24CHET TILLARINI O'QITISHDA NUTQNI RIVOJLANTIRISHGA QARATILGAN VAZIFALAR VA MASHQLAR
Zuhro Ismatilloyevna Azimova
Samarqand davlat universiteti o'qituvchisi E-mail: zuhro.azimova@mail.ru
Annotatsiya: Ushbu maqola oliy ta'limda talabalar o'rtasida muloqot, qobiliyat, tilni egallash, diqqatni jamlay olish qobiliyati, ijodkorlik, yangilik yaratish qobiliyati, badiiy va madaniy aloqalar, o'z-o'zini boshqarish, qat'iyatlilik, tashabbuskorlik, qaror qabul qilish qobiliyati va moslashuvchanligi yoritiladi. Maqolada madaniy kompetentsiya orqali jamiyatda allaqachon qabul qilingan, ammo potentsial imkoniyatlarni o'z ichiga olgan madaniy resurslardan foydalanish jarayonlari tahlil qilinadi.
Kalit so'zlar: Muloqot, qobiliyat, hamdardlik, tilni egallash, diqqatni jamlay olish qobiliyati, ijodkorlik, yangilik yaratish qobiliyati, badiiy va madaniy aloqalar, o'z-o'zini boshqarish, qat'iyatlilik, tashabbuskorlik, qaror qabul qilish qobiliyati va mo slashuvchanligi
ЗАДАНИЯ И УПРАЖНЕНИЯ ДЛЯ РАЗВИТИЯ РЕЧИ В ОБУЧЕНИИ
ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ
Aннотации: В этой статье обсуждаются общение, способности, овладение языком, концентрация, творчество, новаторство, художественное и культурное общение, самоуправление, настойчивость, инициативность, принятие решений среди студентов высших учебных заведений. Выделены способности и гибкость. В статье рассматриваются процессы использования культурных ресурсов, которые уже приняты в обществе через культурную компетенцию, но включают потенциальные возможности проанализированы.
Ключевые слова: Коммуникация, способности, сочувствие, владение языком, способность концентрироваться, творчество, способность к инновациям, художественные и культурные компетенции, самокомпетенции, самоконтроль, стойкость, инициативность, способность принимать решения и гибкость
TASKS AND EXERCISES FOR SPEECH DEVELOPMENT IN FOREIGN
LANGUAGE TEACHING
Abstract: This article discusses communication, ability, language acquisition, concentration, creativity, innovation, artistic and cultural communication, self-management, perseverance, initiative, decision-making among students in higher education. Ability and flexibility are highlighted. The article discusses the processes of
using cultural resources that are already accepted in society through cultural competence, but include potential opportunities analyzed.
Keywords: Communication, ability, empathy, command of language, ability to concentrate, creativity, ability to innovate, artistic and cultural competencies, self-competencies, self-control, resilience, initiative, decision-making ability and flexibility
Chet tillarini o'qitishda nutqni rivojlantirishga qaratilgan mashqlar nutqning alohida jihatlariga qaratilgan. Bu grammatik jihatdan to'g'riligini, namunaviy dialoglar yoki matn asosida dialoglarni qayta qurish, allaqachon erkin so'z yo'nalishi bo'yicha harakat qilayotgan mashqlar, vazifalar tushuniladi.
Tasvirlarni tavsiflash, fikr bildirish va munozara. Garchi ushbu mashqlar erkin so'zlashish yo'nalishida bo'lsa-da, lekin ular qattiq nazorat ostida bo'lganligi sababli ularni erkin so'zlash bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Ko'pincha, gapirish vositalari allaqachon berilgan.
1) Grammatik ish Tilni grammatik jihatdan to'g'ri ishlatish faqatgina grammatikani kontekstda o'rgangan va o'sha qoidani misollar bilan son-sanoqsiz takrorlagan taqdirdagina amalga oshiriladi. O'quvchiga o'rganishi kerak bo'lgan alohida so'zlarni emas, balki butun sintagmalarni berish yaxshidir. Rasmlar va grammatik o'yinlar bilan mashq qilish, shuningdek, sxemalar, diagrammalar, rasmlar va pantomimalar orqali qoidalarni vizualizatsiya qilish grammatik ishni qiziqarli va hayajonli qiladi.
2) Dialoglar bo'yicha mashg'ulotlar Ta'lim oluvchilar taklif qilingan nutqlar yordamida berilgan dialoglarni kengaytirishi kerak. Buning uchun ular o'zlarining sub'ektivligini dialogga olib kirishlari mumkin. Masalan, siz o'qigan maktab yoki qilayotgan ishingiz yoki shunga o'xshash shaxsiy ma'lumotlar. Bundan tashqari, bo'shliqlarni to'ldirish uchun dialoglar bilan ishlash imkoniyati mavjud bo'lib, ularda o'quvchilar ularni qo'shishlari va o'qishlari yoki taqdim etishi kerak. Savol-javob mashqlari ustida ishlash ham muhimdir. Nafaqat o'qituvchi bilan, balki o'zaro talabalar bilan ham. Masalan, o'quvchilar bir-birlariga so'roq so'zli savollar berishlari va ulardan qisqa suhbat qurishlari mumkin. 3) Rasmlar bilan ishlash. Rasmlar va rasm kartalari ideal o'quv va o'quv qo'llanmalaridir. Ular vizual taqdimotda va turli xil dalillarni tushuntirishda yordam beradi. O'quvchilarga nima haqida gaplashayotganini ko'rish har doim ham osonroq. Rasmlar bilan ishlashda rasm haqida hikoya qilish imkoniyati mavjud. Bundan tashqari, siz sinflarni ikki guruhga bo'ladigan tarzda darslarni tashkil qilishingiz mumkin. Bir guruhdagi har bir kishi rasmni oladi va boshqa guruhdagi hamma rasm haqida matn oladi. Ishtirokchilarning vazifasi matn va rasmni bog'lashdir. Assotsiogramma va aql
xaritalari tasvir sifatida ham tushuniladi. Bunday protseduralar mavzuga kirish sifatida juda foydali. Bu rasmni tasvirlash uchun g'oyalarni to'plashga o'xshaydi.
Gapirishni tuzadigan vazifalar va mashqlar Ushbu topshiriqlar va mashqlar o'quvchiga maqsadli tilda mustaqil harakat qilishga yordam beradi. Bu dialogik va monologik nutqni rivojlantiradi. Ushbu vazifalar va mashqlarning maqsadi o'quvchilarni haqiqiy spontan muloqotga tayyorlashdir. O'quvchilar hali ham o'zlarining fikrlarini tizimli saqlash uchun "cheat varaqlari" dan foydalanish imkoniyatiga ega.
1) Dialogik nutq a) Suhbat: sheriklik ishida yoki kichik guruhlarda intervyu yarating. Savollar mazmunli ketma-ketlikni keltirib chiqaradigan tarzda bir-birini ta'qib qilishi kerak. b) telefon orqali bog'lanish uchun mashqlar va vazifalar: Bu dialogik nutqni o'z ichiga oladi, lekin suhbatdoshlar bir joyda emas, bir-birlarini ko'ra olmaydilar va akustika ham muammoli bo'lib, tinglovchilarning diqqatini jamlashga undaydi. c) argumentativ nutq: pro va kontra munozara. Yangi boshlanuvchilar uchun bu dialogik nutq shakli o'qituvchi tomonidan qattiq nazorat qilinadi; nutq vositalari oldindan beriladi va o'quvchilar bunday nutq shakliga yaxshi tayyorgarlik ko'rishlari kerak. Bunday vazifalar ilg'or o'quvchilar uchun juda mos keladi, chunki ular juda murakkab va tizimli ravishda tayyorlanishi kerak. d) O'quv topshiriqlari: Sinfdagi muloqot o'qituvchi tomonidan boshqarilishi va darslikdagi dialoglar ko'pincha g'ayritabiiy bo'lib ko'rinadiganligi sababli, o'quv topshiriqlarini bajarish foydali, chunki ular haqiqiy muloqotga eng yaqin. Buning uchun shahar xaritasi kabi haqiqiy materiallardan foydalanish mumkin.
2) Monologik nutq a. Ta'riflash: Piephoga ko'ra, tasvirlash uchun oltita vazifa shakli mavjud. Bular: rasm tarkibiga nom berish, ob'ektlar va ularning funktsiyalarini tavsiflash, faoliyat va jarayonlarni tavsiflash, rasmni taqqoslash, rasm tavsifi va rasm qidirish o'yini. Ushbu vazifalardan ko'rinib turibdiki, yozma ravishda ko'plab materiallardan, avvalambor rasmlardan foydalanish mumkin. Bu erda tushunarli nemischa kutilmoqda. Vazifalar aloqa lug'atini faollashtiradi va sheriklik va guruhda ishlashni rivojlantiradi. b. Hikoyalar: Tasvirlashda ma'ruzachi ob'ektdan masofani saqlaydi, hikoya esa jonli, o'z-o'zidan, ko'ngil ochar va xilma-xil bo'lib ko'rinadi. Piyefo hikoyalarni hikoya qilishni darsda mashq qilishning uchta sababini keltirib chiqaradi. Birinchidan, kundalik hayot mavzularidan foydalaniladi, ikkinchidan, bunday nutq guruh ishtirokchilarini bir-biriga bog'laydi, uchinchidan, hikoya qilish lingvistik harakatga turtki beradi. Hikoyani uch turga ajratish kerak: qayta hikoya qilish, avtobiografiya chetidagi haqiqiy hikoya va avtobiografiya fonida hikoya qilish. Qayta hikoya qilish - bu vaziyatni takrorlash yoki voqeani oxiriga etkazish, senariylar va rivoyat o'yinlari haqida. Avtobiografik
hikoyani bayon qilishda rivoyatchi birinchi o'rinda turadi yoki u kimdir yoki nimadir bilan tanishib, ularning nuqtai nazaridan aytib beradi.
Nutqni taqlid qiladigan va haqiqiy muloqotni taqlid qiladigan vazifalar va mashqlar. Simulyatsiya vazifalari va mashqlariga dialog o'yinlari, rol o'yinlari va vaziyat simulyatsiyalari kiradi. Dialog o'yinlari va rol o'ynash o'yinlari tushunish, ko'rish, eshitish va gapirishni birlashtiradi. Ularning vazifasi haqiqatni simulyatsiya qilish va o'quvchilarni kundalik vaziyatlarga tayyorlashdir. O'quvchilar hissiy va lingvistik aloqada bo'lishlari kerak. Rolli o'yin kundalik vaziyatlar yoki o'quvchilar birovning rolini bajaradigan vaziyatlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Matn darajasida rollar to'g'ri talqin qilinishi kerak va ular o'z rollariga haqiqiy aktyorlar singari moslashishlari kerak. Boshqa tomondan, sinfda haqiqiy muloqot bo'lgan vazifalar va mashqlar mavjud. Bunga quyidagilar kiradi: sinfdagi ijtimoiy o'zaro munosabatlar yoki maqsadli tilda sinf haqida gapirish, takliflar berish va sinfni rejalashtirishda ishtirok etish. Bunday vazifalar asosan kundalik holatlarga taalluqli bo'lib, o'quvchilarning o'z-o'zidan gapirishi va reaktsiyasini rag'batlantiradi.
REFERENCES
1. Abdullayeva B.S. Fanlararo aloqadorlikning metodologik-didaktik asoslari (Ijtimoiy-gumanitar yo'nalishlardagi akademik litseylarda matematika o'qitish misolida). Ped.fan.dokt...diss. avtoref.
2. Apeltauer, Ernst (1997): Erst und Fremdsprachenerwerb. Eine Einführung. Fernstudieneinheit 15. Berlin: Langenscheidt, S. 68-132.
3. Boeckmann, Klaus-Börge (2008): Der Mensch als Sprachwesen - das Gehirn als Sprachorgan. In: Fremdsprache Deutsch, »Sprachen Lernen - Theorien und Modelle« 38, S. 5-27.
4. Bolte, Henning (1996): Fremde Zungenschläge - Handlungsräume für die Entwicklung mündlicher Kommunikationsfertigkeiten im Fremdsprachenunterricht. In: Fremdsprache Deutsch, "Sprechen" 14, S. 4-15.
5. Butzkamm, Wolfgang (2002): Psycholinguistik des Fremdsprachenunterrichts: von der Muttersprache zur Fremdsprache. Tübingen, Basel: Francke, 3. neu bearbeitete Auflage.
6. Cohen, Ulrike (2006): Herzlich willkommen. Deutsch in Restaurant und Tourismus. Berlin: Langenscheidt.
7. Egger, Gerlinde (2012): Sprache entdecken - das Sprachenlernen unterstützen. In: Frühes Deutsch, "Sprache clever lernen" 25, S. 20-34.
8. Europarat Rat für kulturelle Zusammenarbeit (2001): Gemeinsamer europäischer Referenzrahmen für Sprachen: lernen, lehren, beurteilen. Übersetzt von Jürgen Quetz in Zusammenarbeit mit Raimund Schieß und Ulrike Sköries. Straßbourg: Langenscheidt, 2. Auflage.
9. Faistauer, Renate (2001): Zur Rolle der Fertigkeiten. In: Helbig, G./Götze, L./Henrici, G./Krumm, H.-J. (Hg.): Deutsch als Fremdsprache. Ein internationales Handbuch. Berlin/ New York: de Gruyter, 2. Halbband, S. 864-872.
10. Faistauer, Renate (2010): Die sprachlichen Fertigkeiten. In: Krumm, H.-J.Fandrych, C.Hufeisen, B.Riemer, C.(Hg.): Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. Ein internationales Handbuch. Berlin / New York: de Gruyter, 1. Halbband, S. 961-969.
11. Fischer, Wolf-Martin (2010): Spracherwerb und Kompetenztraining im Deutschunterricht. In: Fremdsprache Deutsch, »Deutschunterricht gestalten« 43 S. 13- 18.
12. Glaboniat, M.Müller, M.Rusch, P.Schmitz, H.Wertenschlag, L. (2005): Profile deutsch. Berlin: Langenscheidt. 39
