CC BY
15
УДК 81 ББК 81.2Т-3
ВОЖАХОИГУФТУГУИ Хикматуллоев Исматуллохон Негматуллоевич,
ДАР ОСОРИ ПУЛОД унвонцуи кафедраи забони тоцикии МДТ "ДДХ ба номи ТОЛИС акад. Б. Гафуров " (Тоцикистон, Хуцанд)
РАЗГОВОРНЫЕ СЛОВА Хикматуллаев Исматуллохон Негматуллаевич,
В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ соискатель кафедры таджикского языка ГОУ "ХГУ им. ПУЛОДА ТОЛИСА акад.Б.Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
COLLOQUIAL WORDS IN Hikmatullayev Ismatullokhon Negmatulloyevich, claimant for PULOD TOLIS' candidate degree of the department of Tajik language under the
LITERARY State Educational Establishment "KhSUnamed after acad. B. PRODUCTIONS Gafurov" (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: ikhikmatulloev@mail.ru
Калидвожа^о: таркиби лугавй, услуби бадей, вожауои гуфтугуии исмй, сифатй ва феълй, шаруи вожауои гуфтугуй, вазифауои маъноию услуби
Мацола ба шаруу таулили мавцеи вожауои гуфтугуй дар осори нависандаи хушбаён Пулод Толис бахшида шуда, дар он вазифауои маъноию услубии ин гурууи вожауо дар робита бо уадафуои эцодии нависанда мавриди баррасй царор гирифтаанд. Муаллиф бо тазаккури далелуои муътамад нишон додааст, ки корбурди бамавцеи вожауои халцй-гуфтугуй, умуман унсуруои лугавии забони зинда, ба нависанда имкон додаанд, ки барои ба таври зиндаю табий оваридани образуо, ба таври воцей инъикос намудани уаёти мардум муваффац гардад. Андешауои муаллиф пиромуни сабабуои интихоб ва корбурди аносири гуфтугуй, афзалияти онуо нисбат ба муродифуои дигар, мусоидати онуо дар ифодаи уадафуои эцодии нависанда ва ошкор сохтани хулцу ху ва характери персонажуо цобили таваццуу мебошанд.
Ключевые слова: лексический состав, художественный стиль, разговорная лексика, имена существительные, прилагательные и глаголы, толкование разговорной лексики, смысловые и стилистические функции.
Изложены толкование и анализ разговорной лексики в произведениях Пулода Толиса. Рассматриваются смысловые и стилистические функции этой группы слов в связи с творческой целью писателя. На примере конкретных предложений показано, что целенаправленное использование разговорных слов и словосочетаний создаёт благоприятные условия для реального и естественного создания образа, показа жизненного уклада народа. Высказано мнение о причинах подбора и использования разговорных элементов, показано их преимущество по сравнению с другими синонимами в выражении творческих целей писателя, выявлении характеров и нравов персонажей.
Key words: lexical stock of words, belles lettres style, colloquial vocabulary, nouns, adjectives and verbs, interpretation of colloquial lexis, sensible and stylistic functions
The author of the article expounds interpretation and analysis of colloquial lexis in the literary productions by Pulod Tolis. He canvasses sensible and stylistic functions of the group of words in question in connection with the writer's creative objective. Taking concrete sentences as examplees the author shows that a targeted usage of colloquial words and words-combinations reproduces real images in their natural character and demonstrates the people's tenor of life. Khikmatulloyev I. N. expresses the opinion of his own concerned with selection and use of colloquial elements, as the latters have advantage over other synonyms, because they help the writer convey his creative aims much more better; elicitation of personages, their dispositions being presented brighter in their portrayal.
Таркиби лугавии дар як забон оинаи донишу маърифати халк буда, то андозае аз сатди зиндагиву тарзи даёт ва иртиботу ихтиллоти у бо халкдои дигар далолат меди-дад. Суханварони бузург чун инъикоскунандагони анъанадои забонии айёми худ тавассути асардояшон ба забони адабй таъсири кавй мерасонанд. Аз ин ру, дар садои нависандаи забардаст садои тамоми халк ба гуш мерасад. Бевачд нест, ки олимони суханшинос забони гуфтугуии халкро яке аз сарчашмадои забони миллии точик медисобанд.
"Х,ануз дар ибтидои асри ХХ, - навиштааст донишманди зуфунун Н.Маъсумй, -дар масъалаи ба забони адабй дохил кардани унсурдои забони халк ва кор фармудани иборадои оммафадм С.Айнй ва баъзе дигарон кушиши чиддй доштанд, ки ин кор дар дакикат яке аз сабабдои бой шудан ва ба забони халк хеле наздик карда шудани забони адабй гардидааст" [5, с. 216].
Мудаккики номвар М.Шукуров доир ба муносибати устод Айнй ба забони халк издори андеша намуда, чунин менигорад: "Оре, на тандо аз асардои бадеии Айнй, балки аз маколадои у дам дида мешавад, ки ин устоди бузурги сухан мухлиси забони халк буд, ба у бо эдтироми тамом назар мекард, онро мушкилкушои нависанда медонист ва акида дошт, ки дар нависанда барои бартараф кардани дар мушкиле, ки аз пешаш мебарояд, бояд ба халк ва забони у мурочиат намояд"[11, с. 64-65].
Азбаски устод Айнй мехост, ки чавонон дам ба роди чустучуи эчодй, ба роди омухтани забони халк дароянд, дар номаи саркушодаи худ ба Толис ба гуфтори кад-рамонони дикояи у "Студентшавандадо"- Маъруф ва Сокина эрод гирифта, адиби ча-вонро ба истифодаи эчодкоронаи забони халк даъват менамояд: "Дар забони зиндаи халки точик чунон хазинадо дастанд, ки пур аз дурдонадои пуркимат мебошанд. Ва-зифаи мо нависандагон, ана дамин дурдонадоро ёфта, ба омма тудфа кардан аст, на ин ки дар бораи умумй кардани баъзе лугатдои хона ё мадаллаи худ бикушем!" [1, с. 383].
Аз дамин чост, ки П. Толис чун яке аз шогирдони содики мактаби адабии устод Айнй аз дастуру машваратдои судманди у бадраёб гашта, ба омухтани забони зиндаи халкй чиддан шугл меварзад. Ин маъниро мулодизадои зерини у ба хубй тасдик менамоянд: "Модом, ки вазифаи мо - нависандагон тасвир кардани даёт ва меднати халк бошад, пас дар дакикат бояд дар байни омма гардем, дар деги даёт бичушем, дамдами даёт ва дамнафаси халк бошем. Тандо дар дамон сурат асари бадей ба дарди чамъият мехурад, диссу дили хонандаро тасхир карда метавонад ва кадрамони адабиёт "аз китоб ба даёт кадам мегузорад" [4, с.208].
Аз андешаи мазкури Толис пай бурдан душвор нест, ки яке аз дадафдои суханвари чавон аз гаштан дар байни омма ва чушидан дар деги даёт, дарчи бештар омухтани забони зиндаи халкй ва сарватдои лугавию фразеологй ва сарфию надвии
он мебошад. Аз ин ру, метавон гуФт, ки як кисмати мудими лексикаи асардои Толисро ташкил намудани вожадои гуфтугуй-халкй мадз самараи дилбастагй ва мудаббати беандозаи y ба халк ва забони уст. Нависанда бо максади тасвири дакконии вокеият ба маъхази бои забони зиндаи халки точик мурочиат намуда, аз ин хазинаи пургудар ва беинтидо дурдонадои шоиста ва ба максад мувофикро интихоб кардааст, ки ондо фасодату чаззобии тарзи баёни уро таъмин намуда, шираи забони асардояшро боз дам афзудаанд. Калимаю иборадои халкй, одатан, дар услуби нутки шифодй, дар гуфтугуи мукаррарй характерноканд. Чунин калимадо дар судбатдои гайрирасмй барои кушоду равшан баён кардани матлаб ва фикру диссиёти мусбат ва ё манфии гуянда кор фармуда мешаванд.
Дар повестдои "Тобистон", "Ч,авонй" ва дикоядои гуногунмавзуи Пулод Толис микдори зиёди вожадои гуфтугуй, монанди куп, лой, алое, ашула, чац-чац, чакка, авцот, арак,, лаб, калон, шуртакигу, галатй, албастй, ганда, яла, безорй, ифлос, даромадан, задан, пилмидан, фаровардан, "об" кардан, пеш кардан, нагз дидан, тахта шудан ва дигардо ба кор рафтаанд, ки дар талкини дадафдои эчодии нависанда ва мундаричаи ондо чун воситадои мудимми сухан хизмат кардаанд.
Вожадои гуфтугуй-халкии осори адиб ба солдои мухталифи даёту зиндагй мута-аллик буда, аз руи хусусияту вазифадояшон ба гуруддои гуногун таксим мешаванд.
Дар осори адиб вожадои гуфтугуии исмй хеле зиёданд, ки забону тарзи баёни повесту дикоядоро фаседу образнок ва муассир намуда, дар зудурёбии услуби фардии нависанда мусоидат кардаанд. Толис баъзан ба максади ба такрори бемавриди сухан род надодан як кисми ондоро бо муродифдо - шаклдои адабиашон баробар кор фармудааст. Чунончи: ашула - суруд, алав - оташ, бурда - пора, арак - шароб ва монанди индо.
Калимаи "лой" дар забони зиндаи халкй ба чуз маънои машдураш - омехтаи обу гил, инчунин ба маънои "пул, маош, музди меднат" низ ба кор меравад. П.Толис низ ин калимаро ба дамин маъно дар гуфтори яке аз персонаждои асосй - манфии повести "Тобистон" Абдулатифи даннот ба кор бурдааст, ки бо хулку ху, мафкура ва табиати тагои Дасан хеле созгор омадааст, чунки Абдулатиф ба чои он ки дар майдони чанг корнамой нишон дидад ва ё дар акибгод, баробари дигарон меднат кунад, ба фиребгариву чаллобй ва айшу нуш машгул шудааст. Мазмуни фалсафаи зиндагии у иборат аз он буд, ки бо кадом роде, ки бошад, пул ёбаду маишат кунад.
Масалан: Вакте ки ман ин накшаи худро ба тагоиям арз кардам, хурсандии у дадду канор надошт.- О, чиянам, о, чияни худам, шери таго!-мегуфт у бо даячон муйлабашро даст-даст карда.- Кор ана ин хел шудааст, боракалло! Мандата зан, чиянам, офарин! - ва ваъда дод: - Бо Одил дам ман худам гапзанон мекунам, равганро дам ман худам ёфта медидам. Ту факат бурда лояшро гирифтан мегирй! (5, с. 347).
Маълум аст, ки вожаи "калон" дар забони гуфтугуй ба чуз маънои машдури худ, яъне муродифи калимадои сифатии "азим, аъзам, бузург ва кабир" будан боз ба маънои "сардор, сарвар ва родбар" низ меояд, ки дар ин маврид он хосияти услубй гирифта, ба хонанда мефадмонад, ки гуяндаи он маълумоти зиёд ва кофй надорад, яъне каси нахондагй ва ё кам хондагй мебошад. Дар "Фарданги тафсирии забони точикй" вожаи мазкур чун "сардор, мансабдор" тавзед ёфтааст [9,608]. Дар асардои нависанда низ дамин хусусияти вожаи "калон"-ро дар гуфтори персонаждои алодида, аз чумла Дасан дида метавонем:
Ман ба гиребони у, ба петлицааш нигод карда, дардол фадмидам, ки у калони милиционердо будааст [4, с. 101].
Дар забони зиндаи халкй калимаи "ру6од6озй" маънои "фиребгарй, маккорй, айёрй, дуруггуй" - ро дорад. Дар лyгатномаи устод Айнй он "макр, дила" маънидод шyдааст [2, 319]. Пулод Толис дам онро ба дамин маъно дар гуфтори сардори милитсионерон ба кор бурда, матлабро ба таври дилход ифода кардааст:
У (яъне сардори милитсионердо-И.Х,.) дагалона миёни гапи марди шинелпушро бурида гуфт, ки рубохбозй накарда, бедтараш кушоду равшан гуяд, ки ресмонро аз кй гирифтаасту ба кй бурда "об" карданй буд [б, с. 102].
Дар асардои нависанда вожадои гуфтугуии дорои мафдуми аломат, яъне сифатй низ бисёранд. Ондо барои даячонбахшу табий ва муассиру дарчониба тасвир ёфтани хислату характер ва хулку атвори персонаждо, додисаю вокеадо нисбат ба калимадои ифодакунандаи мафдумдои исмй бештар мусоидат кардаанд. Чунончи: водиддои лу-гавии лаццй, ганда, галатй, албастй, шрртакигр, цилицхунук, обдор, циннй, грл, дауан-калон, гардангафс, лиццонак, ррдакан, рауматй ва монанди индо ба дамин гуруд ман-субият доранд. Калимадои мазкурро Толис на тандо дар нутки персонаждо, балки дар мавриддои муайян ва зарурат барои ба таври вокей нишон додани хулку ху ва хислати кадрамондо дар сухани тасвирии худ низ ба кор мебарад. Масалан, калимаи сифатии "чиннй"-ро, ки муродифи адабии он "девона, нокисулакл" аст, нависанда дар гуфтори кадрамони асар Косимчон истифода бурдааст, ки он ба дамсари амакаш дахл дошта, ба ин васила хислатдои манфии он "девзанак" модирона ошкор карда шудааст:
"Х,амсоядо ба ман радмашон омада, ба янгаам мегуфтанд, ки маро ба ондо дидад, лекин вай "чиннй" ба ин дам розй намешуд: дарчи дам бошад, амакам зинда истода ба дари ягон хамкишлокии худамон рафтани ман барои ондо ору номус буд" [7, с. 131].
Мусаллам аст, ки дар забони гуфтугуй калимаи сифатии "ганда" ба маънои "бад, нохуб" кор фармуда мешавад. Дар лугатнома устод Айнй он бо муродифи адабиаш "бад" ифода ёфтааст [2, с. 67]. Толис дам онро ба дамин маъно дар нутки персонаждо ба кор бурда, тавассути он халкияти тарзи баёни ондоро таъмин менамояд. Чунончи: "Амакам худаш одами ганда набуд, лекин занаш ба ман руз нишон намедод " [7, с. 130].
Калимаи "галатй" дар забони зиндаи халкй бештар нисбати чавондухтарон, навхонадорон ва чавонзанон ба маънои "хушру, содибчамол ва нозанин", дамчунин нисбати мафдумдои дигари исмй ба маънои "ачоиб" доираи васеи истеъмол дорад. Устод Айнй дар "Лугати нимтафсилии точикй барои забони адабии точик" се маънои онро зикр намудааст, ки яке аз ондо "ачиб" аст [2, с. 498]. Вожаи мазкур дар матни осори нависанда, аз чумла повести "Тобистон" ба маънои дуюм-ачоиб нисбати Шокиртароша - яке аз персонаждои асар ба кор бурда шуда, ладни тезу тунд ва овози фарккунанда доштани ин "марди ачоиб" - ро хеле модирона ба таъкид меоварад:
У (Шокиртароша- И.Х,.) ...адли чойхонаро як - як аз назар гузарониду ногод бо овози гирифтаи гафсе, ки ба кади майдаи у деч мувофикат надошт, баланд карда гуфт: - Салом додем! - Косим! - ба Косимчон нигод накарда хитоб кард у бо дамон овози баланди галатиаш, - якта аз дамон чои худатон мехурдагй дам кун! - ва руймолашро кушода дар пешаш падн кард [7, с. 327].
Вожадои гуфтугуии фавкуззикр дар матни повесту дикоядои адиб дамчун аломати нутки гуфтугу соддагй ва муассирии тарзи баёнро таъмин намуда, дар талкини мароми эчодии суханвар хизмат кардаанд:
Амакамро дам охир дамон албастй аз ачалаш пеш сил карда кушт [5, с. 130]; Аз афту андомат маълум, ки безорй нестй [7, с. 103]; Султоналихон ... Дадонаш яла, аз кабати ришаш ба ман чашм духтааст [7, 115]; Аз хешу акрабои модарам як-ду касро ха^орати обдоре додаму давида ба куча баромадам [7, с. 99]; Ман дайрон - дайрон год
ба Васяамак нигод мекардам, год ба он коргари мулоимхунук [7, с. 167]; Он руз тамо-ми руз хаёлам ба дамин вокеа банд буд. Худро тасаллй дода мегуфтам: "Хайр, одами киликхунук будааст-дия! Ба тавре шухй карданй, маро тарсонданй шуд" [7, с. 167); ...он дам дар чо-дар чо кафида, тахтадош монанди дандони пиракии дафтодсола рог пайдо карда, ликконак шуда буд [7, с. 110); Баъд каме ба фикр фуру рафта, ба ман гуфт: - Акнун, чиянам, то вай масчодии курнамак омадана ту ба ман ёрй мекунй-дия! [5,с. 152]; То бевактии шаб ин марди беором гур - гур карда, чиздоро аз як чо ба чои дигар гирифта мемонд, рафикашро сарзаниш мекард, ки гардангафс шудааст [4, с. 74];
- Нест! - бо овози дурушт чавоб дод модар. Ин пурсиш дам ба дили у намегунчид... .
- Ин кадар одами курс будааст! -пичиррос зад аз поён овози занона [4, с. 177].
Дар асардои нависанда вожадои гуфтугуии феълй нисбат ба вожадои гуфтугуии исмй ва сифатй бештар ба кор рафтаанд. "Сабаби ин дар сермаъной, барчастагии хусусияти тасвирй, ба сухан чоннокй бахшидану нисбат ба дамаи диссадои нутк, тобиши пуркуввати даячонбахш доштани феълдост" [3, 28). Ондо дам дар сухани тасвирии нависанда ва дам дар нутки кадрамондо ба кор рафта, барои соддагию возедият, таъсирнокии ифодаи мафдумдо ва фардикунонии нутки персонаждо накши мудим бозидаанд. Нависанда рафтори персонаждои асарро тасвир намуда, зимнан рудияи ондоро ошкор месозад. Дарчониба тасвир кардани рудияи одамон мадз ба туфайли феълдо, ки амалро ифода менамоянд, имконпазир аст. Ба ин маънй, феъл воситаи дар нутк чонноку возед гардидани сухан, василаи асосии ошкоркунандаи сифати персонаждост. Феълдои гуфтугуии осори нависандаро дар робита бо вижаги-дояшон дар нутк ба гуруддои алодида чудо кардан мумкин аст.
Ба гурухи аввал феълдое мутаалликанд, ки ондо тандо чун шаклдои гуфтугуй вокеъ гашта, обуранги бадей ва таъсири эмотсионалй надоранд, ягон вазифаи услубиро дам адо намекунанд. Чунончи феълдои цег задан, нагз дидан, шавцун кардан, кофтан, авцот кардан, руст кардан, зиц шудан, мацац кардан ва монанди ондо дамин гуна хусусият доранд. П.Толис ин феълдоро дамчун шаклдои гуфтугуй бештар дар нутки персонаждо ба кор бурдааст, ки дар забони адабй ба чои ондо муродифдояшон
- "даъват кардан, дуст доштан, магал бардоштан, цустуцу кардан, хурок хурдан, пинуон кардан, дилтанг шудан ва пахш кардан" кор фармуда мешаванд. Чунончи: ... кариб як сол мешавад, ки ман уро нагз мебинам... [5, с. 100]; - Дой, чавонмаргдо! Шавкун накунед, дадаатон бедор мешавад [5, с. 100]; -Салом, укачондои ширин -гуфт вай бо овози кариб занона, нагз гаштед-мй, Зарифчони кандин, зик нашудаякак кор карда истодаед - мй [5, с. 9]; - Деч чо нарав, чиянам, катй авкот мекунем [5, 142]; -Рост? Суруд мехонед? - пурсидам ман. - Не... - сурх шуда гуфт Шарофат. - Мехонад, мехонад! - хурсандона хитоб кард Абдулло. - Чй руст мекунй? [4, с. 241]; 6. Аввалин фикре, ки чун барк ба сари мадбус зад, офицерро мачак карда куштан буд... . Не, не, бо куштани ин золим мурод досил намешавад. Дамаи ондоро якбора мачак кардан даркор, якбора! [1, с.234]; 7.-Медонй, ман туро барои чй чег задам? [6, с. 234].
Ба гурухи дуюми вожахои гуфтугуии феълй калимадои "даромадан, тиццондан, ёзидан, баровардан, поидан, бардоштан, фаромадан, пилмидан, пеш кардан" ва мисли ондо дохил мешаванд. Нависанда аз байни муродифдои сершумори ин феълдо шаклдои зикрёфтаро интихоб кардааст, ки ондо ниятдои эчодии адибро нисбат ба дигар синонимдояшон бедтару хубтар ифода мекунанд.
"Даромадан". Ин калимаи феълй дар забони гуфтугуй ба чуз маънои асосии худ -"дохил шудан, ворид гаштан" боз маънидои дигар низ дорад. Дар "Фарданги тафсирии забони точикй" яке аз маънидои он "сар кардан, шуруъ кардан, ба коре
икдом кандан" ишора гардидааст [9, с. 435]. Дар повесту дикоядои Толис вожаи мазкур чун муродифи гуфтории феълдои "огоз кардан, шуруъ кардан ва сар кардан" омадааст, ки он бештар хоси сухани тасвирии нависанда буда, халкияти баёни уро афзудааст.
Чунончи: Вай (Абдулатиф - И.Д.) бодирингро даст - даст карда дида ва ба кофй будани микдори он боварй досил карда ба савдо даромад (5, с. 117); Содиб - амак як рост шуд ва миёнашро молиш дода, аз нав ба хокканй даромад (6, с. 225); "Да, дуруст гирифтааст" - хурсанд гардид у (Ашраф - партизан - И.Д.) ва аз хушдолй бо овози нодинчори пирона дар зери лаб ба сурудан даромад [6, 235].
"Пеш кардан". Муродифи ин феъл дар забони адабй "рондан" аст. Дар чилди дуюми "Фарданги тафсирии забони точикй" он "таъкиб кардан, думболагирй кардан, рондан, дур андохтан, дур кардан" маънидод шудааст [10,с. 90]. Нависанда ин вожаро ба дамин маъно дар нутки персонаждо ба кор бурда, ба ин васила, аввалан, ба ифодаи табий ва равшани матлаб муваффак гардида бошад, сониян, бо ин род зимнан сатди маълумоти ондоро низ ба таъкид меоварад: Ман худ ба худ мегуфтам, ки агар лозим ояд, вай маро, чияни худашро дам бе деч як истидолаву руихотир аз хонааш зада, пеш мекунад [5,с. 174]; Муллодасан. Тагот мана пеш кард [5,с. 170]; - Чй, маро пеш мекунед? Аллакай ба дилатон задем? - хандакунон гуфт духтарак [6, с. 285].
"Ёзидан". Ин калимаи феълй дар забони зиндаи халкй ба маънои "аз худ рафтан, аз эътидол баромадан" ба кор рафта одангу тобиши манфй дорад. Шакли бавоситаи он "ёзондан" маънои "ба даракат овардан, аз худ равондан"-ро дорад. Дар осори нависанда он дар шаклдои бевосита ва бавосита ба дамин маънодои машдури халкй истифода шудааст: - Ту таготро чй фадмидй, Дасан? Дониста бош, ба гушат далка карда овез, ки маро фиреб медодагй одам, доло аз шиками модараш зоида нашудааст! Хандидан - ба ёзидй - дия! А? [5, с.162]; Ч,аста аз чоям хестам. Хамёзаи ширине кашида, дасту по ёзондам [5, с. 110].
"Баровардан". Калимаи мазкур дар забони гуфтугуй ба чуз маънои "берун кардан, хорич кардан" боз ба маънодои "чоп кардан, ба нашр расонидан, ба шавдар додани духтар" низ истифода мегардад. Дар "Фарданги тафсирии забони точикй" калимаи мазкур яке аз маънодои он чун "нашр кардан, духтарро бо тую сур ба шавдар додан" эзод ёфтааст [9, с. 148]. П.Толис низ ин вожаи гуфтугуии феълиро дар нутки персонаж ба маънои "чоп кардан" ба кор бурда, ба фардикунонии тарзи баёни у муваффак шудааст. Чунончи: Китоб дам чоп мекардетон? - савол дод Мадмуд.
- Набошад - чй, бисёр китоб мебаровардем, - гуфт Миронова... мумкин баъд аз ягон се - чор мод ба чопи китоб дам куввати мо расад [5, 27].
Вожаи феълии "фаромадан" дар забони зиндаи халкй ба чуз маънои мукарра-риаш (аз баландй поён шудан) боз маънодои дигар дам дорад. Ин калима дар "Фарданги тафсирии забони точикй" "ба хонаи касе ворид шудан, дар чое манзил кардан" маънидод шудааст [10, с. 425]. Дар асардои нависанда он ба маънодои "чойгир шудан, рафтан, ва даромадан" дар нутки персонаждо ба кор рафтааст: Ман дозир ба бозор фаромада будам, ки нархи бодирингро фадмида биёям, не дар бозор бодиринг набудаст, аммо дина дувоздадсумй савдо шуда будааст, ту дам дувоздад сум гуй [5,121]; Мо ба он давлидо тандо год - год барои себу анор ва ё худ барои гирифтани туби родгумкардаи худ мефароем [5, с.113]; Абдулатифтаго боз ба ман мурочиат кард: - Аз дигар тараф, - гуфт у , - ба ту дар Зарчашма кушхона кофта гаштан лозим намешавад, рост ба хонаи ман рафта мефарой. Хурду хурокат дам аз ман. Ху - уш... Чй гуфтй ба ин маслидат, чиянам? [5,с. 114].
Муоинаи далелдои сершумори осори П.Толис бори дигар собит менамояд, ки маънои мачозй гирифтани феълдои гуфтугуй ба мавриди корбурд ва робитаву муно-сибати ондо бо калимадои дамшафат, яъне мудити созгори водиддои лугавй дамбас-тагй дорад. Ин мулодизаро вожадои феълии "фаровардан, задан, об кардан, тофтан" ва мисли ондо, ки дар повесту дикоядои адиб ба кор рафтаанд, ба хубй тасдик мена-моянд. Чунончи: Ба доду фигони модарам аввал хуб токат карда истодам, аммо баъд аз он ки бо оташгирак ба фар^и сарам фаровард, чонам баромада рафт [5, с. 99]; Ав-валдо ман аз фоидаи савдои шадр бисёр кам "мезадам", дар дафъа зиёдаш панчод -шаст сум пул руст мекардам, вале иштидои ман руз аз руз калонтар шуда, чуръатам меафзуд. Ман карор додам, ки акнун дар дар шадр рафтанам бояд камаш сад сум "занам" [5, с.159]; У дагалона миёни гапи марди шинелпушро бурида гуфт, ки рубод-бозй накарда, бедтараш кушоду равшан гуяд, ки ресмонро аз кй гирифтаасту ба кй бурда "об" кардани буд [5, с. 102]; Болиштро дуруст мемонам гуфта будам, ки дар таги он латтапораи сафед барин як чиз ба назарам тофта, сар то сари осмони тираро чун руз равшан мекунад, ин когаз тамоми вокеаро ба назари ман аз аввал то охир аён кард [2, с. 170].
Тавре ки мебинем, нависандаи хушбаён П.Толис дар асардои худ аз сарвату имкониятдои бепоёни забони зиндаи халкй дунармандона фоида бурдааст. Вожадои гуфтугуй фасодату халкияти сухани тасвирии у ва нутки персонаждоро афзуда, дар талкини мароми эчодии суханвар мусоидат кардаанд.
Пайнавишт:
1. Айнй, С. Куллиёт, ц.11 [китоби дуюм] /С. Айнй - Душанбе: Ирфон, 1964. - 436 с.
2. Айнй, С. Куллиёт, ц.2 /С. Айнй - Душанбе: Ирфон, 1976. - 564 с.
3. Раффоров, Р. Забон ва услуби Рауим Чалил. /Р.Раффоров. - Душанбе: Дониш, 1966. - 225 с.
4. Даруни синааш сад орзу буд. - Хуцанд: Андеша, 2011. - 273 с.
5. Маъсумй, Н. Чауонбинй ва мауорат. /Н.Маъсумй - Душанбе: Ирфон, 1966. - 276 с.
6. Толис, П. Куллиёт. Ч.1. /П. Толис - Душанбе: Ирфон, 1975. - 463 с.
7. Толис, П. Куллиёт. Ч.2. /П. Толис - Душанбе: Ирфон, 1976. - 668 с.
8. Толис, П. Осори мунтахаб. /П. Толис- Душанбе: Маориф, 1988. - 384 с.
9. Фаруанги тафсирии забони тоцикй, ц.1, - Душанбе: Бухоро, 2015. - 996 с.
10. Фаруанги тафсирии забони тоцикй, ц.2. [нашри дувум ]. - Душанбе: Бухоро, 2015. -1095 с.
11. Шукуров, М. Забони мо уастии мост. /М.Шукуров - Душанбе: Ирфон, 1990. - 231 с.
Reference Literature:
1. Aini S. Compositions (Book II) // S, Aini. - Dushanbe: Cognition, 1964. - 436pp.
2. Aini S. Compositions. V.2 //S. Aini. - Dushanbe: Cognition, 1976. - 564pp.
3. Gafforov R. Language and Style of Rakhim Djalil //R. Gafforov. - Dushanbe: Knowledge, 1966. -225 pp.
4. Hundreds of Dreamers Hid in his Soul. - Khujand: Rumination, 2011. - 273 pp.
5. Masumi N. Outlook and Mastership // N. Masumi. - Dushanbe: Cognition. 1966. - 276pp.
6. Tolis P. Compositions. V.1 //P. Tolis. - Dushanbe: Cognition, 1975. - 463 pp.
7. Ibidem. V.II. 1976. - 668pp.
8. Tolis P. Selected Compositions. //P.Tolis. - Dushanbe: Enlightenment, 1988. - 384pp.
9. Interpretation Dictionary of the Tajik Language. V.1. - Dushanbe. Bukhara, 2015. - 996pp.
10. Ibidem. The 2-nd edition. V.II. - 1095 pp.
11. ShukurovM. Language Is our Being. //M. Shukurov. - Dushanbe: Cognition, 1990. - 231 pp.
