CC BY
106
УДК 8 С (тад) ББК 83
«ЭҲЁНОМА» -ПАЁМЕ АЗ ЭҲЁИ ТОЗАИ МИЛЛАТ
Раҳимова Ҳуснигуя,
унвощӯи кафедраи адабиёти тоцики Донишгоҳи давлатии Кӯлоб ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ (Тоцикистон, Кӯлоб)
«ЭХЁНОМА» -ПОСЛАНИЕ О ВОЗРОЖДЕНИИ НАЦИИ
Рахимова Хуснигул,
соискатель кафедры таджикской литературы Кулябского государственного университета им. Абуабдуллоха Рудаки (Таджикистан, Куляб)
"EKHYONOMA" AS A MESSAGE ON NATION S REVIVAL
Rakhimova Husnighul,
claimant for candidate S scientific degree of the Tajik language department under Kulob State University named after Abuabdullo Rudaki (Tajikistan, Kulob)
Ключевые слова: современная таджикская литература, творчество Хакназара Гоиба, поэма «Эхёнома» («Книга возрождения»), монгольское нашествие, таджикский народ, борьба с завоевателями
В работе дан анализ исторической поэмы народного поэта Таджикистана Хакназара Гоиба «Возрождение». Поэма посвящена героической борьбе таджикского народа под руководством Тимурмалика против монгольских захватчиков. Особое внимание поэт уделяет персонажам произведения, особенно образу её главного героя Тимурмалика. Поэтом подчёркнута тесная связь Тимурмалика с простым народом, защищавшим Ходжент от врагов. Отмечено, что поэма отличается ясностью стиля, высокой художественностью, лапидарностью описаний. Исследователем особо отмечается духовная победа героя, борьбу которого за освобождение Родины продолжают его потомки. В исследовании осуществлён подробный анализ образа главного героя, сформулированы сущность и содержание поэмы и определено её место как в творчестве поэта, так и в современной таджикской поэзии. Выявлены художественные особенности произведения, охарактеризованы язык и стиль поэмы.
Key words: modern Tajik Literature, Khaknazar Goib S creation, Mongolian invasion, the Tajik people, struggle with conquerers
The article is an analysis of the remarkable historical poem “Ehhyoonoma” (“Renaissance ”) written by the people's poet of Tajikistan Goib Khaknazar. The poem is devoted to the heroic struggle of the Tajik people against Mongolian invaders, it is guided by Timurmalik. Special attention is paid by the poet to the characters of the literary production,
- 68 -
Rakhimova H. "Ekhyonoma" as a Message on Nation's Revival
especially to its protagonist Timurmalik. The poet stresses Timurmalik's close ties with common people who defended Khujand from enemies. The author of the article notes that the poem is distinguished with clarity of style, high degree of imaginativeness, lapidation of descriptions. The researcher lays an emphasis on the hero's spiritual victory whose struggle for the liberation of the motherland is continued by the descendants. The protagonist's image is analyzed in details, essence and content of the poem are formulated, the place of the poem is determined both in the poet's creation and in modern Tajik poetry. The author elicited imaginative peculiarities and characterized language and style of the poem.
1. Аз таърихи достонгӯйии адиб ва «Эҳёнома»
«Эҳёнома» дуюмин достони Шоири Халқии Тоҷикистон, барандаи ҷоизаи давлатии Тоҷикистон ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ Ҳақназар Ғоиб аст.
Достони аввалини шоир «Ҷони ташна» унвон дорад, ки соли 1989 аз тариқи нашриёти «Ирфон», ш. Душанбе, дар китоби «Тоҷи офтоб» ба нашр расидааст. Достони мазкур аввалин таҷрибаи шоир дар достонгӯист, ки ба шакли нақлӣ ё сюжетдор набуда, чун достони «Сурӯши Сталинград» -и устод Мӯъмин Қаноат дар шакли жаконҳои алоҳидаи шеърии (гуфтугӯи худ ба худи ботинӣ) ба ҳам алоқаманд навишта шуда, мазмуни умумии асар ба ин васила баён ёфтааст. Баъзе порчаҳои достон то ин вақт (соли 1989) дар маҷаллаи бонуфузи он вақта- «Садои Шарқ» ба чоп расида будааст.
Аз ин рӯ достони «Эҳёнома»-ро банду бастҳои шеърии шабеҳи достони «Ҷони татттна» метавон иқдоми дуюми шоир дар офариниши достон номид. Вале то офариниши ин достонҳо Ҳақназар Ғоиб манзумаҳое чун «Қатраи офтоб», «Ҳасрати Эйнштейн», «Суруди қаҳрамон», «Афсонаи ҳафтдодарон», «Шоҳномаи умр», «Нуре аз Ҳамадон», шеърҳои бузургҳаҷме чун «Тоҷи офтоб», «Зинароҳ», «Борбад», «Хатои Фирдавсӣ», «Ситораҳо», силсилашеърҳое чун «Фарзандони офтоб», «Тахти сангин», «Аҷдодони ман», «Навои бародарӣ» ва гайра ба табъ расонидааст. Яъне ин ҳама кӯшишҳо заминае будааст, ки шоир сипас достонҳоеро чун «Эҳёнома», «Сурӯши Хатлон», «Ҳасрати Фирдавсӣ», «Сояҳои офтобрӯз», «Ашки офтоб» ва ниҳоят достонгунаи «Дар таҷаллийи офтоби Аллома Иқбол» иншо намояд.
«Эҳёнома» дар ин миён бо шеърияти баланд, баёни равшану зебо, мӯъҷазии тасвир, диди тоза, сӯзиши дарунӣ бо эҳсосоти шоирона ва жаконҳои пурдард, пурсӯзу гудоз, наҷвои ҷигарсӯзи таърихӣ аз сарнавишти Хуҷанд бар асари ҳуҷуми мугулон ва пирӯзии рӯҳи ношикасти Темурмалики Хуҷандӣ ва гайра дар миёни достонҳои шоир ҷойгоҳи хоса ва нотакрор дорад. Метавон ҳадс зад, ки таъсири ин достон дар шеъру достонҳои дигари ватандӯстонаи шоир нақши амиқ дорад.
Бино ба гуфти устод Ҳақназар «Эҳёнома»-ро бори нахуст дар шакли аввалааш устод Лоиқ ҳангоми сардабири маҷаллаи «Садои Шарқ» буданаш дар ин маҷалла соли 1988 ба чоп расонд ва соли 1989 онро устод Лоиқ бо дастгирии ҳайати эҷодии маҷалла ба нахустҷоизаи адабии ба номи Мирзо Турсунзода пешниҳод менамоянд. Устод Ҳақназар аз ин иқдоми ҷавонмардонаи дӯсташ Лоиқ он гоҳ огоҳ мешавад, ки дар рӯзномаи «Адабиёт ва санъат» мақолаи тадқиқии адабиётшиноси маъруф Абдураҳмон Абдуманонов бо унвони «Суруши таърих» ба чоп мерасад («Адабиёт ва Санъат» №42, 19 октябри соли 1989). Шоир бо ин достон нахустбарандаи ҷоизаи адабии ба номи устод Мирзо Турсунзода мегарданд.
- 69 -
Раҳимова Ҳ. «Эҳёнома» - паёме аз эҳёи тозаи миллат
Асар дар нигоштаҳои тадқиқии аксар мунаққидонамон ҳамчун достони муваффақ ёдовар шудааст. Вале дар ин боб тадқиқи пурарзиши устод Абдураҳмон Абдуманонов, доктори илми таърих, профессор Назирҷон Турсунов (ш. Хуҷанд), суханшиносон Салими Хатлонӣ ва Абдулҳай Қаландар ба таври хоса ба назар мерасад.
Бо вуҷуди ин, дар боби таҳлилу тадқиқи ҳамаҷонибаи достони «Эҳёнома» то ҳанӯз асари мукаммали таҳлилию тадқиқие ба назар намерасад. Ҳол он ки достони «Эҳёнома» дар се маҷмӯаи ашъори шоир «Чашми саҳар» Душанбе: Адиб, 1989), «Эҳёнома» (Душанбе: Адиб, 1991) маҷмӯаи шеъру достонҳои «Зинда бо гудозишҳо» (Душанбе: Адиб, 2004) ба нашр расидааст. Дар нашри аввали достон соли 1989 дар китоби «Чашми саҳар», қисми дуюми достон «Охирқиссаи Ҷалолиддини диловар» чоп нагардидааст.
Достон дар китоби «Чашми саҳар» бо ду жакони пурдард - «Пирӯзӣ» ва «Косаи навбат» ба поён мерасад. Ҳамин тариқ дар «Чашми саҳар» достони «Эҳёнома» аз 7 жакон-огоз, «Панди Темурмалик», «Ҷилои Ватан», «Навҳаи Темурмалик бар бенишон гойиб шудани Ҷалолиддини диловар», «Дар шикасти Варзрӯд», «Пирӯзӣ» ва «Косаи навбат» иборат мебошад. Ба нигоҳи мо, достон бояд аз 8 жакон иборат мебуд, агар «Навҳаи бокирадухтарони асира», ки яке аз бадардтарин пораи таърихӣ аст, алоҳида номгузорӣ карда мешуд. Вале ин боб дар жакони «Ҷилои Ватан» ҷо дода шудааст. Агар дар достон боби жаконии (монологи пур аз эхсоси ботинӣ) «Охир-қиссаи Ҷалолиддини диловар» ҷо дода намешуд, яқин достони пурарзиши мазкур анҷом наёфта мемонд. Ин қисмро шоир баъдтар навишта, дар чопи дуюми асар - дар китобҳои «Эҳёнома» ва «Зинда бо гудозишҳо» ҷо додааст. Ин қисми асарро мантиқан идомаи боби жаконии «Пирӯзӣ» метавон номид. Чаро? Зеро дар боби «Пирӯзӣ» қаҳрамони асар Темурмалик ба пирӯзии рӯҳӣ расидааст, ки қаҳрамонии ӯро ояндагон идома бахшанд:
Ватан цои бахти ҳамон цонфидост,
Ки ӯро Ватан аввалу интиҳост.
Ва ман ҳам равонам аз ин роҳи нанг,
Саморӯйпӯшеву болиш зи санг...
Агар хунбаҳоям нагирам, яцин Намирам, намирам, намирам, яцин.
...Ба ин тозафикрй табарзин гирифт,
Раҳи лашкари хасми бадкин гирифт (3, с. 221).
Ва ин далерии ӯ бо ҷонфидоии ҷавонмардона барои аз нав зинда кардани рӯҳи Аҷами азизу муқаддас аст, ки лагадмоли суми аспони бегонагон гардидааст. Барои Темурмалики тасвир кардаи шоир ниҳоят як воқеаи набахшиданист, ки замини муқаддаси Аҷам - умедгоҳ ва ҷои шаъну шавкати ориёнии бузургон, фаргоҳи муқаддасоти аҷдодӣ абадан зодбуми поймолшударо бимонад. Ин хел набояд бошад ва бо ҳамин нияти нек Темурмалики Қаҳрамони Халқи тоҷик боз табарзин дар даст ба саҳни набард мебарояд, ки:
Ацам то зи нав нацмирахшон шавад,
Замини далерону мардон шавад.
Замини ҳаёти ниёкон шавад,
Дили барҳаёти бузургон шавад.
- 70 -
Rakhimova H. "Ekhyonoma" as a Message on Nation's Revival
Ва дар пораи жаконии «Косаи навбат», шоир, ки дар замони даҳшатбори ҷанг бар фашизми Германия ба дунё омадааст, аз қаҳрамонии Темурмалик ибрат гирифта, худ ба саҳни набард мебарояд ва ӯ ивазкунандаи қаҳрамонии ду ҳолат - муборизаи муқаддас ба рагми даҳшати чингизӣ ва ҷанг бар фашизми Г ермания мешавад:
Ба худ кардам андешае баъд аз ин,
Ки эмин набошад зи душман замин.
Ва бояд ки ман ҳам камонвар шавам,
Паи ҳифзи озодй аскар шавам.
Ки мирам, бимирам чу Темурмалик,
Қасосам бигирам чу Темурмалик (3, с. 225).
Ба ҳамин тариқ қисми аввали достон бо сарбози Ватан шудани шоир бо нияти корномаи муқаддаси Темурмаликро дар асри ХХ идома бахшидан, сипоҳии некманишии озодии кишвар шудан ба охир мерасад, ки ин ифодагари рӯҳи зиндаи Темурмалики Хуҷандӣ барин зиндамондагони бо нангу номи миллат мешавад ва побарҷо будани муборизаҳои ному нангу шаъну шонро барои ояндаи Ватан инъикос менамояд, ки ин ҳам пирӯзии рӯҳӣ аст.
Боби дуюми асар «Охирқиссаи Ҷалолиддини диловар» бошад, амалияи пирӯзиест, ки онро ҳамрикоби Темурмалик - Ҷалолиддини диловар бо барқарор кардани давлате дар муқобили чингизиён парчамбардор мегардад. Ва дар ин қисми достон пораҳои ҷигарсӯзи маънибор кам нестанд, ки шоир ба насли ориёнажоди худ ҳамчун панд ва идомаи муборизаҳои муқаддас ба ёдгор мемонад. Ва бубинед, барои сарзамини истиқлол аз даст дода чи тасвирҳои пуртаъсирро чун ашки сӯзон барои бедории миллат рӯи дафтар мерезад:
Чи чора, ки бошад дар ин хокбум,
Гузаргоҳи қисмат пур аз роҳгум.
...Ва дар хонаи худ гадо нест кам,
Сахопешаи бенаво нест кам Хирадмарди бемуттако нест кам.
Ҷаҳонгири бе тегу тиру камон,
Тавонмарди бедасту по нест кам Аз ин норавотар раво нест кам.
Чи чора, ба даргоҳи боби худаш,
Таҳи шӯълаи офтоби худаш,
Гадой кунад нону оби худаш,
Шаробу кабобу... китоби худаш (3, с.226-227).
Бале, нидо аз таърихи сарнавишт меояд, ки ин миллат истиқлоли худро чун обу ҳавое, ки ба инсоният зарур аст, бояд парастор ва ҳурматгузор бошад. Истиқлол ҳам нафаси озодист, ки инсон бе он вуҷуд наметавонад дошт ва бошад, ҳам шахсиятест, ки аз ҳуқуқҳои озодии инсонии худ маҳрум, бе фарру шукӯҳи ватандории худ, бе обу шаробу офтоб, бе китобу дафтари аҷдод... ва ниҳоят бе забони худ, як музтар-мондаи бенавои дару даргоҳи таърих. Аз ин рӯ талошҳои устод Ҳақназарро дар замони Шӯравӣ бо ин достон барои расидан ба худшиносию худогоҳӣ, озодагию озодандешӣ, такони ботинӣ барои шинохти миллат ва ҳушдори ӯ аз вуқуоти дунёи абарқудратон, барои гояи бузургдошти истиқлол, озодии озодазодагон, ба тоза-
- 71 -
Раҳимова Ҳ. «Эҳёнома» - паёме аз эҳёи тозаи миллат
андешӣ роҳнамун сохтани миллат ва ҳоказо кӯшиши умедбахш баҳри баёни афкори тоза ва пайдо кардани рӯҳи эҳёгарона донистем.
Ин ҳам мусаллам аст, ки орзуи истиқлолпарваронаи шоир бо он эҳёе, ки дар ботин онро бо хуни дил об дода, ба самар расониданӣ мешуд, бо эълони Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон 9 сентябри соли 1991 амалӣ гардид.
Ба ин монанд гояҳоро дар нуктаҳои бо боварию эътимод ва қавирӯҳона баён доштаи шоир дар достони «Эҳёнома», барои мавқеъшиносию худогоҳии миллат дар замони нав, бо ҳушдорҳои ӯ аз пешомадҳои нохуш метавон як падидаи ҳақиқати гайриоддӣ дар он рӯзгорон ба қалам дод.
Агар нест бар цо каси ҳушманд,
Нагардад кас аз миллате арҷманд (3, с.234).
ХУҶАНД - САҲНАГОҲИ НОМУ НАНГ
Дар достон Хуҷанд ҳамчун саҳнагоҳи ному нишону нангу номуси миллати тоҷик ба сифатҳои бузургии дарёи Сиру Вахш ба назар хеле ҷолиб ҷилва мекунад ва ҳамчун як гӯшаи Ватан ба дил меҳр меафзояд.
Аз баёни ин номи шаҳри қадимии ориёӣ рӯҳи шоирро як ҳаяҷони муқаддас фаро мегирад, ки амиқияти ин эҳсос тору пуд ва банд - банди асари мазкурро лабрези меҳру муҳаббат ва самимият кардааст. Хуҷанди азиз - ин гӯшаи биҳиштосои сарзамини ориёӣ, ба қавли устод Ҳақназар, модари шаҳрҳои олам аст - чун Балху Бухоро ва Самарқанд...
Дар ҳусни матлаи достон (дебоча) комилан дили нарму пур аз меҳру муҳаббати устод Ҳақназар сафорез аст, ки он дар ҳамҷавории ду дарёи бузург - Вахшу Сайҳун -ва Ому, ки дар як баҳр мерезанд - бо бузургияти ду шахси таърихӣ Камоли Хуҷандию Шоҳини Кӯлобӣ- рамзеро тантана мебахшанд, ки далолати ваҳдат ва дӯстию бародарии як сарзамини ориёӣ мебошад, худро болида эҳсос мекунад:
Бари ту чу дарёи Вахшам равон,
Тавониманию туроям тавон...
Ба дарёю бар дашту бар кӯҳи тал
Зи ман зинда бит замини Хутал (3, с. 197).
Дар сар то сари достон дили нарм ва ҳама инсониятро ба некӣ фарогири шоир як хатти зебою сабзро, бо сабзии ниятҳои хайровар ҷило медиҳад, ки ин баёнро доктори илми филология, профессор Абдунабӣ Сатторзода хеле амиқ ба қалам додааст: «Ҳақназар бино ба гуфтааш «Нусхаи офтоб», «Мӯҳраи меҳр» ва аз аҳли «садоқат буда, ҳамеша дар бар, «каҷкули вафо», бо ин мақому мартабаи басо нодир, ба ин «Тахти султонӣ», «Зи шеъру меҳри дил» мушарраф гардидааст.
Шоир шеърашро «шеъри нарм» номидааст, ман ба ин гуфта сифати «гарм»-ро низ ҳамроҳ карданиям. Шеъри ӯ шеъри якдаст ва ҳамвор аст, мисли оби ҷӯйборони зодгоҳаш, ки аз канори хонандонаш равон аст.» (5).
Ин сатрҳоро хонда ман бори дигар ба гирумони достони «Эҳёнома» бо чашми дил нигаристам, аз достон бӯи дили зинда мутаассиркунанда бармехост ва ман эҳсос мекардам, ки шоир бо ҳамин дили саршори меҳр ба авроқи амвоҷи Сайҳун менигарад ва Шаҳкитоби амвоҷи Сайҳунро чун варақҳои таърихи инсонӣ варақгардон мекунад. «Ман онро (Шаҳкитоби таърих -Ҳ.Р.) бо панҷаи хаёл кушоям», мегӯяд шоиру бо даҳшати гузашта рӯ ба рӯ меояд:
- 72 -
Rakhimova H. "Ekhyonoma" as a Message on Nation's Revival
«Оҳ!... Ана авроқи хунолуди таърих ва акси харобазори куҳандизи Хуҷанд! Панҷаи сиёҳи тақдир, нафаси хуношоми Чингиз! Нишони ваҳшонияти Одам!»...
Аз ин ҷо руҷӯи дигари шоир огоз мегирад, ки хаёли касро ба харобазоре оташсӯзи Хуҷанд мебарад ва ин манзара пеши рӯ меояд:
«...Ҳанӯз дар алангаи оташбозиҳои таърих рӯҳи Чингизи хунхор чун дарранда дар сарири хуннишон нишастааст зинда!.. Писарони Чингиз зиндаанд ва хидматгузори Аҳримани Ҷанганд!»... (5).
Худ аз худ маълум аст, ки ба сари Хуҷанди азиз аз огози даҳшатбор чи муд-ҳишиест, ки боли сиёҳи андӯҳ мекушояд. Аз ҷумла суханшиноси маъруфи тоҷик Абдураҳмон Абдуманонов дар боби асари «Эҳёнома» дар мақолаи «Суруши таърих» чунин менависад: «Ҳар даврони инкишофи адабиёт мавзӯъҳои марказиву асоси худро дорад, ки дар заминаи иҳтизооти маънавии мардум ба миён меояд...Таҷрибаи таърих барои ҳамаҷониба ва хубтар шинохтани худ ва халқ ёрмандӣ мекунад, пояҳои миллии ахлоқи ҷомеа, маънавияти мардумро устувортар мегардонад, ҳофизаи таърихии халқро сайқал медиҳад. Осори мансуру манзуми хурду калони таърихмавзӯе, ки дар ду даҳсолаи охир аз ҷониби Сотим Улугзода, Мӯъмин Қаноат, Лоиқ, Бозор, Гулрух-сор ва дигар адибонамон тавлид гардиданд, бидуни ҳеҷ шубҳа дар тарбияи ҳисси худогоҳии халқ хидмати бузурге ба ҷо овардаанд ва дар ташаккули савияи кунунии ҷомеаи мо нақши равшан гузоштанд.
Достони «Эҳёнома»-и шоири шинохтаи тоҷик Ҳақназар Ғоиб ба идомоти ҳамон силсилаи осори таърихимавзӯъ тааллуқ доранд. Хаёлоти ӯ гоҳ ба асри сездаҳ меравад ва гоҳ ба асри бист мекӯчад. Гоҳ чингизиёнро «Нишони барбарияти одам» меномаду гоҳи дигар таассуф мехурад, ки «Хатин ҳанӯз ҳам месӯзад».
Шоир аз таърих, аз хуношомиву турктозиҳои Чингиз ва писараш Тӯлӣ ёд мекунад, аммо нидову хитобаҳои пурэҳсоси ӯ ҳадду садҳои замонро мешиканад ва гӯшу ҳуши имрӯзиёнро тасхир менамояд» (4).
Нуктаи дигари муҳиме, ки устод Абдуманнонов баён кардааст, ин характери умумибашарӣ доштани достонро дар бар мегирад. Аз ҷумла ба ин гуфтаҳои ӯ таваҷҷӯҳи хоса мебояд: «Андешаҳои перомуни таърихи гузаштаю имрӯз (баёнёфта -Ҳ.Р) ҳама ба як нияту мақсади Олӣ - ба азиздошту парастиши инсон равона шудааст» (4).
Темурмалик дар ин асар чун таҷассуми қувваи бузурги солими халқ, чун «Рӯҳи волои бузургон» арзи вуҷуд намуда, суханонаш ба ҳайси хитобаву пандномае садо медиҳанд, ки мардумро ба ҳифзи нангу номус ва марзу буми хеш даъват ва ҳидоят менамояд».
Ба ин гуфтаҳои ҷолиб диққат дода, бори дигар эҳсос мекунам, ки Хуҷанд як сарзамини дӯстдоштанист ва Темурмалик ҳамчун Ватанпараст _ ҳеҷ дида намета-вонист, ки аз пои қадами номуборак диёраш помол гардад. Ӯ, ки ҷонпайванди Хуҷанди азиз аст, фаро омадани сели азими балодаркашро ба сарзамин эҳсос мекунад ва диловармардони бо нангу номи Хуҷанд ва сарзаминро огоҳ мекунад ки:
Мугул бо сипоҳи гарон омадаст,
Калонгиру сарду дамон омадаст.
Малах, гӯӣ, аз осмон омадаст,
Паи хӯрдани барги ҷон омадаст.
- 73 -
Раҳимова Ҳ. «Эҳёнома» - паёме аз эҳёи тозаи миллат
Фақат барқи тегат ҷазояш диҳад,
Сари чун ситегат ҷазояш диҳад...
Хурӯшу ситезат ҷазояш диҳад,
Нигаҳҳои тезат ҷазояш диҳад.
Бимирад зи ҳар комёбат адӯ,
Хунук мехӯрад з-офтобат адӯ.
Устод Ҳақназар дар ин пораи шеърӣ маҳорати баланди суханварӣ зоҳир карда, аз беҳтарин шакли мумкини ифодаҳои пурмаъно истифода кардааст. Таъбирҳои ҷазо додан ба «барқи тег», «сари чун ситег», «хурӯшу ситез», «нигаҳҳои тез» ҳама бо як мароми муқаддас - дар муқобили душман устувор буданро таҷассум менамояд. Ибораҳои рехтаи «омадани малах» барои хурдани «барги ҷон» ва «хунук хурдани адӯ аз офтоб»-и пирӯзии соҳибмулкон тарзи тозаи тасвир аст.
Ва шоир бо ҳамин тозаафкорӣ аз номи Темурмалики Хуҷандӣ миллати тоҷикро ба ваҳдат даъват намуда бо қавиияти ирода китоб мекунад:
Азизон!
Чу Ораш камонвар шавед,
Чу як барқи паррон пурозар шавед,
Ба ҳам ёру ҷону бародар шавед.
Чу як мушт рагми ситамгар шавед Чу як Шамс гашта зи нури вафо.
Паноҳандаи мулки Ховар шавед,
Бало бар сари хасми пуршар шавед!
Ҷонсӯзгарии ҳолат лаҳзаест, ки Темурмалик аз ночорӣ тарки Хуҷанди азизаш менамояд. Дар ин ҷо маҳорати шоир дар тасвирнигорӣ ва баёни ҳолатҳои бадбахтонаи фироқ ба маротиб меафзояд ва хомаи гирёни ӯ аз ашки ҳарфҳои хунолуд ба ин тарз резон мешавад. «Хуҷанд харобазор асту бунёди Темурмалик хуншор. Чора бечора аст ин ҷою тасалло бе дасту по»... Темурмалик бо нигоҳи ҳасратбор нидо дардод:
Сари Шеди гардун ба чанг омада,
Бадо ҳоли Ховар ба танг омада.
Чу як ширмоҳӣ маҳи осмон,
Дарего, ба коми наҳанг омада.
Дарего, ки чархи сиёҳи мазанг
Фурӯ бар замин ҳамчу санг омада.
Ба дунё қавоқи ҳаво хунчакон,
Ҳама ҷо, ҳама дидаҳо хунчакон,
Нигоҳи замину само хунчакон.
Бишуд тар ба хун дашту ҳомун ҳама,
Бишуд сели хун оби Ҷайҳун ҳама,
Бишуд зиндагӣ гарцаи хун ҳама.
Хуҷандам, аё модари ҷони ман!
Муҳаббатгаҳи ёру тифлони ман!
Қадамгоҳи поки ниёгони ман!
- 74 -
Rakhimova H. "Ekhyonoma" as a Message on Nation's Revival
Зи ту меравам, гам рафщи ман аст Ҳама ранци олам рафщи ман аст,
Дили пур зи мотам рафщи ман аст.
Чӣ чора? Адуят кунун беҳад аст,
Саропои ту пур зи чашми бад аст.
Зи душман батар аз паи цасди ту Разилу хушомадгарони дад аст...
Зи худ шуд гулобат, Хуцанди азиз,
Шаробу кабобат, Хуцанди азиз,
Нишаст офтобат, Хуцанди азиз! (3, с. 207)
Темурмалик, ки як муҷассамаи меҳру вафо барои Хуҷанд ва сарзамини тоҷик аст, ҳамеша рагми хиёнату хиёнаткорй теги интиқоми рахшон дорад. У Аҳмади Хуҷандии хиёнаткорро бо дигар хиёнаткорон сар зада, ҷилои Ватан мекунад, вале ҳеҷгоҳ аз саҳнагоҳи муборизаи муқаддас рӯ наметобад. Ва ҳамеша хиёнаткорони Ватанро бо нафрат пеши рӯ меорад...
Дареги Ватан бо касони дадаш,
Ки ман кушта будам басе Аҳмадаш*
Шавад тоза то аз дурӯ сарҳадаш.
Вале тухми хайли хиёнатгарон Бисабзад зи нав аз кадомин макон?
Ки то цоми роҳат бинӯшанд хеш,
Ба цадри фулӯсе фурӯшанд хеш.
Расад дасташон, бо ҳамин цадри нарх Фурӯшанд шодон замин то ба чарх.
Чунон чаппагардон кунанд ин цаҳон,
Гуморӣ, ки бошанд худ цовидон,
Дареги замону чунин нокасон!!!
Ва буд аз чунин зумра Хоразмшоҳ,
(Илоҳо шавад дӯзахаш сарпаноҳ),
Ки худ бармаҳал дар гами цон бимонд,
Ҳама халцро бесарбон бимонд (3, с. 217).
Мақсади олй ва охирони Темурмалик ба Ватан мероси мардонагӣ боқӣ гузаштан аст, ки ба эътимоди комил ин орзуҳои офтобии ӯ дар сухани шоир ҷомаи амал пӯшидааст:
Бихоҳам, ки субҳе чу Шамси саҳар Шавам дар нигоҳи Ватан шӯълавар,
Ки бар зикри номи ман авлоди ман Бихезад чу як тан ба ҳифзи ВА ТАН!
Ва хотимаи сухан мехоҳам ин бошад, ки мегӯям:
*
Аҳмади Хуцандӣ, ки бо хиёнати ӯ дарвозаҳои Хуцанд ба руи чингизиён кушода шуданд
- 75 -
Раҳимова Ҳ. «Эҳёнома» - паёме аз эҳёи тозаи миллат
«Хуҷанди дар орзуи Темурмалик он рӯзҳо харобазор имрӯз ободу шукуфазор шудааст - ва тоҷику тоҷикистониён низ ба ваҳдат расидаанд ва зидди ҳар як бадхоҳ ин хитобаи шоир фарзанди диловари диёрро бо сари баланд, бо ёди ҷонфидои Хуҷанди азиз - Темурмалики қаҳрамони халқи тоҷик- бо якмаромӣ бо болу пари сухан болу пари парвоз мебахшанд:
Ки бар зикри номи ман авлоди ман Бихезад чу як тан ба ҳифзи Ватан.
Пайнавишт:
1. Абдуманнонов А. Суруши таърих//Адабиёт ва санъат. - 1989. - № 42.
2. Ғоиб, Ҳақназар. Тоҷи офтоб. - Душанбе: Ирфон, 1989.
3. Ғоиб, Ҳақназар. Чашми саҳар. - Душанбе: Адиб, 1991.
4. Ғоиб, Ҳақназар. Эҳёнома. - Душанбе: Адиб, 1991.
5. Сатторзода А. Тоҷик ва тоҷи сухан. - Душанбе: Адиб, 2013. -400 с.
Reference Literature:
1. Goib, Khaknazar. Sunny Crown. -Dushanbe: Irfon, 1989.
2. Goib, Khaknazar. Renaissance. - Dushanbe: Adib, 1991.
3. Goib, Khaknazar. Living in Sorrows. -Dushanbe: Adib, 2004.
4. Abdumannonov A. Bulletin of History // Literature and Art. - 1989, #42.
5. Sattorzoda A. Tajik Language and Tajik Word. - Dushanbe: Adib, 2013. -400pp.
- 76 -
