CC BY
6ДИДАКТИЧЕСКИЕ ИГРЫ КАК ВАЖНЫЙ ФАКТОР ОБУЧЕНИЯ
РЕШЕНИЮ ЗАДАЧ
Ф.А. Рахимова1
Аннотация
В этой статье обсуждаются возможности развития у учащихся навыков решению задач с помощью дидактических игр в начальном математическом образовании.
Ключевые слова: задача, дидактическая игра, логическое мышление, анализ, сравнение
O'yin-bu bolalikning shunday hayotiy tajribasiki, bu davr bo-lalarga hayotning shirin nafasini his qila olishga, shu muhitga mos-lashihsga yordam beradi, chunonchi o'yin faoliyatisiz bolalarning yoshlik davri kelgisi hayotida befoyda bo'lar edi. Hayotiy muhim munosabatlarning bu maxsus ishlanmasi hisoblangan -o'yinda, bo-lalik davridagi maktabning sog'lom yadrosi mavjuddir.
S.T. Shatskiy
Uzliksiz ta'limning muhim bir bo'g'ini sifatida faoliyat yuritayotgan boshlang'ich ta'lim ham zamon talabi va davr nafasi asosida tashkil etilgani holda shaxs kamolotida munosib o'rin egallagan. Ta'limning diqqat markazida qo'yilgan barkamol shaxsni tarbiyalash masalalari mazkur bo'g'inda alohida ahamiyat kasb etadi. SHaxsdagi nav-nihol ijodiy va ta'limiy kurtaklarni ilg'ab olish, aniqlash va ularni unib o'sishi uchun barcha shart-sharoitlarni yaratgan ayni shu bo'g'inda to'g'ri, aniq, maqsadli amalga oshirilishi ta'limning navbatdagi yuqori bosqichlari samaradorligini ta'minlash ga-rovlaridan biri hisoblanadi. Kichik maktab yoshidagi bolalarning jamiyat rivoji bilan bab-barobar rivojlanib borayotgan, rivojlantiruvchi xususiyat kasb etuvchi ta'limiy ja-rayonga jalb etish, undan ijobiy natijalar olish, Davlat ta'lim standartlari talablari aso-sida bilim olish va ularni amaliyotga joriy etishga oid ijtimoiy malakalarning shakllan-ishida matematika ta'lim sohasi qator funksional imkoniyatlarga egadir. Matematika ta'lim sohasi abstract mantiqiy tafakkurning soddaroq ko'rinishi bo'lgan obrazli man-tiqiy tafakkur vositasida bolalarning o'ylash, fikrlay olish, mulohaza yurita olishga o'rgatadi, mustaqil fikrlash va xulosalar yasay olishga oid malakalarni shakllantiradi. Bu borada boshlang'ich sinflarda masala yechishga o'rgatish bu jarayonlarning sama-rali va natijali kelishlariga munosib imkoniyat yaratadi. Ta'limiy jarayonlarning maqsadli amalga oshishida ayniqsa, mantiqiy masalalarning o'rni kattadir. Mantiqiy masalalar o'zining o'yin xususiyatiga ega ekanligi bilan bolani e'tiborini jalb eta oladi, fikriy mushohada yuritish, qonuniyatlarni aniqlash, xossa va xususiyatlarga qarab narsa va xususiyatlarni guruhlashga oid malakalarni shakllantiradi.
Matеmatikani o'qitish umumiy sistеmasida masalalar yеchish samarali mashq qilish turlaridan biridir. Masalalar yеchish bоlalarda avvalо mukammal matеmatik tushunchalarni shakllantirish, ularning dasturda bеlgilab bеrilgan nazariy bilimlarni o'zlashtirishlarida muhim ahamiyatga ega.
Matematika ta'lim sohasi boshlang'ich ta'limni mazmun mohiyatini to'la qamrab olgan to'rtta ta'lim sohaning ajralmas bo'g'ini bo'lib shaxs kamolotida aqliy jarayonlarni tarkib toptirish, ro'yobga chiqarish va rivojlantirishni maqsad qilib qo'yadi. Muntazam tarzda takomillashib boruvchi boshlang'ich ta'limgina bolani rivojlantiruvchi ahamiyat kasb etadi [1].
Vaqt o'tib bolalar ulg'ayib maktab ularni o'z bag'riga chorlaydi. Maktabda ular ko'p qiyinchiliklarga duch keladi, ko'plab yangi taassurotlarga ega bo'ladi. Bularning barchasi aqliy va hissiy jihatdan juda ko'p harakat talab qiladi. O'qituvchilar o'yinning
гРахимова Фазилат Атабековна - старший преподователь кафедры "Методика начального образования", Ургенческий государственный университет, Узбекистан.
Социально-педагогические науки
ma'lum bir qismini o'quvchilarga yetkaza olsalar, yangi bilim va ko'nikmalarni egallash jarayoni bolaga osonroq va samarali bo'ladi. Bu aqliy faoliyatning shakli bolalar uchun odatiy bo'lib, unga dastlabki mashg'ulotlarda uni kutayotgan qiyinchiliklarni yengishga yordam beradi. O'yin bolaning deyarli tug'ilgan davridan boshlanadigan asosiy faoliya-tidir. Umumiy holda, "o'yin" atamasi turli tadbirlarni o'z ichiga oladi. U bolaning aqliy, hissiy, jismoniy va ijodiy qobiliyatlarini shakllantirish va rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. O'yin xotirani, fikrlashni, xayolotni, e'tiborni rivojlantirishga yordam beradi. Bittalik o'yin bolaning individual xususiyatlarini rivojlantiradi, uni ma'lum narsalarn-ing xarakteristikalari va xususiyatlari bilan tanishtiradi. Guruhda o'ynash bolani ijtimoiy hayotga, ijtimoiy rollarga va odamlar orasidagi munosabatlarga o'rgatadi. Rolli o'yinlar o'quvchilarga zamonaviy jamiyatdagi xulqning me'yorini o'rganishga yordam beradi. Shunday yo'l orqali siz o'yinni aniq tasnifini bera olasiz. O'yin, odam o'z ixtiyori bilan ishtirok etadigan va zavqlanadigan va tadqiqot qilish imkoniga ega bo'lgan faoli-yat turi hisoblanadi. Didaktik o'yinda bolalarning qiziqishi o'yin harakatlaridan aqliy vazifaga o'tadi. Didaktik o'yin bolalarning aqliy faoliyatini tarbiyalashning qimmatli usuli bo'lib, aqliy jarayonlarni faollashtiradi, ularda bilim jarayoniga katta qiziqish uy-g'otadi. Unda bolalar katta qiyinchiliklarni bajonidil yengib, o'z bilimlarini sinashadi, qobiliyatlari va ko'nikmalarini rivojlantirishadi. Didaktik o'yinlar har qanday o'quv materialini qiziqarli qilish imkonini beradi, o'quvchilarga katta mamnunlik tug'diradi, quvonchli ishchan kayfiyatni yaratadi, bilimlarni o'zlashtirish jarayonini osonlashtiradi. Didaktik o'yinlarning ahamiyatini izohlab, V.A. Suxomlinskiy shunday deb yozgan edi: "O'yin faoliayti bo'lmasdan hech qanday aqliy rivojlanish bo'lmagan va bo'lmaydi ham. O'yin - bu hayotning yorqin tasviri, atrofdagi dunyo haqidagi tushun-chalar, bolaning ruhiy dunyosiga oqib o'tadigan ajoyib yorqin deraza. O'yin qiziquvchanlik va qiziqishni kuchaytiradigan uchqundir" [2]. Didaktik o'yinlarda bola jarayonlarni bir yoki boshqa xususiyatlarga ko'ra tasniflaydi, taqqoslaydi, tahlil qiladi va umumlashtiradi. O'yin ma'lum bir temp, ritm bilan tavsiflanadi; uning muddatli uzoq tushuntirishlari jarayonida; qoidalar qisqacha, qulay va ixcham tarzda taqdim etilishi kerak. O'qituvchi o'yinni o'ta qiziqish bilan namoyon qilishi, o'quvchilarni o'ziga jalb qilishi kerak. Ba'zi o'yinlarda u kutish va sirli vaziyat yaratadi. O'yinning muvaffaqiyati o'qituvchi uni qanday amalga oshirayotganiga bog'liq, chunki bolalarda befarqlik paydo bo'lishi mumkin va bunda o'yinlarga qiziqish tezda yo'qoladi.
O'yin shakli turlicha bo'lishi mumkin:
• jamoaviy;
• guruhli;
• individual.
Didaktik o'yinlar bolalarda diqqat va xotiraning rivojlanishi va g'amxo'rligi kabi g'ayriqonuniy jarayonlarning rivojlanishiga imkon yaratadi. O'yin vazifalari bolalarning ixtirolarini, mahoratini rivojlantiradi.
Ularning ko'pchiligi bayonot, taklif, instruktsiya qilish qobiliyatini talab qiladi; faqat intellektual emas, balki kuchli irodali harakatlar - tashkil qilish, chidamlilik, o'yin qoidalariga rioya qilish qobiliyati, o'z manfaatlarini kollektiv manfaatlariga bo'ysundirish. Didaktik o'yinlar turli yo'llar bilan yaratilgan. Ularning ba'zilarida rolli o'yinining barcha elementlari: o'yin, rol, harakat, o'yin qoidasi, boshqalarda - faqat alo-hida elementlar: harakat yoki qoidalar yoki ikkalasi ham mavjud bo'ladi.
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda mavzuga mos ravishda darsda o'qituvchi masalalar yechishga o'rgatishda ham bir va ikki didaktik o'yinni o'tkazishi mumkin.
Quyida didaktik o'yin namunalarini havola etamiz.
"Engyaxshi hisobchi" o yini.
Maqsad; narsalar soni bilan raqamlar orasida moslik o'rnatishni o'rgatish.
Jihoz: Bittadan o'ntagacha narsalar rasmi chizilgan kartochkalar, 1 dan 10 gacha qirqma raqamlar.
Mazmuni: O'qituvchi ko'rgazma taxtasiga predmetlar soni turlicha bo'lgan kartochkalarni qo'yadi. O'quvchilar ularning sonini tanlab, mos raqamli kartochkani ko'rsatishi kerak. Birinchi hisoblab to'g'ri raqamni ko'rsatgan o'quvchi - eng yaxshi hisobchi bo'ladi. O'yinni raqamga mos rasmni ko'rsat, qaysi rasmda predmetlar ko'p, nechta ko'p degan savollar bilan mazmunan o'zgartirish ham mumkin.
"Poezd tuzamiz" oyini.
Maqsad: Sonlarning o'zidan oldingi songa birni qo'shib, yoki o'zidan keyingi sondan 1ni ayirib hosil qilishini tushuntirib, sonlar ketma- ketligini mustahkamlash.
Mazmuni: O'quvchilar doskaga ketma- ket chaqiriladi. 1-o'quvchi:"Men 1-vagonman", 2- o'quxchi uning yelkasiga qo'lini qo'yadi va "Men 2- vagonman, 1+1=2 bo'ladi"- deydi. 3-o'quvchi uning orqasidan yelkasiga qo'lini qo'yib; "Men 3-vagonman, 2+1=3 boladi" deydi va hokazo. 10 vagongacha. Misollarni qolgan o'quvchilar jo'r bo'lib aytadilar. Keyin vagonlar bittadan ajratiladi va 10-1=9; 9-1=8/....2-1=1 misollar aytilib, o'quvchilar 1 tadan joyiga o'tiradi. Bu o'yinni har bir o'quvchi vagon ro'lini o'ynab ko'rguncha davom ettirish mumkin.
"OZ o rningni top " o yini.
Maqsad: Sonlarning tartibi haqidagi tassavurlarni mustahkamlash.
Jihoz: 1 dan 10 gacha yozilgan kartochkalar.
Mazmuni: O'quvchi 10 ta o'quvchiga ixtiyoriy tartibda kartochkalarni tarqatadi va uning :o'z o'rningni toph degan hitobi bilan o'quvchilar tartib raqami bo'yicha 1 qatorga turib olishi kerakligini tushuntiradi. Qolgan o'quvchilar - nazoratchi bo'ladilar.Keyingi darsda o'quvchilar ni xazifalari almashtiriladi yoki sonlarni tartib bilan ko'rgazma taxtaga terish vazifasini berish mumkin.Bunda o'tirgan o'quvchilarga kartochkalar tarqatiladi va ular doskaga bir qator turib tartib bilan kartochkalarni teradilar.
Darsda o'yin texnologiyalardan ham o'rinli foydalanish darsni bayramga aylantiradi. Metodik kitoblarda hamma mavzularga oid didaktik o'yinlar tavsifini topish mumkin. O'uinlar boshlang'ich sinf o'quvchisi tabiatiga eng yaqin faoliyat turi hisoblanadi. SHuning uchun ulardan foydalanish qiziqarli va foydali bo'lishini tajriba sinov ishlari ham ko'rsatdi.
Xulosa qilib aytganda, o'qitishni samaraliroq qilish, o'quvchilarning darsdagi faolligini oshirishda interfaol metodlarning foydasi juda kattadir.Bunday metodlar har bir o'quvchini darsga jalb qilish, ularni o'z fikrini bildirishga, o'rtoqlari bilan fikr almashishga, atrofdagi fikrlarga munosabat bildirishga o'rgatish imkonini beradi.O'qituvchi izlanishga, yangilikni qo'llashga harakat qilsa,bu o'quvchilar bilimini mustahkamlash ishida o'z samarasini beradi.
Фойдаланилган адабиётлар:
1. Boshlang'ich ta'lim konsepsiyasi. Toshkent,1998 yil
2. Дидактические игры на уроках математики. kopilka-urokov. ru -o'qituvchilar uchun sayt.
© Ф.А. Рахимова, 2020.
