CC BY
7ВЛИЯНИЕ ИЗМЕНЕНИЯ КЛИМАТА В ТАДЖИКИСТАНЕ НА ОБРАЗОВАНИЕ
СТИХИЙНЫХ БЕДСТВИЙ, СВЯЗАННЫХ С ВОДОЙ И МЕРЫ АДАПТАЦИИ
МЕСТНЫХ СООБЩЕСТВ
Излагаются причины возникновения стихийных гидрометеорологических явлений в Таджикистане, их последствия, масштабы и география. Даются предложения по адаптации уязвимых бедных сельских сообществ к последствиями изменения климата.
Ключевые слова: изменение климата, Таджикистан, стихийные бедствия, вода, адаптация, сельские сообщества, география.
CLIMATE CHANGE'S EFFECT IN TAJIKISTAN IN DISASTERS APPEARANCE, RELATED TO WATER AND ADAPTATION OF LOCAL COMMUNITIES AND ITS
EFFECT ON WATER
This article explane, the causes of natural hydro-meteorological phenomens in Tajikistan, their impact, scope and geography. We give suggestions for the adaptation of vulnerable poor rural communities to climate chang
Keywords: changes in climate, geography, natural disasters, vulnerability, water, adaptation, rural community, Tajikistan.
Сведения об авторах:
Наимов Хукмиддин, ассистент кафедры физической географии ТГПУ им. С.Айнй; е-mai: Haimov 84@ mail.ru, тел.(+992) 989.03.88.99
Муртазаев Уктам Исматович- профессор кафедры физической географии Таджикского гос. пед. университета им . С. Айнй, доктор геогр.наук; е-mail-Shoista -g- Buh(@)mail.ru, тел. (+992) 919.05.60.10.
Холикзода Махолат, соискатель кафедры экономической и социальной географии ТГПУим.Садриддина Айни. Тел.: +992 918774664.
Information about authors:
Naimov Khukmiddin, Assistant of the Department of Physical Geography, TSPU S.Ayn; e-mai: Haimov 84 @ mail.ru, tel. (+ 992) 989.03.88.99
Uktam Ismatovich Murtazaev - Professor of the Department of Physical Geography of the Tajik State. ped. University. S. Ayny, Doctor of Geological Sciences; е-mail- Shoista -g-Buh (@) mail.ru, tel. (+992) 919.05.60.10.
Kholikzoda Maholat, applicant _ for the Department of Economic and Social Geography of the Tara State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Tel: +992 918774664.
САМАРАНОК ИСТИФОДАБАРИИ САРВАТ^ОИ ТАБИЙ ДАР НОХ,ИЯИ
ЩТИСОДИИ ХДСОР
Ибодов Ш.М.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Сарватхои табий воситаи зисти инсоният буда, инсон онро аз табиат мегирад. Бе сарватхои табий фаъолияти истехсолиро ба рох мондан гайриимкон аст. Сарватхои табиии ахолиро бо махсулотхои истеъмолй таъмин намуда, омили мухими рушд ва чобачогузори истехсолот ба хисоб меравад.
Нохияи иктисодии Х,исор дорои захираи кифояи харорати гармй ва боришоте, ки барои рушди кишоварзй лозиманд мебошад. Дар баландии то 3000 м аз сатхи бахр кишти галладонагихо, то 2500 м зардолу ва то 2000 м ангур хосили дилхох медихад. Х,арорате, ки дар баландии гуногуни нохияи иктисодии Х,исор ба кайд гирифта шудааст барои парвариши картошка, карам, бодиринг, помидор, анчибар ва загир низ мусоид мебошад.
Нохияи иктисодии Х,исор аз сарватхои заминй низ бой мебошад. Солхои охир майдони заминхои кишоварзй дар нохия кам шуда истодааст. Майдони заминхои кишоварзии нохияи
иктисодии Х,исор 1063 хазор га буда (Ч,адвали 1.), 75,7% онро чарогоххо ташкил медиханд [1, с.89-100].
Мавчудияти захираи зиёди обу замин имкон медихад, ки дар нохия сохахои растанипарварй рушд дода шавад. Нохияи иктисодии Х,исор шароити мусоиди агроиклимй барои рушди богдорй, токпарварй, сабзавоткорй ва парвариши растанихои полезиро доро мебошад. Зимистони кутохи мулоими нохия барои кишти картошкаи барвактй ва дар чарогоххои табий парвариш намудани чорво низ мусоидат мекунад. Солхои охир майдони заминхои давлатй кам шуда, майдони заминхои шахсй зиёд гардида истодааст.
Нохияи иктисодии Х,исор аз сарватхои обй низ бой мебошад. Дарёхои асосии минтака Кофарнихон, Варзоб ва дигархо ташкил медиханд. Захираи умумии оби ин дарёно 5400 млн м 3 буда, ба 15% захираи обии мамлакат баробар аст [2, с.73]. Сарватхои обии руизаминии нохия 7000 млн м 3 мебошад. Дар вакти камобй таъминот бо об 95% ташкил медихдд. Сарватхои обй дар хар 1 км 2 худуди нохия 588 хазор м 3 -ро ташкил намуда, ба хар сари ахолй 5,5 хазор м -ро ташкил медихад.
Цадвали 1
Майдони умумии заминхои нохцяхри маъмуриву-сиёсии
Нохияхои маъмурй
Турсунзода Шахринав р о о К X Рудакй Варзоб Вахдат Файзобод Рогун
Майдони умумй 117539 100696 97514 181187 163133 367400 87411 50679
аз чумла обй 17397 7497 14392 17559 260 14722 6055 617
Заминхои корам: 16755 9397 14069 22389 2279 13906 7924 1088
хамагй
аз чумла обй 10971 4615 9019 11263 74 10349 3674 302
Нихолхои 2653 1721 5187 2018 732 3871 4019 446
бисёрсола
аз чумла обй 1499 1550 2192 1073 5 1457 1497 32
Алафзор: хамагй 299 139 20
аз чумла обй
Чарогох: хамагй 49255 44385 38183 107114 67836 123786 50619 37935
Манбаъ: Кумитаи давлатии заминсозй ва геодезии Ч,Т. Маълумот дар бораи заминхо ва таксимоти он ба намудхо дар вилоятхо, шахру нохияхои Ч,Т. Душанбе, 2015. С-3,4,5,6,7,8,9,10. з з
Х,ар сол аз минтака дар хачми 5040 млн м об чори мешавад, ки 25-35 млн м он бо воситаи канали калони Х,исор ба Чумхурии Узбекистон чори мешавад [2, с.74] .
Дар давраи камобй норасогии об дар обёри намудани заминхои обй ба чашм мерасад. Дар умум водй аз сарватхои обй пурра таъмин буда, хачми об аз истеъмол се маротиба зиёд аст. Дар дурнамо бинобар сабаби зиёд шудани талаботи ахолй ва корхонахои саноативу кишоварзй ба об бояд фаъолияти хочагихои обро дигар намуд. Дар 10 солаи наздик талаботи хочагихои камуналиву маишй ба об то 75% ва талаботи саноату кишоварзй то ба 20% меафзояд. Зиёд шудани талабот ба об боиси боз хам ифлостар гардидани манбахои обй дар нохия мегардад.
Баробари халли проблемаи таъмини талаботи сохахои хочагии халк бо об инчун ба масъалаи истифодаи окилонаи сарватхои обй ва мухофизати об диккати чиддй дод. Пеш аз хамма бояд системахои обёриро таъмиру тачдид намуда, хаммаи талаботхои чойгиркунонии куввахои истехсолкунандаро риоя намуд.
Цадвали 1.2.
Баланси хочагии об дар нохияи иктисодии Х,исор, млн м
3
Соли 1990
Соли 2014
Х,ачми чоришавии дарё бо таъминоти 95% 5800 5800
Х,ачми обхои зеризаминй 277 300
Х,ачми умумй 6077 6100
Дар кишоварзй 1940 2100
Дар саноат 38 40
Дар сохаи комуналиву маишй 25 26
Ч,амъи харч 2003 2166
Баланс 4074 3934
Манбаъ: Х,исоботи Вазорати мелиортасия ва проблемами оби Ч,Т дар соли 2015.
Дар истехсолот бояд бештар обхои зеризаминиро истифода намуда, пеш аз партофтани обхое, ки истифода шудаанд сараввал бояд онхоро тоза намуд. Яке аз ифлоскунандагони сарватхои обй ин истирохатгоххо ва минтакахои туристй ба хисоб мераванд. Дар минтакахои истирохатии Варзоб ва Ромит ба масъалаи тоза нигох доштани об диккати чиддй дода намешавад. Дар ин минтакахо назоратро аз болои тоза нигох доштани об бояд диккати чиддй дод.
Яке аз проблемахои дигари оби минтака ин кам кардани таъсири сел ба хочагии халк мебошад. Ин проблемаро бо рохи шинондани дарахтон, сохилмустахкамкунй ва сохтмони каналхои обпартов хал намудан мумкин аст.
Яке аз роххои дигари халли проблемахои хифз ва истифодаи окилонаи сарватхои обй ин амали намудани як зумра чорабинихои комплексии иктисодй, юридикй ва дигар навъи чорабинихо мебошад.
Захираи гидроэнергетикии дарёхои нохияи иктисодии Х,исор 3362 хазор кВт/с баробар буда, 10,4% захираи гидроэнергетикии мамлакатро ташкил медихад [2, с.74]. Дар нохияи иктисодии Х,исор хамагй 0,8% захирахои гидроэнергетикй аз худ карда шудаасту халос. НБО-и калонтарин асосан дар дарёи Варзоб сохта шудааст. Дар дурнамо дар дарёи Кофарнихон ва Варзоб даххо НБО-хурдро сохтан мумкин аст. Истехсоли неруи барк дар нохия иктисодии Х,исор солхои 1975-2014 шаш маротиба афзуд. Истеъмолкунандаи асосии неруи барк дар нохия саноат буда, он 80% неруи баркро истеъмол мекунад. Дар дурнамо талабот ба неруи барк меафзояд аз ин лихоз бояд харчи зуддат захираи гидроэнергетикии нохия бояд аз худ карда шаванд.
Дар каламрави Точикистон дорои сарватхои гуногун табий буда, яку аз мухимтарини онхо сарватхои зеризаминй мебошад [3, с.19]. Аз ин лихоз пеш аз чобачогузории истехсолот моро лозим аст, ки сарватхои табиии минтакаро тадкик намоем. Нохияи иктисодии Х,исор аз канданихои фоиданок низ бой аст. Дар худуди нохия канданихои фоиданоки нефт, гази табий, ангишт, волфрам, симоб, сурма, сангхои ороиши, гил барои истехсоли хишт, охаксанг барои истехсоли охак, фосфорит, доламит, ашёи хом барои симент, масолехи регу шагал, регхо, флюорит, гили оташбардор, мармар, булур (квартс), гач, ^ургошим (сурб), рух, гармчашмахо, чашмахои обии маъдани, охаксанг барои саноати химия, масолехи сохтмонй ёфт шудаанд. Дар умум зиёда аз 54 кони канданихои фоиданок мавчуд буда, дар базаи конхои азхуд карда нашуда, сохтмони корхонахои саноатй ба максад мувофик аст. Дар кисмати чанубии каторкухи Х,исор дар майли - су. (оби сабук) нефтро хамчун борои табобати чашм, миёндард истифода мекарданд [5, с.32]. Дар минтака конхои нефту гази Шохамбарй, Комсомол, Андигон, Сарикамиш ва гайра мавчуд аст. Истихрочи нефту газ махз дар ин минтака ба рох монда шудааст. Дар минтака ширкати "Газпром"-и Федератсияи Россия ба кофтукови нефт ва газ машгул аст. Талаботи ба нефт ва газ доштаи нохия бо воситаи аз хорич ворид намудани ин навъи сузишворй конеъ карда мешавад.
Нохияи иктисодии Х,исор аз захираи ангишт низ бой буда, конхои калонтаринаш Зиддй, Сайёд-1 ва Сайёд-2 ба хисоб меравад. Дар худуди каторкухи Хисор кони Зидди дар саргахи дарёи Варзоб чойгир шудааст. Дар он кон 4 кабат ангишт, ки гафсиаш аз 0,5 то 8 метр мебошад. Кони ангишти Зиддй, ки дар нохияи маъмуриву сиёсии Варзоб чойгир буда, яке аз конхои калонтарини нохияи иктисодии Х,исор ба хисоб меравад. Ин кон 46 млн тонна захира дошта, 21 млн тоннаи он ахамияти саноати дорад. Кони ангишти Зиддй ба маркаи ГЖ таалук дошта, хусусияти гармичудокуниаш ба 6707-7969 ккал/кг баробар аст. Х,окистарнокии ангишти кони Зиддй ба 33,7% баробар аст. Дар базаи кони ангишти Зидди сохтмони як
карере, ки зиёда аз 200 000 тонна ангиш дар як сол баробар аст ба максад мувофик мебошад. Х,оло истихрочи кони ангишт дар хаммаи конхои ангишти нохия хуб ба рох монда шудааст. Конхои Сайёд-1 ва Сайёд-2 дар кисмати Ромит мавчудаст захираи калон надоранд, вале дар шароити бухронй, энергетикй истифодаи онхо зарур аст.
Нохияи иктисодии Х,исор аз гилхои оташтобовар низ бой буда, ин навъи гилхо дар нохияхои Турсунзода (Ташкунат) дар Варзоб бо ангишт якчоя дар кони ангишти Зиддй вомехуранд. Захираи ин конхо ба даххо хазор тона мерасад.
Шпати сахрой (флюорит), конхои флюорит дар нохияи иктисодии Х,исор дар чанубии каторкухи Х,исор мавчудаст бо номхои Такоб, Кондара, Бигар,Тепахои Сурх, Магов ёфт карда шудааст [3, с.23]. Асосан дар Такоби нохияи сиёсии маъмуриву Варзоб мавчуд буда, захираи умумии ахамияти саноати доштаи ин кон 947 хазор тоннаро ташкил медихад. Дар ин минтака конхои калонтарини шпати сахрой Тепахои Сурх (92 хазор тонна захира дорад) ва Бигар (71 хазор тонна захира дорад) мебошад. Дар нохияи Варзоб комбинати гудозиши шпати Такоб амал мекунад. Дар дурнамо истехсоли шпати сахроиро дар ин минтака бо рохи чалби конхои азхуднакардашуда то ба 100 000 тонна дар як сол расонидан мумкин аст. Захираи мавчудаи шпат барои 10 сол кифоя асту халос.
^ургошим (сурб) ва рух одатан аз конхои полиметаллхо дастрас мекунанд. ^ургошим асосан барои истехсоли акумулятор типография дар тиб барои асбобхои ренгени ва барои таёр намудани кабелхои гуногун истифода бурда мешавад. Нохия аз захираи кургошим ва рух дар байни дигар нохияхои иктисодии Точикистон чойи намоёнро ишгол мекунад. ^исми зиёди кургошим ва рухро аз дохили конхои полиметали кургошиму флюаритдор гирифта мешавад. Халки точик дар асрхои миёна коркарди кургошим рух ва нукраро ба рох монда буданд ва ашёхои гуногун барои рузгор месохтанд.
Дар кисми чанубии каторкухи Х,исор конхои такоб, кондара, сафеддорак, дехималик ва дигаронан вокеъ гардидаанд. Ин конхо дар давраи мезазою кайнозой пайдо гардидааст ва ахамияти саноатй доранд [5, с.24].
Волфрам яке аз филиззоти мухимми саноати металлургия буда, барои истехсоли пулоди аълосифат ба кор бурда мешавад. Дар таркиби вольфрам кариб 15 минерал вомехурад. Мухимтарини онхо вольфрамит ва шеелит мебошанд. Конхои маъдани вольфрами дар каторкуххои Х,исор-конхои Майхура, Кабутй, Такфон, Сармад чойгир шудаанд.
Бештари конхо дар чойхои бахамрасии гранодиоритхои палеозой боло бо охаксангхо ба вучуд омада, бо скарнхо алокаманданд. Баъзе конхои маъдани вольфрами нохияи иктисодии Х,исор бо хусусияти пайдоиши худ аз бисьёр конхои мамлакатхои дигар фарх мекунанд. Дар конхои нохия аз минералхои вольфрамдор шеелит (CaW 04) ва волф- рамит (Ее, Мп^ 04 дучор мешаванд. Таркиби маъдани бештари конхо мураккаб мебошад. Дар кони Майхура (хавзаи дарьёи Варзоб) бошад, касситерит дар скарнхои шел- литдорй ва грейзен табдил шуда дучор мешаванд.
Кони калонтарини маъдани волфрами нохияи иктисодии Х,исор Майхура ба хисоб меравад. Кони волфрамдори Майхураро солхои 1941-1966 истихроч ва коркард намуда буданд. Соли 1966 бинобар сабаби ба охир расидани захираи саноатиаш истихрочи волфрамро дар ин кон мавкуф гузоштанд. Солхои минбаъда дар ин минтака корхои геологй аз нав гузаронида мешавад. Баъди гузаронидани корхои геологй маълум мегардад, ки ин кон дорои захираи зиёди волфрам мебошад. Ин кон гайр аз волфрам инчунин дорои маъдани рух, мис, висмут, кадмий ва индий низ мебошад. Дар базаи ин кон сохтмони корхонае бо иктидори 150 000 тонна маъдан/сол мумкин аст [2, с.128].
Нохияи иктисодии Х,исор аз канданихои фоиданоки гил, гилхок, охаксанг, гипс ва гайра низ бой мебошад. Дар нохия 32 кони масолехи сохтмонй мавчуд буда, аз онхо 6- тояш кони сангхои сохтмонй, 5-тояш гил ва гилхок, 4-тояш гипс ва 5-тояш охаксанг мебошад. Х,оло 4 кони гил ва гилхок, 5-кони охаксанг ва 1 кони санги сохтмонй аз худ карда шудааст.Азбест дар нихия дар байни чинсхои кухии полеазой дар водии дарёи Вархоб (Харангон) кашф карда шудааст.
Нохияи иктисодии Х,исор аз захираи охаксанг ва доломит, ки ашёи хоми саноати химия мебошад бой аст. Кони калонтарин ва ягонаи доломити нохия кони Рудакй (Чинор) ба хисоб меравад. Ин кон дар масофаи 16-25 км дуртар аз шахри Душанбе дар баландихои 1200 м аз сатхи бахр воке гаштааст. Захираи умумии ин конро ба 100 милон тонна бахо додаанд [6, с.
40] . Ин кон пайдоиши неогени дорад. Доломитро барои истехсоли содда, магнияи металй ва гайра истифода бурдан мумкин аст. Захираи доломит дар ин кон ба 31 млн тонна баробар аст. Кон ба категорияи эхтиётй дохил мешавад [2, с.128]. Кони дигари доломит ин кони доломити ^аратог мебошад, ин кон дар масофаи 50 км дуртар аз шахри Душанбе ваке гардидааст. Захираи ин кон 80 миллон тонна мебошад, ки дар таркиби ин кон зиёда аз 20% магни мавчудаст [6, с.41].
Дар сохили рости дарёи Такоб кони кварсдори Такоб ва дехоималик мавчуд аст. Дар ин кон гафсии кабати квасдор то ба 300 м мерасад. Кварси сафед барои истехсоли шиша истифода бурда мешавад. Захираи кварси категорияхои А+В зиёда аз 218 000 тоннаро ташкил медихад [2, с.128].
Дар наздикии кони кварси Такоб конхои гранит чойгир шудаанд. Захираи конхои гранити категорияхои А+В+С зиёда аз 53965 хазортоннаро ташкил медихад [2, с.128]. Конхои булури кухири дар Варзоб татки; шудааст. Канхои фосфорит асосан дар каламрави каторкухи Х,исор (Зиддй) чойгир шудаанд. Кони зиддй дар назди дехаи Зиддй дар самти шимоли он вокеъ гардидааст. Он аз 8-кабати фосфордиханда иборат буда гафсии хар кабат 1-метр ва аз ин зиёдтарро ташкил медихад.захирааш 2 млн. тонна буда ,дар таркибаш оксиди фосфор ба хисби миёна 8,2 %- ро ташкил менамояд [3, с.26-27].
каламрави нохия вобаста ба сохти геологи аз сангхои киматбахо ва ашёи зебузинатию ороишй низ бой мебошад. Дар замонхои шохигарии Бухоро аз мавзеи дараи - Абду баландтар аз ^аратогхалки махали лаъл ва дигар сангхои киматбахо ёфт мешуд, ки онхоро ба ^аратог ва аз ончо ба Бухоро интикол медоданд [5, с.30]. Мевзеи ин конхо дар кисмати чанубии Х,исор кашф шудааст ва ин марказхо умедбахш мебошанд. Дар каламрави нахия конхои охаканги сохтумонй дар ^аратаг, Ширкент ёфт шудааст. Гипс ( гач) дар атрофи шахри Душанбе 5-кон воке гардидааст. Инчунин дар водии дарёи Варзоб (сиома) конхои охаксанги ба мармар табдилгардида вокеъ гардидаанд.
Нохияи иктисодии Х,исор аз обхои минералй низ бой аст. Дар худуди нохия 8-чашмахои минералй ёфт шудаанд, ки дар базаи баъзеи онхо осоишгоххо сохта шудаанд. Чашмахои минералии нохия ин Оби-Гарм, Хоча-Оби-Гарм, Явроз, Шохамбарй, Зайрон, Оби шифо, Шохамбарии Нав ва Комсомол ба хисоб меравад [6, с.47-48]. Х,ануз солхои 1002 мутафакири
бузурги Точик Абуалй ибни Сино дар рисолаи «Даъфул мазор.......» обхои маъданиро ба
гуруххои ботлокй, кибритй навшодирй, мисй чудо намуда иброз кардааст, ки ин навъи обхо барои табобати беморихо кумак мерасонанд. У кайд кардааст, ки обхое, ки дар таркибаш охан дорад хатман барои муолича бехтараст [7, с.84-85].
Баъд аз тавсифи иктисодй-географии сарватхои табиий нохияи иктисодии Х,исор ба хулосаи зерин омадан мумкин аст:
> нохияи иктисодии Х,исор дорои сарватхои гуногуни табий буда, азхудкунии онхо барои рушд ва чобачогузории сохахои туризм, хочагии кишлок ва саноат мусоидат мекунад;
^ шароит ва сарватхои табиий нохияи иктисодии Х,исор ба дарачаи махсусгардонии сохахои саноат ва кишоварзй низ таъсир мерасонад.
> Дар нохияи иктисодии Х,исор бештар он сохахое рушд ёфтаанд, ки ба коркарди махсулотхои кишоварзй, канданихои фоиданок пешбини шудаанд ва ба омилхои табий бештар алокаманд мебошанд;
^ Сарватхои оби бахусус обхои менерали барои табобат туризм ва боз сохтани якчанд осоишгоххои замонави барои пешрафти нохияи иктисодии Х,исор мусоидат мекунад.
АДАБИЁТ
1. Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон. Минтаца^ои Цум^урии Тоцикистон. -Душанбе: 2014. -219 с.
2. Султонов С. Ресурсно-экономический потенциаль регионов РТ. -Душанбе: 1994. -295
с.
3. Му^аббатов Х.М., Рахимов М.Р. Географияи Тоцикистон. Китоби дарси барои донишцуёни мактаб^ои оли. -Душанбе: Маориф ва фар^анг 2011. - 312 с.
4. Разыков Б.Х. Особенности размещения и перспективы промышленного освоения минеральных вод Таджикистана. - Душанбе: OOO «Exclusive», 2010. - 106 с.
5. М.А.Бубнова Дабыча полезных ископаемых в средней Азии в XVI-XIX в в. -Москва: издательство. Наука. 1975. -96 с.
6. Р.Н. Хайдарова Экономико-географическая проблема развития Гиссаро-Вахшского промышленного района.-Душанбе: Ирфон 1976. - 110 с.
7. Истифодабарии манбауои об дар шароити таъгирёбии ицлим. (маводи конфронси умумицумууриявй бахшида ба даусолаи байналхалции амалиёти) «Об барои уаёт». -Душанбе: матъбааи ДД0Т-2015. -114 с.
ЭФФЕКТИВНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ В ГИССАРСКОМ ЭКОНОМИЧЕСКОМ РАЙОНЕ
В статье рассматривается вопрос эффективного использования природных ресурсов экономического района Гиссар. Особое внимание уделяется производству продуктов и удовлетворению потребности населения продуктами питания и размещения отделених отраслей производства. В связи с тем, что Гисарский район богат природными ресурсам, их освоение даёт импульс развитию и размещению отраслей туризма, сельского хозяйства и промышленности.
Ключевые слова: земельные богатства, водные ресурсы, производительная сила, вольфрам, гипс, фосфорит, агроклимат.
EFFICIENT USE OF NATURAL RESOURCES IN THE ECONOMIC REGION
HISSAR
This article deal with efflcint use of the natural recurs of Hisar economic region. The main attention about of the producrion ahd satisfaction witnfood. Particularly attention is adout the placement offlces and grown products. Due to the fact that the economic Hisar district tourism are agriculture and high industry district.
Key words: land wealth, water facility, production power, tungsten, gypsum, phosphorus, agrarian climate.
Сведения об авторе:
Ибодов Шухрат Махмадиевич, докторант (PhD>)-и 3-курса кафедры экономической и социальной географии географического факультета ТГПУ Садриддина Айни; e-mail: shuhrat_ 01_02@ mail.ru tel:98.542.72.02
About the author:
Shukhrat Makhmadievich Ibodov, PhD student, and 3-year student of the Department of Economic and Social Geography of the Faculty of Geography of the TSPU Sadriddin Ain; e-mail: shuhrat_ 0102 @ mail.ru tel: 98.542.72.02
НАЗАРИЯ ВА МЕТОДОЛОГИЯИ МУ^О^ИРАТИ МЕ^НАТЙ ДАР ЧУМ^УРИИ
ТОЧДКИСТОН
Хацназаров У.Н. Аброров А. П.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Тадкикоти чанбахои асосии равандхои мухочирати мехнатй дар тули садсолахо сурат гирифтааст ва олимони шохахои гуногуни илм бо истифода аз равишхои мухталифи конуниятхои рушди онро ошкор намуда, сахми худро бакадри тавони хеш гузоштаанд.
Дар замони Иттиходи Шуравй ба мухочирати ахолй дар мачмуъ ва ба мухочирати мехнатйчузъан, эътибори чидди дода намешуд. Танхо дар нашри сеюми Энсиклопедияи хурди Советй (ЭХС) соли 1959 ва дар Энсиклопедияи географии мухтасар соли 1961 истилохи «мухочират» дар ташрехи В.В. Покшишевский [10, с.38] пешниход шуда буд [12, с.32]. Бахусус дар солхои 60-ум як катор корхои илмии В.И. Переведенцов бачанбахои методологии мухочират бахшида шуда буд, ки мухаккиконро чун мухарики макони муаян кардааст. Дар тадкикотхои охири худ У мухочиратро ба маънии васеъи ин мафхум барраси намуда, онро чун мачмуи хамагуна чой ивазкунии одамон дар макон (аз маънои махдуд-
