TIL O’QITISHDA O’YIN METODIDAN FOYDALANISH Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

TIL O'QITISHDA O'YIN METODIDAN FOYDALANISH

Gulyora Olmos qizi Qodirova Farangiz Xudoyorova

Samarqand davlat universiteti Samarqand davlat chet tillari instituti

ANNOTATSIYA

So'nggi yillarda chet tillarini o'rganishga va o'qitishga bo'lgan e'tibor sezilarli darajada oshib bormoqda. Bu esa chet tili darslarini, xususan, ingliz tili fanini qiziqarli qilib o'tishni ya'ni turli innovatsion metodlardan, texnik vositalardan, turli xil o'quvchini jalb qiluvchi, interfaol o'yinlardan foydalanishni taqozo etmoqda. Dars davomida bunday o'yinlardan foydalanish o'quvchining fanni o'rganishga bo'lgan ishtiyoqini yanada oshiradi. Ushbu maqolada rus va ingliz tillarini o'yinlar orqali o'rganish metodlari yoritib berilgan

Kalit so'zlar: chet tili, interfaol o'yinlar,texnik vositalar,didaktik o'yinlar, Rolli o'yinlar uslubi, o'yinli grammatika, Taboo words (ta'qiqlangan so'zlar), Pictionary(so'zli o'yin).

USE OF GAME TEACHING IN LANGUAGE TEACHING

Gulyora Olmos qizi Qodirova Farangiz Khudoyorova

Samarkand State University Samarkand State Institute of Foreign Languages

ABSTRACT

In recent years, the emphasis on the study and teaching of foreign languages has increased significantly. This is done to make foreign language lessons, especially English, more interesting, that is, using a variety of innovative methods, techniques and interactive games that challenge a wide variety of students. Using these games throughout the lesson further enhances students' interest in learning the subject. This article describes techniques for learning English and russian through games.

Keywords: foreign language, interactive games, technical means, didactic games, role-playing style, game grammar, taboo words (forbidden words), Pictionary game).

Bugungi kunda xorijiy tillarni o'rganish muhim ahamiyat kasb etayotganligi sababli, tillarni nafaqat oliy ta'lim muassasalarida, maktablarda, shuningdek, maktabgacha ta'lim muassasalarida ham o'rgatilmoqda. Darslarda o'ziga xos usullar,qiziqarli metodlar bilan o'tilmasa, o'quvchilarni darsga jalb qilish biroz murakkab vazifaga aylanishi mumkin [1-4]. Agarda darslarda an'anaviy usullardan kechilsa, qiziqrli qilib olib borilsa bu nafaqat dars sifatini ta'minlaydi, shu bilan birga zerikishni oldini olib, passiv o'quvchilarni ham darsda ishtirok etishga jalb qiladi.

Ingliz va rus tilini o'rgatish jarayonida bir qator qiziqrli o'yinlar mavjud. Shuni aytib o'tish joizki, bolalarga til o'rgatishda shunday o'yinlardan oydalanish kerakki, unda barcha o'quvchilar birdek ishtirok etishsin hamda darsadan yangilik olishsin (masalan yangi lug'atlar yodlab ketishi mumkin,har kuni shu jarayon takrorlansa, o'quvchining lug'at boyligi yuqori darajaga ko'tariladi). O'quvchilarga darsni grammmatik tushunchalar bilan boshlash noo'rindir, ayniqsa kichik sinf o'quvchilarini tezda zerikishiga sabab bo'ladi. Natijada dasrga bo'lgan qiziqish so'nishi mumkin [5-9]. Ular bilan hattoki salomlashish jarayonini ham noan'anaviy tarzda boshlash kerak, masalan, o'qituvchi kirishi bilan darsni qandaydir salomlashishga oid inglizcha qo'shiq bilan boshlash (asosan boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun mativatsion usuldir)usuli samarali usuldir. Shu tariqa dars davom etsa, o'quvchilar dars davomida ha bir topshiriqqa bo'lgan e'tiborini yo'qotishmaydi. Xattoki ular ingliz tili darslarini intizorlik bilan kutishadigan bo'lishadi. Albatta, bularning barchasini o'qituvchi tashkillashtirishi kerak va bu pedagogning zimmasida. Shunday ekan chet tilini o'rganishni qiziqarli qilish uchun ba'zi o'yin turlarini keltirib o'tish mumkin [10-14].

Ingliz va rus tillari darslarining samaradorligini oshirish uchun ,,Rolli o'yinlari''dan foydalnish mumkin. Bu o'yinning afzallik tomonlari shundaki, bu vaziyatdan kelib chiqib o'ynaladi. Bu o'yin nafaqat fan o'rganilishi uchun foydali, shu bilan birga aqliy qobilyatni shakllantirishga ham yordam beradi. Bu o'yinda mavzular tanlab olinib, bolalar dialoglar tashkil qilishadi. Masalan, yo'lovchining taksini to'xtatgan jarayonidagi suhbati, yoki kiyim do'konlaridagi muloqotlar - bularning barchasini ingliz tilida ham gapirib, ham ko'rsatib berishadi. Aynan shu o'yinda, guruh bilan ishlash taktikasini qo'llasak ham bo'ladi, ya'ni o'quvchilarni guruhlarga ajratib turli mavzularni bo'lib berish. Bu holatda raqobatlashuv ham vujudaga keladi. Raqobat-yuksalish mezonidir [15]. Topshiriqni yaxshi bajargan guruh rag'batlantirilsa, qolgan o'quvchilarning intilishi ham kuchayadi. Bundan tashqari, ingliz tili darslarini mazmunli o'tkazish uchun didaktik o'yinlardan foydalanish ham maqsadga muvofiqdir [16-19].

OBJECT- bu o'yin o'quvchilarning so'z boyligini oshirishga xizmat qiladi. Bizga ma'lumki, chet tili fanlarini o'rganishdagi eng muhim yo'nalish bu yangi so'zarni yod olishdir. O'quvchilarning xarakterlarini hisobga olsak, har bir o'quvchi o'z usulida lug'at yodlaydi. Shunga ishonchimiz komilki, o'yinlar orqali yangi so'zlarni yodlash hammaga mos keladi va bu jarayonni yengillashtiradi. Yuqorida aytib o'tgan o'yinimizda, dars paytida sinf xonadagi 15 ta buyum stol ustiga qo'yiladi va o'quvchilar kelib bu buyumlarni ko'zdan kechirishadi. Buyumlarning usti yopib qo'yiladi va so'ngra o'quvchilar ko'rgan narsalarini, ma'lum vaqt davomida ingilizchasini doskaga yozishlari kerak. Eng ko'p so'zni to'g'ri yoza olgan o'quvchi g'olib bo'ladi. Shu o'yinning sifatini ta'minlash maqsadida shuni ayta olamanki, shu vaziyatning o'zida qolgan,ishtirok etmagan o'quvchilarni ham darsga jalb qilish uchun, ularga shu buyum

nomlariga bittadan gap tuzish toshirig'i berilsa, maqsadga muvofiq bo'ladi va bu befarqlikning oldini ham oladi [20].

Pictionary - ko'pchilik ingliz tili fanini o'rgatuvchi va o'rganuvchilar uchun bu o'yin tanishdir, ya'ni o'z nomi bilan so'z o'yini va unda rasm chiziladi. Bu o'yinda rasm chizish uchun oddiy doskadan yoki magnit doskadan foydalanish mumkin. Sinf o'quvchilari ikki guruhga bo'linadilar va har bir jamoa uchun doskaning ikki tarafiga jadval chiziladi. Jamoalarning ballari shu jadvallarga yozib boriladi. Parta ustiga so'z nomlari yozib qo'yiladi va teskari qilib o'giriladi. Har bir guruhdan o'quvchilar navbatma-navbat chiqib, yashiringan so'zlar orasidan birini tanlab, doskaga chizib beradi. Qaysi jamoa birinchi topsa shu jamoaga ball beriladi. Bu o'yin ham o'quvchilar zehnini charxlaydi. Shuni ham ayta olamizki, rasmlardan foydalanish - o'quvchilarni tez jalb qiluvchi taktikadir, ayniqsa,u o'quvchilarning o'zi tomonidan yaratilsa [21].

Taboo words o'yini (Ta'qiqlangan so'zlar) - bu qiziqarli o'yin o'quvchilarga sinonim so'zlar va ularning tariflarini qo'llashda yordam beradi. Sinonimlardan foydalanish nutqning ravonligi, so'zlashuvning chiroyli bo'lishini ta'minlaydi. Ayniqsa ingliz tili fanida so'z qo'llash bilan bog'liq xatolikga yo'l qo'ymaslik kerak, chunki ingliz tilidagi ko'plab bir xil ma'noni anglatuvchi so'zlar, gap mazmuniga ko'ra foydalaniladi. Aynan ushbu o'yin shu jihatda ehtiyotkor bo'lishga yordam beradi. Bunda guruhlar tashkil qilinadi, ya'ni o'quvchilar qarama-qarshi holda o'tiradilar. Har bir jamoa o'z jamoasidan bir kishini ro'parasidagi stulga o'tirishi uchun tanlaydi. O'qituvchi esa o'quvchilar ortiga o'tib katta qog'ozda yozilgan so'z ushlab turadi. O'rindiqda o'tirgan o'quvchilar bu so'zni ko'ra olmasligi kerak bo'ladi. Jamoaning o'rindiqda o'tirgan a'zosiga o'qituvchi ushlab turgan so'zni ayttirish uchun biroz vaqt bo'ladi [22-25].

Tennis o'yini - bu o'yinning maqsadi o'quvchilarning tezligini oshirishdir. Bu o'yin zanjir o'yiniga o'xshaydi va tanlangan mavzu doirasida bo'lib o'tadi. Bunda aytilgan so'zning so'nggi harfiga yangi so'z aytishi kerak, masalan mavzu nomi „Animals" bo'lsa, mavzudan chetlashmagan holda .,,Tiger'' so'zi bilan boshlansa, ikkinchi ishtirokchi ,,rabbit''deb davom ettiradi. Shu tariqa o'yin davom etadi. O'yin davomida to'xtab qolgan o'quvchi 5 daqiqa davomida javob bera olmasa o'yindan chetlashtiriladi va qolgan o'quvchilar bilan davom ettiriladi. O'yinni sinf bilan ya'ni ko'pchilik bilan o'ynash juda qiziqarli va maroqli bo'ladi. Bu o'yinni mavzuni o'zgartirish orqali ham o'ynash mumkin. Shu bilan birga, o'yinlarni tashkil etish jarayonida, ularni turli texnik vositalar bilan bog'lab o'tish ham qiziqishni oshirishga xizmat qiladi. Chunki bugungi tez sur'atlar bilan rivojlanayotgan zamonda barcha yoshlar, o'smirlar va kattalar ham zamonaviy texnalogiyalarga befarq emas. Shunday ekan, qiziqarli fan o'yinlari kompyuterlarda tashkil qilinishi orqali samarali natijaga erishish mumkin [26-28].

Darhaqiqat, dars berishda grammatik tushunchalar ham o'rgatiladi, chunki o'qituvchilarning dars rejalarida bu ko'rsatilgan. Ammo, bu jarayonni osonlashtirish va qiziqarli o'tkazish uchun ham o'yin mavjud. Masalan mavzu so'z turkulari (parts of speech). Ular so'z turkumlarini yaxshi o'rganishlari va bir-biridan ajrata olishi kerak. O'quvchilarga ingliz tilida musiqa qo'yib berilib qo'shiq ichidan tinglash paytida faqat ot (noun) so'z turkumiga oid so'zlarni yozish topshirig'i berilishi va keying o'quvchiga boshqa so'z turkumi berilishi mumkin. Shunday qilib mavzu mustahkamlanadi, bu usulni boshqa mavzularni o'tish jarayonida ham qo'llash mumkin. Buni o'quvchilar uchun madaniy hordiq sifatida tashkillashtirish ham mumkin.

O'yinlardan foydalanishda ularni bolalarning bilimiga va yoshiga qarab o'zgartirishimiz, ya'ni osonlashtirish yoki murakkablashtirishimiz mumkin. Ushbu yuqorida keltirilga o'yinlarning maqsadi o'quvchilarning xotirasini kuchaytirish, aqliy salohiyatini oshirish, tezkorlik, ziyraklik, yangi so'zlarni oson esda saqlash va eng asosiysi darsni mazmunli tashkil qilishdir. Bugungi kunda ta'lim jarayoni asosan an'anaviy tarzda olib borilayotgan bo'lsada, ta'lim tizimining barcha bosqichlarida chet tillarini uzluksiz o'rganishni tashki qilish, shuningdek, o'qituvchilar malakasini oshirish hamda zamonaviy o'quv-uslubiy materiallar bilan ta'minlash yanada takomillashtirlishni taqozo etadi. Zamonaviy pedagogik va axborot-kommunikatsiyalari bilan ta'lim berishning ilg'or uslublarni joriy etish yo'li bilan o'sib kelayotgan yosh avlodni shu o'rganayotgan tillarining mutaxasisi bulishi va buning negzida ular shu tillarda bemalol so'zlash olishlari maqsadga muvofiqdir. Zero, barchasi yoshlarimizning buyuk kelajagi, yurtimiz ravnaqi uchundir.

REFERENCES

[1] Brandvik, M. L., & McKnight, K. S. The English Teacher's Survival Guide:Ready-To-Use Techniques and Materials for Grades 7-12. Jossey-Bass. [4] [2] Sandford R, Ulicsak M, Facer K and Rudd T " Using commercial off-the-shelf computer. games in formal education." Retrived 28-10-2011 from <

http://www2.futurelab.org.uk/resources/documents/projec t_reports/teaching_with_games/TWG_report.pdf>, 2005. [5]

[3] Harnad, S., Lancaster, J. B., & Steklis, H. D. "Induction, evaluation and accountability", Origins and Evolution of Language and Speech. New York: New York Academy of Sciences. 1976 [6]

[4] Hayles, N. K. "Electronic Literature: New Horizons for the Literary" . Notre Dame: University l.of Notre Dame Press, 2008. [7] Hayes, R. T. "The Effectiveness of Instuctional Games". Naval Air Warefare Center, Orlando, (November 2005). [8]

[5] Warschauer, M. "Laptops and literacy: Learning in the wireless classroom". 2006 [9] Williams T Bicknell, A. E. "The Journal of education" , Volume 174 (Issues 1 -3), 1992.

[6] Артамонова Л.Н. Игры на уроке Английского языка и во внеклассной работы. // Английский язык, №4, 2008 - с.363. Петрова Л.В. Игровые технологии на уроках английского языка// Английский язык, №11, 2008 - с.5

[7] Большая Советская Энциклопедия. Под ред. Прохорова А.М. - М., Советская Энциклопедия - 1972 т.10 с.31-32

[8] Верещагина И.Н., Притыкина Т.А. Английский язык. УМК 3 класс - М., Просвещение - 2009

[9] Верещагина И.Н. Английский язык. Учебник для третьих классов школ с углублённым изучением английского языка, лицеев и гимназий. - в двух частях. -часть 2 / И.Н. Верещагина, Т.А. Притыкина - 7-е изд. - М.: Просвещение, 2008. -175 с. : с илл.

[10] Выготский Л.С. Игра и ее роль в психологическом развитии ребенка // Вопросы психологии. - 1966. - с.45

[11] Голышкина И.В., Ефанова. З.А. Изучаем английский играя / авт.-сост.-Волгоград: Учитель, 2007. - 128 с.

[12] Калимулина, О. В. Ролевые игры в обучении диалогической речи / О. В. Калимулина // Иностранные языки в школе. - 2003. - № 3. - С. 17-20. 9.

[13] Колесникова О.А. Ролевые игры в обучении иностранным языкам. // Иностранные языки в школе. - 1989. - №4. с 73-74

[14] Низамова, М. Н. (2020). Поэтика ранней прозы Мюриэл Спарк. XVI Виноградовские чтения.-Екатеринбург-Ташкент, 135-138.

[15] НИЗАМОВА, М. (2017). ПУТИ РАЗВИТИЯ АНГЛИЙСКОГО РОМАНА КОНЦА XX-НАЧАЛА XXI ВЕКА.

[16] Низамова, М. Н. (2017). Философская проблематика романов К. Уилсона 1960-х годов. In XIII ВИНОГРАДОВСКИЕ ЧТЕНИЯ (pp. 153-155).

[17] Низамова, М. (2021). «Артур и Джордж» Дж. Барнса как опыт постмодернистской литературной биографии. Интернет-пространство как вызов научному сообществу XXI века, (1), 94-98.

[18] Низамова, М. Н. (2020). Феномен неовикторианства в оценке английского и российского литературоведения. Филология и лингвистика, (2), 4-7.

[19] Низамова, М. Н. (2020). Феномен неовикторианства в оценке английского и российского Низамова, М. Н. (2018). НЕОВИКТОРИАНСКИЕ ТЕНДЕНЦИИ В СОВРЕМЕННОЙ ЛИТЕРАТУРЕ ВЕЛИКОБРИТАНИИ. In XIV Виноградовские чтения (pp. 177-180).

[20] Хатамова, Д., & Мохигул, А. (2021). Тил ва сузнинг фарки. Общество и инновации, 2(5/S), 246-249.

[21] Хатамова, Д. А., & Алтундаг, М. (2021). К вопросу о термине «художественный образ». Интернет-пространство как вызов научному сообществу XXI века, (1), 43-46.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 3 I 2021

ISSN: 2181-1601

[22] Altundag, M. (2020). EQUIVALENCY OF LEXICAL ITEMS IN ENGLISH TRANSLATION OF A. KADYRI'S BOOK "O'TGAN KUNLAR"(DAYS GONE BY). Theoretical & Applied Science, (5), 144-148.

[23] Арипова, А. Х. (2021). ШАР^НИНГ БУЮК НОТЩЛАРИ. Scientific progress, 2(1), 738-748.

[24] Kadirov, B., & Aripova, A. X. (2021). ZAMONAVIY TA'LIMDAGI MUAMMOLAR. Scientific progress, 2(1), 699-704.

[25] Aripova, A. K., & Khodjayeva, K. S. (2020). The ideal appearance of a modern teacher. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(11), 1816-1821.

[26] Aripova, A. K. (2020). Ancient Uzbek Tribes And Clans Inhabiting In Central Asia. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 2(09), 384394.

[27] Aripova, A. (2018). Sociocultural realities in the development of personality.

[28] Арипова, А. (2019). Межкультурная коммуникация-как необходимый процесс глоболизации.