CC BY
7KULLlYE
ULUSLARARASI SOSYAL BILIMLER DERGISI INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES
el-Mufredu'l-'Alem fi Resmi'l-Kalem Osman AKTA§*
Ozet
Yazi, insanlarin kullandigi bir iletijim araci olmaktan ote binlerce yillik dunya bilim ve kultur mirasinin kujaktan kujaga aktarilmasinda en onemli rolu yerine getirmijtir. Yaziyla duygu, dujunce ve inanflarin kayit altina alinip aktarilmasi olanakli olmujtur. Islamiyetten sonra Arap toplumunda yazili edebiyat yayginlajmij ve daha fazla onem kazanmaya bajlamijtir. Kur'an-i Kerim'i ezberleyenlerin savajlarda jehit dujmeleriyle birlikte Kur'an'in yazili olarak kayit altina alinmasi ihtiyaci dogmujtur. Kur'an-i Kerim'in yazilan ilk nushalarinin noktasiz bir jekilde yazilmij olmasi Muslumanlar arasinda okuyuj farkliliklarinin ortaya fikmasina etki eden unsurlardan biri olmujtur. Okuyuj farkliliklarinin ve yanlij okumalarin onune gefmek ifin Kur'an-i Kerim'in noktalanmasina bajlanmijtir. Kur'an-i Kerim'in noktalanmasiyla Arap dilinde imla kurallarinin tespiti falijmalari bajlamijtir. Seyyid Ahmed el-Hajimi tarafindan kaleme alinan el-mufredu 'l-'alem fi resmi'l-kalem adli eser, Arap dilinde imla kurallari ile ilgili temel eserlerden biridir. Eserde bazi harflerin kelimenin bajinda, ortasinda ve sonunda nasil yazilacagini belirleyen kurallar ele alinmaktadir. Ayrica kelimelere eklenen ve kelimelerden fikarilan harfler, bazi harflerin yazilij jekilleri, ayri ve bitijik yazilan harfler de kitapta ijlenen konular arasinda yer almaktadir. Kitapta aktarilan yazim kurallari ile ilgili yuzlerce okuma parfasi bulunmaktadir. Qalijmanin konusu ve amaci, kitabin Arap dil bilimlerindeki yeri ve onemine ijaret etmek, eserle ilgili elejtirel degerlendirme yapmaktir.
Anahtar Kelimeler: Arap Dili, Yazi, Yazim Kurallari.
al-Mufrad al-'Alam fi Rasm al-Qalam
Abstract
Writing has achieved the most significant role in transferring the thousands of years of world science and cultural heritage from generation to generation. It has been possible to record and transfer emotions, thoughts, and beliefs with writing. After Islam, written literature became widespread in Arab society and began to gain more importance. With the martyrdom of those who memorized the Quran in the wars, there was a need to record the Quran in writing. The first copies of the Qur'an were written without punctuation was one of the factors that influenced the emergence of reading differences among Muslims. To prevent different reciting's, the punctuation of the Qur'an was started. With the punctuation of the Qur'an, studies for the determination of orthographic rules in the Arabic language began. Al-mufrad al-alam fi rasm al-qalam, written by Al-HashimI, is one of the basic works related to the rules of spelling in the Arabic language. The work includes the rules that determine how certain letters are written. There are hundreds of passages related to the spelling rules quoted in the book. The subject and purpose of this review are to point out the place and importance of the reviewed book in Arabic linguistics and to assess it critically.
Keywords: Arabic Language, Writing, Spelling Rules.
* Dr. Ögr. Üyesi, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, îslami îlimler Fakültesi, Arap Dili ve Belagati Ana Bilim Dali, Ankara / Türkiye, e-mail: [email protected] ORCID : https://orcid.org/0000-0002-9217-6171.
Bu makaleyi §u jekilde kaynak gösterebilirsiniz / To cite this article (APA): Aktaç, O. (2022). el-Müfredü'l-'Alem fî Resmi'l-Kalem. Külliye, 3(1), 74-81. Makale Bilgisi / Article Information__
Geli$ / Received Kabul / Accepted Türü / Type Sayfa / Page
09 Ocak 2022 07 Mart 2022 Kitap Incelemesi 74-81
09 January 2022 07March 2022 Book Review
Ha^imi, S. A. (2004). el-Müfredü 'l- 'Alem fi Resmi 'l-Kalem (1. bs). Beyrut: Daru'l-Ma'rife, 204 s.
Toplumsal bir varlik olan insan, dogasi geregi diger insanlarla ileti§im kurma ihtiyaci hisseder. ileti§imin temel amaci ise meramin muhataba
iletilmesi ve bunun muhatap tarafindan dogru ve eksiksiz bir §ekilde anla§ilmasidir. ileti§imin bir?ok yöntem ve §ekli bulunmaktadir. Bu yöntemlerden biri de yazili ileti§imdir. Yazili ileti§im tek yönlü olabildigi gibi ?ift yönlü de olabilmektedir. Tek yönlü ileti§imde dönüt bulunmaz. Kitap, makale, kö§e yazisi ve televizyon yayini tek yönlü ileti§ime birer örnektir. Mektupla§ma, mesajla§ma veya sosyal medya yoluyla ileti§im kurma ise ?ift yönlü ileti§im 75 kapsamina giren ileti§im yollarindandir. Yazili ileti§imin tek yönlü türünde — muhatabin mesaji dogru algilayip algilamadigi ?ogu zaman öl?ülemedigi i?in yazinin a?ik ve anla§ilir olmasi son derece önemlidir. Bu dogrultuda yazinin birden fazla anlama gelebilme ihtimallerini barindirmama özelligine sahip olmasi gerekir. Bunun i?in de yazinin imla kurallarina göre yazilmasi büyük önem arz etmektedir.
imla kurallari, diger dillerde oldugu gibi Arap?ada da önemli bir yere sahiptir. imla yanli§liklarinin etkisi anlami farklila§tirma noktasina kadar gidebilmektedir. Nitekim Kur'an-i Kerim'in yanli§ okunmasinin önüne ge?mek i?in Ebu'l-Esved ed-Düeli (öl. 69/688) tarafindan ba§latilan Kur'an'in noktalanmasi faaliyetleri Arap nahvinin ba§langici veya nahiv 5ali§malariyla e§ zamanli ger?ekle§tigi kabul edilmektedir (Qkar, 2017, s. 32; Hassan, 2000, ss. 23-25; Yerinde, 2016, ss. 216217).
Kur'an'in noktalanmaya ba§lanmasindan sonra Arap yazi bi?iminde birtakim degi§iklikler meydana gelmi§tir. Harflerin noktalanmasindan sonra uzatma i§aretleri, hemzenin yazili§ bi?imi, §edde ve tenvin i§aretleri dahil olmak üzere yazinin bi?iminde ve yazi ile ilgili sembollerde degi§imler ve yenilikler ortaya 5ikmi§tir. Arap?a imla kurallariyla ilgili klasik dönemde bazi eserler telif edilmi§tir. Bunlar, Zeccaci (ö. 337/949) tarafindan kaleme alinan Kitäbu'l-hat, ibn Dürüsteveyh (ö. 347/958) tarafindan telif edilen Kitäbu'l-kitäb ve ibnu'd-Dehhan tarafindan yazilan Bäbu'l-hicä adli eserlerdir. Bunlardan ayri olarak bazi nahiv
âlimlerinin nahivle (kendi alanlariyla) ilgili telif ettikleri eserlerinde imlâ konusuna bölüm tahsis ettikleri görülmektedir. Bunlardan bir kismi Îbn Kuteybe (ö. 276/889) tarafindan telif edilen Edebül'l-kätib, Zeccâcî tarafindan kaleme alinan el-Cümel fi'n-nahv, Îbn Mâlik (672/1274) tarafindan yazilan et-Teshîl, Îbnu'l-Hâcib tarafindan telif edilen e$-§âfiye ve Suyûtî (ö. 911/1505) tarafindan kaleme alinan Cem'u'l-cevâmi' adli eserlerdir. Modern döneme gelindiginde ise Misir'li Arap dil bilginlerinin Arapça imlâ konusuyla ilgilendikleri ve bu sahada eserler telif ettikleri görülmektedir. Ebu'l-Vefâ Nasr el-Hûrînî'nin (ö. 1291/1874) telif ettigi el-Metâli'u'n-nasriyye, Hüseyin Vâlî (1868-1936) tarafindan yazilan Kitâbu'l-imlâ' ve Seyyid Ahmed el-Hâçimî'nin (1878-1943) kaleme aldigi el-Müfredü 'l- 'alem fi resmi'l-kalem adli eserler modern dönemde Arapça imlâ kurallariyla ilgili telif edilen eserlerdendir.
el-Müfredü'l- 'alem fi resmi'l-kalem adli eser ile ilgili inceleme ve degerlendirme çaliçmasi yapilmasinin birkaç nedeni bulunmaktadir. Bunlardan ilki müellifin Arap Dili alaninda klasik dönemden modern döneme geçiç sürecinin önemli isimlerinden biri oluçudur. Müellif Arap Dili ve Belagati alaninda birçok eser telif etmiçtir. Nahivle ilgili kaleme almiç oldugu el-Kavâ'idu'l-esâsiyye li 'l-lugati'l- 'arabiyye ve belâgat ile ilgili telif ettigi Cevâhiru'l-belâga fi'l-me 'ânî ve'l-beyân ve'l-bedî' adli eserleri müellifin en fazla taninan eserlerindendir. incelemeye konu edinilen el-Müfredü'l-'alem fî resmi'l-kalem adli eserinin ise bahsi geçen eserler kadar bilinmedigi ve taninmadigini dü§ünmekteyiz. Îkinci neden ise eserin 76
çagdaçi sayilabilecek el-Metâli'u'n-nasriyye ve kitâbu'l-imlâ' adli eserlerden -
yöntem ve üslup olarak farkli oldugunu dü§ünmemizdir. Öyle ki el-Metâli'u'n-nasriyye adli eserin konulari çok ayrintili ve uzun bir çekilde, Kitâbu'l-imlâ' adli eserin ise aksine konulari kismen daha yüzeysel ele aldigi dü§ünülmektedir, hatta Kitâbu'l-imlâ' adli eserin imlâ kurallari ile ilgili bazi konulari ele almadigi da görülmektedir. Seyyid Ahmed el-Hâçimî'nin konulari çok sayida kisa okuma parçalariyla zenginleçtirmesinin eserini özgün kildigi ve sikilmadan okunabilecek bir eser hüviyetine büründürdügü söylenebilir. Eserin Arapça imlâ kurallari ile ilgili lisans ve lisansüstü düzeyde ders kitabi olarak okutulabilecegi de dü§ünüldügünden böyle bir eserin tanitilmasi gerektigi kanaati hâsil olmuçtur.
Misirli Arap dil bilgini Seyyid Ahmed el-Hâçimî'nin kaleme aldigi el-Müfredü'l- 'alem fî resmi'l-kalem adli eser Arapça imlâ kurallari alaninda modern dönemde yazilmiç bir eserdir. Eser giriç ve sonuç bölümleri hariç sekiz ana bölümden oluçmaktadir. Ilk be§ bölüm kendi içinde alt baçliklara ayrilmiçtir. Ana bölümler bâb (s-^l), alt baçliklar ise mebhas (^iV^I) olarak isimlendirilmiçtir. Giriç bölümünde klasik eserlerde görüldügü gibi müellif, sanatli bir üslup kullanmiçtir. Yaklaçik yarim sayfalik giriç kismiyla diger bazi kitaplarda görüldügünün aksine yazar, giri§ bölümünü çok kisa tutmu§tur.
Birinci bölüm hemzenin yazili§ §ekliyle ilgilidir. Bu bölüm alti alt ba§liga ayrilmi§tir. Birinci alt ba§likta ister vasl hemzesi ister kat' hemzesi olsun kelimenin
baçinda elif olarak yazilan hemzenin yaziliçi ele alinmiçtir. Vasl ve kat' hemzesinin ne oldugu ise açiklanmamiçtir. Eserin yazildigi dönem dikkate alindiginda bu durum normal olabilir. Günümüzde teknolojinin geliçmesiyle birlikte dünyanin herhangi bir yerinde basilan bir kitap dünyanin her yerine ulaçtirilabilir. Bu dogrultuda Arap Dili alaninda yazilmiç bir eserin sadece ana dili Arapça olanlara hitap ettigini dü§ünmek dogru olmayabilir. Bundan dolayi dipnotlarla eserle ilgili yorum yapan ve eserde anlaminin bilinmemesi muhtemel olan garîb kelimeleri açiklayan Enes Bedîvî, kitapta günümüz çartlarina göre eksik bulunan bazi yönleri tamamlamiç sayilabilir. Müellifin açiklamadigi vasl ve kat' hemzeleri, muhakkik tarafindan dipnotlarla açiklanmiçtir.
Birinci bölümün ikinci alt baçliginda kelimenin ortasinda elif olarak yazilan, ûçûncû baçlikta kelimenin ortasinda vâv olarak yazilan, dördüncü alt baçlikta ise kelimenin ortasinda yâ olarak yazilan hemzenin yaziliçi ele alinmiçtir. Ûçûncû ve dördüncü alt baçliklarda kurallarin zikrinden sonra kurallarin özetlendigi özet bölümü yer almaktadir. Ayni durum birinci ve ikinci alt baçliklarda yer almamaktadir. Üçüncü ve dördüncü bölümdeki kurallarin birinci ve ikinci bölümdeki kurallara nazaran daha çok olmasinin bu durumu ortaya çikardigi tahmin edilmektedir.
Beçinci alt baçlikta kelimenin ortasinda müfred olarak (V) yazilan hemzenin yaziliçi ele alinmiçtir. Beçinci alt baçliktan sonra kelimenin ortasinda yazilan hemzenin halleriyle ilgili örnek cümlelerin yer aldigi bir bölüm bulunmaktadir. Bu 77 bölümde yer alan ifadeler hadis-i verifier, âyetler, hikmetli sözler ve çiir alintisi çeklindedir. Âyet ve hadisler için özel bir içaret ya da cÎ-а (Allah Teâlâ
buyurdu ki) ve cÎ-a (Peygamber s.a.s. buyurdu ki) gibi ifadeler
bulunmamaktadir. Alintilarin âyet ve hadislerden yapildiginin belirtilmesinin daha isabetli olacagi dü§ünülmektedir.
Altinci alt baçlikta kelimenin sonunda bulunan hemzenin yaziliç kurali ele alinmiçtir. Daha sonra bununla ilgili örnek cümlelerin yer aldigi bir okuma parçasi yer almaktadir. Akabinde hemzenin yaziliç kurallari ile ilgili yedi maddelik uyari bölümü gelmektedir. Bu bölümde alti alt baçlikta zikredilen hemzenin yaziliç kurallari ile ilgili dikkat edilmesi gereken hususlara içaret edilmektedir. Uyari bölümünün bütün kurallarin zikrinden sonra gelmesinin yöntem açisindan yararli oldugu dü§ünülmektedir.
Birinci bölümle ilgili kural, özet ve uyarilarin yer aldigi kisim elimizdeki nüshaya göre yedi sayfaya tekabül etmektedir. Hemzenin yaziliç kurallarina ayrilan birinci bölüm yedi sayfayla sinirli degildir. Kurallarin zikrinden sonra bir nevi kurallarin tatbiki sayilabilecek 158 okuma parçasi yer almaktadir. Bu bölümdeki okuma parçalari 77 sayfalik bir yer kaplamaktadir. Okuma parçalari daha çok ahlaki ögretilerin yer aldigi, nasihat agirlikli metinlerdir. Metinlerde âyet, hadis ve çiirlerden alintilar yer almaktadir. Ayrica agirlikli olarak Emevî ve Abbasî halifeleri
olmak üzere halife ve sultanlarin ba§indan ge?en hikayelerden de alintilar yapilmaktadir. Bu bölümde alintilarin ayet ve hadislerden yapildigi belirtilmektedir. Äyetler ( ) §ekline benzer ve Arap?ada äjAjÜI (j^ljaVl (5iQekli parantez) olarak isimlendirilen parantez i?erisinde ve harekeli bir §ekilde verilmi§tir. Äyetlerden önce genellikle [(Allah) Teala buyurdu ki],
hadislerden önce ise f^UI ^ cJLa [(Peygamber) Aleyhisselam buyurdu ki] ifadeleri yer almaktadir. Ayetlerin aksine hadis-i §eriflerin harekelenmedigi görülmektedir. Bu durum muhakkik kaynakli da olabilir. Ayrica metinlerde ge?en §iirlerin de harekelendigi dikkat ?ekmektedir.
Seyyid Ahmed el-Hä§imi Arap Dili, Edebiyati ve Belagati alaninda bir?ok eser kaleme almi§ bir dil bilimcidir. Nahivle ilgili telif ettigi el-Kavä'idu'l-esäsiyye li 'l-lugati'l- 'arabiyye adli eserinde konulardan sonra kisa da olsa ali§tirma bölümü yer almaktadir. incelemeye konu edinen bu eserinde ise ali§tirma yerine okuma par?alariyla kurallarin peki§tirilmesini ama5ladigi dü§ünülmektedir. Birinci bölümde yer alan 158 okuma par?asi her ne kadar sayica ?ok görünse de okuma par?alari kisa metinler oldugu i?in okuyucuya metinleri farkli zamanlarda okuma firsati vermektedir. Ayrica hikayelerden alintilar olmasi, kitaba okuma zevki kazandirmaktadir. £ünkü sadece kurallar ve sorulardan olu§an bir kitap sikici olabilmektedir. Müellifin okuma par?alariyla eserine okuma zevki kazandirmayi ama5ladigi kanaatindeyiz.
ikinci bölüm elif-i leyyine'nin (I) yazili§i ile ilgilidir. Bu bölüm be§ alt ba§liktan olu§mu§tur. Birinci alt ba§likta elif-i leyyine'nin tanimi yapildiktan sonra kelimenin ortasinda nasil yazilacagi ele alinmi§tir. Birinci bölümde vasl ve kat' hemzesinin tarifinin yapilmamasinin eksiklik oldugu belirtilmi§ti. Bu bölümde ise elif-i leyyine'nin yazili§ kurallarina ge?meden taniminin yapilmi§ olmasinin isabetli oldugu dü§ünülmektedir.
ikinci alt ba§likta kelimenin sonunda bulunup elif (I) olarak yazilan, ü?üncü alt ba§likta ise kelimenin sonunda bulunup ya
1 olarak yazilan elif-i leyyine'nin yazili§i ele alinmaktadir.
Dördüncü alt ba§likta bazi isimlerin tekillerindeki elif-i leyyine'nin elif (I) veya ya (<^) olarak yazili§inin, isimlerin ikil ve 5ogullarindan bilinmesinin mümkün oldugundan bahsedilmektedir. Ayni zamanda fiillerdeki elif-i leyyine'nin nasil yazilacaginin masdarlarindan, harekeli ref' zamirine isnadindan veya tesniye elifine isnadindan bilinmesinin imkanindan bahsedilmektedir. Be§inci alt ba§likta ise be§ durumun sülasi fiil ve isimlerin elifinin ya harfinden dönü§tügüne delil oldugu ele alinmaktadir.
Birinci bölümde görülen kurallarin aktarilmasindan sonra kurallarla ilgili okuma par?alari, ikinci bölümde görülmemektedir. ikinci bölüme be§ alt ba§ligi ile
Yâ ile elif-i maksure kastedilmektedir.
78
birlikte sadece ûç buçuk sayfalik bir yer ayrilmiçtir. Bu durum, iki bölüm arasinda uyumsuzluk oldugunu gözler önüne sermektedir. Birinci bölümde konuyla ilgili 158 okuma parçasina yer verilmiçken ikinci bölümde okuma parçasinin olmamasi, okuyucuda ikinci bölümdeki konunun çok da önemli olmadigi kanaatinin oluçmasina yol açabilir.
Ûçûncû bölümde bitiçik ve ayri yazilmasi gereken kelimelerle ilgili kurallar ele alinmiçtir. Ûçûncû bölüm be§ alt baçliktan oluçmaktadir. Alt baçliklara geçilmeden önce bitiçik ve ayri yazilmasi gereken kelimelerden ne kastedildigi açiklanmaktadir. Bu durum ise konunun anlaçilmasini daha da kolaylaçtirmaktadir.
Üçüncü bölümümün birinci alt baçligi kendisiyle baçlanabilip üzerinde vakfe yapilamayan ve kendisinden sonrasina bitiçik yazilan kelimelere ayrilmiçtir. ikinci alt baçlikta kendisiyle baçlanamayip üzerinde vakfe yapilabilen ve kendisinden öncesine bitiçik yazilan kelimeler ele alinmiçtir. ^üncü, dördüncü ve beçinci alt baçliklarda ise j] 'j! 'ö* 'I* gibi bazi kelimelerin bazi durumlarda baçka kelimelere bitiçtigi, bazi durumlarda ise bitiçmediginden bahsedilmektedir.
Üçüncü bölüme toplamda alti buçuk sayfalik bir yer ayrilmiçtir. ikinci bölümde oldugu gibi üçüncü bölümde zikredilen kurallarla ilgili okuma parçalarina yer verilmemiçtir. ikinci bölümde bu hususla ilgili yapilan degerlendirmeler üçüncü bölüm için de geçerlidir.
Dördüncü bölüm kelimelere eklenen harflerle ilgilidir. Bu bölüm ^ alt 79 baçliktan oluçmaktadir. Birinci alt baçlikta kelimenin baçina, ortasina ve sonuna — eklenen elif harfiyle ilgilidir. Bu alt baçlikta çiirde kafiyenin getirdigi zaruretten dolayi kelimenin sonuna eklenen elif harfinin kavramsal anlaminin elif-i itlâk ( j^LVI) olduguna da temas edilmiçtir.
ikinci alt baçlikta kelimenin sonuna eklenen hâ-i sâkine'den Да),
üçüncü alt baçlikta ise kelimenin ortasina ve sonuna eklenen vâv (j) harfinden bahsedilmektedir.
Dördüncü bölüme toplamda yaklaçik ^ buçuk sayfa ayrilmiç olup ikinci ve ^üncü bölümde oldugu gibi bu bölümde de kurallarin pekiçtirilmesine yardimci olabilecek okuma parçalarina yer verilmemiçtir.
Beçinci bölümde kelimelerden hazfedilen harfler konusu ele alinmiçtir. Bu bölüm sekiz alt baçliktan oluçmaktadir. Birinci alt baçlikta vasl hemzesinin hazfi, ikinci alt baçlikta hem vasl hem de kat' hemzesinin hazfi ele alinmiçtir. ^üncü, dördüncü ve beçinci alt baçliklarda kelimelerden hazfedilen elif-i leyyine konusu içlenmiçtir. Altinci alt baçlikta bir kelimede iki vâv harfinin yan yana gelmesi durumunda hazif yapilacak ve yapilmayacak durumlardan bahsedilmiçtir. Yedinci alt baçlikta yâ harfinin hazfi ele alinmiçtir. Sekizinci alt baçlikta ise tâ lâm (J) ve nûn (j) harflerinin hazfi meselesi içlenmiçtir.
Be§inci bölüm yedi sayfada i§lenmi§tir. Birinci bölüm hari? diger bölümlerde oldugu gibi bu bölümde de bahsi ge?en kurallarla ilgili okuma par?alari bulunmamaktadir.
Altinci bölümde ta harfinin hangi hallerde kapali (») ve hangi hallerde a?ik yazilacagi ile ilgilidir. Bu bölüm i?in yakla§ik bir bu?uk sayfa ayrilmi§tir.
Yedinci bölümde ya harfinin ne zaman noktali ve ne zaman noktasiz yazilacagi konusu ele alinmi§tir. Bu bölüm bir sayfada i§lenmi§tir.
Sekizinci bölümde iki konu ele alinmaktadir. Bunlardan birincisi harfin vav veya ya olarak yazilip vasledildiginde hemze olarak telaffuz edilmesidir. ikincisi ise harfin ya olarak yazilip vasledildiginde vav olarak telaffuz edilmesidir. Bu bölüm i?in yakla§ik bir sayfa ayrilmi§tir.
Altinci, yedinci ve sekizinci bölümlerde kurallarla ilgili okuma par?alari bulunmamaktadir. Kurallarla ilgili okuma metinleri sadece birinci bölümde bulunmaktadir. Arap dilinde imla ile ilgili en fazla zorluk ?ekilen konularin ba§inda hemzenin yazim kurallari gelmektedir. Müellifin bundan dolayi hemzenin yazim kurallarina ayirdigi birinci bölümü olabildigince etrafli ele almaya 5ali§tigini dü§ünmekteyiz. Bu dogrultuda konuyla ilgili 158 okuma par?asina yer vermesi, hemzenin yazim kurallarinin ?ok önemli olduguna i§aret etmektedir.
Sekizinci bölümden sonra sonu? kismi yer almaktadir. Bu §ekilde kitapta yazim kurallarinin i§lendigi bölümler sona ermektedir. Sonu? bölümünün akabinde 80 ise 134 okuma par?asi bulunmaktadir. Bu okuma par?alari kitapta yer alan bütün bölümlerdeki kurallarla ilgilidir. Bu §ekilde birinci bölümün haricindeki bölümlerle ilgili de okuma par?alarina kitapta yer verildigi görülmektedir. Konu ?e§itliligi bakimindan kitabin sonunda yer alan ve bütün bölümlerle ilgili olan 134 okuma par?asinin birinci bölümdeki okuma par?alarindan daha kapsamli oldugu söylenebilir. Son okuma par?alarinda da ayet, hadis ve §iirlerden alintilar bulunmaktadir.
Kitabin genelinde müellif anla§ilir, sade ve akici bir üslup kullanmi§tir. Konulari ?ok sayida okuma par?asiyla peki§tirmi§tir. Müellifin üslubunun klasik dönem üslubundan modern dönem üslubuna ge?i§ döneminin özelliklerini yansittigi söylenebilir. Kitabin daha ?ok ana dili Arap?a olanlara hitap etmek üzere telif edildigini dü§ünmekteyiz. Yazildigi dönem göz önüne alindiginda bu durum gayet olagan kar§ilanabilir. Eserin Arap?a imla kurallari alaninda telif edilmi§ kaynak eserlerden oldugu dü§ünülmektedir. Bununla birlikte eserde eksik buldugumuz bazi yönler de bulunmaktadir. Örnegin §emsi ve kameri harfler ve bunlarin okunu§larindan bahsedilmemi§ olmasi imla ile ilgili telif edilen bir eser i?in eksiklik olarak görülebilir. Tenvin ve uzatmalarin yazili§ kurallarina ayrintili olmasa da olsa bir bölüm tahsis edilebilirdi. Hemzenin yazili§ kurallari bahsinde vasl ve kat' hemzeleri ile ilgili bilgi verilmemi§ olmasi yine eksiklik olarak degerlendirebilir. Altinci, yedinci ve sekizinci bölümlerin ?ok kisa bir §ekilde ele
alindigi görülmektedir. Altinci bölümün baçligi ¿yj^I (müenneslik tâ'si) çeklindedir. Bu baçlik ve içerik müenneslik tâ'si yerine genel olarak tâ harfinin yaziliç kurallari olabilirdi. Yine çok kisa bir çekilde ele alinan bu konu birçok alt baçlik altinda daha ayrintili bir çekilde içlenebilirdi. Alt baçliklar ise kapali tâ harfi (tâ-i marbûta) ve açik tâ harfi çeklinde iki ana konuya taksim edilebilirdi. Eserde ele alinsaydi daha iyi olurdu denilebilecek bir diger konu ise noktalama içaretleridir. Noktalama içaretleri ve kullanimi ile ilgili özet de olsa bilgi verilmiç olmasi eseri içerik bakimindan daha zengin kilardi.
Eserin Arapça imlâ kurallari ile ilgili telif edilen eserlerde özgün bir yere sahip oldugu, ders kitabi olarak tercih edilebilecek nitelikleri hâiz oldugu ve daha fazla taninmayi hak ettigi dü§ünülmektedir.
Kaynakça
Çikar, M. Ç. (2017). Nahivciler ile Mantikçilar Arasindaki Tartiçmalar (2. bs). Türkiye Diyanet Vakfi.
Hassân, T. (2000). El-Usûl. 'Âlemu'l-Kutub.
Yerinde, A. (2016). "Nahiv" Kavraminin Tarihi Arka Plani ve Terimleçme Süreci. Çarkiyat Mecmuasi, 29, 193-238.
81
