CC BY
39
D01:10.12845/bitp.34.2.2014.7
dr inz. Stefan WILCZKOWSKI1
Przyj^ty/Accepted/Принята: 11.10.2013;
Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 29.05.2014;
Opublikowany/Published/Опубликована: 30.06.2014;
GASZENIE PROCESOW SPALANIA KATALIZATORA METALOORGANICZNEGO PRZY UZYCIU ZIEMI OKRZEMKOWEJ - DIATOMITU
Extinguishing Fires Of Organometallic Catalysts With Diatomaceous Earth - Diatomite Тушение процессов горения металлоорганического катализатора с использованием инфузорной земли - диатомита
Abstrakt
Cel: Celem przeprowadzonych badan bylo znalezienie odpowiedniego srodka gasniczego i opracowanie skutecznego sposobu gaszenia latwo zapalaj^cego si^ i trudnego do ugaszenia, pal^cego si^ katalizatora metaloorganicznego. Problem powstal na jednej z wyzszych uczelni warszawskich gdzie opracowano ten, konkretny katalizator. Bez opisanego sposobu gaszenia, opracowany katalizator nie mogl zostac dopuszczony do produkcji przemyslowej i do stosowania. Tradycyjnie srodki gasnicze nie byly skuteczne i dlatego uczelnia zwrocila si^ o rozwi^zanie problemu do stosownej jednostki naukowo-badawczej. W artykule opisano sposob przeprowadzonego eksperymentu badawczego i efekt koncowy w postaci skutecznego sposobu gaszenia.
Metody: Badania testowe przeprowadzono gasz^c dostarczony przez uczelni^ katalizator. Gaszono takimi srodkami gasniczymi jak: proszki gasnicze typu ^BC” „BC, „M” i dwutlenek w^gla. Zastosowano tez do gaszenia materialy niekonwencjonalne takie jak piasek czy ziemi^ okrzemkow^.. Z powodow oczywistych nie stosowano pian gasniczych i wody, gdyz woda powoduje gwaltowny samozaplon katalizatora. Dla celow poznawczych zastosowano halony.
Wyniki badan: W wyniku przeprowadzonych badan stwierdzono, ze tradycyjne srodki gasnicze nie gasz^. przedmiotowego katalizatora. Dwutlenek w^gla tlumi plomien, jednak nie gasi testowego pozaru. Piasek nie gasi a pal^cy si^ katalizator wypala do konca. Proszki gasnicze i halony wzmagaly plomienie.
Wnioski: Skutecznym srodkiem gasniczym okazal si^ diatomit, ktory wchlanial pal^cy si^ katalizator i trwale gasil testowy pozar. Inne srodki gasnicze nie likwidowaly pozarow tego typu cieczy palnych. Jest to zarazem kolejny opisany sposob gaszenia pozarow po: inhibicji [1], schladzaniu strefy opalania i materialow pal^cych si^, rozcienczanie strefy spalania, gaszenia gazami oboj^tnymi, par^. wodnq, izolowania np. pian^. gasnicze materialow palnych od strefy spalania [2] i gaszenia przy pomocy fal akustycznych
o okreslonych parametrach technicznych [3], [4], [5].
SJowa kluczowe: wygaszanie plomieni, hamowanie procesow spalania, inhibicja, materialy porowate, diatomit Typ artykuJu: doniesienie wst^pne
Abstract
Purpose: The purpose of the research was to find an appropriate extinguishing agent and develop an effective method of extinguishing the easily flammable and difficult to extinguish burning organometallic catalyst. The issue arose at the one of the Warsaw universities where the catalyst in question was developed. Without the description of extinguishing method, the developed catalyst could not be approved for industrial production and use. Traditional extinguishing techniques were not effective, thus the problem was referred to
1 Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej im. Jozefa Tuliszkowskiego, Panstwowy Instytut Badawczy, ul. Nadwislanska 213, 05-420 Jozefow k. Otwocka, Polska / Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute, Poland; [email protected]
D01:10.12845/bitp.34.2.2014.7
the appropriate scientific and research institute with the request to solve it and identify an effective method of quenching the fire. The author described the methods applied in the research experiment and their net result - an effective extinguishing technique.
Methods: Testing experiments were carried out by the way of extinguishing provided by the university catalyst. The following agents were used to the attempts to extinguish fires: fire extinguishing powders - “ABC”, “BC”, “M” and carbon dioxide. In the course of the experiment unconventional extinguishing materials such as sand and diatomite were also applied. For obvious reasons, firefighting foams and water streams were not used, since water causes spontaneous self-ignition of the catalyst. The experiment also investigated the use of halon gases for congnitive purposes.
Results: In the course of the conducted research it was established that traditional extinguishing agents do not suppress the fire of the catalyst in question. Carbon dioxide smothers the flame but does not extinguish the test fire completely. The sand does not extinguish and the burning catalyst burns out, while dry powder and halon gases only strengthen the flames.
Conclusions: It was found that diatomite is an effective extinguishing agent. It absorbed the burning catalyst and permanently put out the test fire. Other extinguishing agents did not supress the fires of this type of flammable liquids. This is another way to extinguish fires, other than inhibition, cooling the scorch zone and burning materials, dilution of the combustion zone, extinguishing with an inert gas, water vapour, isolation of flammable materials from the combustion zone with for example foam and extinguishing with the help of acoustic waves having specific technical parameters.
Keywords: extinguishing of flames, suppression of combustion processes, inhibition, porous materials.
Type of article: short scientific report
Аннотация
Цель: Целью проведенных исследований был: поиск подходящего огнетушащего средства и разработка эффективного метода тушения легковоспламеняющегося и сложного для тушения горящего металлоорганического катализатора. Проблема возникла в одном из Варшавских высших учебных заведений, где был разработан этот конкретный катализатор. Без описанного метода тушения разработанный катализатор не мог быть допущен для промышленного производства и пользования. Традиционные гасящие средства не были эффективны и поэтому, чтобы решить проблему, представители вуза обратились в соответствующий научно-исследовательский институт. В статье описан метод проведеденного исследовательского эксперимента и окончательный результат, как эффективный способ пожаротушения.
Методы: Тестовые исследования заключались в тушении катализатора предоставленного институтом. Гасили такими огнетушительными средствами как: порошок „ABC”, „BC”, „М” и диоксид углерода. Для целей тушения применялись также нетрадиционные материалы такие как песок или диатомит. Огнетушительная пена и вода по очевидным причинам не применялись, потому что вода вызывает сильное самовоспламенение катализатора. Для познавательных целей применялись галлоны.
Результаты исследований: Вследствие проведенных исследований было подтверждено, что традиционные гасящие средства не тушат данного катализатора. Диооксид углерода подавляет пламя, тем не менее не гасит тестового пожара. Песок не тушит, а горящий катализатор сжигается до конца. Гасящие порошки и галлоны увеличивали пламя.
Выводы: Эффективным гасящим средством оказался диатомит, который поглощает горящий катализатор и эффективно тушит тестовый пожар. Другие гасящие средства не ликвидировали пожаров такого рода легковоспламеняющихся жидкостей. Это одновременно есть следующий описанный способ тушения пожаров после: ингибиции, охлаждения зоны горения и горящих материалов, рассеивания очага возгорания, тушения инертными газами, водяной парой, например изоляции сгораемых материалов гасящей пеной от зоны горения и тушения при помощи акустических волн определённых технических параметров.
Ключевые слова: тушение пламени, ингибирование процессов горения, ингибиция, пористые материалы, диатомит Вид статьи: предварительный отчёт
1. Wprowadzenie
Poszukiwanie nowych sposobow gaszenia pozarow i wdrazanie do praktyki pozarniczej bardziej skutecznych metod jest dla wspolczesnego swiata koniecznosci.. Stra-ty materialne powstale w wyniku zaistnialych pozarow, zwlaszcza w nowoczesnych wysoko uprzemyslowionych panstwach, s. ogromne i wci^z maj. tendency wzrostow..
Na porz.dku dziennym wyst^puj. realne zagrozenia pozarowe. Pozary wybuchaj. zarowno z przyczyn natu-ralnych, technicznych, jak i w wyniku nieodpowiedzial-nych dzialan czlowieka.
Rozwoj przemyslu, nowe procesy produkcji wyko-rzystuj.ce palne i drogie materialy, takie jak ropa nafto-wa lub gaz plynny, magazynowane lub przesylane w du-
zych ilosciach na znaczne odleglosci, mog. byc przyczy-n. kolejnych pozarow oraz ogromnych strat. Przykladem takich substancji mog. byc opracowywane i wdrazane do produkcji przemyslowej nowe katalizatory chemiczne, w tym bardzo agresywnie dzialaj.ce zwi^zki metaloorga-niczne. Zwi.zki te znajduj. szerokie zastosowanie przy syntezach wielu polimerow organicznych do produkcji wlokien syntetycznych, mas plastycznych i innych.
Poszukiwanie doskonalszych technik i sposobow ga-szenia pozarow jest wci.z aktualn. i mozliw. do realiza-cji potrzeb.. Wynikami tych poszukiwan s. na przyklad metody gasnicze wykorzystuj.ce wod§.
Pierwotnie wod§ gasnicz. podawano w postaci stru-mieni zwartych, lecz w miar§ analizowania i poznawa-
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
nia mechanizmu gaszenia, zwlaszcza w zakresie fizyki i bilansow cieplnych, strumienie zwarte zast?powano strumieniami rozproszonymi [6].
W tej tendencji do zmniejszania srednic kropel wody doprowadzono dyspersj? do wymiarow mikronowych (10-100^m), a w niektorych przypadkach stosuje si? na-wet strumienie mgly wodnej. W badaniach przy uzyciu kamer termowizyjnych stwierdzono, ze schlodzenie stre-fy spalania jest wowczas najbardziej efektywne i, co naj-wazniejsze, najbardziej skuteczne.
Proces poszukiwan lepszych, radykalniejszych sposo-bow gaszenia wci.z trwa. Na wydziale technologii che-micznej wyzszej uczelni warszawskiej opracowano tech-nologi? produkcji katalizatora do produkcji specyficz-nych polimerow. Katalizator [7] ten mogl byc bezpiecz-nie przechowywany i transportowany tylko w szczelnie zamkni?tych pojemnikach o sciankach odpornych na jego dzialanie, np. w szklanych. Kazde rozszczelnienie naczy-nia wywolywalo jego natychmiastowe samozapalenie, spowodowane wilgotnosci. powietrza. Warunkiem wy-dania zezwolenia na uruchomienie produkcji katalizatora w skali przemyslowej bylo wskazanie przez autorytatyw-n. instytucj? badawcz. sposobu jego gaszenia. W zwi.z-ku z zaistnial. sytuacj. skierowano spraw? do Osrodka Badawczo-Rozwojowego Ochrony Przeciwpozarowej prosb? o rozwi.zanie problemu i wskazanie sposobu gaszenia.
Zgodnie z ustaw. z dnia 24 sierpnia 1991 roku [В] Panstwowa Straz Pozarna jest odpowiedzialna za bez-pieczenstwo Panstwa w zakresie ochrony przeciwpoza-rowej, a wi?c i za inicjowanie stosownych badan. Instytucj. badawcz. predysponowan. do rozwi.zywania tego typu problemow naukowo-badawczych i technicznych jest Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej im. Jozefa Tuliszkowskiego Panstwowy Instytut Badawczy w Jozefowie. Dlatego tez do Instytutu w Jo-zefowie skierowano spraw? i podj?to stosowne badania.
Przedmiotem artykulu jest opis poszukiwan i osi.-gni?ty wynik w postaci rozwi.zania kompleksowego spo-sobu gaszenia, znalezienia stosownego srodka gasnicze-go i sposobu przechowywania samozapalaj.cych si? ka-talizatorow.
2. Katalizatory metaloorganiczne
Katalizatory metaloorganiczne [9] nalez. do orga-nicznych zwi^zkow chemicznych zawieraj.cych przynaj-mniej jedno wi^zanie kowalencyjne pomi?dzy atomem w?gla grupy organicznej a atomem metalu. Do pierwiast-kow, takich jak magnez, tworz.cych zwi^zki metaloorga-niczne mozna zaliczyc, obok typowych metali, takze pol-metale i niemetale o niskiej elektroujemnosci np. arsen, bor czy krzem. „Zwi^zki metaloorganiczne skladaj. si? z centrum metalicznego, ktorym moze byc jeden, b.dz kilka atomow metalu oraz z otaczaj.cych to centrum li-gandow, ktorymi mog. byc pojedyncze atomy niemetalu oraz rozmaite grupy organiczne i nieorganiczne. Zwi.z-ki metaloorganiczne s. wykorzystywane jako efektywne katalizatory w wielu reakcjach organicznych - ich szcze-
DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.7
golna geometria i struktura elektronowa umozliwia m.in. syntez? zwi.zkow o poz.danej konfiguracji stereoche-micznej i jest podstaw. syntezy asymetrycznej” [10].
Katalizatory metaloorganiczne reaguj. z wieloma substancjami i z kazd. postaci. wody zarowno niezwi.-zanej chemicznie, jak i zwi^zanej. Nawet sladowe ilosci wody w powietrzu w zetkni?ciu z katalizatorem powodu-j. jego natychmiastowe samozapalenie i gwaltowne spa-lanie. Impulsem do samozapalenia si? katalizatora moze byc takze tlen z powietrza i kwasy. Pozar takich kataliza-torow nie daje si? ugasic znanymi, stosowanymi srodka-mi gasniczymi i tradycyjnymi metodami gaszenia.
З. Poszukiwanie sposobu gaszenia i bezpiecznego przechowywania katalizatora metaloorganicznego
3.1. Przebieg badan
Porownawcze proby gaszenia katalizatora glinoorga-nicznego przeprowadzano w Centrum Naukowo-Badaw-czym Ochrony Przeciwpozarowej w Jozefowie k. Otwoc-ka. Proby przeprowadzano w LEPIRZE. LEPIR to poli-gonowe stanowisko badawcze przeznaczone do przepro-wadzania testow ogniowych. LEPIR to obiekt budowlany niezadaszony o podlozu betonowym, o powierzchni 5 m x 5 m, otoczony sciankami o wysokosci 4 m, chroni.cymi od podmuchow wiatru. Temperatura powietrza w dniach prob wynosila od 19 do 23 stopni C.
3.2. Przyrzqdy
1. Taca wykonana z blachy stalowej o wymiarach 300 mm x 300 mm, o wysokosci scianek bocznych 70 mm i grubosci scianek 1 mm. Wanna byla ustawiona na podlozu betonowym.
2. Stoper,
3. Waga uchylna,
4. Gasnice przenosne: GS-2X, GP-6X, GH-6, lopata
3.3. Srodki gasnicze
1. Gazy gasnicze: dwutlenek w?gla
2. Proszki gasnicze: w?glanowy „BC”, fosforowy „ABC”, chlorowy „D”
3. Piasek
4. Ziemia okrzemkowa - diatomit [11]
3.4. Material palny
Katalizator metaloorganiczny, m.in. zwi^zek kom-pleksowy skladaj.cy si? z trojetyloglinu Al(C2H5)3 i czte-rochlorku tytanu TiCL4. Katalizatory tego typu maj. wla-sciwosci samozapalaj.ce i parz.ce.
Katalizator dostarczono w szklanych butelkach z do-szlifowanymi korkami o pojemnosci 1000 ml.
В1
D01:10.12845/bitp.34.2.2014.7
4. Wyniki badan
Tabela 1.
Wyniki badan
Nr prob Srodek gasniczy Sposob gaszenia Przebieg spalania / gaszenia Wynik gaszenia
1, 2, 3 Katalizator metaloorganiczny niegaszony Samoistne, gwaltowne spalanie katalizatora nie gaszono, spalanie do konca
4, 5, 6 dwutlenek w^gla gasnica sniegowa GS-2X Po podaniu CO2 plomien gasl, gdy CO2 ulotnilo si^, nast^powalo gwaltowne samozapalenie nie ugaszono 3x
7, 8, 9 proszek gasniczy w^glanowy „BC” gasnica proszkowa GP-6X Strumien proszku nie gasil plomieni nie ugaszono 3x
10, 11, 12 proszek gasniczy fosforanowy „ABC” gasnica proszkowa GP-6X Strumien proszku nie gasil plomieni nie ugaszono 3x
13, 14, 15 proszek gasniczy chlorkowy „D” gasnica proszkowa GP-6X Warstwa proszku nie gasila plomieni nie ugaszono 3x
16, 17, 18 halon 1211 halon 1301 halon 2402 gasnica GH-6 gasnica GH-6 gasnica GH-6 Po podaniu halonu plomien gwaltownie wzmagal si^, w postaci kl^bow brunatnego dymu nie ugaszono nie ugaszono nie ugaszono
19 Piasek lopatk^ Plomien przedostawal si^ przez piasek, nie bylo efektu gaszenia nie ugasil
20, 21, 22 Diatomit diatomit diatomit podawano lopatk^. na plon^cy katalizator Natychmiastowe gaszenie plomieni ugaszono ugaszono ugaszono
23, 24, 25 Diatomit diatomit diatomit wlewano plon^cy katalizator do wanny wypelnionej diatomitem Natychmiastowe gaszenie plomieni ugaszono ugaszono ugaszono
Table 1.
Tests results
No of attempts Extinguishing agent Extinguishing method Fire behaviour / quenching process Result
1, 2, 3 Organometallic catalyst None Spontaneous, violent combustion of the catalyst Not extinguished, burning to the end
4, 5, 6 Carbon dioxide CO2 extinguisher GS-2X After adding CO2 the flame was quenched, when CO2 dissipated, there was a rapid, spontaneous combustion Not extinguished 3x
7, 8, 9 Powder: Carbonate „BC” Dry chemical extinguisher GP-6X The stream of powder did not quench the flames Not extinguished 3x
10, 11,12 Powder: Phosphate „ABC” Dry chemical extinguisher GP-6X The stream of powder did not quench the flames Not extinguished 3x
13, 14, 15 Powder: Chloride „D” Dry chemical extinguisher GP-6X The layer of powder did not quench the flames Not extinguished 3x
16, 17, 18 Halon 1211 Halon 1301 Halon 2402 Extinguisher GH-6 Extinguisher GH-6 Extinguisher GH-6 After administration of halon intensity of the flames increased rapidly (a cloud of brown smoke) Not extinguished Not extinguished Not extinguished
19 Sand A shovel was used to put sand onto the catalyst Flame penetrated the sand, there was no effect of quenching Not extinguished
20, 21, 22 Diatomite Diatomite Diatomite A shovel was used to put diatomite Instantaneous quenching of flames Extinguished Extinguished Extinguished
23, 24, 25 Diatomite Diatomite Diatomite The burning catalyst was poured into a tub filled with diatomite Instantaneous quenching of flames Extinguished Extinguished Extinguished
5. Omowienie wynikow badan testowych
Powszechnie stosowane srodki gasnicze i sposoby ga-szenia, w przypadku gaszenia testowych pozarow kata-lizatora metaloorganicznego nie powodowaly pozytyw-nych skutkow. Testowe pozary katalizatora metaloorganicznego nie daly si§ ugasic. Wyj.tek stanowil dwutlenek w^gla, ktory umozliwil wygaszenie plomieni, ale tylko na krotko, do momentu, gdy strumien CO2 znajdowal si§ nad powierzchni. katalizatora. Gdy CO2 utlenial si§, kataliza-tor ponownie samoczynnie zapalal si§. W ramach poszu-
kiwan sposobow gaszenia zastosowano tez, mimo wyco-fania ich z uzycia, balony gasnicze. Halony zastosowano w celach rozpoznawczych.
W czasie prob zastosowano dwufluorobromometan (halon 1211), trojfluorobromometan (halon 1301) i czte-rofluorodwubromoetan (halon 2402). Halony te rowniez nie ugasily plon^cych testow. Strumienie halonow nie tylko nie wygasily plomieni katalizatora, ale jeszcze je wzmagaly. Przyspieszaly proces spalania i przebiegaj.-ce w strefie spalania reakcje oksydoredukcyjne. Wydzie-
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
lil si? g?sty dym o brunatnoczarnym zabarwieniu, a plo-mienie nad wann. testow. wyraznie si? rozprzestrzenialy. Zadna pr6ba katalizatora nie zostala ugaszona halonami i spalala si? do konca.
W kolejnosci przyst.piono do gaszenia testowych pozarow przy pomocy proszk6w gasniczych. Zastosowano proszki w?glanowe (BC), fosforanowe (ABC) i chlorko-we (D). Zaden z ww. typ6w proszk6w gasniczych nie byl w stanie ugasic pr6bek plon.cego katalizatora. Przepro-wadzono tez pr6b? gaszenia przy pomocy piasku, ale plo-mienie przedostawaly si? na zewn.trz. Pozytywny efekt gaszenia testowych pozar6w katalizatora metaloorganicz-nego udalo si? uzyskac przy pomocy ziemi okrzemkowej.
Ziemi? okrzemkow. (diatomit) stosowano na dwa sposoby. W pierwszym przypadku plon.cy test zasypy-wano przy pomocy szufli ziemi. okrzemkow., w drugim przypadku plon.cy katalizator wlewano do pojemnika wypelnionego ziemi. okrzemkow.. Efekt gaszenia w obu przypadkach byl pozytywny. Ziemia okrzemkowa wchla-niala plon.c. ciecz, a plomienie natychmiast znikaly.
Ziemia okrzemkowa, w postaci sproszkowanej, jest sub-stancj. niepaln. o wlasciwosciach adsorpcyjnych. Wlasci-wosc t? warunkuje wi.zanie cz.steczek zwi.zk6w chemicz-nych b.dz atom6w na powierzchni ziaren sorbentu. Zgodnie z informacjami literaturowymi budulcem ziemi okrzemko-wej (diatomitu) s. skaly organogeniczne utworzone gl6w-nie z p?cherzyk6w glon6w jednokom6rkowych (okrzemek), dodatkowo wyst?puj. w nich cz.steczki innych organizm6w zmineralizowanych, a takze substancje ilaste i zwi.zki zela-za. Ziemia okrzemkowa wyst?puje w postaci proszku o r6z-nym zabarwieniu - od bialego, z6ltobialego do brunatnego.
6. Podsumowanie i wnioski
Katalizatory metaloorganiczne reaguj. z wieloma zwi.zkami chemicznymi - w tym z wod. tlenem i kwa-sami. Reakcja polega na samozapaleniu si? katalizatora i gwaltownym jego spaleniu. Nawet sladowe ilosci wody zawarte w powietrzu powoduj. jego samozapalenie. Ga-szenie pozar6w katalizatora metaloorganicznego przy za-stosowaniu tradycyjnych, znanych srodk6w gasniczych, okazalo si? w czasie badan zupelnie nieskuteczne. Je-dynie dwutlenek w?gla powodowal chwilowe ugaszenie plomieni, kt6re pojawiaj. si? ponownie natychmiast po ulotnieniu si? CO2 znad powierzchni palnej cieczy.
Na podstawie przeprowadzonych badan stwierdzono mozliwosc skutecznego i trwalego gaszenia katalizatora metaloorganicznego przy zastosowaniu ziemi okrzemko-wej - diatomitu. Pr6by gaszenia pozar6w katalizator6w metaloorganicznych przy zastosowaniu jako srodka ga-sniczego ziemi okrzemkowej - diatomitu, przeprowadzo-no w warunkach poligonowych w lepirze.
Przelozenie uzyskanych wynik6w na skal? uzytko-wo-ratownicz. powinno byc poprzedzone badaniami na wi?ksza skal?.
Literatura
1. Wilczkowski S., Dzialania inhibicyjne wybranych zwiqzkow chemicznych stosowanych w srodkach gasniczych, BiTP, Vol. 19 Issue 3, 2010.
2. Wilczkowski S., Srodki gasnicze, Szkola Aspirant6w PSP, Krak6w, 1995.
DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.7
3. Wilczkowski S., Szec6wka L., Radomiak H., Mszoro K., Sposob gaszenia plomieni falami akustycznymi, Patent kra-jowy Nr 177792.
4. Wilczkowski S., Wr6blewski D., Przenosne urzqdzenie ga-snicze do gaszenia pozarow katalizatorow metaloorganicz-nych i innych cieczypalnych, Patent krajowy P.396400.
5. Wilczkowski S., Wr6blewski D., Przewozne urzqdzenie ga-snicze do gaszenia pozarow katalizatorow metaloorganicz-nych i innych cieczy palnych, Patent krajowy P.396401.
6. Lesniak B., Wilczkowski S., Proby zastosowania fal aku-stycznych do hamowania procesow spalania, „BiT Nauka
i Technika Pozarnicza”, Vol. 30 Issue 2, 1988.
7. http://pl.wikipedia.org/wiki/katalizator, [dost?p 30.08.2013]
8. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Panstwowej Strazy Po-zarnej, Dz. U. Nr 81, 1991.
9. http://pl.wikipedia.org/wiki/zwi%C4%85zki_metaloorga-niczne, [dost?p 14.08. 2013]
10. Wilczkowski S., Poszukiwanie nowych sposobow gaszenia pozarow, „BiT Nauka i Technika Pozarnicza”, Vol. 30 Issue 2, 1988.
11. http://portalwiedzy.onet.pl/90721,,,,diatomit,haslo.html, [dost?p 02.08.2013]
12. Bortel K., Srodki pomocnicze w przetworstwie tworzyw sztucznych, Plastics Review”, 11 (2006).
13. Boryniec S., Przygocki W., Procesy spalania polimerow. Cz. I. Zagadnienia podstawowe, „Polimery”, Vol. 22 Issue 2, 1999.
14. Boryniec S., Przygocki W., Procesy spalania polimerow. Cz. II. Zjawisko zaplonu w polimerach, „Polimery”, Vol. 44 Issue 6, 1999.
15. Boryniec S., Przygocki W., Procesy spalania polimerow. Cz. III. Opoznianie spalania materialow polimerowych, „Polimery”, Vol. 44 Issue 10, 1999.
16. Gruin I., Ryszkowska J., Materialy polimerowe, Oficyna Wydaw. Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 1996.
17. Jurkowski B., Rydarowski H., Materialy polimerowe o ob-nizonej palnosci, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Tech-nologii Eksploatacji - Panstwowego Instytutu Badawczego w Radomiu, 2012.
18. Kicko-Walczak E., Nowe bezhalogenowe antypiryny - unie-palnianie nienasyconych zywic poliestrowych z zastosowa-nie zwiqzkow boru, „Polimery” Vol. 53 Issue 2, 2008.
19. Milk T., Kataliza i katalizatory, WSiP, Warszawa, 1975.
20. Morgan A. B., Wilkie C. A., Flame retardantpolimer nanocomposites, 2007.
21. W?gierski T., Wilczkowski S., Radomiak H., Wygaszanie procesu spalania przy pomocy fal akustycznych, BiTP, Vol. З0 Issue 2, 201З.
22. Wilczkowski S., Poszukiwanie nowych sposobow gaszenia pozarow, „BiT Nauka i Technika Pozarnicza”, Vol. 30 Issue
2, 1988.
23. Wilczkowski S., Prqdownica pozarnicza o eliptycznym wplywie srodka gasniczego, BiTP, Vol. 20 Issue 4, 2010.
24. Wilczkowski S., Szec6wka L., Radomiak H., Mszoro K., Urzqdzenie do gaszenia falami akustycznymi, Patent krajo-wy Nr 177478.
25. Wilczkowski S., Wr6blewski D., Trzaskowski W., Stanowi-sko zabezpieczajqco-gasnicze do wytwarzania lub przecho-wywania katalizatorow metaloorganicznych, Patent krajo-wy P.396397.
dr inz. Stefan Wilczkowski - ukonczyl studia na Wydzia-le Chemii Spozywczej Politechniki L6dzkiej (1953 r.), a nast?pnie na Wydziale Matematyczno-Fizyczno-Che-micznym Uniwersytetu L6dzkiego (1958 r.), ukonczyl r6wniez studia podyplomowe „Spalanie” na Politechnice Warszawskiej. Tytul doktora nauk technicznych uzyskal w 1977 r. w Wyzszej Inzynieryjnej Technicznej Szko-le Pozarniczej w Moskwie. Obecnie pracuje w CNBOP--PIB. Specjalnosc: chemia pozarowa.
