдию Дофиз ба эчодиёти адибони Аврупо таъсири худро расонд. Он седри сухане, ки дар шеъри Саъдию Дофиз нидон аст таваччуди адибони Аврупо ба монанди Гёте Дюго, Жерар де Нервалу Дейнрих Дайне бариндоро ба худ кашид. Дар илми шаркшиносии дунё олимони зиёде ба монанди Ян Рипка, Э. Броун, Николсон, Хонум Эва, Бартолд ва дигарон дар бораи назми форсй-точикй тадкикотдои зиёди илй гузаронида, таъсири онро ба адабиёти Аврупо нишон додаанд. Ондо кушиши кушодани он гиреддои нокушудаи назми форсй-точикиро карданд. Лекин дамагон инро хуб медонанд, ки назми Ачам кушодани ин седри сухан ва санъати волои сухангуиро тандо ба шайх Саъдию хоча Дофиз додааст.
Барои дамин дам шарт нест, ки дар бораи мавкеи шайх Саъдию хоча Дофиз ба мардуми дамзабону дамдинаш, ки бе панду андарздои намкинашон датто гоме дам намезананд, сухан ронем. Чунки бе таргибу ташвик дар кишвардои форсизабон мавкеи ондо то дарачадои баланд расидаанд, ки имруз мардуми ин сарзамин девондои Саъдию Дофиз ва Мирзо Бедилро дамчун китобдои мукаддас дар зери болиштдо ва гадворадои кудакони хеш мегузоранд.
Садсоладо мегузарад, вале асардои ин бузургон барои дамаи толибилмон дамчун китоби ахлокию тарбиявй мемонад. То ибтидои асри ХХ дар дамаи мадрасадо дар баробари китобдои мукаддаси дини ислом «Дафтяк»-у «Чадоркитоб» ин девондо омухта мешудаанд. Имруз замоне расидааст, ки мо мавкеи Дофизро дар Еарб бояд чуем. Рисоладои илмии олимони точик Р. ^удратов, Р. Дедотй, Матлубаи Мирзоюнус ва профессор Шокир Мухторов тарчума ва баргардонишдои шоирон Салимшод Далимшод,Шучоъуддини Шифо,Лоик Шералй,Шералй Радим аз таъсири эчодиёти Дофиз ба адибони Аврупо дарак медиданд.
Аввалин тарчумадои осори шоир ва мутафаккири олмон Волфганг Гёте бо забони точикй дануз охири солдои панчодуми асри ХХ аз тарафи шоири точик Салимшод Далимшод сурат гирифта буд. Шоири точик «Ба Дофиз» ном шеъри Гётеро дар рузномаи «Маориф ва маданият» (12.12.1959) ба чоп расонд.
Девони Fаpбй-шаpкй, ки аз дyвоздаx дафтаp ибоpат аст ва xаp як дафтаpи он бо забони фоpсй ва аpабй унвон дода шyдааст. Ракамгyзоpии дyвоздаx ба кавли мyтаpчими ин асаp мумкин ба дyвоздаx моxи сол алокамандй дошта бошад. Ба фикpи мо, агаp хонандаи боpикбин хуб назаp кунад, байни ин дафтаpxо ягон нишонае намебинад, ба Fайp аз ишк, бода ва Fазал, ки даp он пайpавй ба шеъpи Дофиз x^ мешавад. Махсусан, се дафтаpе, ки бо унвощои «МyFаннинома», «Ишкнома» ва «Дофизнома» даp девон номгyзоpй шудаанд, пyppа даp пайpавии шеъpи Дофиз сypyда шудаанд.
Аслан мавзyи Ш^к даp адабиёти Fаpб таъpихи дypy даpозе доpад. Данyз соли 1818 баъди таълифи асаpи Гёте «Девони Fаpбию Ш^кй» даp маданияти чаxон як XOдисаи нодиp ба вучуд омад. Шоиpони pомантики немис офаpидани сюжету обpазxои шаpкиёнаpо дуст медоштанд чунки ин кишваppо диёpи афсонавй шyмypда ва аз таpафи дигаp оpиённажодаш меxисобиданд. Баpои xамин xам даp ашъоpашон накшу чило, pангy таpовати мyxити ачиби Шаpк ва умуман yнсypxои шаpкиpо тасвиp мекаpданд. Ба вучуд омадани «Девони Fаpбию Шаpкй» - и Гёте ба кавли пpофессоp Шокиp Мyхтоpов ин маxсyли киpоати баpдавоми y аз фаpxанги маpдyмони Шаpк аст, вале гумон аст, ки шоиpи олмонй бе мутолиаи асаpxои Саъдй ё Дофиз ба таълифи асаpаш шypyъ мекаpд.
Охиpи асpи XVII замони зyxypи фалсафаи бyзypги немису инкилоби бypжyазии Фаpонса буд. Даp xамин замони навпаpастй аxли каламии Авpyпо ба сyханxои волою идеяxои инсонпаpваpонаи бyзypгони Шаpк бештаp таваччyx пайдо намуданд. Даp байни авpyпоиён Гёте авалин шахсе буд, ки бозёфтxои фаpxангию офаpидаxои бyзypги фоpсигyёнpо аз xамзамононаш хyбтаp даpк намуда, ба xамзамононy ояндагонаш Дофизpо мyаppифй намуд. Шаpк аз назаpи Гёте, пеш аз xама, Шаpки Фиpдавсию Саъдию Дофиз аст, - мегyяд пpофессоp Шокиp Мyхтоpов даp асаpаш «Маколот» (2GG1). Даp баpобаpи ин муаллиф аз 12 китоб ибоpат будани «Девони Fаpбию Шаpкй»-pо ёдоваp мешавад, ки даp он суханони Гёте даp боpаи нозимони Шаpк даpч шудааст: «Ин нyктаpо бипазиpед, ки сyхансаpоёни Шаpк аз мо шоиpони Fаpб тавонотаpанд» ва даp «Девони Fаpбию Шаpкй» - чунин сатpxои шеъpй аз номи муаллиф сабт шудаанд: Arap таманои шоиpй доpй, Ба диёpи шеъpy сypyд сафаp бикун. Aгаp сypyдаxои шоиppо фаxмидан хоxй, Роxи меxани шоиppо пеш бигиp [4, с. 15].
Пайдоиши pомантизм даp адабиёти Aвpyпой ба пазиpоиши шеъpи Ачам даp Aвpyпо заминаxо омода сохт. Инсонпаpваpй ва ватандyстй, ки хоси назми фоpсй аст яке аз мавзyъxои асосй ва писандидаи шоиpони pомантики Aвpyпо гаpдид. Таpчyмаи олмонии Жозеф фон Доммеp - Пушгольд солxои 1812-14 бо номи «Мyxаммад Шамсиддин Дофиз» ин нахустин таpчyмаxои Fазалxои Дофиз ба забони олмонй буд, ки даp ду китоб даpч ёфта даp илми ховаpшиносии Aвpyпо шаpоит фаpоxам оваpд.
Мутолиаи ашъоpи Дофиз бо забони олмонй Гётеpо водоp сохт, ки боз xам бештаp Шаpкpо омyзад. Даp баpобаpи омузиши Fазалxои Дофиз шоиpи олмонй аз паи омyхтани ашъоpи шоиpони тавонои дигаpи фоpс ба монанди Фиpдавсй, Низомй, Aнваpй, Румй, Саъдй ва Aбдypаxмони Ч,омй шуда, ба xаp яки онxо баxои аpзанда додааст. Баъди мутолиаи девон хонандаи нуктасанч даpк мекунад, ки Гёте даp боpаи эчодиёти бyзypгтаpин сyхансаpоёни шаpк сухан pонда, даp байни ощо бештаp ба Дофиз py оваpдааст. Шеъpxое, ки даp девон даp васфи Дофиз сypyда шудаанд, аз он шаxодат медиxанд, ки Гёте бештаp Дофизpо писандидааст. Ишкномаxои Гёте боис шуданд, ки Дофиз аз чониби шоиpони бyзypги замон истикбол шавад. Аз таpафи дигаp, ишкномаxои Дофиз тавонист, ки мyxаббати оxиста-оxиста хомyшшавандаи Гётеpо нисбат ба назм аз саpи нав бедоp кунад. Шеъpи Дофиз Гётеpо мачбyp сохт, ки калам ба даст гиpифта, илxомномаxо ва назиpаxои хyдpо даp пайpавии ин сyхансаpои тавонои точику фоpс саpояд:
Дофизо, кош чу ту нодиpгyфтоpй кунам, Пайpават бошаму гуям сухани хостае. Резакоpй зи ту омyхтавy паpдозам, Шеъpи мумтозу гаpонмоявy пеpостае. Гаp такозои маонй надиxад дастypам, Cyханеpо пайи такpоp наоpам xаpгиз. То ба таpзи ту кунам шеъpy Fазалпаpдозй Эй Маликyшшyаpои xама дунё Дофиз,
Дамчунон, ки шараре тахтгахи шохонро Эй басо сухта дар холи хароб афкандаст, Дофизо чону тани шоири олмониро Оташи шеъри ту андар табутоб афкандаст [2, с. 270].
Чи хеле ки мебинем, тадкикотхо нишон медиханд, ки Гёте Шаркро надидааст, вале рухи Дофиз, шеъри оламшумули у онхоро бо хам пайвастааст. Дидани Шарки афсонавй орзуву хаваси Гёте буд. У мехост Шаркро бинад, монанди Шайх Саъдиву Хоча Дофиз либоси шаркиёна дар тан карда газалсарой кунад. Гёте дилдодаи Шарк буд хатто мехост, ки бо вазну кофияи газалиёти Дофиз назира нависад, вале ба ин комёб нагардид. Ба хар хол газалхои гуфтаи у пояи газалсароиро дар шеъри аврупой гузошт. Бо кашфи Дофиз Гёте дар «Девони Еарбию Шаркй» ба шаркшиносони Аврупо дар рохи шаркшиносй дасти ёрй дод. Ба кавли адабиётшинос, устоди забон ва адабиёти форсии донишгохи Берн Кристоф Бюргел - «Дофиз ва Гёте» ду нуктаи авчи таърихи рухи инсонй аст.... Девони Гёте бошад, натичаи тачрибахои мустакил рухи у бо Дофиз аст». Гёте худро бо Дофиз дар мувофика хис мекард. Дар шеърхои у тазмин не, балки назира дида мешавад, чунки Гёте дар девони Дофиз мавзуъхои ашъорашро ёфта буд. «Дофиз дар шинохти Гёте бузургтарин ва босафотарин шоирест, ки ба забонхои ин чахон сахт дилбастагй дорад. У аз хар чизе ки дасту пои инсонро мебандад эътироз мекунад, аз тааллук дурй мечуяд. Дамчунин ба назар мерасад, ки вай мисли риндони бесару по каландарона зистанро пеша кардааст. Барои он ки Дофизро дуруст дарк кунем, бояд уро дар халкаи замонй ва миллии худаш мавриди омузиш карор дихем. Аммо барои касе, ки бо у каму беш ошной пайдо кардааст, Дофиз тамоми умр хамсафару шарики мехрубон мешавад». Гёте дар девони худ хатто боби махсусеро бо номи «Дофизнома» номгузорй кардааст, ки ин мухаббати беандозаи уро нисбат ба Дофиз ва назми форсй-точикй нишон медихад: Дофиз ту мисоли човидонй, Чун умри абад надорй поён Дар як газалу чакомаи ту Дар накши сарир хомаи ту Вобаста факат ба хеш бошад Чун чанбари осмони гардон [2, с. 267].
Хулоса, Дофиз аз диди Гёте дар тарчумаи мутарчими эронй Махмуди Даддодй чунин тасвир шудааст: «Дофиз ин чамилтарин чони шоирона ба ин поя аз табаххур расида буд. Вай тамоми ^уръонро дар тааллуки хеш дошт ва ба равшанй медонист хар боре чй акидаеро бар он бино мекунанд. Худ мегуяд: «Дар чй кардам, хама аз давлати ^уръон кардам». Дарвокеъ шеъри романтикии Аврупо ба истикболи Дофиз барин шоири озодандешу инсонпарвар, васфкунандаи ишк ва зиндагии инсон, адиби лисонулгайб баромад. «Дофиз кашфи илми шаркшиносии Олмон бозёфти романтизми аввали асри XIX Аврупо шуда монд», - мегуяд профессор Шокир Мухтор, ки ба кашфи хакикии он Гёте сахмгузор шуд. Гёте дар хама маврид худро муриди асосии хоча Дофиз номида, вакти давот ба даст гирифтан аз рухи у мадад металабад: Дофизо, бо ту баробар будан, Ин хаёлест махол! Хешро чун ту ба кадр афзудан, Нест чун айни вубол!... Ба забони каламам чуръати гуфтор бидех, Ман муриде зи муридони туам, эй устод! [6, с. 269].
Адабиёт:
1. Атахонов Т. Гёте ва Дофиз // Мактаби советй. - 1983. - № 1. - С. 23-28.
2. Волфганг Гёте. Девони гарбй-шаркй / Тарчумаи Махмуди Даддодй.-Душанбе, 2011. -384 с.
3. Дехотй Р. Омузиши Дофиз ва шархи осори у дар Олмон. - Душанбе, 1984.
4. Мухторов Ш. Маколот. - Душанбе, 2001.
5. Мухторов Ш. Нури Дофиз. - Душанбе, 2002. - 216 с.
6. Мухторов Ш. Савтхои Ховар. - Душанбе, 1986. - 240 с.
7. Шерали Рахим. Шархе ба «Девони гарбй ва шаркй». - Душанбе, 1996.
ПОСЛЕДОВАТЕЛИ ПОЭЗИИ ХАФИЗА В НЕМЕЦКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
Данная статья посвящена изучению творчества Хафиза Ширази в Германии. Автор статьи, ссылаясь на труды учёных разных стран, пришёл к выводу, что Хафиз Ширази как великий поэт имеет большую популярность среди европейских читателей.
Ключевые слова: литературные связи, запад и восток, поэт, перевод, персидская литература, образ.
FOLLOWERS OF HAFIZ'S POETRY IN GERMAN LITERATURE
This article dedicated to study of creation of Hafiz Shirazi in Germany. The author paid attention to the works of various scientists of different countries and made a conclusion that Hafiz Shirazi as a great poet has popularity among the European readers.
Keywords: literary relations, west and east, Persian literature, poet, translation, Persian literature, image.
Сведения об авторах: Курбонов Маджид, кандидат филологических наук, доцент кафедры теории и истории таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: [email protected]
Курбонова Зирагул Бобомуродовна, старший преподаватель кафедры иностранных языков Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: [email protected]
About authors: Kurbonov Majid, PhD in Philology, Associate Professor of the chair of theory and history of Tajik literature, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
Kurbonova Ziragul, senior teacher of chair of foreign Languages, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
«ТИББИ ШОДЗОДАМУДАММАД» ВА АРЗИШИ ФАРДАНГИ-АДАБИИ ОН
Давлатбеков Л.
Донишго^и миллии Тоцикистон
Мусаллам аст, ки таърихи огози кутуби тиббй ба тавассути тарчумадо аз забондои юнониву сурёнй ба арабиву форсй ва инчунин аз шарддои зиёде ба ин навъи китобдо навишташуда ва китобдои таълимй дар аввали адди исломй сарчашма мегирад ва анъанаи таснифи ин навъи китобдоро дар Бадахшон низ метавон мушодида намуд. Рушду нумуи илми тиб дар охири асри XIX ва ибтидои асри XX ба номи Шодзодамудаммад ибни Шодпартовй мансуб аст. Донишманди точик, профессор Юсуф Нуралиев, ки рисоладои зиёди пурарзишро доир ба илми тиб тасниф намудааст, дар яке аз таълифоташ иброз доштааст: «Тибби замони Сомониён пас аз асри X ба чилватарин машъали тибби Шарк ва устувортарин поя ва раднамоии тибби Еарб табдил ёфт. Пайравони аз Сайд Исмоили Ч,урчонй (1045-1137) сар карда то Шодзодамудаммади Бадахшонй (в. 1937) саддо китоб ва рисоладои чолиб дар бахшдои гуногуни тиб ба забони форсй- точикй иншо намуданд» [3, с. 332]. Дар бораи Шодзодамудаммад ибни Шодпартовй маълумоти нисбатан васеътар дар даст дорем. Бори аввал доир ба фаъолияти тиббии Шодзодамудаммад А. А. Бобрынский маълумот додааст. У менависад: «.12 насл пеш чаддаи аввали у Шодмаланг ба ин кудистон аз шадри Сабзавори Хуросон омада буд» [1, с. 4-5].
Падари Шодзодамудаммад - Саид Фаррухшод ибни Шодпартовй, ки дар «Таърихи Бадахшон»-и ^урбонмудаммадзода ва Мудаббатшодзода доир ба у сухан меравад [3], яке аз донишмандони шадири Бадахшон мадсуб шуда, дафт сол дар мадрасаи Бамбайи Диндустон тадсили илм кардааст ва инчунин дар баробари омухтани соири улуми замонаш дар маърифати тасаввуф низ саъй намудааст.
Соли 1993 бо саъйю кушиши мудаккики чавони фарданги минтакаи номбурда Умеди Шодзодамудаммад китоби «Тибби Шодзодамудамад» нашр гардид, ки тадиягар, муаллифи мукаддима, лугот ва тавзедот низ худи мавсуф аст. Мураттиб ва ношири китоб рочеъ ба зиндагй ва фазои фардангй, фаъолияти шоирй, табибй, усулдои табобат, осори Шодзодамудаммад ва махсусан доир ба рисолаи номбурда ва усули тадкики
