CC BY
0FIZIKA FANINI O'QITISHDA RAQAMLI DIDAKTIKA INTEGRATSION TA'LIMDAN FOYDALANISH METODIKASI B.A. Olimov
O'zPFITI f.-m.f.n v.v, professor https://doi.org/10.5281/zenodo.10982777
Umumo'rta ta'limni axborotlashtirish o'quvchilarning kompyuter savodxonligini shakllantirish va o'quv jarayoni samaradorligini oshirish bilan bir vaqtda yanada murakkablashib borayotgan vazifalarini hal etishga qaratilishi lozim. Mana shu vazifalardan biri raqamli texnologiyalarni integrasiya, ya'ni boshqa fanlar bilan birgalikda olib borishdir.
Quyida keltirilgan fizik masalani yechishda tandem usulda ya'ni fizika va raqamli texnoloqiyalardan foydanilgan. Umum o'rta maktablarida Python dasturlash tilini o'rganishga nazariy va amaliy mashg'ulotlarga ham keraklicha vaqt ajratilgan[1,2]. Keltirilgan masalani tushunish uchun yengil - sodda tilda ifodalashga harakat qildik.
Massasi m = 100g va balandligi h = 10 cm bo'lgan silindr shaklidagi yupqa stakan ikkinchi bir idishning silliq tubiga ag'darib qo'yildi va shundan so'ng ikkinchi idishga asta sekin H = 20 cm balandlikkacha suv quyildi. Stakan suza boshlashi uchun suvni necha gradusgacha qizitish kerak. Stakanning diametri d=4 cm. Butun tizimning boshlang'ich temperaturasi T = 300 K, atmosfera bosimi po = 720 mm.sim.ust.ga teng.
Yechish:
Stakanga, u suza boshlagan paytdagi, ta'sir etuvchi kuch
F = [ Po + pg (H - h)]S (1)
bu yerda F1 - F2 + mg = 0, po - atmosfera bosimi, p - suvning zichligi, S - stakan
tubining yuzasi, d - stakanning diametri; mg - stakanga ta'sir etuvchi og'irlik kuchi (stakandagi havo massasini hisobga olmasa ham bo'ladi);
stakandagi havoning bosim kuchi
f = pi s (2)
Stakan suzishi uchun quyidagi shart bajarilishi kerak: F2 > F1 + mg
Vertikal o'qqa proyeksiyani muvozanatlik sharti: f-F2 + mg = 0 (3)
P P
Gaz o'zgarmas hajmda qizitiladi, shuning uchun =
T + AT
bu yerda T1 = T + AT, bundan Pj = po ——— (4)
ni olamiz. Bunga kuch va bosimni (1), (2) va (4) lardagi ifodalarini qo'yib quyidagini
olamiz:
[Po +pg (H - h)] S - P0T+ATS + mg = 0. (5)
7rd2
S = ekanigini inobatga olib, (5) dan AT uchun quyidagi ifodani olamiz:
AT = T ■ g
p(H - h) + &
P
Bunga son qiymatlarni qo'yamiz:
AT = 300 • 9,8
1000 (0'2 - 0'1)+s:ot
= 5,6 K.
13600 • 9,8 • 0.72 Javob: AT = 5K
from tkinter import *
from tkinter import messagebox[3]
def xolbek():
at=Tk()
at.geometry(M820x480M)
at.title("MASALA")
at.configure(bg=M#FFFFCCM)
xk89=Label(at,text="Stakanga, u suza boshlagan paytdagi, ta'sir etuvchi kuch. F = [ P0 + pg (H - h)]S (i)
\n bu yerda S =
nd 4
po- atmosfera bosimi, p -suvning zichligi,S - stakan tubining
\nyuzasi, d- stakanning diametri; mg- stakanga ta' sir etuvchi og'irlik kuchi \nyuzasi, d - stakanning diametri; mg- stakanga ta'sir etuvchi og'irlik kuchi \nstakandagi havoning bosim kuchi F2 = p1 S (2)
\nStakan suzishi uchun quyidagi shart bajarilishi kerak: F2 > F1 + mg . \nVertikal o'qqa proyeksiyani muvozanatlik sharti: Fi -F2 + mg = 0 (3)
P P
\nGaz o'zgarmas hajmda qizitiladi, shuning uchun — = —
T T1
\nbu yerda Ti =T + AT, bundan = p(
T + AT
(4)
olamiz:
\nni olamiz. Bunga kuch va bosimni (1), (2) va (4) lardagi ifodalarini qo'yib \nquyidagini
(5)
\n. [P0 +pg (H - h)] S - pa T+AT S + mg = 0
T
nd
\n S = ekanigini inobatga olib, (5) dan AT uchun quyidagi ifodani olamiz:
AT = T • g
p(H -h)-
4m
nd2
P
\n Bunga son qiymatlarni qo'yamiz:
\n AT = 300• 9,8
1000 (0,2 - 0,1) +
4 • 0,1m
3,14 • 0,042
13600 • 9,8 • 0.72
", bg="#FFFFCC",font=("Georgia",15)) xk89.pack() at.mainloop() def chiqishh():
= 5,6K.
messagebox.showinfo(MMASALAM, "Tizimdan chiqdingiz!")
attt.destroy()
def chiqish():
attt=Tk()
attt.geometry("820x480")
attt.title("MASALA")
attt.configure(bg="#FFFFCC")
def chiqishhh():
ul=unn.get()
if ul!="":
if ul=="5":
messagebox.showinfo("Javob", "Javobingiz to'g'ri
\nOFARIN")
else:
messagebox.showerror("Javob", "Javobingiz noto'g'ri \nQaytadan o'rinib ko'ring!") else:
messagebox.showinfo("Javob", "Kiritishda xatolik mavjud!") xk5=Label(attt,text="Javobni yozishingiz mumkin!", bg="#FFFFCC",font=("Georgia",16)) xk5.pack()
unn=Entry(attt,text="",font=("Georgia",16)) unn.pack(padx=10,pady=5) tt_ch=Button(attt,text="Javobni tekshirish",bg="#FFFFCC",font=("Georgia",16),command=chiqishhh) tt_ch.pack()
t_ch=Button(attt,text="Tizimdan chiqish",bg="#FFFFCC",font=("Georgia",16),command=chiqishh) t_ch.pack() attt.mainloop() att=Tk()
att.geometry("820x480") att.title("MASALA") att.configure(bg="#FFFFCC") xk=Label(att,text="1.
Xulosa qismida shuni aytish joizki ta'limda zamonaviy raqamli texnologiyalardan foydalanish bir tomondan muayyan qiyinchiliklar va muammolarni keltirib chiqarsada boshqa tomondan turli yutuqlarni qo'lga kiritilishiga sabab bo'ladi. Bu jarayon induvidial salohiyatli o'quvchilarning yanada rivojlanish holatida yaqqol namoyon bo'ladi[4].
REFERENCES
1. Козлова Н.Ш. Цифровые технологии в образовании // Вестник Майкопского государственного технологического университета. 2019. Вып. 1 (40). С. 83-90
2. А. Х. Махмудов ва З.Б Абдурахмонов "Таълимда замонавий ракамли технологияларидан фойдаланишнинг ютуклари ва муаммолари". ЧДПИ volume 2/2021y.
3. А. Боровский. Программирование в Delphi. 2005g
4. Olimov B.A "Umumiy o'rta ta'lim muassasalarida fizika fanidan ko'rgazma - tajriba va laboratoriya ishlari" Uslubiy qo'llanma. Toshkent.2017y.
