CC BY
0DORIVOR ZANJABIL (ZINGIBER OFFICINALE) O'SIMLIGINI LABORATORIYA SHAROITIDA MIKROKLONLASH UCHUN DASTLABKI AMALIY ISHLAR VA ULARNI BAJARISH BOYICHA MAQBUL USULLAR
Qorabekova Shahnoza Muxiddinovna
Tosh.DAU.Qishloq xo'jaligi mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash fakulteti assistenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.13968638
Annotatsiya. Joriy maqolada zanjabil o'simligini mikroklonlash uchun dastlabki amaliy ishlar ketma-ketligi va bajarish bo'yicha uslubiy ko'rsatmalar yoritiladi.
Kalit so'zlar: Zingiber officinale, mikroklonlash, eksplantlarni ajratish, BAP (6-benzilaminopurin), natriy gipoxlorit (NaOCl), NAA (naftalenuksus kislotasi), steril laboratoriya muhiti, laminar kabinet, yangi klonlar olish imkoni, qorong'ilik sikli.
Аннотация. В данной статье освещаются методические указания и последовательность проведения первых практических работ по микроклональному размножению растения имбиря.
Ключевые слова: Zingiber officinale, микроклонирование, выделение эксплантов, BAP (6-бензиламинопурин), гипохлорит натрия (NaOCl), NAA (нафталинуксусная кислота), стерильная лабораторная среда, ламинарный шкаф, возможность получения новых клонов, тёмный цикл.
Abstract. The current article outlines the preliminary practical steps and methodological guidelines for microcloning ginger plants.
Keywords: Zingiber officinale*, microcloning, explant separation, BAP (6-benzylaminopurine), sodium hypochlorite (NaOCl), NAA (naphthaleneacetic acid), sterile laboratory environment, laminar cabinet, potential for obtaining new clones, darkness cycle.
Mazkur maqolaning asosiy obyekti sifatida tanlangan dorivor zanjabil (Zingiber officinale) xalq tabobatida va zamonaviy tibbiyotda keng qo'llaniladigan o'simliklardan biri bo'lib, u ko'plab dorivor xususiyatlarga ega. Ushbu o'simlikni laboratoriya sharoitida mikroklonlash usuli bilan ko'paytirish, yangi klonlar olish va turli sharoitlarga moslashgan zanjabil navlarini yaratishda muhim ahamiyat kasb etadi. Umuman olganda dorivor zanjabil o'simligini mikroklonlash quyidagi bosqichlardan iborat:
I. Material va uskunalar tayyorlash
Mikroklonlash jarayoni uchun quyidagi materiallar va uskunalar talab qilinadi:
- Steril laboratoriya muhiti
- Avtoklav, laminar kabinet
- Mikroklonlash uchun o'simlik qoldiqlari (zanjabil ildizpoyasi yoki kurtaklari)
- Oziqlantiruvchi muhit (Murashige va Skoog (MS) o'simlik oziqlantirish muhiti)
- Gormonlar (auksinlar, sitokininlar)
- Petri idishlari, probirkalar
- Pinset, skalpel va boshqa steril uskunalar
II. Zanjabil o'simligini tanlash va tayyorlash
Mikroklonlash uchun dastlab sog'lom zanjabil o'simlik namunasi tanlanadi. Tanlangan o'simlikning ildizpoyasi yoki kurtaklari sterilizatsiya qilinadi. Buning uchun namuna avval 70%
spirt bilan yuviladi, so'ngra 0,1% natriy gipoxlorit (NaOCl) eritmasida 15-20 daqiqa davomida sterilizatsiya qilinadi va steril distillangan suv bilan bir necha bor yuviladi.
III. Eksplantlarni ajratish va ko'chirish
Steril muhitda eksplantlar (zanjabil kurtaklari yoki ildizpoya qismlari) ajratib olinadi va o'simlik oziqlantirish muhitiga joylashtiriladi. Murashige va Skoog (MS) muhitiga qo'shilgan sitokininlar o'sish jarayonini rag'batlantirish uchun ishlatiladi. Gormonlar miqdori tajriba asosida aniqlanadi, lekin odatda 2-3 mg/l BAP (6-benzilaminopurin) va 0,5 mg/l NAA (naftalenuksus kislotasi) qo'llaniladi. Dorivor zanjabil o'simligini mikroklonlash jarayonida eksplantlarni ajratish va ko'chirish bosqichi uchun nima sababdan yuqoridagi gormonlar tanlanganligini laboratoriya natija tahlillarimiz va nazariy ma'lumotlarga asoslangan holda quyidagi tanlovimiz bo'yicha ilmiy isbotlarni keltiramiz: Dorivor zanjabil (Zingiber officinale) o'simligi, o'zining dorivor xususiyatlari bilan mashhur bo'lib, laboratoriya sharoitida mikroklonlash usuli orqali ko'paytirilishi muhim ahamiyatga ega. Mikroklonlash jarayonida o'simlikning o'sish va rivojlanishi uchun zarur gormonlar, xususan, BAP (6-benzilaminopurin) va NAA (naftalenuksus kislotasi) qo'llaniladi. Ushbu maqolada BAP va NAA miqdorining tanlanishi va ularning zanjabil o'simligiga ta'siri haqida batafsil ma'lumot beriladi.
BAP va NAA Miqdorining Tanlanishi- BAP va NAA o'simliklarning o'sishini rag'batlantirishda muhim rol o'ynaydi. BAP, sitokininlar guruhiga mansub bo'lib, o'simliklarda kurtaklar rivojlanishini tezlashtiradi, hujayra bo'linishini rag'batlantiradi va vegetativ ko'paytirishni oshiradi. NAA esa, auksinlar guruhiga kirib, ildizlarning rivojlanishini qo'llab-quvvatlaydi va o'simliklarning muvozanatini saqlaydi. Jadval-1
Xususiyatlari: 6-Benzilaminopurin- BAP 98%, 9 %
Sifat bo'limlari Xususiyati
Tashqi ko'rinishi Oq kristalli kukun
Erish nuqtasi 230~233 °C
Ishlatilgandan so'ng qolgan qoldiqlari <0.5%
Quritish bo'yicha yo'qotish <0.5%
Kontent (HPLC) >98.0%
1-rasm BAP tashqi ko'rinishi.
0 0.033 2
BaP (mg/kg)
0 0.033 2
BaP (mg/kg)
10 |jm
2-rasm. Fi va F3 urg'ochi avlodlariga BAP ning ta'siri Mikroklonlash jarayonida BAP va NAA miqdorining optimal darajasi tajriba asosida aniqlanadi. Odatda, 2-3 mg/l BAP va 0,5 mg/l NAA qo'llaniladi, chunki bu miqdor zanjabil
o'simligining o'sishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. BAPning yuqori darajasi kurtaklarning ko'payishini rag'batlantirsa, NAA esa ildizlarning rivojlanishini ta'minlaydi.
Zanjabil O'simligiga ta'siri- BAP va NAA o'simliklarning o'sishini va rivojlanishini boshqarishda muhim ahamiyatga ega. BAPning o'simliklar uchun ta'siri quyidagilardan iborat:
1. Kurtak rivojlanishi: BAP, o'simliklarda kurtaklarning tez rivojlanishini ta'minlaydi, bu esa mikroklonlash jarayonida yangi klonlar olish imkonini yaratadi.
2. Hujayra bo'linishi: BAP- hujayra bo'linishini kuchaytiradi, natijada ko'proq eksplantlar olish mumkin bo'ladi.
NAA esa, zanjabil o'simligida ildizlarning rivojlanishini ta'minlaydi va uning ta'siri quyidagilar:
1. Ildiz rivojlanishi: NAA, ildizlarning shakllanishini va rivojlanishini qo'llab-quvvatlaydi, bu esa ko'chatlarning tuproqqa moslashishida muhimdir.
2. O'simlikning muvozanati: BAP va NAA o'rtasidagi muvozanat, o'simlikning umumiy sog'lig'i va rivojlanishi uchun zarurdir. BAPning yuqori darajasi ildizlar rivojlanishini susaytirishi mumkin, shuning uchun NAA miqdorini mos ravishda oshirish zarur.
IV. Ko'paytirish jarayoni
Eksplantlar o'sish muhitiga joylashtirilgach, ular o'sish kamerasiga ko'chiriladi. Bu jarayon davomida o'simliklar uchun 25-28°C harorat va 16 soat yorug'lik, 8 soat qorong'ilik sikli ta'minlanadi. Bir necha hafta ichida kurtaklar rivojlana boshlaydi va yangi o'simliklar paydo bo'ladi. Jarayon davomida eksplantsiyalarni muntazam ravishda kuzatish va kerakli bo'lsa, ularni yangi oziqlantirish muhitiga ko'chirish zarur.
V. Ko'chatlarni tuproqqa ko'chirish
Mikroklonlash orqali olingan ko'chatlar ma'lum o'sish bosqichiga yetgach, ularni sterillangan tuproq va qum aralashmasiga ko'chirib o'tkazish mumkin. Dastlab, ko'chatlarni moslashuv davridan o'tkazish uchun ularni qoplab qo'yish yoki nam sharoitda saqlash zarur. Ko'chatlar mustahkamlanib o'sa boshlagach, ularni ochiq maydonlarga yoki issiqxonaga ekish mumkin.
Xulosa
Ushbu mavzuga oid nazariy va amaliy natijalar tahlil qilindi hamda quyidagi ilmiy asoslarga keldim: dorivor zanjabil o'simligini mikroklonlash jarayoni ko'paytirish va o'simlikning genetik barqarorligini saqlash uchun samarali usul hisoblanadi. Dorivor zanjabil o'simligini mikroklonlash jarayonida BAP va NAA miqdorini tanlash muhim ahamiyatga ega va BAP va NAA miqdorini tanlash bo'yicha qilingan laboratoriya ishlarining yakuniy natijasi sifatida quyidagi xulosalarga keldim: Gormonlarning optimal miqdori o'simlikning o'sishi, rivojlanishi va genetik barqarorligini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. BAP kurtaklarning rivojlanishini, NAA ildizlarning shakllanishini ta'minlab beradi. Ushbu gormonlar o'rtasidagi muvozanat, zanjabil o'simligining muvaffaqiyatli mikroklonlash jarayonini amalga oshirishda asosiy omil hisoblanadi. Shu sababli quyidagi ko'rsatkichlarni maqbul miqdor deb tavsiya qilaman: 2-3 mg/l BAP va 0,5 mg/l NAA.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Dongare, S.; Gupta, S.K.; Mathur, R.; Saxena, R.; Mathur, S.; Agarwal, R.; Nag, T.C.; Srivastava, S.; Kumar, P. Zingiber o_cinale attenuates retinal microvascular changes in diabetic rats via anti-inflammatory and antiangiogenic mechanisms. Mol. Vis. 2016, 22, 599-609.
2. Mahluji, S.; Attari, V.E.; Mobasseri, M.; Payahoo, L.; Ostadrahimi, A.; Golzari, S.E.J. Eects of ginger (Zingiber o_cinale) on plasma glucose level, HbAlc and insulin sensitivity in type 2 diabetic patients. Int. J. Food Sci. Nutr. 2013, 64, 682-686.
3. De Las Heras, N.; Valero-Munoz, M.; Martin-Fernandez, B.; Ballesteros, S.; Lopez-Farre, A.; Ruiz-Roso, B.; Lahera, V. Molecular factors involved in the hypolipidemic-and insulin-sensitizing eects of a ginger (Zingiber o_cinale Roscoe) extract in rats fed a high-fat diet. Appl. Physiol. Nutr. Me. 2017, 42, 209-215.
4. Han, Y.A.; Song, C.W.; Koh, W.S.; Yon, G.H.; Kim, Y.S.; Ryu, S.Y.; Kwon, H.J.; Lee, K.H. Anti-inflammatory eects of the Zingiber o_cinale Roscoe constituent 12-dehydrogingerdione in lipopolysaccharide-stimulated raw 264.7 cells. Phytother. Res. 2013, 27, 1200-1205. [CrossRef]
