CC BY
0DARS JARAYONIDA CHATGPT PLATFORMASI IMKONIYATLARIDAN FOYDALANISH AFZALLIKLARI (GEOGRAFIYANING TARMOQ FANLARI DARSLARI MISOLIDA)
Mirislomov Mirdavlat
Chirchiq davlat pedagogika universiteti
mirdavlatmirislomov57@gmail.com
Annotatsiya: Maqolada hozirda rivojlanish tendensiyasida muhim o'ringa ega bo'lgan sun'iy intellekt texnologiyalariga asoslangan ChatGPT online sun'iy chatboti platformasidan geografiya fanining tarmoq fanlari darslarida umumiy foydalanish imkoniyatlari, kutilayotgan samarasi tahlil qilindi.
Kalit so'zlar: sun'iy intellekt, geografiya, tarmoq fanlar, ChatGPT, Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi, ta'lim tizimi.
ПРЕИМУЩЕСТВА ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ВОЗМОЖНОСТЕЙ ПЛАТФОРМЫ CHATGPT В ПРОЦЕССЕ УРОКА (НА ПРИМЕРЕ УРОКОВ ГЕОГРАФИЧЕСКИХ СЕТЕВЫХ НАУК)
Мирисломов Мирдавлат
Чирчикский государственный педагогический университет
mirdavlatmirislomov57@gmail.com
Аннотация: В статье проанализированы возможности широкого использования онлайн-платформы искусственного чат-бота ChatGPT на основе технологий искусственного интеллекта, занимающих в настоящее время важное место в тенденции развития, на занятиях сетевых предметов по географии, а также ожидаемый эффект.
Ключевые слова: искусственный интеллект, география, сетевые науки, ChatGPT, мировая экономическая и социальная география, система образования.
ADVANTAGES OF USING THE CAPABILITIES OF THE CHATGPT
PLATFORM IN THE LESSON PROCESS (IN THE EXAMPLE OF GEOGRAPHY NETWORK SCIENCES LESSONS)
Mirislomov Mirdavlat
Chirchik State Pedagogical University mirdavlatmirislomov57@gmail. com
Abstract: The article analyzed the possibilities of general use of the ChatGPT online artificial chatbot platform based on artificial intelligence technologies, which currently have an important place in the development trend, in the classes of network subjects of geography, and the expected effect.
Keywords: artificial intelligence, geography, network sciences, ChatGPT, World economic and social geography, education system.
KIRISH
Ma'lumki, hali ishga tushirilganiga bir yil ham to'lmasdan turib, katta imkoniyatlarga ega ChatGPT platformasi qizg'in muhokamalarga sabab bo'lmoqda. Har doimgidek, fikrlar ikki guruhga bo'lingan. Nisbatan ko'pchilikni tashkil etadigan birinchi guruh a'zolari ChatGPTning salbiy jihatlarini bo'rttirib ko'rsatishga harakat qilayotgan bo'lsa, zamonaviy fikrlaydigan yangi avlod kadrlari esa ChatGPT (chatbot) ning salbiy jihatlarini inkor etmagan holda, undan turli yo'nalish- larda, xususan, ta'lim sohasida ham oqilona foydalanish yangi imkoniyatlarni taqdim etishi mumkinligi haqida fikr yuritmoqda2.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Hozirda oliy ta'lim va zamonaviy jamiyatning manzarasini ifoda etadi. Sun'iy intellekt — informatikaning alohida sohasi bo'lib, odatda inson ongi bilan bog'liq imkoniyatlar: tilni tushunish, o'rgatish, muhokama qilish, masalani yechish, tarjima va shu kabi imkoniyatlarga ega kompyuter tizimlarini yaratish bilan shug'ullanadi [1]. Texnologik imkoniyatlarni ta'lim ehtiyojlari bilan bog'lab, biz Chat GPTni talabalarni kuchaytirish va ularning ta'lim tajribasi hamda resurslarini kengaytirish uchun boy salohiyatga ega, talabalarga qaratilgan innovatsion konsepsiyaga aylantiramiz. Biroq bu imkoniyatlarni kuchaytirish qimmatga tushishi mumkin. Bu bilan bog'liq bo'lgan yangi paydo bo'layotgan muammolarni hal qilish uchun manfaatdor tomonlar o'rtasida hamkorlikdagi sa'y-harakatlarni oshirish talab etiladi. Bu esa o'z navbatida yangi ta'lim tadqiqotlari va nazariyalarni ishlab chiqishni ko'zda tutadi [3]. ChatGPT foydalanish bir qancha imkoniyatlarni oshiradi va ilmiy nashriyot jarayonlarini soddalashtirish imkonini beradi. An'anaviy nashr qilish usullari ko'pincha uzoq muddatli ko'rib chiqishni talab qiladi tez tarqalishini kechiktirishi mumkin. ChatGPT yordam berishi orqali bu jarayonni tezlashtirishi mumkin. Bundan tashqari, ChatGPT
2 Oliy ta'lim muassasalari faoliyatiga sun'iy intellekt texnologiyasini joriy etish: metodik qo'llanma/ M.Xurramov, K.Xalmuratova. - T.: "Yetakchi nashriyoti", 2024.- 28 b.
imkoniyatlari insonga o'xshash javoblami yaгatish, simulyatsiya qilish imkonini beradi [4, 1]. Ilk bor 2022-yil dekabг oyida ChatGPT ishga tushirilgandan buyon, u oliy ta'lim muassasalarida keng e'tiboг va muhokamalaгga sabab bo'ldi [6, 86]. Uning ta'siri va qiymati haqida tuгli nuqtai nazaráan ziddiyatli й^-кг paydo bo'lyapti. Ba'zi manfaatdoг tomonlaг sun'iy intellekt (SI) vositalarining innovatsion ta'lim tajribasidagi potentsial afzalliklari haqida ta'kidlashayotgan bo'lsada, ikkinchi tomon uning mumkin bo'lgan kamchiliklaгi va kutilmagan oqibatlaгi haqida o'z qarshiliklarini bildirishyapti. Bu qarama-qarshi nuqtai nazarlarni muvozanatli hal qilish ta'limning texnologik imkoniyatlaгi va ehtiyojlariga zamonaviy yondashuvni talab qiladi [5, 9]. Ushbu pozitsiyada biz pastdan yuqoriga yondashuvini qo'llab-quvvatlaymiz. Chat GPTga talabalar tomonidan boshqariladigan texnologiya sifatida qarasak, u talabalaming bilimini qo'llab-quvvatlash va oliy ta'limni o'zgartirish vositasi sifatida namoyon bo'ladi. Chat GPT ta'siri o^ali biz ta'lim imkoniyatlari, talabalaming sifatli bilim olishi, yangi o'quv dasturiari, oliy ta'lim boshqamvini baholash, ta'lim texnologiyalaгi rivojlanishini yengillashtirishimiz va zamonaviylashtirishimiz mumkin [7].
Haqiqatdan ham, mazkur chatbot hali juda mukammal darajada ma'lumot taqdim etmasa-da, lekin dars jarayonida oliy ta'lim muassasalari professor-o'qituvchilarining ishini ancha yengil qilishi mumkin. Jumladan, professor-o'qituvchilaг ChatGPTni o'z faoliyatining yoráamchi vositasi sifatida quyidagi ko^mis^la^ qo'llashlaгi mumkin:
- ChatGPT yordamida dars mashg'uloti ssenariysini ishlab chiqish, ma'ruza va mavzu bo'yicha taqdimot matnini tayyoriash;
- ChatGPT vositasida tegishli mavzuga oid savollar tuzish; ChatGPT yordamida jumboqli keysla^ simulatsion o'yinlaT va talabalaгda qiziqish uyg'otadigan ilg'oг o'qitish usullaгini yaгatish;
- ChatGPT vositasida mustaqil ish mavzulari, oraliq va yakuniy nazorat savollarini tuzish;
- Xorijiy til o'qituvchilari ChatGPT yordamida tegishli mavzuga oid lug'at tuzishi, grammatik mashqlar hamda talabalarda talaffuz ko'nikmalarini shakllantiradigan topshiriqlar yaratish;
- ChatGPT vositasida tegishli mavzuga oid loyiha yaratish, maqola va tezis mavzularini shakllantirish [2].
Tadqiqotchilar sun'iy intellekt 2060 yilga kelib insonning deyarli barcha vazifalarini mustaqil ravishda bajara olishiga umid qilishmoqda. Masalan, Oksford universiteti olimlari Googlening "DeepMind" sun'iy intelekt bo'limi bilan hamkorlikda tizimni odamlarga qaraganda labda o'qishni yaxshi o'rgatishdi. Watch, Attend and Spell dasturi xuddi shunga o'xshash lablar harakati bilan so'zlar orasidagi farqni aniqlaydi va 50% gacha jim nutqni tahlil qiladi [S].
ChatGPTning yana bir afzalligi uning konteksni foydalanuvchilar tomonidan qachon taqdim etilganligi, so'nggi matnlar va kontekslarga oxirgi marta murojaat qilingan vaqt, oxirgi shakllantirilgan javoblarni saqlab berishidir. Bu xususiyat chatGPTni yaxshiroq tushunish, individual ehtiyojlarni o'rganish, maqsad va muammolarni to'liqroq ifodalash imkonini beradi. Bu esa suniy intellekt haqidagi aniqroq 3 ma'lumotni taqdim etadi:
- salohiyat;
- chatGPTdan real vaqtda foydalanish mumkinligi;
- talabalarga individual yordam ko'rsatadigan tizim [9]
METODOLOGIYA
Mavzuni ilmiy jihatdan o'rganish, tahlil va tadqiq etish jarayonida qiyosiy baholash, tizimli tahlil, statistik tahlillardan foydalanilgan. Maqolada, sun'iy intellekt chatbotining bir qancha afzalliklari yordamida aynan Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi fanidan amaliy mashg'ulotlarda, ma'ruza qismlarida qanday foydalanish haqida ilmiy taklif hamda amaliy tavsiyalar berildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Ko'rinib turibdiki, ChatGPT chatbotining imkoniyatlari juda ham keng bo'lib, professor-o'qituvchilar dars mashg'ulotlari davomida yordamchi assistent sifatida bemalol foydalanishlari mumkin [10]. Chatbot professor-o'qituvchilarning darsga tayyorgarlik ko'rish vaqtini ancha tejab dars mashg'ulotlariga yetarlicha tayyorgarlik bilan kelish imkonini beradi. Quyida chatbot imkoniyatlari asosida geografiya fanining tarmoq fanlaridan biri bo'lgan "Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi fani"dan amaliy foydalanish xususida batafsil to'xtalib o'tamiz:
1-qadam. Internetga ulangan kompyuter orqali istalgan brauzerga kirib, izlash qismiga ChatGPT so'zi kiritiladi.
ChatGPT X m % fiS
chalflpl chatgpl 3.5 etrafgpl 4 ntkàtypi online rhfltgpl H» pyrr.KCiM riwlgpl openai chatqpt loqin rtvitgpl free onlln* chalgpl cMHUTh chalgpl 4 online
öoogie- ÛKiniv Mrnrja ùmaci kiillb boqactll
1-rasm. Kirish3
3 Manba: Muallifning ishlanmasi natijasida https://chat.openai.com/ platformasi yordamida yaratildi
2-qadam. "Enter" tugmasi bosiladi. Kompyuter monitorida quyidagi sahifa ochiladi.
^ Gocglé çihkpt
Hararoasl T=.*ir=u \Aâ=u YuhgilUa XidkJbi I r.-J:':tt:m
Ncrtija .1-Tïtsîifceru Mij^uonl QZ^E/TITÎI
„ OatÛfV
filial ! tirt oprrai cqtf (¿ïhfcf Mfiftire teriiiTTB 3
ChatGPT
ChatGPT - au oepui Al ff/irrt Undan ç&qarfl *ui*afai vchun feyoaianfrg. mahuichaga ega toll r g .'37irj iïrri j^oniKKlaslnlrtng t,a Al t&aiJQ-yj gave* be'nng, larcfiaai bir Joyda.
Ttermga kirish
CrtalGPT - bu tepu» At ttilmi- Uni jait; qilish uciuin fcyûaiaiung.
Boshlash
ChclOPT. eu tepuf At UzlmL Uni jeit ijllish ucfiun layda amnç
ChatGPT-OpenAI
CftalGPT - bu tepui AI :uimL uni qilish ucfturi roytla,ariinç „ CjPT bilan tanishing
ChatGPT-rlng mawus veraJyaiana kashf qlllng '/a yaratmq opérai com dan boshqa nantir.
X m J, а О.
2-rasm. Platformaning "Google" qidiruv tizimida chiqishi4
3-qadam. Sahifaning yuqori qismida turgan https://chat.openai.com/ saytiga kiriladi. Kompyuter monitorida quyidagi sahifa ochiladi.
©
How сап I help you today?
3-rasm. Platformaning asosiy oynasi5
4-qadam. Sahifaning quyi qismida joylashgan Message ChatGPT deb yozilgan joyiga o'zingiz xohlagan topshiriqni yozasiz. Masalan, "Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi" fani doirasida "Avstraliya va Okeaniya davlatlari" mavzusiga oid ma'ruza matnini tayyorlashga harakat qilib ko'ramiz. Buning uchun, Message ChatGPT qismiga ingliz tilida quyidagicha topshiriq beramiz: Develop text of the lecture on the theme of "Countries of Australia and Oceania". Ko'rib turganingizdek, kompyuter ekranida tayyor ma'ruza matni paydo bo'ladi.
4 Manba: Muallifning ishlanmasi natijasida https://chat.openai.com/ platformasi yordamida yaratildi
5 Manba: Muallifning ishlanmasi natijasida https://chat. openai. com/ platformasi yordamida yaratildi
0 You
Develop text of the lecture on the tneme of" countries of Australia and Oceania" © C hat OPT
Ladies and gentlemen, esteemed guests, arid dear students,
Today, we embark on a journey across the vast and diverse region of Australia and Oceania. As we delve into this lecture, we wifl unravel the rich tapestry of cultures, landscapes, and histories that characterize the countries within this remarkable part of the world
Australia, often referred to as the land down under, is the largest country In Oceania and the sixth-largest country in the world by total area. Its unique flora and fauna, including iconic npeci« sueh
as Kangaroos, Koalas, and the elusive pfatypus. captivate the imagination of peop'e worldwide, From the sun-kissed beaches of Bondi in Sydney to the ancient monolith of Uluru in the heart of the outback, Australia offers a pietnora of natural wonders waiting to be explored.
Moving beyond Australia, weencounterth' ^ erse nations of Oceania, each with its own distinct identity and neritage. New Zealand, Known tor its stunning landscapes encompassing everything
Message ChaiGPT.
4-rasm. ChatGPT online chatbot platformasidan foydalanish6
5-qadam. Endi "Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi" fani doirasida "Avstraliya va Okeaniya davlatlari" mavzusiga oid taqdimot matnini tayyorlab ko'ramiz. Sahifaning quyi qismida joylashgan "Message ChatGPT" deb yozilgan joyiga ingliz tilida quyidagicha topshiriq beramiz: "Develop presentation on the theme of Countries of Australia and Oceania". Kompyuter monitorida tayyor taqdimot matni paydo bo'ladi.
5-rasm. ChatGPT online chatbot platformasidan foydalanish 7
6 Manba: Muallifning ishlanmasi natijasida https://chat.openai.com/ platformasi yordamida yaratildi
7 Manba: Muallifning ishlanmasi natijasida https://chat.openai.com/ platformasi yordamida yaratildi
6-qadam. Endi "Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi" fani doirasida "Avstraliya va Okeaniya davlatlari" mavzusiga oid savollar tuzib ko'ramiz. Sahifaning quyi qismida joylashgan "Message ChatGPT" deb yozilgan joyiga ingliz tilida quyidagicha topshiriq beramiz: Develop questions of the "Countries of Australia and Oceania". Brauzer sahifasida tayyor savollar majmui paydo bo'ladi.
ChatGPT 3.5
0 You
Develop questions of the "Countries of Australia and Oceania" @ ChatGPT
i What aresome of 1he key geographical features thai characterize Australia and Oceania'' 2, Can you name three iconic landmarks in Australia and describe theirsignilicance'' 3 Hnw dees the indigenous Wior culture contribute to the identity of New Zealand''
4. What are a om e of 1 he c hailenges faced by i ndigenaua peoples n Papua New G ui nea. and how do they preserve ther cultural heritage?
5. Describe the cultural diversity of the f^acifie Island nations and how it Is celebrated. S. What historical factors have shaped the cultural landscape of Australia and Oceania?
7. How are environments) issues such as climate change impacting the countries of Australia and Oceania?
S. What opportunities exist for sustainable development and eco-tourism in the region?
How de traditional practices and customs contribute to the resilience of communities in Australia and Oceania?
10. In what ways can individuals and org¿sons support :he preservation oJ indigenous
Message ChatGPT,.
6-rasm. ChatGPT online chatbot platformasidan foydalanish8
7-qadam. Endi "Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi" fani doirasida "Avstraliya va Okeaniya davlatlari" mavzusiga oid test savollarini tuzib ko'ramiz. Sahifaning quyi qismida joylashgan "Message ChatGPT" deb yozilgan joyiga ingliz tilida quyidagicha topshiriq beramiz: Develop test "Countries of Australia and Oceania". Ekranda test savollari va ularning javoblari paydo bo'ladi.
ChatGPT 3.5
0 You
Develop test 'Contiresof Australia and Oceania"
$ ChatGPT
Courtlier of Australia and Oceania Test
Section 1; Multiple Choice
1. Which country Is known as the "land clown under"?
a) New Zeiiiflil
b) Fiji
c) Australia
d) Papua New Guinea
2. What is the icohtc natural Isndnjark located in the heart 01 Australia's Outback?
a) Mount Cook
b) Great Barrier Reef
t}Ayers RockfUluru} ^
d) Mount Taranaki
^litiage CratGPT...
7-rasm. ChatGPT online chatbot platformasidan foydalanish9
8 Manba: Muallifning ishlanmasi natijasida https://chat.openai.com/ platformasi yordamida yaratildi
9 Manba: Muallifning ishlanmasi natijasida https://chat.openai.com/ platformasi yordamida yaratildi
8-qadam. Endi "Avstraliya va Okeaniya davlatlari" mavzusiga oid so'nggi 10 yillikda chop etilgan o'quv adabiyotlari ro'yxatini shakllantiramiz. Sahifaning quyi qismida joylashgan "Message ChatGPT" deb yozilgan joyiga ingliz tilida quyidagicha topshiriq beramiz: Develop a list of influential text books for students theme of "Countries of Australia and Oceania", along with their publication years from 2014 to 2024. Brauzer sahifasida zamonaviy o'quv adabiyotlari ro'yxati paydo bo'ladi.
8-rasm. ChatGPT online chatbot platformasidan foydalanish10
ChatGPT 15
Q You
Develop 3 list oT InTlut-ntlal text Looks for students theme of "Countries or Australia end Oceania." alon^ with their publication yvsrs from 2014 to 2024
iSS ChatGPT
Hire is a list of influential ieytbenks for students focusing an the theme af "Countries nf Australia and Oceania" along with their publication years from 2014 to 20!2"l:
1. "Australia and Oceania. A Geography" by Gary S- Elbow (2014)
2. "New Zealand. A History" by Miehael King (20t5)
3. "Papua Mew Guinea. People. Po ¡ties and History since 1975" by Sean Dnrri?; 1.2016)
4. "Pacific Islands. The Geography of Oceania" by Barry K. Leithhead i!20-171
5. "Australia. A Cultural History by John Rickard t£LOia>
b The Cook Islands: Politics in Paradise" by Jon Fraenkel (2013) 7. "Indigenous Australia. An introductory Hcstcry" by Richard Broome i2020> 6 "Oceania A Novel" by Jose Eduardo Aguaiusa (2021i - A fictional work exploring ttiemes of identity and belonging in Oceania. i
9 "Vanuatu' Politics, Economics, and Ritual Jn Island Melanesia' by Jean Tarisesei C2Q22)
Mcsug: ChatlSPT
Ta'kidlash joizki, chatbot tomonidan taqdim etilayotgan ma'lumotlar har doim to'g'ri bo'lmasligi mumkin. Shu bois platforma taqdim etgan ma'lumotlarni bir karra tekshirib, boshqa manbalar bilan taqqoslab, filtrlash lozim bo'ladi. Aks holda, talabalarga noto'g'ri axborot taqdim etilishiga yo'l qo'yilishi mumkin.
XULOSA
Xulosa o'rnida shuni ta'kidlash kerakki, ta'lim tizimida talabalar rivojlanishini kontekstuallashtirish uchun real sharoitda eksperimental, tajribaviy va loyihaga asoslangan ta'lim imkoniyatlari birlashtirilishi mumkin. Bu esa ilmiy muassasalar va tashqi tashkilotlar, korxonalar, notijorat tashkilotlar va davlat idoralarining birgalikda talabalar uchun stajirovkalar, amaliyotlar yoki xizmat ko'rsatish bo'yicha o'quv loyihalarini yaratish imkoniyatini beradi. Bunday tajriba talabalarni turli nuqtai nazarlar va shaxsiy rivojlanish kompetensiyalarini oshiradi va bu bilan talabalarni tobora murakkablashayotgan informatsion olamga tayyorlaydi. Aytish mumkinki, biz katta o'zgarishlar yoqasida turibmiz. Buning yaqqol misoli sifatida ChatGPT va generativ sun'iy intellekt vositalari rivojlanishini olishimiz mumkin. Bu kabi vositalarning tarqalishi texnologiyalarning hayotimizga nechog'lik ko'p qirrali va keng ko'lamli ta'sirini ko'rsatib beradi. Ammo uning salbiy oqibatlari hali to'liq amalga oshirilmagan.
10 Manba: Muallifning ishlanmasi natijasida https://chat.openai.com/ platformasi yordamida yaratildi
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Oybek Xamdamovich Otaqulov, Gulxayo Azamjon Qizi Pulatova, G'lyos Gofurjonovich Pulatov SUN'IY INTELLEKT VA UNING INSONIYAT FAOLIYATIDA TUTGAN O'RNI // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/sun-iy-intellekt-va-uning-insoniyat-faoliyatida-tutgan-o-rni
2. Oliy ta'lim muassasalari faoliyatiga sun'iy intellekt texnologiyasini joriy etish: metodik qo'llanma/ M.Xurramov, K.Xalmuratova. - T.: "Yetakchi nashriyoti", 2024.- 28 b.
3. Artificial Intelligence in Education: Promises and Implications for Teaching and Learning" edited by Rose Luckin, Wayne Holmes, Tiffany Barnes, and Xiangen Hu (2019).
4. Gupta, Lalit. (2023). Chat GPT. Indian Journal of Clinical Anaesthesia. 10. 220-21.10.18231/j.ijca.2023.047.
5. The Future of Al in Education: Ethical, Legal, and Social Issues" edited by Danilo Persi Paoli and Benedict du Boulay (2022).
6. Artificial Intelligence and the End of Work: The Human Advantage" by Nigel M. de S. Cameron (2022).
7. AI in Education: Promise and Implications for Teaching and Learning" edited by Tao Zhang and Stephen J.H. Yang (2019).
8. Oybek Xamdamovich Otaqulov, Gulxayo Azamjon Qizi Pulatova, G'iyos Gofurjonovich Pulatov SUN'IY INTELLEKT VA UNING INSONIYAT FAOLIYATIDA TUTGAN O'RNI // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/sun-iy-intellekt-va-uning-insoniyat-faoliyatida-tutgan-o-rni
9. Intelligent Tutoring Systems: 15th International Conference, ITS 2021, Athens, Greece, June 22-27, 2021, Proceedings" edited by loannis M. Hatzilygeroudis, Sergey A. Karpov, George Pavlidis, and Antonija Mitrovic (2021).
Artificial Intelligence in Education: Cases from the Real World" edited by Wenhao David Huang, Blake Mason, Tiffany Barnes, and Min Chi (2022)
