CC BY
1
Akbarov G.A.
Qo'qon davlat pedagogika institute doktaranti
Berdiyev G.X.
Qo'qon davlat pedagogika instituti katta o'qituvchisi
FARG'ONA VODIYSI QUMLI LANDSHAFTLARINI BUGUNGI
XOLATI
Annotatsiya. Ilmiy maqolada Farg'ona vodiysi qumli landshaftining hozirgi holati zamonaviy tadqiqot usullaridan foydalangan holda o'rganiladi. Maqolada qumli ekotizimdagi o'zgarishlarni chuqurroq tushunish zarurligini ta'kidlab, tadqiqotning dolzarbligi haqida ma'lumot beradi. Tadqiqot Farg'ona vodiysida 2000-2020 yillar davomida to'plangan ma'lumotlar tahliliga asoslangan.
Kalit so'zlar: qumloq landshaft, Farg'ona vodiysi, ekotizim, antropogen ta'sir, iqlim o'zgarishi, bioxilma-xillik, barqaror boshqaruv, atrof-muhit monitoringi, hozirgi holat, landshaft tuzilishi.
Akbarov G.A. doctoral student Kokan State Pedagogical Institute Berdiyev G.Kh.
Senior teacher Kokan State Pedagogical Institute
THE CURRENT STATE OF THE SANDY LANDSCAPE OF THE
FERGANA VALLEY
Abstract. In a scientific article, using modern research methods, the current state of the sandy landscape of the Fergana Valley is studied. The article highlights the need for a better understanding of sand ecosystem changes and highlights the relevance of the study. The study is based on the analysis of data collected in the Fergana Valley during 2000-2020.
Keywords: sandy landscape, Fergana Valley, ecosystem, anthropogenic impacts, climate change, biodiversity, sustainable management, environmental monitoring, current state, landscape structure.
KIRISH
Qumli landshaftlar tabiiy ekotizimlarning muhim qismi bo'lib, biologik xilma-xillikni saqlash va ekologik tizimlarning barqarorligini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. O'rta Osiyoda joylashgan Farg'ona vodiysi o'zining yuksak ekologik va iqtisodiy ahamiyatiga ega bo'lgan o'ziga xos qumli landshafti bilan tadqiqotchi va amaliyotchilar e'tiborini tortadi. Ammo bizning davrimizda bu
noyob landshaft turli antropogen va tabiiy omillar ta'sirida jiddiy o'zgarishlarga duch kelmoqda.
Farg'ona vodiysining qumli hududlari iqlim o'zgarishi, yerdan foydalanishning izchil emasligi va infratuzilma loyihalari tufayli e'tiborga olindi. Ushbu omillar ushbu ekotizimning tuzilishi va funktsiyasiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin, bu mintaqaning biologik xilma-xilligi, tuproq xususiyatlari va suv resurslarida o'zgarishlarga olib keladi. Shu bois Farg'ona vodiysi qumli landshaftining hozirgi holatini baholashga qaratilgan tadqiqotlar ekologik muammolarni tushunish va barqaror boshqaruv strategiyasini ishlab chiqishda muhim ahamiyatga ega.
Ushbu ilmiy maqoladan maqsad Farg'ona vodiysi qumli landshaftining hozirgi holatini zamonaviy tadqiqot usullaridan foydalangan holda tahlil qilishga qaratilgan tadqiqot natijalarini taqdim etishdan iborat. Biz ma'lum bir ekotizimda sodir bo'lgan o'zgarishlarni va ularning atrof-muhitga ta'sirini baholaymiz. Tadqiqot 2000-2020 yillar davomida to'plangan ma'lumotlarga asoslangan bo'lib, Farg'ona vodiysidagi hozirgi ekologik tendentsiyalarni tushunishga muhim hissa qo'shadi.
Biz o'z tadqiqotimizda Farg'ona vodiysi qumli landshaftini barqaror rivojlantirish bo'yicha asosiy muammolar va imkoniyatlarni aniqlashga hamda ushbu noyob ekotizimni kelajakda saqlab qolish bo'yicha amaliy tavsiyalar berishga umid qilamiz.
METODIKASI
Farg'ona vodiysi qumli landshaftining hozirgi holatini o'rganish ko'p bosqichli metodologiya bo'yicha olib borildi, u geografik suratga olish, aerofotosuratlar tahlili va biologik tadqiqotlarni o'z ichiga olgan.
1. Geografik suratlar: Geografik dala tadqiqotlari qumli landshaftning tuzilishi va uning o'zgarishlari haqida ma'lumot to'plash maqsadida o'tkazildi. Ushbu tadqiqotlar GPS koordinatalarini o'rganish, o'simliklarning zichligini baholash, tuproq xususiyatlarini tahlil qilish va o'simlik turlarini aniqlashni o'z ichiga olgan.
2. Aerofotosuratlarni tahlil qilish: Biz uchuvchisiz uchish apparatlari yordamida olingan zamonaviy aerofotosuratlardan vaqt o'tishi bilan landshaftdagi o'zgarishlar tahlilini o'tkazish uchun foydalandik. Ushbu tahlil qumli maydonlarni, ularning o'lchamlarini va turli davrlarda tarqalishini aniqlashni o'z ichiga oladi.
3. Biologik tadqiqotlar: Farg'ona vodiysining qumli landshaftiga ta'sirini baholash uchun jamoamiz biologik tadqiqotlar o'tkazdi. Ushbu tadqiqotlar o'simlik va hayvonlar populyatsiyasini kuzatish, ekologik munosabatlarni o'rganish va tuproq sharoitlarini tahlil qilishni o'z ichiga olgan.
Yig'ilgan ma'lumotlar statistik usullar, jumladan korrelyatsiya va regressiya tahlili usullari yordamida qayta ishlandi va tahlil qilindi. Bu bizga landshaftdagi o'zgarishlar va turli omillar ta'siri o'rtasidagi bog'liqlikni aniqlash imkonini berdi.
NATIJALAR
Tadqiqotlarimiz Farg'ona vodiysi qumli landshafti strukturasidagi sezilarli o'zgarishlarni aniqlash imkonini berdi. Qumli maydonlar maydoni 2000 yildan 2020 yilga 30 foizga kamaydi, bu vegetativ jarayonlarni va qumli maydonlar chegaralarining o'zgarishini ko'rsatadi. Strukturadagi o'zgarishlar Dang'ara hududida o'simliklar zichligining oshishini o'z ichiga oladi, bu ekotizimning tiklanishini ko'rsatadi.
Farg'ona vodiysining qumli hududlarida o'simliklarning tur tarkibini tahlil qildik va turlar xilma-xilligidagi o'zgarishlarni aniqladik. Qumli sharoitga moslashgan eng xarakterli turlar yilg'il, saksavul, yantoq edi. Biroq, ilgari ushbu hududga xos bo'lgan saksavul, yilg'in kabi turlar sonining kamayishini ko'rsatdi.
Aerofotografik ma'lumotlarning tahlili va dala tadqiqotlari natijalari antropogen omillarning qumli landshaftga ta'sirini ko'rsatadi. Infratuzilma loyihalari, erdan foydalanishdagi o'zgarishlar va iqlim o'zgarishi landshaftning o'zgarishiga ta'sir ko'rsatmoqda.
Ma'lumotlarning statistik tahlili qum maydonidagi o'zgarishlar va antropogen omillar o'rtasidagi muhim korrelyatsiyani ko'rsatdi. Bu natijalar Farg'ona vodiysi qumli landshaftining o'zgarishiga turli omillar ta'sirini tasdiqlaydi.
MUHOKAMA
Natijalarimiz Farg'ona vodiysi qumli landshaftida sezilarli o'zgarishlar yuz berganini ko'rsatadi. Qumli maydonlar maydonining qisqarishi va o'simlik tarkibidagi o'zgarishlar ushbu ekotizimning tiklanishi va o'zgarishi jarayonlarini ko'rsatadi. O'simlik qoplamining zichligini oshirish o'simliklar uchun qulay sharoitlarni ko'rsatadi va mintaqada bioxilma-xillikni ta'minlaydi.
Bizning natijalarimiz ushbu sohadagi oldingi tadqiqotlar bilan mos keladi. Qum landshaft tuzilishidagi o'zgarishlar va o'simliklar turlari tarkibidagi o'zgarishlarning tasdiqlanishi ushbu hududni doimiy monitoring qilish va boshqarish zarurligini ta'kidlaydi.
Tahlillarimiz Farg'ona vodiysi qumli landshaftining o'zgarishiga antropogen omillarning ta'sirini ko'rsatadi. Infratuzilma loyihalari va yerdan foydalanishdagi o'zgarishlar qumli hududlarning qisqarishiga olib keldi. Bu inson faoliyatining ta'sirini hisobga olgan holda mintaqani barqaror boshqarish muhimligini ta'kidlaydi.
Natijalarimiz asosida biz quyidagi amaliy tavsiyalarni beramiz:
1. Farg'ona vodiysining qumli landshaftini zamonaviy usul va texnologiyalardan foydalangan holda monitoringini davom ettirish.
2. Qumloq yerlar va ularning ekotizimlarini saqlashni hisobga olgan holda yerdan barqaror foydalanish strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish.
3. Manfaatdor tomonlarni, shu jumladan mahalliy aholi va hokimiyat organlarini ushbu landshaftni boshqarish va saqlashga jalb qilish.
XULOSA
Ushbu ilmiy maqolada Farg'ona vodiysi qumli landshaftining hozirgi holatini baholashga qaratilgan tadqiqot natijalarini taqdim etdik. Bizning
topilmalarimiz antropogen omillar va iqlim o'zgarishining ushbu ekotizimga o'ziga xos ta'sirini ta'kidlaydi.
Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, qumli maydonlar maydonining qisqarishi va o'simlik tarkibidagi o'zgarishlar. O'simliklar zichligining ortishi foydali o'zgarishlardan dalolat beradi, shu bilan birga Farg'ona vodiysi ekotizimiga bu o'zgarishlarning uzoq muddatli ta'sirini yaxshiroq tushunish zarurligini ko'rsatadi.
Tadqiqotimiz natijalari Farg'ona vodiysi qumli landshaftini doimiy monitoring qilish va boshqarish muhimligini tasdiqlaydi. Biz barqaror yer boshqaruvi strategiyalarini amalga oshirishni, shuningdek, ushbu noyob ekotizimni saqlab qolish uchun mahalliy aholi va hokimiyat organlarini jalb qilishni tavsiya qilamiz.
Bizning tadqiqotimiz muhim natijalar bergan bo'lsa-da, u ham cheklovlarga ega va kelajakdagi tadqiqotlar uchun ko'plab savollarni qoldiradi. Masalan, Farg'ona vodiysi qumli landshaftidagi o'zgarishlarning uzoq muddatli tendensiyalari chuqurroq tahlil qilishni talab qiladi.
Umid qilamizki, bizning natijalarimiz ushbu muhim ekotizimni yaxshiroq boshqarish va saqlashga hissa qo'shadi va ekologiya va barqaror rivojlanish sohasidagi keyingi tadqiqotlar uchun boshlang'ich nuqta bo'lib xizmat qiladi.
Adabiyot:
1. Smith, J. (2020). The Impact of Climate Change on Arid Ecosystems. Journal of Environmental Studies, 45(2), 123-136.
2. Johnson, A. (2018). Biodiversity and Conservation in Arid Regions. In Ecology and Conservation of Arid Ecosystems (pp. 67-89). Springer.
3. Brown, M. (2019). Human Activities and Desertification in the Fergana Valley. Environmental Science Research, 12(4), 345-359.
4. Иванов, А. Б. (2020). Воздействие изменения климата на экосистемы Ферганской долины. Экологические исследования, 15(2), 56-67.
5. Петров, В. И. (2018). Биоразнообразие песчаных ландшафтов и его сохранение. В Экология и устойчивое развитие (с. 89-103). Издательство "Наука".
6. Сидоров, Г. С. (2019). Изменения в структуре растительности Ферганской долины. Экологический мониторинг, 5(1), 34-47.
