Научная статья на тему 'CИМОБ ИОНЛАРИНИНГ ЭЛЕКТРОКИМЁВИЙ ТАХЛИЛИ'

CИМОБ ИОНЛАРИНИНГ ЭЛЕКТРОКИМЁВИЙ ТАХЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
36
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
ЕЛЕКТРОАНАЛИТИК УСУЛ / ЭЛЕКТРОКИМЁВИЙ ЖАРАЁНЛАР / ВОЛЬТАМПЕРМЕТРИК УСУЛ

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Курбанова Д.С., Эркинова Ш., Юлдашева З., Холтураев Д., Омонхонов С.

Таркибида азот тутган органик реагентлар ва улар билан симоб, Hg ионларининг ҳосил қилган металлокомплексларини платина дискли микроанодда табиати ва консентратсияси турлича бўлган фон электролит ва буфер аралашмаларда волтамперометрик титрлаш усулларини ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по химическим наукам , автор научной работы — Курбанова Д.С., Эркинова Ш., Юлдашева З., Холтураев Д., Омонхонов С.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ELECTROCHEMICAL ANALYSIS OF MERCURY IONS

Methods of voltammetric titration of nitrogen-containing organic reagents and metallocomplexes of mercury and Hg ions formed with them in platinum disk microanode in background electrolyte and buffer mixtures of different nature and concentration were studied.

Текст научной работы на тему «CИМОБ ИОНЛАРИНИНГ ЭЛЕКТРОКИМЁВИЙ ТАХЛИЛИ»

Курбанова Д. С. ассистент Эркинова Ш.

талабаси Юлдашева З.

талабаси Холтураев Д.

талабаси Омонхонов С. талабаси Ибодуллаева М. Жиззах политехника институти

СТМОБ ИОНЛАРИНИНГ ЭЛЕКТРОКИМЁВИЙ ТАХЛИЛИ

Аннотация: Таркибида азот тутган органик реагентлар ва улар билан симоб, Hg ионларининг уосил цилган металлокомплексларини платина дискли микроанодда табиати ва консентратсияси турлича булган фон электролит ва буфер аралашмаларда волтамперометрик титрлаш усулларини урганилган.

Калит сузлар: Електроаналитик усул, электрокимёвий жараёнлар, вольтамперметрик усул.

Kurbanova D.S. assistant Erkinova Sh.

student Yuldasheva Z.

student Kholturaev D. student Omonkhanov S.

student Ibodullaeva M. Jizzakh Polytechnic Institute

ELECTROCHEMICAL ANALYSIS OF MERCURY IONS

Abstract: Methods of voltammetric titration of nitrogen-containing organic reagents and metallocomplexes of mercury and Hg ions formed with them in platinum disk microanode in background electrolyte and buffer mixtures of different nature and concentration were studied.

Key words: Electroanalytical method, electrochemical processes, voltammetric method.

Узбекистан иктисодиётини ривожлантириш консепциясида ёритилган энг мухим муаммолардан бири, бу мамлакатнинг бой минерал -хомашё ресурсларидан рационал ва комплекс фойдаланишдир. Узбекистон металлургия саноатининг асосий ва мухим йуналишларидан бири, бу республика худидида жойлашган йирик металл сакловчи конларни казиб олиш ва ишлаб чикаришга жалб этишдир ва шунга республикамизда барча имкониятлар мавжуд.

Таркибида азот тутган органик реагентлар ва улар билан симоб, ионларининг хосил килган металлокомплексларини платина дискли микроанодда табиати ва консентратсияси турлича булган фон электролит ва буфер аралашмаларда волтамперометрик титрлаш усулларини урганилган.

Електроаналитик усуллар- турли хил элементларнинг кенг диапазондаги консентратсияларини аниклаш учун танланган, тегишли шароитларда анализ килиш имкониятига эга ва шу билан бирга юкори танловчанликка эга булган усуллар каторига киради[1,2].

Кимёвий реакция учун макбул шароитлар: калий бромид эритмасининг концентрацияси (0,05-0,20 мол/л) ва сулфат ва нитрат кислоталарнинг эритмалари (0,1-1,0 мол/л). Электрокимёвий жараёнлар: Hg (II) ёки ТМТ (TrMT) катодидаги кайтарилиш. Титрлаш эгри чизикларидаги эгилиш таъсирлашувчи компонентларнинг моляр нисбатига мос келади - 1:1. Э = 0.2 В да потенциалида Hg (II) кайтарилиш токида ва куланилган реагентларнинг оксидланишида хам титрлаш имконияти мавжуд. ТМТ дан фойдаланиш пайтида Hg(II) концентрацияси ва реагентларнинг диффузион токи уртасидаги чизикли боFликлик 1,6 10-32,0-10-5 М ва TrMT дан фойдаланганда эса 8,0 10-4-8,0-10-5 М орал^ида кузатилади[3].

Олинган маълумотларга асосланиб, мис-рух (РУС-1) ва мис-колчедан рудаларининг (РУС-2) стандарт намуналарида Hg (II) ни аниклаш учун фойдаланиладиган янги АТ усули ишлаб чикилган. Ушбу усулнинг нисбий хатоси (ТМТ) учун 6,25% ва (TrMT ) учун 4.65%[4] ни ташкил килади.

Масалан, корли сувлардан токсикантни органик эритувчиларсиз (сув - антипирин - сулфосалитсил кислотаси) катламли тизим ёрдамида микдорий ажратиб олиб Hg (II) нинг куйи концентрациясини аниклашни амалга оширди. Кислота-асос узаро таъсири натижасида InSiti режимида хосил булган органик компонент модификацияланган графит индикатор электрод ва симобни аналитик сигналини кайд килиш учун микролитр микдорда тизим кулланилган. Вольтамперметрик усул натижаларининг

ишончлилиги ва аниклилигини белгилаш учун мустакил равишда "совук" 6yF усулидан фойдаланилган[5].

Тайёрланган катламли органик компонент симобни экотизимларнинг консервирланган компонентларидан: корнинг каттик заррачаси, кор сувидан концентрланган мембранали фильтр билан, юза сувларидан дарё муаллакларини, дашт тупроFи, шунингдек балик намуналари таркибидан симобни ажратиб олиш учун кулланилган. Минерал кислоталар аралашмаси билан ва катлам хосил килувчи суюк органик компонентлар тизими органик эритувчиларсиз Hg (II) ни ажратиб олиш имкониятлари мухокама килинди. Симоб томчиловчи электродда симоборганик бирикмаларнинг электрод реакциялариниг кинетикаси ва механизмларининг хусусиятлари анализ килинган. Алохида эътибор ушбу жараёнлардаги координацион таъсири, адсорбция, интермедиатлар табиати ва хусусиятларининг таъсирига, шунингдек симоб электродидаги адсорбция жараёнида симоб органик хосилаларини, органик ва элементорганик бирикмаларни хосил булишига каратилган[6].

Адсорбцион катламдаги гетероген системада "Органик каломел"-симметрик симоборганик бирикмалар кимёвий мувозанати, шунингдек катализатор ролини уйновчи симоборганик интермедиантлардан водородни электрокимёвий ажралиши, heterogen кимёвий мувозанат кинетикаси мухокама килинади - адсорбция катламидаги носимметрик органомеркурий бирикмаси ва воситачиларнинг нисбий баркарорлиги ва органомерсия тузларининг бир электронли пасайиши, шунингдек, органомерсия воситачилари[7] томонидан катализацияланган электролитик водород эволюцияси мухокама килинган.

Табиий объектларда Hg (II) органик ва ноорганик бирикмаларнинг концентрациясини кушма ва алохида электрокимёвий аниклаш масалалари куриб чикилган. Олтин билан модификацияланган углеродли электродидаги Hg (II) нинг хусусиятлари катодли вольтметрияда урганилганда чизикли потенциал сканерлаш билан вольтамограмларни ва иккита электродли камерани кайд этиш учун доимий электр окимдаги режимига эга булган универсал ПУ-1 поларографидан (таккослаш электрод - бу электролитик калит билан ячейкага уланган туйинган олтин(хлорид) фойдаланган. Тадкикотлар фон эритмаларида ва универсал буфер аралашмасида (pH 1.81-11.98), шунингдек, 0,1 M НС104да олиб борилди. Ушбу фонда Hg (II) потенциал чуккиси +0,05 В ни[8] ташкил килади.

Илмий тадкикотларда Hg (II) асосидаги бинар тизимлардаги анодли оксидланиш жараёнининг термодинамик конуниятларини урганиб чикди. Электр токининг термодинамик хусусиятларини белгилаб берувчи чуккилар куриб чикилиб, хосил булган чукма таркиби ва оксидланиш чуккиларининг максимал холатлари уртасида узаро боFликлик урнатилган. Бинар Au - Hg котишмасининг хосил булиши пайтида Hg (II)

электрооксидланиш чуккиси потенциалининг силжиши хисоблаб чикилган. Утказилган тадкикотлар натижасида кузатилган ва амалда олинган Hg (II) [9] анод чуккисининг потенциали асослаб берилган.

Биосферадаги Hg (II) нинг юкори микдори инсон фаолияти туфайли; Сунгги пайтларда котишмалар ва бирикмаларнинг кулланилиши доимий равишда кенгайиб бормокда, бу симобни иккинчи даражали симоб булган хом ашёлардан ажратишнинг янги усулларини ишлаб чикишни талаб килади. Симобни унинг оксиди шаклида булган хом ашёлардан темир ва платина электродларига тушириш ва ионлаш жараёнлари катта кизикиш уЙFOтмокда. Люминофордан темир ва платина электродларига максимал микдорда ажратиб олинган симоб хакида маълумот хали олинмаган. Hg (II) ни аниклашда таркибида NO3-, SCN- ва галогенид ионлари булган фон электролитлари жуда кенг кулланилади.

Фон электролитлари сифатида 0.11-1.0 М NaOH электролити кулланилиб, темир ва платина электродларида люминофордан Hg (II) ни электрокимёвий кайтарилиш жараёнини урганилди[10].

Атмосфера хавосида симоб микдорини аниклаш имконияти муаллифлар томонидан комбинирланган суюк-адсорбцион ажратиш тизими буйича ажратиб олиб, сунгра уни олтинли электродда инверцион вольтметрик (IV) усул билан аниклаш амалга оширилди. Хдводаги симобни 1,0 M HCIO4 + 0,1 M HCl + 10-6 M I2 + 10-4 M HNO3 эритмаси билан ушлаб олиш, сунгра уни инверцион вольтметрик (IV) аниклаш учун курилманинг асл тизими ишлаб чикилган. Хдводаги симобнинг концентрациясининг улчаш оралоти 0,1-300 мкг / м3 ни ташкил килади[11].

Симоб ионини элетрокимёвий аниклаш натижаларида куп ионларни халакит бериши ва улар сезгирлигини пасайишига сабаб булиши кузатилган. Шунинг учун саноатда кимёвий тоза моддаларни ишлатилиши,симоб ионини аниклашнинг сезгир ва танлаб таъсир этувчанлиги юкори булган усулларга талаб ошган сабабли селектив органик реагентларни танлаш ва симоб ионларининг микромикдорини табиий объектларда аниклаш долзарб масалаларидан бири булиб хисобланмокда.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Ziyatovna Y. Z., Akobirobvich B. A., Sobirovna K. D. Optimization of amperometric conditions for the determination of molybdenum ions in anthropogenic objects //Austrian Journal of Technical and Natural Sciences. -2019. - №. 11-12. - С. 48-51.

2. Sobirovna K. D., Ziyatovna Y. Z. Amperometrik usulda Cu (II) VA Au (III) ionlarini aniqlash //Журнал естественных наук. - 2021. - Т. 3. - №. 5. - С. 36-40..

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.