24Academic Research in Educational Sciences_Volume 4 | Issue 4 | 2023
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
ELEKTROTEXNIKA FANLARIDAN AMALIY MASHG'ULOTLARNI TASHKIL ETISHDA RAQAMLI VA KOMPYUTER TEXNOLOGIYALARNI
QO'LLASH
D. X. Xalmanov
Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti xalmanov1983@mail .ru
ANNOTATSIYA
Maqolada Oliy ta'lim muassasalarida "Elektrotexnika" fanlaridan amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishda kompyuter texnologiyalarining raqamli innovatsion interaktiv dasturlari sarasiga kiruvchi "Multisim 12" sxematexnik dasturini qo'llashning samaradorligi bayon etilgan.
Kalit so'zlar: Elektrotexnika fanlari, kompyuter texnologiyalari, innovatsion interaktiv dasturlar, multisim dasturi, sxematexnik, ta'lim sifati, o'qitishni takomillashtirish, samaradorlikni oshirish.
ABSTRACT
The article describes the effectiveness of the use of the "Multisim 12" schematic engineering program, which is part of the digital innovative interactive programs of computer technologies, in the organization of practical training in "Electrical engineering" subjects in higher educational institutions.
Keywords: Electrical engineering sciences, computer technologies, innovative interactive programs, multisim program, schematic engineering, quality of education, improvement of teaching, improvement of efficiency.
KIRISH
O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'limini 2030 yilgacha rivojlantirish konseptsiyasiga ko'ra:
> mavjud darslik va o'quv-uslubiy adabiyotlarni elektron ko'rinishga o'tkazish; ta'lim berish jarayonida elektrotexnika fanini o'qitishni takomillashtirish;
> axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanishining zamonaviy tendentsiyalarini hisobga olgan holda ta'lim jarayonida kompyuterlashtirish darajasini ko'tarish;
> ta'limda multimedia mahsulotlarini ishlab chiqish va ularni qo'llash jarayonini tizimli tashkil etish choralarini ko'rish masalalariga alohida e'tibor qaratilgan [1].
April, 2023
417
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
Bugungi kunda raqamli texnika va texnologiyalarning shiddat bilan rivojlanib borayotganligini, sanoat va ishlab chiqarish, xizmat ko'rsatish va servis sohalarini keng ko'lamda qamrab olganligini inobatga olgan holda Oliy ta'lim tizimida ta'limni yanada sifatli tashkil etish dolzarb masalalardan biri sanaladi.
Bu borada Respublikada mavjud barcha sohalarni malakali va raqobatbardosh erkin va mustaqil fikrlash qobiliyatiga ega bo'lgan kadrlar bilan ta'minlash Oliy ta'lim muassasalariga ma'suliyatli vazifalar yuklaydi.
Ushbu vazifalarni bajarishda Oliy ta'lim muassasalarida faoliyat olib borayotgan professor-o'qituvchilardan texnika fanlarini, jumladan elektrotexnika fanlarini o'qitishni yanada takomillashtirish talab etiladi. Buning uchun har bir professor-o'qituvchi muntazam ravishda o'z kompetentligini oshirib borishlari lozim bo'ladi [2].
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Elektrotexnika fanlarini o'qitishni takomillashtirishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalardan foydalanish samarali usullardan biri hisob-lanadi. I.G.Tursunov, U.A.Eshniyozovlarning "Elektrotexnika fanini o'qitishda innovatsion texnologiyalarni qo'llash" nomli maqolasida elektrotexnika fanidan mashg'ulotlarni, "Multisim" dasturi asosida o'tkazilganda, talabalar tomonida fanni o'zlashtirish natijalarini aniqlash maqsadida o'tkazilgan pedagogik tajriba-sinov ishlarining natijalari bayon qilingan [3].
Sh.E.Begmatov, D.X.Xalmanovlarning "Организация занятий по электротехнике на основе современных компьютерных технологий" maqolasida zamonaviy "Multisim 12" dasturining imkoniyatlari va ushbu dasturdan foydalanib, elektrotexnika fanlaridan laboratoriya mashg'ulotlarini samarali tashkil etish keltirilgan [4].
U.A.Eshniyozovning "Elektrotexnika fanini o'qitish jarayonida talabalarning kasbiy kompetentlik ko'nikmalarini rivojlantirish" nomli maqolasida Elektro-texnika fanidan talabalarning mustaqil fikrlash va kompetentlik qobilyatlarini shakllantirish uchun zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yordamida multisim dasturi orqali elektrotexnika fanini o'qitishda samarali natijalari yuzasidan fikr va mulohazalar yuritilgan [5].
Elektrotexnika fanlarini o'qitishni takomillashtirish uchun, amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishda raqamli va kompyuter texnologiyalarini qo'llash samarali natijaga erishish imkonini beradi. Buning uchun
quyidagi texnik va didaktik vositalar zarur bo'ladi:
April, 2023
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 j Cite-Factor: 0,89 j SIS: 1,9 j ASI: 1,3 j SJIF: 5,771 j UIF: 6,1
Texnik vositalar- kompyuter xonasi, internet tarmoqlariga ulangan va sxematexnik "Multisim 12" dasturi o'matilgan kompyuterlar;
Didaktik vositalar-amaliy va tajriba topshiriqlarini "Multisim 12" dasturidan foydalangan holda bajarish uchun o'quv-uslubiy qo'llanma, uslubiy ko^satmalar
Bulaban tashqari, Elektrotexnika fanlaridan mashg'ulotlami tashkil etayotgan professor-o'qituvchi kompetentli bo'lmog'i, ya'ni, nafaqat fanni nazariy va amaliy jihatdan chuqur bilishi, kompyuter qurilmalari va internet tatmog'idan foydalanishga oid bilim, ko'nikma va tajribaga ega bo'lishi balki ulami mahoгat ila qo'llay olishi lozim [6].
MUHOKAMA
Elektrotexnika fanlaridan takomillashtirilgan amaliy mashg'ulotlami tashkil etish na'munasi.
Amaliy mashg'ulot mavzusi: Murakkab elektr zanjirlarini hisoblash.
Amaliy mashg'ulot maqsadi: Murakkab elektr zanjirlarini kontur toklari usulida hisoblash va hisoblash natijalarini "Multisim-12" sxematexnik dasturi yordamida tekshirishni o'гganish.
Maqsadga erishish uchun qo 'yilgan vazifalar:
- pedagogik tajriba-sinov ishlariga jalb qilingan guruh talabalarini ikki kichik (a va b) guruhga ajratish;
- berilgan murakkab elektr zanjiri sxemasi a guruhga analitik usulda hisoblashni va b gumhga "Multisim-12" sxematexnik dasturida modelini yig'ish vazifasini topshirish (Ыг kichik gurnhda necha nafaг talaba bo'lsa shuncha sxema tanlanadi va bir sxema ikkala guruhdan bittadan talabaga beriladi);
- a va b gumhlariga beгilgan vazifani kichik gur^h^ oгasida o'zaгo almashtirish (mashg'ulot so'ngiga qadaг guгuЫaг olgan natija e'lon qilinmaydi);
- mashg'ulot yakunida talabala! bilimini holisona baholash.
Dastlab o'qituvchi tomonidan "Multisim-12" dasturiga oid asosiy ma'lumot-lar beriladi (1-rasm). "Multisim-12" dastuгida foydalaniladigan asosiy ^lavish^ bilan talabalami tanishtiгib o'tiladi (1-jadval) [3].
April, 2023
ISSN: 2181-1385 ISI: G,967 I Cite-Factor: G,89 I SIS: 1,9 I ASI: 1,3 I SJIF: 5,771 I UIF: 6,1
1-rasm. Multisim dasturining ishchi oynasi
1-jadval.
Ctrl+N Yangi fayl yaratish Ctrl + J Qismni qo'yish
Ctrl + O Faylni ochish Ctrl + Q Simni qo'shish
Ctrl + S Kundalik faylni saqlash Ctrl + I Konnektorni qo'yish
Ctrl + P Grafiklarni yozish/kundalik fayl Ctrl + B Kichik sxemani qo'yish
Ctrl + Z Harakatlarni yo'qotish Ctrl + T Tekstni qo'yish
Ctrl + X Qirqib tashlash F5 Sxemani ishga tushirish
Ctrl + C Nusxa ko'chirish F6 Pauza
Ctrl + V Joyiga qo'yish Alt + Y Vertikal bo'ylab oynada aks etish
Ctrl + D Circuit Description Box ochadi Alt + X Gorizantal bo'ylab oynada aks etish
Ctrl + F Qidirish Ctrl + R 9G gradus o'nga burilish
Delete Ajratilgan guruhni yo'qotish Ctrl + Shift + R 9G gradus chapga burilish
Ctrl + W Qurilmani tanlash Kursor klavishlari Ajratilgan qurilmalarni chapga, o'nga, yuqoriga, pastga ko'chiradi
Pedagogik tajriba-sinov ishlariga jalb qilingan guruhning a kichik guruhi talabalariga "Murakkab elektr zanjirlarini hisoblash" uslubiy ko'rsatmadan variant bo'yicha biror sxemani tanlab olish va uni "Kontur toklari" usulida hisoblash topshirig'i (2-rasm), b kichik guruhi talabalariga esa, shu sxemani "Multisim-12" dasturida modelini yig'ish topshirig'i beriladi (3-rasm).
April, 2023
42G
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
R i
(D
E
1
Iii 20
L
I. R5
22
I
E
J
2-rasm. Murakkab elektr zanjiri sxemasi
"Kontur toklari" usulida berilgan murakkab elektr zanjiri sxemasini yechish namunasi.
Berilgan murakkab elektr zanjiri sxemasining har bir mustaqil konturida uchtadan tarmoq toki oqib o'tmoqda, bu tarmoq toklarining o'rnida har bir mustaqil konturida bittadan kontur toki (I11t I22, i33) oqib o'tmoqda deb faraz qilamiz1 (2-rasm) [7].
2-rasmdagi elektr zanjirini hisoblash uchun tenglamalar sistemasi quyidagicha ko'rinishga ega bo 'ladi:
hi^n + ^22^12 + ^33^13 — E11 I11R2I + ^22^22 + ^33^23 — ^22 in ^31 + ^22^32 + ^33^33 — E33 bunda, I - kontur tarmog'laridagi qarshiliklar yig'indisi
R1± = R± + R6 + R4 = 9 + 7 + 8 = 24 Ü
II kontur tarmoqlaridagi qarshiliklar yig'indisi
R22 = Ri + Re + R4 = 2 + 7 + 10 = 29 Ü
III kontur tarmoqlaridagi qarshiliklar yig'indisi
R33 = R± + R6 + R4 = 12 + 4 + 8 = 24 Ü
I va II konturlarga tegishli (umumiy) bo'lgan tarmoq (bu yerda kontur yo'nalishi va tok yo'nalishiga qaraymiz)
R12 — R21 — ~RÓ — — 7 &
1 Aslida kontur toki degan kattalik mavjud emas, hisoblashlarni soddalashtirish uchungina ushbu tushuncha qabul qilinadi.
April, 2023
3
i
5
3
4
421
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
I va III konturlarga tegishli (umumiy) bo'lgan tarmoq
^13 — ^31 — — ü
II va III konturlarga tegishli (umumiy) bo'lgan tarmoq
^23 = ^32 = = -12 ü
I, II, III konturlardagi EYuK manbalari
£l1 =£1 = 4 0 v £22 = -£2 = 120 v
£33 = E2 = 120 V
Kontur toklari ^ 1; /2 2, /3 3 ko'rinishida belgilangan bo'lib, ularning yo'nalishi bir-biriga mos yo'naltirilgan. Kirxgofning ikkinchi qonuniga asosan tenglama tuzamiz2:
hii^i + + ^4) — ^22^6 — ^33^4 — Ei
+ ^22(^1 + + ^4) — ^33^2 — —^2 —/11^4 — ^22^2 + ^33(^1 + + ^4) — ^2 Qarshiliklar va EYuK manbalarini son qiymatini tenglamalar sistemasiga qo'yib /-l 1; /2 2, /3 3 kontur toklarini aniqlaymiz:
' /11(9 + 7 + 8)-/227 -/338 = 40 -/n7 + l22{ 12 + 7 + 10) - /33i2 = -120 ^ —/118 — /2212 + /33(12 + 4 + 8) = 120
yoki
/1124 — /227 — /338 = 40 —/117 + /2229 - /3312 = -120 -/118 -/2212 + /3324 = 120 Kramer usulidan foydalanib tenglamalar sistemasini yechamiz. Ditermenant:
24 -7 -8 a= - 7 2 9 - 1 2 = -8 -12 24
= (24 -2 9-24 + ( -7) ■ (- 1 2 ) ■ (- 8) + (- 7) ■ ( - 1 2 ) ■ ( - 8 ) ) --( ( - 8) ■ 2 9 ■ ( - 8 ) + ( - 1 2 ) ■ ( - 1 2 ) ■ 2 4 + ( - 7) ■ ( - 7) ■ 24) = 8872
An=
40 -7 -8
- 1 2 0 2 9 - 1 2
120 -12 24 ( )
Har ikkala konturga tegishli bo'lgan tarmoqdan kontur toklari bir-biriga qarama-qarshi tomonga oqib o'tayotganligi uchun manfiy (-) ishora bilan olingan.
April, 2023
422
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
-((-8) ■ 29 ■ 120 + (-12) ■ (-12) ■ 40 + (-7) ■ (-120) ■ 24) = 28320
A22=
24 40 -8 -7 -120 -12 -8 120 24 = (24 ■ (-120) ■ 24 + 40 ■ (-12) ■ (-8) + (-7) ■ 120 ■ (-8)) -
-((-8) ■ (-120) ■ (-8) + (-12) ■ 24 ■ 120 + (-7) ■ 40 ■ 24) = -9600
24 -7 40 a33= -7 29 -120 -8 -12 120 = (24 ■ 29 ■ 120 + (-7) ■ (-120) ■ (-8) + (-7) ■ (-12) ■ 40) -(40 ■ 29 ■ (-8) + (-120) ■ (-12) ■ 24 + (-7) ■ (-7) ■ 120) = 49000
Kontur toklari
hi r an 28320
A a22 8872 -9600
22 ~ ^33 A A33 8872 49000
A 8872
= 3,192 a -1,082 a
= 5,523 A
Kontur toklari qiymatlari asosida tarmoqlardagi haqiqiy toklarning qiymatini aniqlaymiz.
Qarshiligi ^ bo'lgan tarmoqdagi, birinchi tarmoq tokining haqiqiy qiymati kontur tokiga teng bo'ladi.
= llt = 3,192/1.
Qarshiligi ß2 bo'lgan tarmoqdagi, ikkinchi tarmoq tokining haqiqiy qiymati i22 va i33 kontur toklaridan aniqlanadi.
l2 = i22 + /33 = (-1,082) + 5,523 = 6,605A Qarshiligi ß3 bo'lgan tarmoqdagi, uchinchi tarmoq tokining haqiqiy qiymati i33 kontur tokiga teng bo'ladi.
/3 =/33 = 5,523 A Qarshiligi ß4 bo'lgan tarmoqdagi, to'rtinchi tarmoq tokining haqiqiy qiymati i11 va i33 kontur toklaridan aniqlanadi.
/4 = i22 + /33 = -3,192 + 5,523 = 2,331 A Qarshiligi bo'lgan tarmoqdagi, beshinchi tarmoq tokining haqiqiy qiymati i22 kontur toklaridan aniqlanadi.
h — ^22 — —(—1,082) = 1,082 A
April, 2023
423
Academic Research in Educational Sciences_Volume 4 | Issue 4 | 2023
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
Qarshiligi r 6 bo'lgan tarmoqdagi, oltinchi tarmoq tokining haqiqiy qiymati i ± ± va i 2 2 kontur toklaridan aniqlanadi.
h = hi - I22 = 3,192 - (-1,082) = 4,274 A.
Yuqorida keltirilgan murakkab elektr zanjiri sxemasini hisoblash namunasi kabi a kichik guruhi talabalari tomonidan hisoblash ishlari amalga oshiriladi.
Bu vaqt oralig'ida b kichik guruhi talabalari tomonidan "Multisim-12" dasturida murakkab elektr zanjirining virtual modeli yig'iladi (3-rasm), elektr energiyasi manbalari va qarshiliklarning dastlabki parametrlari kiritiladi, virtual o'lchov asboblari yordamida elektr zanjiri tarmoqlaridan oqib o'tayotgan tarmoq toklarini qiymatlari daftariga yozib olinadi (4-rasm).
3-rasm. Murakkab elektr zanjiri sxemasining "Multisim-12" dasturida yaratilgan virtual
modeli
Мультимегр-ХММ1 X Мультиметр-ХММ2 X Мультиметр-ХММЗ X
3.192 A 6.605 А 5.523 А
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
— I — I I — I — I — I
+
Параметры.,. Параметры.,. Параметры..,
Мультиметр-ХММ4 X Мультиметр-ХММ5 X Мультиметр-ХММб X
2.331 А 1.082 А 4.274 А
0000 0 0 0 0 0 0 0 0
— I — I ^^ I — I — I — I
+ +
Параметры,., Параметры.,. Параметры..,
4-rasm. Murakkab elektr zanjiri sxemasini tarmoqlaridan oqib o'tayotgan tarmoq toklarining "Multisim-12" dasturida virtual o'lchov
asboblari ko'rsatgichlari
April, 2023
424
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
Elektrotexnika fanlaridan amaliy mashg'ulotlarini "Multisim-12" dasturidan foydalangan holda tashkil etishda nafaqat o'zgarmas tok murakkab elektr zanjirlarini, balki o'zgaruvchan tokning bir va uch fazali elektr zanjirlarini hisoblash, transformatorlarga oid masalalar, elektronika va yarim o'tkazgichli qurilmalarga oid masalalarni yechishdagi analitik hisoblashlarni ham modellashtirish orqali tekshirish mumkin.
Raqamli va kompyuter texnologiyalari asosida takomillashtirilgan amaliy mashg'ulotlarning o'ziga xosligi shundaki, mashg'ulot davomida talabalar elektrotexnika fanini o'rganish bilan birga, kompyuter texnologiyalariga oid savodxonligini ham oshirib boradilar. Natijada elektrotexnika fanlariga bo'lgan qiziqishlari ortadi va fanni mustaqil ta'lim soatlarini mazmunli o'tkazish tajribasini ortiradilar. Bularning barchasi talabalarning bilim, ko'nikma va malakalarini ortishiga shuningdek, ularning mehnat bozorida raqobatbardoshligini ta'minlashga xizmat qiladi.
NATIJALAR
Elektrotexnika (Nazariy elektrotexnika, Elektrotexnika va elektronika) fanlaridan takomillashtirilgan amaliy mashg'ulotlarni "Multisim 12" sxematexnik dasturidan foydalangan holda o'tkazilganda, talabalar tomonidan fanni o'zlashtirish natijasini aniqlash maqsadida, pedagogik tajriba-sinov ishlari o'tkazildi.
2022-2023 o'quv yilining kuzgi semestrida pedagogik tajriba-sinov ishlari Qarshi muhandislik-iqtisodiyot institutining "Energetika" fakulteti 60710600-Elektr energetika (Elektr ta'minoti) bakalaviat ta'lim yo'nalishining EE-189-21, EE-190-21 guruhlari va 60710500-Energetika (Issiqlik energetikasi) bakalaviat ta'lim yo'nalishining IE-193-21, IE-194-21 guruhlarida o'tkazildi. Pedagogik tajriba-sinov ishlarida EE-189-21 gurihidan 24 nafar, IE-193-21 guruhidan 22 nafar talaba nazorat guruhi sifatida, EE-190-21 guruhidan 24 nafar, IE-194-21 guruhidan 22 nafar talaba tajriba guruhi sifatida tanlab olindi. Elektrotexnika (Nazariy elektrotexnika, Elektrotexnika va elektronika) fanlarini o'qitish jarayonida "Multisim 12" dasturidan foydalanilganda quyidagi ijobiy natijalar olindi.
Talabalarning Elektrotexnika (Nazariy elektrotexnika, Elektrotexnika va elektronika) fanlaridan bilimlarini baholash mezoni (2-jadval)da keltirilgan.
April, 2023
Academic Research in Educational Sciences_Volume 4 | Issue 4 | 2023
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
2-jadval
Talabalar bilimini baholash mezoni
Baholash ko'rsatgichlari 5 baho (90-100) ball «a'lo» - Elektrotexnika (Nazariy elektrotexnika, Elektrotexnika va elektronika) fanlaridan nazariy bilimlarga tayanib masalalar yecha olsa, laboratoriya ishlarini bajara olsa va olingan natijalar asosida xulosalar chiqara olsa. Ijodiy fikrlay olsa, mustaqil mushohada yuritaib, olgan bilimlarini amalda qo'llay olsa, mohiyatini tushunsa, aytib bersa, keng tasavvurga ega bo'lsa.
4 baho (70-89) ball «yaxshi» - Fan asoslari va jarayonlarni o'rganishda tushunchalrini tadbiq eta olish malakalariga ega bo'lishi kerak, mustaqil mushohada yurita olsa, olgan bilimlarini amalda qo'llay olsa, mohiyatini tushunsa, bilib, aytib bersa, tasavvurga ega bo'lsa.
3 baho (60-69) ball «qoniqarli» - Fan asoslari hamda jarayonlarni o'rganishda fan elementlaridan foydalanaish va tadbiq eta olish malakalariga ega bo'lishi kerak. Ularning mohiyatini tushunsa, bilsa, aytib bersa, tasavvurga ega bo'lsa.
2 baho (0-59) ball «qoniqarsiz» - Tushunchalarga berilgan ta'riflarda jiddiy kamchiliklar mavjud, bu tushunchalarga misollar keltirmagan yoki misollar noto'g'ri tanlangan (tushuncha haqida tasavvurga ega emas). Masala yechishga harakat qilingan. Qo'pol xatolarga yo'l qo'yilgan. Aniq tasavvurga ega bo'lmasa.
Pedagogik tajriba-sinov ishlarida ishtirok etgan talabalar tomonidan Elektrotexnika (Nazariy elektrotexnika, Elektrotexnika va elektronika) fanlaridan
tajriba yakunida bilimlarining rivojlanganlik darajasi (3-jadval).
__3-jadval
№ Guruhlar va tajriba ishtirokchilari soni Darajalar va ularga mos talabalar soni
A'lo (5) Yaxshi (4) Qoniqarli (3)
1 Tajriba (n1)190-21, 24 nafar 6 10 8
2 Nazorat (n2)189-21, 24 nafar 2 8 14
3 Tajriba (n1)193-21, 22 nafar 5 10 7
4 Nazorat (n2)194-21, 22 nafar 2 5 15
Ishtirokchi talabalar tomonidan Elektrotexnika (Nazariy elektrotexnika, Elektrotexnika va elektronika) fanlaridan bilimlarining rivojlanganlik darajasini o'rtaca koeffitsentini quyidagicha hisoblaymiz va 4-jadvalga kiritamiz. Tajriba guruhlari uchun:
190-21 guruh uchun o'rtacha qiymati
o'rtacha kvadrat qiymati
Miqdor
0,639
5-6+4-10 + 3-8 _ _„ ,
x =-= 3,916
24 '
x2 = 3,9162 = 15,335
15.335
m =
24
April, 2023
426
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 I Cite-Factor: 0,89 I SIS: 1,9 I ASI: 1,3 I SJIF: 5,771 I UIF: 6,1
193-21 guruh uchun o'rtacha qiymati
o'rtacha kvadrat qiymati
Miqdor
= 5-5+4-10+3-7 = 1 22 ' xl = 3,9092 = 15,280
15.280 _ , „ .
тл =-= 0,694
1 22 '
Nazorat guruhlari uchun:
189-21 guruh uchun o'rtacha qiymati
o'rtacha kvadrat qiymati
Miqdor
194-21 guruh uchun o'rtacha qiymati
o'rtacha kvadrat qiymati
Miqdor
5-1+4-6+3-17 ___
у =-= 3,333
J 24 '
y2 = 3,3332 = 11,108
, 11.108 _ . m =-= 0,462
24 '
5-1+4-4+3-177 n„n
У1 =-й-= 3'272
y2 = 3,2722 = 10,706
t i
, 10.706 „
m\ = — = 0,487
22
Tajriba va nazorat guruhlari orasidagi nisbat:
Elektr energetikasi yo'nalishi bo'yicha:
y = m-m' = 0,639 - 0,462 = 0,18% Issiqlik energetikasi yo'nalishi bo'yicha:
y1 = m1-m'1 = 0,694 - 0,487 = 0,21%
4-jadval
№ Guruhlar va tajriba Darajalar va ularga mos talabalar soni koeffitsent
ishtirokchilari soni A'lo (5) Yaxshi (4) Qoniqarli (3)
1 Tajriba (щ)190-21 24 nafar 6 10 8 3,916
2 Nazorat (n2)189-21 24 nafar 1 6 17 3,333
3 Tajriba (m)193-21 22 nafar 5 10 7 3,909
4 Nazorat (n2)194-21 22 nafar 1 4 17 3,272
Pedagogik tajriba-sinov ishlari yakuniy natijalariga ko'ra 60710600-Elektr energetika (Elektr ta'minoti) bakalaviat ta'lim yo'nalishining nazorat guruhi sifatida ishtrok etgan EE-189-21 gurhi talabalariga nisbatan tajriba guruhi sifatida ishtirok etgan EE-190-21 guruh talabalarining "Nazariy elektrotexnika" fanidan bilimining rivojlanish darajasi 0,18% ga oshganligi aniqlandi.
Shuningdek, 60710500-Energetika (Issiqlik energetikasi) bakalaviat ta'lim yo'nalishining nazorat guruhi sifatida ishtrok
April, 2023
427
ISSN: 2181-1Э85 ISI: G,967 j Cite-Factor: G,89 j SIS: 1,9 j ASI: 1,Э j SJIF: 5,771 j UIF: 6,1
etgan IE-194-21 gurhi talabalariga nisbatan tajriba guruhi sifatida ishtirok etgan IE-194-21 guruhi talabalarining "Elektrotexnika va elektronika" fanidan bilimining rivojlanish darajasi 0,21% ga oshgani ma'lum bo'ldi va tegishli dalolatnoma asosida tasdiqlandi.
Elektrotexnika fanlaridan amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishda "Multisim 12" sxematexnik dasturidan va uning imkoniyatlaridan foydalanish o'qitishni takomillashtirishga xizmat qilishi bilan bir qatorda, talabalarninig mazkur fanlarga bo'lgan qiziqishlarini ham ortishiga va fanni o'rganish jarayonida kasbiy kompetentliklarini shakillanishiga sabab bo'ladi.
Bugungi kunda masofaviy ta'limga bo'lgan ehtiyojni oshib borishini hisobga olsak, Elektrotexnika fanlaridan masofaviy o'qitishni tashkil etishda "Multisim 12" sxematexnik dasturidan smarali foydalanish maqsadga muvofiqdir.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 avgustdagi "O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi PF-5847-sonli Farmoni.
2. Xalmanov D.X. Elektrotexnika fanlarini o'qitishni takomillashtirishda kompetenli yondashuv va kompetentsiyalar.
3. Tursunov I.G., Eshniyozov U.A. Elekrtotexnika fanini o'qitishda innovatsion texnologiyalarni qo'llash. Academic Research In Educational Sciences Volume 2, Issue
4. 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723.
4. Бегматов Ш.Э., Халманов Д.Х. Организация занятий по электротехнике на основе современных компьютерных технологий "Energiya va resurs tejamkor innovatsion texnologiyalarni rivojlantirishning dolzarb muammolari" Respublika ilmiy-amaliy anjumani Materiallar to'plami. Qarshi shahri 23-24-sentabr 2022-yil. 712-718 b.
5. Eshniyozov, U. A. (2021). Elektrotexnika fanini o 'qitish jarayonida talabalarning kasbiy kompetentlik ko'nikmalarini rivojlantirish. Academic research in educational sciences, 2(12), 362-370.
6. Nasriddinov K.R., Qayumov O., Dusmuradov M.B. Fizika ta'limida axborot texnologiyalarini qo'llash. "Pedagogning shaxsiy va kasbiy axborot maydonini loyihalashda axborot kommunikatsiya texnologiyalariga oid kompetentligini rivojlantirish" TDPU 2015.
7. Xalmanov D.X. "Elektrotexnika va elektronika fanidan murakkab elektr zanjirlarini hisoblash" uslubiy ko'rsatma. T. ToshDTU 2022.
XULOSA
34 bet.
April, 2023
