CC BY
56
ml. kpt. dr Tomasz W^SIERSKI1 dr inz. Stefan WILCZKOWSKI2 dr hab. inz. Henryk RADOMIAK3
WYGASZANIE PROCESU SPALANIA PRZY POMOCY FAL AKUSTYCZNYCH
Extinguishing fires with the aid of acoustic waves
Streszczenie
Przerwa w procesie produkcyjnym wi^ze siç zawsze ze stratami finansowymi przedsiçbiorstwa. Tak wiçc niezwykle waznym elementem w przypadku zaistnienia pozaru jest jego wykrycie i ugaszenie w jak najwczesmejszej fazie oraz wykorzystanie technologii gasniczych oddzialuj^cych w sposob niedestruktywny na obiekty chronione. Idealnym rozwi^zaniem wydaje siç zatem wykorzystanie fal akustycznych w procesie gaszenia pozarow. W artykule przedstawiono badania dotycz^ce gasniczych wlasciwosci fal akustycznych wraz z sugesti^. wykorzystania tego zjawiska jako elementu stalych urz^dzen gasniczych.
Summary
A break in the production process is always linked to financial losses for companies. Therefore, it is extremely important to detect and put out a fire at its earliest stage as well as harness extinguishing equipment in a non-destructive way to protected premises. The ideal solution may be found in the use of acoustic waves. This article describes research associated with the characteristics of acoustic waves, accompanied by a suggestion to utilise this phenomenon as one element of established fire fighting installations.
Slowa kluczowe: wygaszanie akustyczne plomieni, efekt gasniczy, hamowanie spalania;
Keywords: acoustic waves fire suppression, extinguishing effect, fire retardation;
Wprowadzenie
Niezwykle istotnym parametrem bezpieczen-stwa okreslaj^cym zagrozenie zycia oraz wysokosc strat jest szybkie wykrycie oraz ugaszenie powsta-lego pozaru. Ze wzglçdu na znaczn^. ilosc przecho-wywanych materialow niebezpiecznych tyczy siç to przede wszystkim duzych zakladow przemyslo-wych, gdzie niekontrolowany przebieg zdarzenia [1-10] moze w krotkim okresie czasu spowodowac eskalacjç zdarzenia do wielkosci wymagaj^cej dzia-lan na poziomie strategicznym [11-12].
Maksymalne zmniejszenie strat wynikaj^ce z prowadzenia dzialan gasniczych, zarowno na po-ziomie rot ratowniczych, jak i na poziomie stalych urz^dzen gasniczych wymaga rowniez zastosowa-nia nowoczesnych i „czystych” technologii [13-18]
1 Szkola Glowna Sluzby Pozarniczej, ul. Slowackie-go 52/54, 01-629 Warszawa, Polska; wesierskitomasz@ poczta.onet.pl; wklad merytoryczny - 33%;
2 Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozaro-wej - Panstwowy Instytut Badawczy, ul. Nadwislanska 213, 05-420 Jozefow k. Otwocka, Polska wklad merytoryczny - 33%;
3 Politechnika Czçstochowska, ul. J.H. D^browskiego 69, 42-201 Czçstochowa, Polska; wklad merytoryczny - 33%;
umozliwiaj^cych powrot zakladu oraz srodowiska [19] po awarii do pelni funkcjonowania w maksy-malnie krotkim czasie. St^d tez szczegôln^. uwagç zwrocono na takie technologie jak efektywne uzycie mgly wodnej [18], srodkow zwilzaj^cych [16] [17] czy tez fal akustycznych [20-25] bçd^cych przed-miotem publikacji.
Badania nad procesami spalania wykazuj^, iz w pewnych warunkach moze ono miec przebieg nie-ci^gly. Niestabilne spalanie zaobserwowano w wie-lu urz^dzeniach, takich jak palniki przemyslowe, do-palacze silnikow odrzutowych, silniki strumienio-we oraz rakietowe, charakteryzuj^cych siç duzymi oscylacjami parametrow przeplywu [26-28].
Law i Axelbaum [26] zweryfikowali ekspery-mentalnie zalozenia teoretyczne, iz rozci^ganie plo-mienia wynikaj^ce glownie z dzialania wirow tur-bulentnych wplywa istotnie na jego aerodynamicz-ne znieksztalcenie, prowadz^c do jego wygaszania.
Wraz z fal^. akustyczn^ o czçstotliwosci f i mocy akustycznej N zostaje wyslana ze zrodla drgan okreslona wartosc energii. Tym samym istnieje moz-liwosc wykonania pracy poprzez zrodlo dzwiçku w okreslonym punkcie osrodka albo tez zmiany energii mechanicznej fali akustycznej w inny ro-dzaj energii. Jednoczesnie wskutek zmiany cisnienia
akustycznego nast^puje zerwanie ciyglosci strugi, co jest przyczyny podzialu plomienia na porcje po osiy-gni^ciu cz^stotliwosci krytycznej fkr (ryc. 1). Waru-nek brzegowy wygaszania plomienia nast^puje wte-dy, gdy temperatura porcji „2” staje si^ mniejsza od temperatury zaplonu porcji „1” (ryc. 1 c).
b)r = fkr
N = N„ = const
(ploitiieri)
spaliny+mieszanka
palna
niieszanka palna (urywanie plomienia)
Ryc. 1. Mechanizm zerwania ciyglosci strugi plomienia na skutek dzialania fali akustycznej. f- cz^stotliwosc fali, fk - cz^stotliwosc krytyczna,
N - moc akustyczna, Ng - graniczna moc akustyczna Fig. 1. Mechanism of flame continuity brake. f - wave frequency, fkr - critical wave frequency, N - acoustic power, Ng - terminal acoustic power
1. Stanowisko pomiarowe
W ramach badan wplywu parametrow fali akustycznej na efektywnosc wygaszania plomienia me-
tanowego skonstruowano stanowisko badawcze przedstawione na ryc. 2.
Ryc. 2. Schemat stanowiska do badania parametrow generowanej fali akustycznej. 1 - tunel aerodynamiczny, 2 - glosnik, 3 - wzmacniacz, 4 - generator cz^stotliwosci, 5 - mikrosonda pomiarowa,
6 - wzmacniacz sygnalu sondy, 7 - komputerowy system pomiarowy Fig. 2. Scheme of set to investigation of parameters generated acoustic wave. 1 - aerodynamic tunnel,
2 -speaker, 3 - amplifier, 4 - frequency generator,
5 - probe, 6 - amplifier of probe signal,
7 - computerized measuring system
Skladalo si^ ono z tunelu aerodynamicznego, glosnika, wzmacniacza, generatora cz^stotliwosci, mikrosondy pomiarowej, wzmacniacza sygnalu sondy oraz systemu zbierania danych.
Tunel akustyczny o srednicy 0,07 m i dlugo-sci 0,65 m zaopatrzono w glosnik dynamiczny GDN/6/30 zasilany wzmacniaczem MDD2108M z generatora cz^stotliwosci PO-21. Uklad pozwo-lil na generowanie fali akustycznej o cz^stotliwosci 20 < f < 5000 Hz przy mocy podawanej na glosnik P < 30 W. Cisnienie mierzono mikrosondy Kullite zaopatrzony w standardowy wzmacniacz sygnalu.
2. Wyniki i dyskusja
W badanym zakresie pomiarowym najwi^k-szy amplitude zmian cisnienia osiygni^to przy cz^-stotliwosci f = 40 Hz, najmniejszy natomiast przy f = 900 Hz. Na podstawie przeprowadzonych po-miarow wartosci cisnien, zarowno przy tunelu otwartym, jak i przysloni^tym diafragmami okreslo-no geometric drgajycej wiyzki falowej poza wylo-tem tunelu (ryc. 3).
Stosunkowo duzy kyt rozwarcia wiyzki jest przyczyny wysokiego spadku cisnienia w miar^ od-dalania si^ od plaszczyzny wylotu (ryc. 4).
Tak wi^c przy projektowaniu urzydzen majycych na celu gaszenie akustyczne pozaru warto wziyc ten parametr pod uwagc, kierujyc oraz modelujyc geometric wiyzki tak, by mogla jak najbardziej precy-zyjnie trafic w przypuszczalne zrodlo pozaru. Tech-nologia zatem moze byc przeznaczona do likwida-cji zarzewi pozarow w poczytkowym ich stadium lub tez konieczne b^dzie wykorzystanie glosnikow
o znacznie wi^kszej mocy. Wynika to rowniez z fak-tu, iz cisnienie akustyczne wzrasta liniowo wraz z mocy podawany na glosnik jedynie w pewnym
ograniczonym zakresie, co doskonale prezentuje charakterystyka przedstawiona na ryc. 5.
Ryc. 3. Geometria wylotu pasma - rura rezonansowa - kyt rozwarcia 75o/112o Fig. 3. Band geometry outlet, resonance tube - angle of aperture 75o/112o
I, cm
Ryc. 4. Zaleznosc cisnienia akustycznego w osi pasma od odleglosci od plaszczyzny wylotu.
Tunel otwarty f = 70 mm Fig. 4. Acoustic pressure pa as a function of exit plane distance l. Opened tunnel f = 70 mm
Modelowanie wiyzki majyce na celu zwi^ksze-nie punktowego cisnienia akustycznego mozna do-konac poprzez uzycie diafragmy. Zaleznosc cisnie-nia od srednicy diafragmy przedstawiono na ryc. 6. Wyraznie mozna zauwazyc, iz spadek srednicy wy-lotu 70 mm do 20 mm dla zadanej odleglosci po-miaru (0,07 m) spowodowal okolo 40-krotny wzrost cisnienia akustycznego.
75
50
<0
fl.
CL
25
0
Ryc. 5. Zaleznosc cisnienia akustycznego od mocy podawanej na glosnik. Glosnik dynamiczny GDN/6/30 Fig. 5. Acoustic pressure as a function of power given to the speaker. Dynamic speaker GDN/6/30
200
<5
ou
"ra
Cl
100
0
Ryc. 6. Zaleznosc cisnienia akustycznego od srednicy diafragmy mierzone w odleglosci 70 mm od plaszczyzny wylotu tunelu (f = 40 Hz, Pg = 5,2 W)
Fig. 6. Acoustic pressure as a function of diaphragm diameter measured in the distance 70 mm from tunnel plane
Tak jak wspomniano wczesniej, efekt gasni-czy jest zalezny od cz^stotliwosci fali (tabela 1). W przypadku najmniej (900 Hz) i najbardziej (40 Hz) efektywnej gasniczo cz^stotliwosci roznica mocy podawanej na glosnik rozni si^ az 17-krotnie przy 3,5-krotnej roznicy cisnien akustycznych.
W ramach badan przeprowadzono rowniez testy gasnicze, ktore sprawdzaly wplyw mocy podanej na glosnik koniecznej do ugaszenia pozaru w funkcji odleglosci plomienia od zrodla wygaszania (ryc. 7). Badania wykonano dla plomienia metanowego od-powiednio dla wysokosci 4 oraz 20 cm. Okreslono, iz przeci^tnie do ugaszenia plomienia na kazdy cen-tymetr wzrostu odleglosci od zrodla wygaszania po-trzebne jest odpowiednio dodatkowo 1,16 W oraz
2,2 W mocy (dla wysokosci plomienia h = 4 oraz 20 cm).
Tabela 1.
Zaleznosc pomi^dzy parametrami fali wygaszaj^cej plomien: cz^stotliwosc f, moc podawana na glosnik P, cisnienie fali akustycznej pa, nat^zenie fali akustycznej I. Wysokosc plomienia h = 2 cm, odleglosc plomienia od plaszczyzny wylotu l = 2 cm, tunel calkowicie otwarty
Table 1.
Dependence between parameters of extinguishing wave: frequency f, power given to the speaker P, acoustic wave pressure pa, acoustic wave intensity I . Flame height h = 2 cm, distance between flame and exit plane l = 2
cm, tunnel completely open
Czçstotli-wosc f, Hz Moc podawana na glosnik P, W Cisnienie fali akustycznej pa, Pa Natçzenie fali akustycznej I, W . m-2
40 1,3 21,2 1,08
230 6,0 46,2 1,52
465 15,0 68,0 3,75
900 22,0 73,5 5,56
Ryc. 7. Zaleznosc mocy podawanej na glosnik wygaszajycej plomien od odleglosci od zrodla wygaszania. Insert: zaleznosc cisnienia akustycznego wygaszajycego plomien od odleglosci od zrodla wygaszania. Wysokosc plomienia 1) h = 4 cm 2) h = 20 cm.
Cz^stotliwosc badawcza f = 40 Hz.
Fig. 7. Power given to the speaker necessary do extinguish flame as a function of the distance from extinction source. Insert: acoustic pressure necessary do extinguish flame as a function of the distance from extinction source. Flame height 1) h = 4 cm 2) h = 20 cm.
Investigation frequency f = 40 Hz.
W przedmiocie zainteresowania znalazlo si^ takze okreslenie zaleznosci pomi^dzy mocy cieplny plomienia Pp a mocy podawany na glosnik P . Moc cieplny plomienia Pp szacowano, wykorzystujyc zaleznosc Simona i Wagnera29) podany ponizej:
Pp = * Wd ,kJ/m3s
pi
gdzie:
Q - nat^zenie przeplywu paliwa, m3/s Wd - wartosc opalowa paliwa, kJ/m3 (spalano gaz ziemny o wartosci opalowej 35 103 kJ/m3)
Vpl - obj^tosc plomienia, m3 (przyblizona wzorem na obj^tosc stozka)
Eksperyment wykonano przy najbardziej efek-tywnej cz^stotliwosci wygaszajycej - 40 Hz. Na podstawie badan z diafragmami jako srednic^ ba-dawczy wybrano wylot konfuzora o wielkosci 2 cm (patrz ryc. 6). Otrzymane wartosci przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2.
Zaleznosc mocy cieplnej plomienia Pp od mocy podawanej na glosnik Pg celem ugaszenia plomienia. f = 40 Hz, d. = 3 mm,
r 7 dyszy 7
W, = 35103 kJ/m3 d
Table 2.
Power given to the speaker Pg necessary to extinguish a flame of power P . f = 40 Hz, d = 3 mm, W = 35103 kj/m3
7 dyszy 7 d
Moc cieplna plomienia P , Wm-3 p Moc podawana na glosnik P , W g’ k = P/P ■ 10-6 g3p m3
1320000 5,3 4,00
2640000 8,6 3,25
3960000 13,8 3,48
5280000 17,7 3,35
6080000 29,0 4,77
Mozna zauwazyc, iz stosunek mocy gaszycej do mocy plomienia wykazuje stosunkowo niewielkie wahania i wynosi przeciçtnie ksr = 3,77.10"6 m3.
3. Wnioski
Badania wyraznie potwierdzily efekt gasniczy fal dzwiçkowych. Jak wykazano, ewentualne wy-korzystanie technologii wymaga doboru odpowied-niej czçstotliwosci gaszenia, jak rowniez skupienia wiyzki na mozliwie najmniejszym obszarze. Zatem konieczne jest sprzçzenie rozwiyzania z systemem detekcji plomieni tak, aby moc punktowo uderzyc w zrodlo pozaru. Przy tworzeniu systemu warto tez pamiçtac o jego wielopunktowym rozmieszczeniu. Wynika to zarowno z odwrotnie proporcjonalnego spadku cisnienia akustycznego w funkcji odleglosci od zrodla, charakterystyki zaleznosci cisnienie akustyczne/moc glosnika, jak i ograniczen zwiyzanych z przeszkodami w swobodnym rozchodzeniu siç fali akustycznej.
Zatem technologia gaszenia plomieni falami akustycznymi moglaby stac siç elementem wspoma-gajycym bezpieczenstwo magazynow, hal przemy-slowych, zbiornikow cieczy palnych dzialajycym na zasadzie stalych urzydzen gasniczych. Regulowa-ne wysokosciowo rozwiyzanie spelniajyce dyrekty-
wç ATEX mogloby siç przyszlosciowo sprawdzic, zwlaszcza w ostatnim przypadku ze wzglçdu na mozliwosc umieszczania glosnikow wielopunktowo i stosunkowo blisko powierzchni dachu plywajyce-go, jak rowniez dziçki brakowi przeszkod na drodze rozchodzenia siç fali w zbiornikach.
Na obecnym etapie znajomosci technologii dys-kusyjna jest natomiast mozliwosc wykorzystania rozwiyzania w dzialaniach ratowniczo-gasniczych podstawowych jednostek ochrony przeciwpozaro-wej. Aby tak siç stalo, wymagana bylaby miniatu-ryzacja urzydzen z jednoczesnym wbudowaniem w nie glosnikow duzej mocy. Konieczne byloby rowniez wykonanie ich w technologii odpornej na warunki prowadzenia dzialan. Dyskusyjny jest row-niez wplyw tego typu urzydzen na zdrowie ratow-nikow i poszkodowanych przy bezposrednim znale-zieniu siç w strumieniu wiyzki. Takie sytuacje mia-lyby miejsce bardzo czçsto podczas prowadzenia dzialan przez roty ratownicze.
Aby dac sobie odpowiedz na wszelkie mozli-we sugestie wykorzystania technologii konieczne jest jednak przeprowadzenie badan na urzydzeniach
o znacznie wiçkszej mocy. Pozwoli nam to okreslic granice zasiçgu dzialania technologii, jej graniczne zdolnosci gasnicze oraz bezpieczenstwo uzytkowa-nia przez ludzi.
Literatura
1. Lesiak P., Porowski R., Ocena skutkow awa-rii przemyslowej w instalacjach procesowych, w tym efektu domino - cz^sc 1, „Bezpieczenstwo
i Technika Pozarnicza”, 2012, 27, 13.
2. Salamonowicz Z., Jarosz W., Odlamkowanie podczas wybuchu zbiornikow z LPG, „Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza”, 2012, 27, 53.
3. Abbasi T., Abbasi S. A., The boiling liquid expanding vapour explosion (BLEVE): Mechanism, consequence assessment, management, ‘Journal of Hazardous Materials’, 2007, 141, 489.
4. Park K., Mannan M. S., Jo Y. D., Kim J. Y., Keren N., Wang Y., Incident Analysis of Bucheon LPG Filling Station - Pool Fire and BLEVE, ‘Journal of Hazardous Materials’, 2006, 137, 62.
5. Gubinelli G., Cozzani V., Assessment of missile hazards: identification of reference fragmentation patterns, ‘Journal of Hazardous Materials’, 2009,163, 1008.
6. Gubinelli G., Cozzani V., Assessment of missile hazards: Evaluation of the fragment number and drag factors, ‘Journal of Hazardous Materials’, 2009, 161, 439.
7. Bubbico R., Marchini M., Assessment of an explosive LPG release accident. A case study, ‘Journal of Hazardous Materials’, 2008, 155, 558.
8. Cozzani V., Tugnoli A., Salzano E., Prevention of domino effect: from active and passive strategies to inherently safe design, ‘Journal of Hazardous Materials’, 2007, 139, 209.
9. Michalik J. S., Gajek A., Slomka L., Zagrozenia stwarzane przez substancje niebezpieczne w razie powaznych awarii w zakiadach niesevesow-skich. Przesianki do post^powania kwalifikacyj-nego w odniesieniu do tych zakladöw, „Przemysl Chemiczny”, 2011, 90, 1966.
10. W^sierski T., Porowski R., Metodyka obliczen srednicy oraz czasu BLEVE-fireball, „Przemysl Chemiczny”, 2011, 90, 2112.
11. Peterson W., Nowa wersja krajowej strategii skutecznego reagowania kryzysowego w przypadku wystqpienia kataklizmu: Wnioski z prze-biegu huraganu Katrina, „Bezpieczenstwo
i Technika Pozarnicza”, 2011, 21, 9.
12. Peterson W., Nowa wersja krajowej strategii skutecznego reagowania kryzysowego w przypadku wystqpienia kataklizmu: Wnioski z prze-biegu huraganu Karina. Cz. II, „Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza”, 2011, 22, 9.
13. Wn^k W., Kubica P., Basiak M., Standardy pro-jektowania urzqdzen gasniczych tryskaczowych - poröwnanie giöwnych parametröw, „Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza”, 2012, 27, 83.
14. Rakowska J., Slosorz Z., Korozja instalacji ga-sniczych i armatury pozarniczej, „Bezpieczen-stwo i Technika Pozarnicza”, 2011, 24, 113.
15. Radwan K., Rakowska J., Analiza skuteczno-sci zastosowania wodnych roztworöw mieszanin koncentratöw pianotwörczych do gaszenia po-zaröw cieczy palnych, „Przemysl Chemiczny”, 2011, 90, 2118.
16. Twardochleb B., Jaszkiewicz A., Szwach I., Pro-chaska K., Aktywnosc powierzchniowa, pia-notwörczosc oraz biodegradowalnosc surfak-tantöw stosowanych w pianotwörczych srodkach gasniczych, „Przemysl Chemiczny”, 2011, 90, 1802.
17. Twardochleb B., Jaszkiewicz A., Semeniuk I., Radwan K., Rakowska J., Wptyw anionowych zwiqzköw powierzchniowo czynnych na wiasci-wosci preparatöw przeznaczonych do usuwania ropopochodnych, „Przemysl Chemiczny”, 2012, 91, 1918.
18. W^sierski T., Kielin J., Gontarz A., Samochody z turbinowym systemem gasniczym, „Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza”, 2010, 20, 139.
19. Radwan K., Slosorz Z., Rakowska J., Efekty sro-dowiskowe usuwania zanieczyszczen ropopo-chodnych, „Bezpieczenstwo i Technika Pozarni-cza”, 2012, 27, 107.
20. Plaks D., Nelson E., Hyatt N., Espinosa J., Coley Z., Tran C., Mayo B., „Journal of the Acoustical Society of America”, 2005, 118, 1945.
21. Poisot T., Yip B., Veynante P., Trouve A., Sa-maniego J. M., Candel S., Zero-g acoustic fire suppression system, „Journal de Phisique III”, 1992, 2, 1331.
22. http://www.extremetech.com/extreme/132859-darpa-creates-sound-based-fire-extinguisher
23. Lesniak B., Wilczkowski S., „BiT KG SP Nauka
i Technika Pozarnicza”, 1988, 2, 40.
24. Wilczkowski S., Szecowka L., Radomiak H., Mszoro K., Urzqdzenie do gaszeniaplomieni fa-lami akustycznymi, Patent krajowy Nr. 177478.
25. Wilczkowski S., Szecowka L., Radomiak H., Moszoro K., Sposöb gaszenia plomieni falami akustycznymi, Patent krajowy Nr 177792.
26. Im H. G., Law C.K., Axelbaum R. L., Opening of the Burke-Schumann Flame Tip and the Effects of Curvature on Diffusion Flame Extinction, „Proceedings of the Combustion Institute”, 1990, 23, 551.
27. Chellah H. K., Law C. K., Ueda T., Smooke M.D., Williams F. A., An experimental and theoretical investigation of the dilution, pressure andflow-field effects on the extinction condition of methane-air-nitrogen diffusion flames, „Pro-ceedings of the Combustion Institute”, 1990, 23, 503.
28. Becker H., Monknouse P. B., Wolfrum J., Kant R.S., Bray N.C., Maly R., Pfister W., Stahl G., Warnatz J., Investigation of extinction in unsteady flames in turbulent combustion by 2D-LIF of OH radials and flamelet analysis, „Proceedings of the Combustion Institute”, 1990, 23, 817.
29. Simon D. M., Wagner P., Characteristics of Turbulent Combustion by Flame Space and Space Heating, „Journal of Industrial and Engineering Chemistry”, 1956, 1, 129.
ml. kpt. dr Tomasz W^sierski - adiunkt w Zakla-dzie Ratownictwa Chemicznego i Ekologicznego Szkoly Glownej Sluzby Pozarniczej. W sluzbie od 2008 roku. W zakresie jego zainteresowan lezy po-prawa bezpieczenstwa dzialan ratowniczych przy niekontrolowanych uwolnieniach substancji niebez-piecznych.
dr hab. inz. Henryk Radomiak, kierownik Katedry Piecow Przemyslowych i Ochrony Srodowiska Po-litechniki Cz^stochowskiej. Zajmuje si^ szeroko po-j^tym spalaniem paliw i odpadow oraz diagnostyky urzydzen grzewczych.
dr. inz. Stefan Wilczkowski, studia ukonczyl na Wydziale Chemii Spozywczej Politechniki Lodz-kiej (1953), a nast^pnie na Wydziale Matematycz-no-Fizyczno-Chemicznym Uniwersytetu Lodzkie-go (1958). Ukonczyl rowniez studia podyplomo-we „Spalanie” na Politechnice Warszawskiej. Tytul doktora nauk technicznych uzyskal w 1977 w Wyz-szej Inzynieryjnej Technicznej Szkole Pozarniczej w Moskwie. Obecnie pracuje w CNBOP-PIB. Spe-cjalnosc - chemia pozarowa.
