CC BY
44
ml. bryg. mgr inz. Jerzy PRASULA
Zaklad-Laboratorium Technicznego Wyposazenia Strazy Pozarnych i Technicznych Zabezpieczen Przeciwpozarowych CNBOP
METODA I APARATURA DO BADANIA HYDRAULICZNYCH NARZ^DZI RATOWNICZYCH ORAZ PODUSZEK PNEUMATYCZNYCH DO PODNOSZENIA
I USZCZELNIANIA
Streszczenie
Autor artykulu opisuje prace oraz wyniki realizacji zadania badawczego wykonywanego we wspolpracy Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpozarowej w Jozefowie z Instytutem Technologii Eksploatacji Panstwowym Instytutem Badawczym w Radomiu w ramach projektu badawczego zamawianego Nr PW-004/ITE/09/2005 obj^tego Programem Wieloletnim PW-004.
W ramach powyzszego zadania opracowano metodyki oraz zbudowano stanowiska badawcze do:
• wyznaczania w czasie rzeczywistym sil rozpierania i ci^gni^cia narz^dzi hydraulicznych w funkcji przemieszczania koncowek roboczych,
• badania wytrzymalosci na cisnienie probne hydraulicznych narz^dzi ratowniczych i ich akcesoriow,
• badania wytrzymalosci na cisnienie probne ratowniczych poduszek pneumatycznych.
Summary
The author describes works and results of research task carried out in cooperation of Scientific and Research Centre for Fire Protection in Jozefow with Institute for Sustainable Technologies National Research Institute in Radom as part of an ordered research project No. PW-004/ITE/09/2005 included in Multi-Year programme PW-004.
The results of above-mentioned task are research methodologies and posts for:
• setting the spreading and pulling forces of hydraulic rescue tools in function of working ends moving in real time,
• checking the testing pressure strength of hydraulic rescue tools and their accessories,
• checking the testing pressure strength of pneumatic rescue bags.
W swietle obowi^zuj^cych przepisów „do podstawowych zadan Panstwowej Strazy Pozarnej nalezy organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pozarów, klçsk zywiolowych lub likwidacji miejscowych zagrozen" [1].
Jak wynika ze statystyk prowadzonych przez KG PSP, liczba interwencji zwi^zanych z likwidacji miejscowych zagrozen w ostatnim okresie znacznie wzrosla, a w latach 2004 i 2005 byla nawet wyzsza od liczby interwencji zwi^zanych z pozarami, co pokazuje, iz likwidacjç miejscowych zagrozen nalezy w chwili obecnej uznac za priorytetow^ dzialalnosc interwencyjn^ strazy pozarnej.
Ryc. 1. Liczba interwencji ratowniczych w latach 1999-2005
Podstawowym sprzçtem ratowniczym uzywanym przez jednostki strazy pozarnej do likwidacji miejscowych zagrozen s^. narzçdzia hydrauliczne oraz poduszki pneumatyczne. Na wyposazeniu kazdej Jednostki Ratowniczo-Gasniczej Panstwowej Strazy Pozarnej znajduje siç obecnie przynajmniej jeden samochód ratownictwa technicznego, ponadto wystçpuje tendencja do wyposazania w ww. sprzçt samochodów gasniczych - od lekkich poprzez srednie i ciçzkie [2].
Poza tym, Panstwowa Straz Pozarna jako wiod^ca sluzba ratownicza w naszym kraju, a w zwi^zku z tym najlepiej wyposazona, jest zwi^zana umowami z innymi formacjami jak np. Policja i glównie dziçki posiadanemu sprzçtowi ratowniczemu wspólpracuje z tymi sluzbami w akcjach przez nie prowadzonych.
Ponizszy wykres, sporz^dzony w oparciu o materialy statystyczne, przedstawia jak ksztaltowala si? liczba uzyc narz?dzi hydraulicznych i poduszek pneumatycznych w okresie minionych dwu lat.
7000
6000 5000 4000 3000
2000
□ narz.hydr.
□ narz. pn.
2006
Ryc. 2. Liczba uzyc narz?dzi hydraulicznych i pneumatycznych w latach 2005 i 2006.
Do podstawowych jednostek hydraulicznego sprz?tu ratowniczego nalez^.: rozpieracz, narz?dzie combi, cylinder rozpieraj^cy, nozyce hydrauliczne. Narz?dzia te zasilane s^. przy pomocy pompy hydraulicznej, tlocz^cej olej przez przewody cisnieniowe.
Rozpieracz jest to hydrauliczne narz?dzie ratownicze, umozliwiaj^ce uzyskanie co najmniej trzech funkcji: rozpierania, ci^gni?cia, sciskania, za pomocy ramion uruchamianych przez silownik dwustronnego dzialania [3].
W zaleznosci od sily rozpierania i rozwarcia ramion rozroznia si? typy rozpieraczy wg tablicy 1.
Tabela 1.
Podzial rozpieraczy w zaleznosci od minimalnej sily rozpierania i minimalnego rozwarcia ramion [4].
Typ Minimalna sila rozpierania [kN] Minimalne rozwarcie ramion [mm]
AS 20 600
BS 50 800
CS 80 500
Przyklad oznaczenia rozpieracza o sile rozpierania 35 kN, rozwarcia 750 mm i masie 15 kg: AS35/750-15.
Innym narz^dziem wykorzystuj ^cym funkcje rozpierania, ci^gni^cia i sciskania jest urz^dzenie uniwersalne zwane narz^dziem combi. Uniwersalne dlatego, ze oprocz w/w funkcji posiada rowniez mozliwosc ci^cia. Mimo iz parametrami rozni sie od typowych rozpieraczy i nozyc, to jednak w wielu sytuacjach jest w stanie je zast^pic, a czasami nawet ze wzgl^du na swoj^. wielofunkcyjnosc jest niezast^pione. Dotyczy to glownie sytuacji kiedy brak jest odpowiedniej ilosci ratownikow do obslugi wielu urz^dzen, a jednoczesnie nie ma koniecznosci uzywania narz^dzi o duzej sile rozpierania i zdolnosci ci?cia.
W zaleznosci od sily rozpierania, rozwarcia ramion i zdolnosci ci?cia wg tablicy nr 3 rozroznia sie typy narz^dzi combi wg tablicy 2.
Tabela 2.
Podzial narzgdzi combi w zaleznosci od sily rozpierania, rozwarcia ramion
i zdolnosci cigcia [4].
Typ Minimalna sila rozpierania [kN] Minimalne rozwarcie ramion [mm] Zdolnosc cigcia zgodnie z Tablicy 3
AK < 25 < 250 A + H
BK 25 + 35 250+350 A + H
CK > 35 > 350 A + H
Przyklad oznaczenia narz^dzi combi o sile rozpierania 27 kN, rozwarciu 400 mm, zdolnosci ciecia H i masie 15 kg: BK27/400-H-15.
Tabela 3.
Kategorie zdolnosci cigcia w zaleznosci od rodzaju i wymiarow poszczegolnych profili
[3].
Zdolnosc 1 2 3 4 5
ci?cia Pr?t Plaskownik Rura Przekroj Przekroj zamkni^ty
Kategoria okr^gly [mm] 0 [mm] zamkni^ty prostok^tny
0 [mm] kwadratowy [mm]
[mm]
A 14 30x 5 21,3x2,3 - -
B 16 40x 5 26,4x2,3 - -
C 18 50x 5 33,7x2,6 35x4 -
D 20 60x 5 42,6x2,6 40x4 50x25x2,5
E 22 80x 8 48,3x2,9 45x4 50x30x3,0
F 24 80x10 60,3x2,9 50x4 60x40x3,2
G 26 100x10 76,1x3,2 55x4 80x30x4,0
H 28 110x10 76,1x4,0 60x4 80x40x4,0
Narz?dziem, ktorego zakres stosowania jest rowniez bardzo szeroki, a przez co rownie cz?sto znajduj^cym zastosowanie w akcjach ratowniczych jest cylinder rozpieraj^cy. Jest to urz^dzenie wykorzystuj3.ce glownie funkcj? rozpierania. Niektore firmy produkuj^ obecnie cylindry rozpieraj^ce przystosowane rowniez do wykorzystania funkcji ci3gni?cia [5].
Przyklad oznaczenia cylindra rozpieraj^cego o sile rozpierania 70 kN i skoku tloka 150 mm i masie 15 kg: R70/150-15.
W przypadku cylindra rozpieraj^cego wyposazonego w dwa przeciwbiezne tloki po obu koncach cylindra, jako skok tloka podaje si? sum? skokow obydwu tlokow.
Przyklad oznaczenia cylindra rozpieraj^cego (teleskopowego) skladaj^cego si? z dwu teleskopowo wysuwanych tloczysk - sila rozpierania glownego tloczyska 180 kN, skok tloka glownego 300 mm, sila rozpierania drugiego tloczyska 60 kN, skok drugiego tloka 150 mm i masie cylindra 20 kg: R180/300-60/150-20.
Wyst?puj3 rowniez cylindry skladaj^ce si? trzech teleskopowo wysuwanych tloczysk.
Inne rowniez bardzo cz?sto stosowane narz?dzie - nozyce hydrauliczne, sluz^. do:
• ci?cia blach i profili zamkni?tych karoserii samochodow oraz innych pojazdow podczas ratowania ofiar wypadkow komunikacyjnych,
• w wielu innych sytuacjach zagrozenia, kiedy z roznych powodow nie jest mozliwe zastosowanie innych urz^dzen jak np. pily spalinowe - zatrucie spalinami czy niebezpieczenstwo poparzenia lub pozaru wskutek silnego iskrzenia.
Sily ci?cia najwi?kszych nozyc hydraulicznych dochodz^ do wartosci okolo 480 kN [5].
Urz^dzeniami stosowanymi coraz cz?sciej, a wykorzystywanymi zarowno w akcjach ratownictwa technicznego, chemicznego jak i ekologicznego s^ ratownicze poduszki i korki pneumatyczne. S3. to napelniane powietrzem elastyczne zbiorniki powietrza, sluz^ce do podniesienia lub przemieszczenia okreslonego obiektu a takze do uszczelniania wyciekow [6].
Wykorzystywane s^. one przez sluzby ratownicze do podnoszenia i przesuwania elementów konstrukcyjnych, pocz^wszy od srodków transportu poprzez róznego rodzaju elementy konstrukcji przemyslowych do elementów budowli, w celu uzyskania dostçpu do osób poszkodowanych oraz do uszczelniania wycieków. Stosowane s^. zarówno w typowych akcjach ratowniczych jak równiez podczas usuwania skutków katastrof i klçsk zywiolowych typu trzçsienie ziemi itp. [7].
W przemysle uzywane s^. nie tylko do usuwania skutków awarii ale równiez podczas normalnej pracy jak np. wykonywanie czynnosci obslugowo naprawczych przy ruroci^gach, podnoszenie budowli, czy nawet przemieszczanie mostów kolejowych.
Zasilane s^. najczçsciej przy pomocy butli ze sprçzonym powietrzem, a takze przy pomocy kompresorów oraz w przypadku korków i poduszek do uszczelniania, noznych pomp powietrznych [8].
Powietrze z urz^dzen zasilaj^cych jest doprowadzane do poduszek poprzez odpowiedni reduktor cisnienia zmniejszaj^cy jego wartosc do takiej jaka jest wymagana dla okreslonego rodzaju poduszek oraz przewody cisnieniowe.
Rozrózniamy trzy podstawowe rodzaje poduszek pneumatycznych:
• poduszki podnosnikowe wysokocisnieniowe tzw. niskiego podnoszenia,
• poduszki podnosnikowe niskocisnieniowe tzw. wysokiego podnoszenia,
• poduszki uszczelniaj^ce [4].
Wartosc cisnienia roboczego w przypadku poduszek wysokocisnieniowych wynosi В lub 10 bar. Maksymalna wartosc sily podnoszenia w najwiçkszych poduszkach tego typu przekracza wartosc 670 kN. Wysokosc podnoszenia zalezy od powierzchni maj^cej bezposredni kontakt z poduszki oraz od wielkosci podnoszonego ciçzaru i jej maksymalna wartosc dochodzi do ok. 0,6 m przy minimalnym obci^zeniu. Kazdy producent zal^cza do swoich wyrobów charakterystyki sily podnoszenia w funkcji wysokosci podnoszenia [8].
W poduszkach niskocisnieniowych cisnienie robocze wynosi 0,5*1 bar, maksymalna wartosc sily podnoszenia, w przypadku zestawu (2 szt.) najwiçkszych poduszek, przekracza wartosc 220 kN, natomiast maksymalna wysokosc podnoszenia wynosi ponad 1m. Szczególowe parametry odnosnie kazdego typu poduszek okreslaji producenci, jak w przypadku poduszek wysokocisnieniowych [8].
W poduszkach i korkach uszczelniaj^cych cisnienie robocze wynosi od 1 do 2,5 bara. Poduszki i korki uszczelniaj^ce, uzywane s^. podczas wypadków z udzialem niebezpiecznych substancji, w celu odciçcia studzienek kanalizacyjnych; przy odcinaniu wlotów zbiorników
oraz pojemnikow a takze do lokalizacji cieczy szkodliwych dla srodowiska naturalnego. Ponadto stosuje siç je do uszczelniania przeciekow rur i zbiornikow, przy cysternach samochodowych, kotlach przewoznych oraz beczkach i zbiornikach magazynowych [8].
Stan ilosciowy narzçdzi hydraulicznych i poduszek pneumatycznych w Panstwowej Strazy Pozarnej w chwili obecnej przedstawia siç nastçpuj^co:
• narzçdzia hydrauliczne - 6 400 szt., z czego statystycznie ok. 120 szt. znajduje siç w danej chwili w akcji,
• narzçdzia pneumatyczne - 5 000 szt., z czego statystycznie ok. 10 szt. znajduje siç w danej chwili w akcji.
Opisane wyzej urz^dzenia s^. obslugiwane przez wyszkolonych ratownikow, jednak ze wzglçdu na ratowanie zycia ludzkiego i mienia, musz^. charakteryzowac siç niezawodnosci^. dzialania oraz wlasciwymi parametrami technicznymi.
Celem badan prowadzonych w CNBOP jest jednoznaczna ocena jakosci i przydatnosci sprzçtu do realizacji przewidzianych zadan. Przy tak duzej i stale rosn^cej czçstotliwosci uzywania narzçdzi ratowniczych (w szczegolnosci hydraulicznych) wydaje siç spraw^ nadrzçdn^. opracowanie systemu oceny gwarantuj ^cego ich niezawodnosc.
W celu wyznaczania parametrow techniczno-uzytkowych narzçdzi w procesie oceny zgodnosci sprzçtu z wymaganiami, a tym samym zapewnienia wysokiej skutecznosci dzialania sprzçtu ratowniczego, opracowano odpowiednie metody badawcze oraz zbudowano nowoczesne stanowiska do badan wg tych metod.
W metodykach tych uwzglçdniono wszystkie spostrzezenia uzyskane podczas analizy dokumentow oraz badan narzçdzi hydraulicznych przeprowadzonych przez CNBOP w taki sposob, aby zastosowanie metodyki umozliwilo wyznaczenie rzeczywistych parametrow techniczno-uzytkowych narzçdzi.
Zadanie to zrealizowano w ramach Programu Wieloletniego PW-004 Ministerstwa Gospodarki, we wspolpracy Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpozarowej z Instytutem Technologii Eksploatacji Panstwowym Instytutem Badawczym w Radomiu. W ramach realizacji powyzszego wykonano nastçpuj^ce prace:
• Opracowanie metodyki wyznaczania w czasie rzeczywistym sil rozpierania i ci^gniçcia w funkcji przemieszczenia koncowek roboczych narzçdzi hydraulicznych.
• Opracowanie metodyki badania wytrzymalosci na cisnienie probne hydraulicznych narzçdzi ratowniczych.
• Opracowanie metodyki badania wytrzymalosci na cisnienie probne ratowniczych poduszek pneumatycznych.
• Opracowanie zalozen konstrukcyjnych do budowy stanowisk do badania narzçdzi ratowniczych.
• Opracowanie dokumentacji konstrukcyjnej stanowisk do badania narzçdzi ratowniczych.
• Opracowanie i budowa systemu pomiarowego stanowisk badawczych.
• Budowa stanowiska do badania hydraulicznych rozpieraczy i narzçdzi „kombi", umozliwiaj^cego wyznaczanie w czasie rzeczywistym charakterystyk sil rozpierania i ci^gniçcia w funkcji przemieszczenia koncowek roboczych.
• Budowa stanowiska do badania wytrzymalosci na cisnienie probne narzçdzi hydraulicznych.
• Budowa stanowiska do badania wytrzymalosci na cisnienie probne narzçdzi pneumatycznych.
• Badania weryfikacyjne modelowych stanowisk badawczych.
Podzial prac w ramach realizacji calego zadania przedstawial siç nastçpuj^co:
• Opracowanie metodyk badawczych oraz zalozen konstrukcyjnych do budowy stanowisk - CNBOP.
• Opracowanie dokumentacji konstrukcyjnej, opracowanie i budowa systemu pomiarowego, budowa stanowisk badawczych - ITE PIB.
• Badania weryfikacyjne stanowisk prototypowych - CNBOP + ITE PIB.
Opracowanie metodyki wyznaczania w czasie rzeczywistym sil rozpierania i ciqgniçcia w funkcji przemieszczenia koncowek roboczych narzçdzi hydraulicznych.
W powyzszej pracy opracowano skuteczn^ metodç badawcz^ okreslania sil rozpierania i ci^gniçcia narzçdzi w ktorych funkcja rozpierania, ci^gniçcia i/lub sciskania realizowana jest przez przemieszczanie koncowek roboczych. Nalez^. do nich: rozpieracz, narzçdzie combi (nozyco-rozpieracz) i cylinder rozpieraj^cy.
Zakres pracy obejmowal identyfikacjç aktualnego stanu wiedzy w zakresie metod badan hydraulicznych narzçdzi ratowniczych oraz ocenç skutecznosci dotychczasowych metod testowania sprzçtu.
Dotychczas stosowane procedury badawcze okreslania sil rozpierania i ci^gniçcia hydraulicznych narzçdzi ratowniczych umozliwialy wyznaczenie jedynie maksymalnej
wartosci sily rozpierania dla prçdkosci przemieszczania koncowek roboczych rownej 0. Oznacza to, ze w dzialaniach praktycznych wartosc sily rozpierania jest zawsze nizsza od wyznaczonej w trakcie badan. Jest ona zblizona do wartosci maksymalnej tylko w przypadku gdy prçdkosc przemieszczenia koncowek roboczych narzçdzia jest bliska 0.
Ze wzglçdu na specyfikç dzialan ratowniczych tak niska prçdkosc (rzçdu kilku-kilkunastu mm/min) jest nie do zaakceptowania. Dla narzçdzia o maksymalnym rozwarciu lub skoku wynosz^cym np. 800 mm czas pelnego otwarcia z pozycji zamkniçtej moglby siçgac kilku godzin. Podczas dzialan ratowniczych czas jest parametrem, ktory decyduje o skutecznosci prowadzonej akcji, gdyz od tego jak szybko od chwili zdarzenia udzielona zostanie pomoc osobie poszkodowanej, zalezy bardzo czçsto jej zycie. A pomocy tej, polegaj^cej na zatamowaniu krwotoku, czy tez przeprowadzeniu resuscytacji ofiarom wypadkow drogowych mozna udzielic skutecznie, w wiçkszosci sytuacji, dopiero po uwolnieniu poszkodowanego np. z wraku pojazdu.
Sila rozpierania dla roznych prçdkosci przemieszczania koncowek roboczych zalezy od ksztaltu charakterystyki pompy zasilaj^cej oraz od prawidlowego doboru pompy do narzçdzia hydraulicznego. Wynika z tego, ze badania narzçdzia hydraulicznego powinny byc prowadzone dla calego zestawu (narzçdzie z pomp^).
Na temat poprawnosci doboru pompy i narzçdzia mozna wnioskowac wyl^cznie po przeprowadzeniu badania, ktore pozwoli okreslic zaleznosc prçdkosci przemieszczania koncowek roboczych w funkcji obci^zenia badanego narzçdzia. Narzçdzia hydrauliczne osi^gaj^. swoje maksymalne parametry silowe w momencie calkowitego zablokowania ruchu koncowek roboczych.
Opracowanie metodyki badania wytrzymalosci na cisnienie probne hydraulicznych narzçdzi ratowniczych.
W niniejszej pracy, na podstawie przeprowadzonej analizy dokumentow normatywnych i procedur wlasnych CNBOP oraz wynikow badan, opracowano metodykç badania wytrzymalosci na cisnienie probne narzçdzi wymienionych w poprzedniej pracy oraz pozostalych, nie posiadaj^cych funkcji rozpierania i ci^gniçcia jak np. nozyce hydrauliczne. Na podstawie przeprowadzonej analizy opracowano koncepcjç zmian w zakresie metod badawczych decyduj^cych o bezpieczenstwie dzialania tych urz^dzen.
W celu opracowania metodyki badania wytrzymalosci na cisnienie probne hydraulicznych narzçdzi ratowniczych dokonano analizy istniej^cych dokumentow opisuj^cych procedury badania hydraulicznego sprzçtu ratowniczego.
Podstawowym dokumentem normatywnym jest norma PN-EN 13204: 2005 (U) „Hydrauliczne narzçdzia ratownicze dwustronnego dzialania dla strazy pozarnej. Wymagania eksploatacyjne i dotycz^ce bezpieczenstwa". Powyzsza norma nie okresla wszystkich niezbçdnych wymagan dotycz^cych zarówno parametrów jak i metod badawczych w/w narzçdzi.
Opracowanie metodyki badania wytrzymalosci na cisnienie próbne ratowniczych poduszek pneumatycznych.
W powyzszej pracy opracowano skuteczn^. metodykç badania poduszek pneumatycznych stosowanych przez sluzby ratownicze, zarówno wysokocisnieniowych jak i niskocisnieniowych pod wzglçdem wytrzymalosci na cisnienie próbne.
Zakres pracy obejmowal identyfikacjç aktualnego stanu wiedzy w zakresie metod badan ratowniczych poduszek pneumatycznych. Analiza dokonana zostala w oparciu o aktualne akty prawne opisuj^ce procedury oceny zgodnosci oraz aktualne dokumenty normatywne dotycz3.ce ratowniczych poduszek pneumatycznych a takze materialy niepublikowane CNBOP. Wsród materialów niepublikowanych CNBOP istotn^. rolç odgrywaji sprawozdania z badan, a takze wnioski, które s^ formulowane na ich podstawie.
W celu opracowania metodyki badania wytrzymalosci na cisnienie próbne ratowniczych poduszek pneumatycznych dokonano analizy istniej^cych dokumentów opisuj^cych procedury badania ratowniczych poduszek pneumatycznych. Podstawowymi dokumentami tego typu byly opracowania wlasne CNBOP (procedury badawcze i WBO). Aby mozliwe bylo uzyskanie okreslonych parametrów tych urz^dzen, a jednoczesnie praca przy ich pomocy byla bezpieczna, koniecznym stalo siç zastosowanie najnowszych technologii, jak równiez odpowiednich materialów.
W przypadku poduszek wysokocisnieniowych, cisnienie na wyjsciu z reduktora wynosi 10 bar, w zwi^zku z czym ryzyko rozerwania przewodów jest niewielkie, natomiast wystçpuje bardzo duze zagrozenie zwi^zane z prawdopodobienstwem pçkniçcia samej poduszki. Nalezy zwrócic uwagç na fakt, iz w warunkach akcji ratowniczo-gasniczej mamy do czynienia z chemicznymi substancjami zr^cymi, róznego rodzaju ostrymi krawçdziami, a poza tym nacisk na powierzchniç poduszki nigdy nie jest jednakowy w kazdym miejscu, co powoduje dodatkowe naprçzenia i stwarza zagrozenie. W sytuacji jakiejkolwiek wady materialowej moze dojsc do rozerwania poduszki [7].
W zwi^zku z duzym prawdopodobienstwem zaistnienia wyzej opisanych sytuacji opracowano metody badawcze, dziçki którym zostanie ono ograniczone do minimum.
Realizacja niniejszej pracy miala na celu zapewnienie bezpiecznej pracy ratownikom, a przede wszystkim nie stwarzanie dodatkowego zagrozenia dla osob ratowanych, gdyz nie trudno przewidziec skutki pçkniçcia poduszki w trakcie podnoszenia samochodu, czy elementu budowlanego, pod ktorym znajduje siç czlowiek.
Opracowanie zatozen konstrukcyjnych do budowy stanowisk do badania narzçdzi ratowniczych
W niniejszej pracy opracowano zalozenia konstrukcyjne do budowy stanowisk sluz^cych do: wyznaczania charakterystyk silowych rozpieraczy i narzçdzi combi, wyznaczania charakterystyk silowych cylindrow rozpieraj^cych, sprawdzania wytrzymalosci rozpieraczy, narzçdzi combi i cylindrow rozpieraj^cych na cisnienie probne, sprawdzania wytrzymalosci nozyc na cisnienie probne, sprawdzania wytrzymalosci przewodow na cisnienie probne, sprawdzania wytrzymalosci agregatow zasilaj^cych narzçdzia hydrauliczne na cisnienie probne, sprawdzania wytrzymalosci na cisnienie probne poduszek pneumatycznych podnosz^cych i uszczelniaj^cych plaskich, sprawdzania wytrzymalosci na cisnienie probne poduszek pneumatycznych uszczelniaj^cych w ksztalcie walca, sprawdzania wytrzymalosci przewodow na cisnienie probne.
Opracowuj^c zalozenia konstrukcyjne do budowy stanowisk badawczych wykorzystano metodyki badan opracowane w pracach poprzednich z uwzglçdnieniem parametrow narzçdzi hydraulicznych i poduszek pneumatycznych wyszczegolnionych w materialach katalogowych wiod^cych producentow tych urz^dzen.
W celu opracowania zatozen konstrukcyjnych do budowy stanowisk do badania narzçdzi ratowniczych dokonano dalszej analizy istniej^cych dokumentow opisuj^cych procedury badania sprzçtu ratowniczego, jakimi byly:
• PN-EN 13204: 2005 (U) „Hydrauliczne narzçdzia ratownicze dwustronnego dzialania dla strazy pozarnej. Wymagania eksploatacyjne i dotycz^ce bezpieczenstwa" ,
• opracowania wlasne CNBOP (procedury badawcze oraz WBO).
• Ponadto przeprowadzono analizç szeregu innych dokumentow, takich jak:
• materialy katalogowe i specyfikacje techniczne w/w urz^dzen opisuj^ce mozliwosci ich uzycia oraz szczegolowe parametry taktyczno-techniczne,
• analizy akcji ratowniczo-gasniczych oraz akcji ratownictwa chemiczno-ekologicznego z uzyciem hydraulicznych narzçdzi ratowniczych oraz ratowniczych poduszek pneumatycznych.
Mialo to na celu ewentualn^ weryfikacjç dotychczas wypracowanych metod badawczych w trakcie opracowywania zalozen konstrukcyjnych do budowy stanowisk.
Poza tym przeprowadzono serie kolejnych badan poduszek pneumatycznych oraz narzçdzi hydraulicznych w celu okreslenia wplywu sily dzialaj^cej na koncówki robocze narzçdzia na prçdkosc przemieszczania koncówek roboczych .
Wskutek powyzszych analiz i badan zdecydowano siç na modyfikacjç metody badania wytrzymalosci na cisnienie próbne ratowniczych poduszek pneumatycznych.
Zauwazono pewne trudnosci zwi^zane ze skuteczn^. i prawidlow^ ocen^ wytrzymalosci najwiçkszych poduszek uszczelniaj^cych, ze wzglçdu na brak mozliwosci obejrzenia calej powierzchni urz^dzenia po napelnieniu duz^. ilosci^ wody, powoduj^c^. zwiçkszenie masy - niewidoczna dolna czçsc poduszki przy pionowym ustawieniu rury. W zwi^zku z powyzszym wyst^pila koniecznosc wprowadzenia pewnych zmian w metodyce badania. Zasadnicza zmiana polegala na zamianie czynnika wypelniaj^cego poduszkç i przewody, jakim w poprzednim zalozeniu byla woda, na powietrze - czynnik nie powoduj^cy zwiçkszenia masy poduszki po wypelnieniu oraz umozliwiaj^cy przeprowadzanie badania przy poziomym ustawieniu rury, co powoduje iz widoczna jest zarówno dolna jak i górna czçsc poduszki uszczelniaj^cej bez koniecznosci jej przemieszczania czy obracania.
Ponadto pracownicy CNBOP podczas opracowywania w/w zalozen konstrukcyjnych przeprowadzali konsultacje i wspólpracowali z pracownikami ITE - PIB Radom, opracowuj^cymi dokumentacjç konstrukcyjn^. stanowisk do badania narzçdzi ratowniczych oraz zajmuj^cymi siç budowy systemu pomiarowego stanowisk badawczych. Dokumentacja ta zostala sporz^dzona w oparciu o wczesniej opracowane w CNBOP metodyki badawcze.
Wspólpraca zaowocowala wypracowaniem skuteczniejszych i bardziej efektywnych metod badan urz^dzen ratowniczych oraz opracowaniem lepszych zalozen konstrukcyjnych do budowy bardziej skutecznych a jednoczesnie mniej kosztownych stanowisk badawczych.
Opracowanie dokumentacji konstrukcyjnej stanowisk do badania narzçdzi ratowniczych.
Wszystkie prace zwi^zane z powstaniem dokumentacji technicznej realizowane byly w Dziale Projektowania ITE - PIB w Radomiu.
Na podstawie opracowanych w poprzednim punkcie zalozen konstrukcyjnych okreslono szczególowe parametry, jakimi musz^. charakteryzowac siç wszystkie stanowiska badawcze pozwalaj^ce na realizacjç przyjçtych procedur badawczych.
Pierwszym z nich jest stanowisko pozwalajqce na kompleksowq kontrolç narzçdzi ratowniczych ze szczegolnym uwzglçdnieniem napçdzanych hydraulicznie rozpieraczy, narzçdzi combi oraz cylindrow. Wysokie obci^zenia, duza rozpiçtosc gabarytow oraz szeroki zakres prçdkosci elementow roboczych narzçdzi zdecydowaly o przyjçciu nastçpuj^cych parametrow do budowy stanowiska:
• obci^zenia przenoszone przez hydrauliczne uklady wykonawcze i pomiarowe stanowiska do 400 kN,
• skok roboczy cylindra hydraulicznego ukladu wykonawczego 1000 mm,
• plynna regulacja polozenia pocz^tkowego elementow wykonawczych stanowiska w zakresie 600 mm,
• plynna regulacja sily wywieranej przez tloczysko cylindra hydraulicznego do 400kN,
• plynna regulacja oporu tloczyska cylindra hydraulicznego stawianego obci^zeniu zewnçtrznemu do 400kN,
• plynna regulacja prçdkosci ruchu tloka w zakresie od 1 do 20 mm/s (ruch tloka wywolany zewnçtrznym obci^zeniem - dzialaniem badanego narzçdzia),
• plynna regulacja prçdkosci ruchu tloka w zakresie od 0 do 3,5 mm/s realizowanego przez zasilacz hydrauliczny stanowiska przy pelnym obci^zeniu,
• realizacja sprzçzenia zwrotnego opory/sila w funkcji zewnçtrznego sygnalu z tensometrycznego przetwornika sily,
• realizacja sprzçzenia zwrotnego prçdkosci ruchu tloczyska w funkcji przemieszczenia koncowek roboczych badanego narzçdzia.
Przyjçte zalozenia pozwolily na opracowanie trojwymiarowego modelu komputerowego stanowiska badawczego (Ryc.3). Model umozliwil przeprowadzenie szeregu symulacji w zakresie kinematyki pracy stanowiska z uwzglçdnieniem charakteru kontaktu koncowek roboczych narzçdzi z elementami mocowania stanowiska (Ryc. 4).
Konstrukcjç nosn^. urz^dzenia stanowi, wykonana z walcowanych profili hutniczych i plyt, stalowa rama (1) umieszczona na szesciu wibroizolatorach. Wewn^trz ramy osadzone s^. trzy cylindryczne prowadnice (2), po ktorych przesuwaj^. siç plyty: ruchoma (8) i bazowa (9). Polozenie plyty bazowej (zalezne od wielkosci badanego narzçdzia) ustalane jest za pomoc^. zespolu pozycjonowania (4) skladaj^cego siç z mechanizmu srubowego napçdzanego motoreduktorem poprzez przekladniç lancuchow^.. Plyta bazowa wyposazona jest w tensometryczny uklad pomiaru sily (5) pozwalaj^cy na prowadzenie pomiarow obci^zenia do 500 kN. W celu zapewnienia bezpieczenstwa osob obsluguj^cych stanowisko zastosowano
uchyln^. oslone (6) wykonan^. z przezroczystego poliweglanu, co umozliwi obserwacje badanego narzedzia (11).
Ryc.3. Model komputerowy stanowiska do badania narzedzi hydraulicznych: 1 - podstawa, 2 -prowadnice, 3 - cylinder hydrauliczny, 4 - zespol pozycjonowania, 5 - uklad pomiaru sily, 6 - oslona, 7 - zuraw
W zaleznosci od typu (rodzaju) badanego narzedzia plyty (bazowa i ruchoma) wyposazone s^. w wymienne koncowki pozwalaj^ce na jednoznaczne pol^czenie koncowek roboczych narzedzia z ukladem przeniesienia sily realizowanej za pomoc^ cylindra hydraulicznego (3) Cylinder hydrauliczny napedzany jest agregatem hydraulicznym o cisnieniu pracy 35 MPa zbudowanym w oparciu o elementy pozwalaj^ce na plynn^, realizowan^ na drodze elektronicznej, regulacje parametrow pracy (proporcjonalne regulatory przeplywy i cisnienia).
Ryc. 4. Model komputerowy stanowiska do badania narz^dzi hydraulicznych - analiza wspolpracy narz^dzia z uchwytami: 8 - plyta ruchoma, 9 - plyta bazowa, 10 - uchwyty, 11 - rozpieracz (badane narz^dzie)
Wynikiem przeprowadzanych analiz kinematycznych i niezb^dnych obliczen wytrzymalosciowych jest dokumentacja techniczna, konstrukcyjna) i technologiczna, pozwalaj^ca na rozpocz^cie procesu wytwarzania prototypu stanowiska.
Kolejnym stanowiskiem opracowanym w ramach tego zadania jest stanowisko do oceny pneumatycznych poduszek do uszczelniania i podnoszenia charakteryzuj3.ce si? nast^puj^cymi parametrami:
• zakres srednic badanych poduszek uszczelniaj^cych od 90 do 1500 mm
• maksymalne cisnienie probne (powietrza lub wody) - 0,4 MPa,
• maksymalne cisnienie wody w probie zdolnosci uszczelniania - 0,2 MPa,
• mozliwosc obserwacji swobodnych powierzchni poduszki w trakcie prowadzenia badan.
Rowniez w tym przypadku prace nad powstaniem dokumentacji konstrukcyjnej zostaly poprzedzone analiz^ komputerowa prowadzon^ na modelu (Ryc.5).
6
2
3
7
9
Ryc. 5. Model komputerowy stanowiska do badania poduszek pneumatycznych: 1 - rama, 2 - rury testowe stale, 3 - manometry, 4 - system zasilania wod^, 5 - oslona, 6 - okno inspekcyjne, 7 - rury testowe wychylne, 8 - badana poduszka, 9 - woda
Glownym elementem stanowiska do badania pneumatycznych poduszek uszczelniaj^cych (Ryc.5) s^. cztery, wykonane ze stali nierdzewnej, jednostronnie zamkni^te rury stanowi^ce kanaly testowe. Dwie z nich (2), o srednicy 600 i 900 mm, umocowane na stale do wykonanej z profili stalowych ramy (1) przeznaczone s^. do prowadzenia badania wytrzymalosci poduszek (8) z wykorzystaniem spr^zonego powietrza. Pozostale dwie rury (7), o srednicach 130 i 400 mm, dzi^ki wahliwemu umocowaniu w ramie pozwalaj^. na prowadzenie tych samych badan dodatkowo w oparciu o podawan^. pod cisnieniem wod? (osie rur zajmuj^ pozyj pionow^). Wszystkie rury testowe wyposazone s^. w okna inspekcyjne (6) umieszczone w centralnej cz^sci dennic, ktore pozwalaj^. na obserwaj (bezposrednio lub z wykorzystaniem kamery CCD) umieszczonej wewn^trz rury poduszki. W trakcie prowadzenia badan nad zdolnosci^. poduszek do uszczelniania kanalow woda (9) dostarczana jest do wn^trza rur za posrednictwem wyposazonego w zawory bezpieczenstwa systemu zasilania (4). Kontrola cisnienia wody w rurach odbywa si? z wykorzystaniem manometrow (3).
Opracowanie i budowa systemu pomiarowego stanowisk badawczych.
System sterowania stanowiska do badania narzçdzi ratowniczych zawiera nastçpuj^ce elementy:
• sterownik PLC wyposazony w moduly wej sc i wyj sc cyfrowych i analogowych,
• komputer PC z oprogramowaniem umozliwiaj^cym komunikacjç ze sterownikiem PLC, wprowadzenie parametrow proby i rejestracjç wynikow badania,
• szafa sterownicza zawieraj^ca elementy wykonawcze umozliwiaj^ce sterowanie prac^ stanowiska oraz elementy kontrolno-pomiarowe sluz^ce do akwizycji danych i kontroli bezpiecznej pracy stanowiska.
Do sterowania prac^ stanowiska zastosowano modulowy sterownik PLC. Sterowanie prac^ stanowiska odbywa siç za posrednictwem kart sterjcych zaworami proporcjonalnymi, przekaznikow interfejsowych odpowiednio zal^czaj^cych zawory w ukladzie hydrauliki oraz zal^czaj ^cych uklady napçdowe pompy hydraulicznej i chlodzenia oleju. W ukladzie sterowania dokonywane s^. pomiary przesuniçcia tloczyska oraz sily obci^zenia narzçdzia.
W systemie sterowania stanowiska zastosowano trzystopniowy uklad kontroli temperatury oleju w ukladzie hydrauliki. Stan ukladow pomiaru temperatury kontrolowany jest przez wej scia cyfrowe sterownika PLC.
System sterowania stanowiska wyposazony jest w zestaw przel^cznikow i przyciskow umozliwiaj^cych przygotowanie stanowiska do badan. Styki zestawu dol^czone s^. do wej sc cyfrowych sterownika PLC. Zestaw ten zawiera:
• przel^cznik MANUAL/AUTO,
• 2 przyciski ZAL i WYL pozwalaj^ce na zal^czenie i wyl^czenie pompy hydraulicznej w trybie MANUAL - przyciski umieszczono na drzwiach szafy sterowniczej,
• 2 przyciski LEWO i PRAWO wymuszaj^ce odpowiedni ruch silownika w trybie MANUAL - przyciski umieszczono w przenosnym manipulatorze.
W celu umozliwienia wstçpnego ustawienia stanowiska do badan urz^dzenie wyposazono w pomocniczy napçd pozwalaj^cy na przesuw plyty stalej. Napçd ten sterowany jest dwoma przyciskami LEWO i PRAWO umieszczonymi w rçcznym manipulatorze. Przesuw rçczny odbywa siç bez posrednictwa sterownika PLC, lecz zakres przemieszczania kontrolowany jest przez dwa czujniki indukcyjne sterjce przekaznikami interfejsowymi.
Budowa stanowiska do badania hydraulicznych rozpieraczy i narzçdzi combi, umozliwiaj^cego wyznaczanie w czasie rzeczywistym charakterystyk sil rozpierania i ci^gniçcia w funkcji przemieszczenia koncöwek roboczych.
Na podstawie opracowanych w Dziale Projektowania ITE - PIB dokumentacji konstrukcyjnych i technologicznych, w Zakiadzie Doswiadczalnym ITE - PIB wykonano prototyp stanowiska do badania hydraulicznych narzçdzi stosowanych w ratownictwie technicznym.
Ryc. 6. Prototyp stanowiska do badania hydraulicznych rozpieraczy i narzçdzi combi
Ryc. 7. Zasilacz hydrauliczny
Budowa stanowiska do badania wytrzymalosci na cisnienie pröbne narzçdzi hydraulicznych.
Badania wytrzymalosci na cisnienie prôbne narzçdzi hydraulicznych przy 1,5 wartosci nominalnego cisnienia pracy (do 110 MPa) prowadzone bçd^ na stanowisku do wyznaczania
charakterystyk funkcjonalnych narzçdzi. Mozliwe jest to dziçki zwiçkszeniu obci^zalnosci stanowiska z planowanych 2GG kN do 4GG kN. Do badania wybranych podzespolów narzçdzi na cisnienie próbne o wartosci do 27G MPa stanowisko wyposazono w zewnçtrzne, niezalezne zródlo zasilania (pompa rçczna) z zestawem przewodów wysokocisnieniowych i manometrem do kontroli cisnienia próbnego.
Budowa stanowiska do badania wytrzymatosci na cisnienie próbne narzçdzi pneumatycznych.
Podobnie jak w przypadku poprzednich urz^dzeñ prototyp stanowiska do badania wytrzymalosci na cisnienie próbne narzçdzi pneumatycznych powstal w Zakladzie Doswiadczalnym ITE - PIB w Radomiu.
Ryc. S. Stanowisko do badania narzçdzi pneumatycznych (widok od strony operatora)
Ryc. 9. Stanowisko do badania narzçdzi pneumatycznych (widok od strony okien inspekcyjnych)
a) b)
Ryc. 1G. Stanowisko do badania narzçdzi pneumatycznych: a) system zasilania wod^, b) rury testowe
wychylne
Badania weryfikacyjne modelowych stanowisk badawczych
Wykonane w ramach realizowanego zadania stanowiska badawcze zostaly poddane, zgodnie z opracowan^. metodyk^. badan, wszechstronnym testom maj^cym na celu weryfikacjç przyjçtych zalozen.
W przypadku stanowiska do badania wytrzymalosci na cisnienie próbne narzçdzi pneumatycznych przeprowadzono próby eksploatacyjne (Ryc.11) z zastosowaniem pneumatycznych korków uszczelniaj^cych. Przeprowadzono je z wykorzystaniem poduszek o srednicach nominalnych od 9G do 6GG mm, co pozwolilo na sprawdzenie wszystkich zespolów stanowiska.
Ryc. 11. Próby eksploatacyjne na stanowisku do badania pneumatycznych poduszek uszczelniaj^cych
Przeprowadzone badania wykazaly koniecznosc zastosowania dodatkowych zabezpieczen (Ryc.12) uniemozliwiaj^cych niekontrolowane wysuwanie siç badanych
poduszek z kanaiôw (rur) o srednicach 90 i 400 mm w trakcie prôby zdolnosci uszczelniania. Wprowadzone zabezpieczenia eliminuj^ niebezpieczenstwo zwi^zane z rozerwaniem, napeinionej czynnikiem roboczym o wysokim cisnieniu, poduszki znajduj^cej siç poza rurq.
Ryc.12. Stanowisko do badania poduszek pneumatycznych - widok wprowadzonych zabezpieczen
Badania weryfikacyjne prototypu stanowiska do wyznaczania w czasie rzeczywistym charakterystyk sii rozpierania i ci^gniçcia w funkcji przemieszczenia koncôwek roboczych hydraulicznych rozpieraczy i narzçdzi combi (Ryc. 13) przeprowadzono z wykorzystaniem dwôch narzçdzi:
• rozpieracza szczçkowego o maksymalnej sile rozpieraj^cej 160 kN i rozwarciu szczçk 600 mm (Ryc. 14),
• cylindra hydraulicznego o maksymalnej sile rozpieraj^cej 130 kN i skoku 300 mm (Ryc. 115).
Ryc. 13. Badania weryfikacyjne stanowiska do badania narzçdzi hydraulicznych
a)
1,8E+05 1,6E+05 1,4E+05 g 1,2E+05 & 1,0E+05
& o niT^nA
6,0E+04 4,0E+04 2,0E+04 0,0E+00
100 200 300 400 500 Dystans rozpierania [mm]
600
700
0
Ryc. 14. Przykladowa charakterystyka rozpieracza szcz^kowego: a) - przebieg sily w funkcji przemieszczenia koncowek roboczych, b) - punkty mocowania narz^dzia
Pr^dkosc [mm/min]
Ryc. 15. Przykladowa charakterystyka pracy cylindra rozpieraj^cego
Przeprowadzone badania potwierdzily slusznosc przyj^tych zalozen odnosnie opracowanych metod i sposobu ich realizacji zarowno pod k^tem systemu kontrolno-pomiarowego jak i zastosowanych ukladow wykonawczych.
Wnioski
• Dzi^ki realizacji powyzszego zadania istnieje mozliwosc przeprowadzenia skutecznej i kompleksowej oceny urz^dzen ratowniczych w celu okreslenia ich przydatnosci do dzialan.
• Ocena jakosci i przydatnosci b^dzie realizowana w podwojnym aspekcie: bezpieczenstwa dla ratownika oraz mozliwosci wykonania zadania w czasie akcji ratowniczej.
• Wymiernym efektem realizacji zadania jest: opracowanie 9 szczegolowych metodyk wraz z budow^. wielofunkcyjnego stanowiska do badan narz^dzi hydraulicznych i ich podzespolow oraz opracowanie 3 szczegolowych metodyk wraz z budow^. wielofunkcyjnego stanowiska do badan narz^dzi pneumatycznych i ich podzespolow.
• Stanowisko do badania pneumatycznych poduszek uszczelniaj^cych stosowanych w ratownictwie technicznym umozliwia, w oparciu o opracowan^. i wdrozon^. metodyk?, prowadzenie badan normatywnych i eksploatacyjnych w zakresie zarowno wytrzymalosci na cisnienie probne jak i zdolnosci uszczelniania ruroci^gow (kanalow).
• W zastosowaniu do poduszek o zdolnosci do uszczelniania przewodow o srednicy do 400 mm istnieje mozliwosc prowadzenia prob wytrzymalosciowych w oparciu o dwa czynniki robocze: wod? i spr?zone powietrze. Rozbudowanie (w stosunku do planowanych) mozliwosci stanowiska o prowadzenie badan w zakresie zdolnosci uszczelniania pozwala rowniez na prowadzenie prac badawczo-rozwojowych dotycz^cych nowych rozwi^zan w zakresie budowy barier ochronnych przed wyciekaniem substancji z uszkodzonych ruroci^gow.
• Stanowisko do badania hydraulicznych rozpieraczy i narz?dzi combi, umozliwiaj^ce wyznaczanie w czasie rzeczywistym charakterystyk sil rozpierania i ci^gni^cia w funkcji przemieszczenia koncowek roboczych, stanowi znacz^ce rozszerzenie istniej^cego zaplecza badawczego. Pozwoli ono na prowadzenie prac kwalifikacyjnych szerokiej gamy narz?dzi hydraulicznych przeznaczonych do stosowania w jednostkach ratownictwa technicznego. Umozliwia takze badania maj^ce na celu ocen? walorow eksploatacyjnych wspomnianych narz?dzi.
• Opracowane zespoly mechaniczne, wchodz^ce w sklad stanowisk, mog^. znalezc zastosowanie rowniez w innych urz^dzeniach badawczych, w ktorych niezb?dne s^. m.in. uklady wykonawcze pracuj^ce w warunkach wysokich obci^zen mechanicznych.
Literatura
1. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Panstwowej Strazy Pozarnej (Dz. U. z 2002 r. Nr 47 poz. 1230 z pózn. zm.).
2. KGPSP - Analiza akcji ratowniczych z wykorzystaniem narzçdzi hydraulicznych za lata 2000-2005 r., materialy niepublikowane.
3. PN-EN 13204: 2005 (U) Hydrauliczne narzçdzia ratownicze dwustronnego dzialania dla strazy pozarnej. Wymagania eksploatacyjne i dotycz^ce bezpieczenstwa.
4. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji w sprawie wykazu wyrobów sluz^cych zapewnieniu bezpieczenstwa publicznego lub ochronie zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do uzytkowania z dnia 20.06.2007 r., Dz. U. Nr 143, poz. 1002.
5. Materialy katalogowe i specyfikacje techniczne narzçdzi hydraulicznych.
6. Pr EN 13731: 1999 System poduszek podnosz^cych uzywanych przez straz pozarn^ i sluzby ratownicze.
7. KGPSP - Analiza akcji ratowniczych z wykorzystaniem poduszek pneumatycznych za lata 2000-2005 r., materialy niepublikowane.
В. Materialy katalogowe i specyfikacje techniczne poduszek pneumatycznych.
9. CNBOP - wykaz badan narzçdzi hydraulicznych prowadzonych w latach 2000-2005 -materialy niepublikowane.
10. PB/BS/11 Badanie hydraulicznych narzçdzi ratowniczych -CNBOP Józefów - czerwiec 2005 r.
11. WBO/07/01/CNBOP: 199В Wymagania, badania i kryteria oceny narzçdzi ratowniczych - CNBOP Józefów, maj 199В r.
12. CNBOP - wykaz badan poduszek pneumatycznych prowadzonych w latach 2000-2005 r. - materialy niepublikowane.
13. PB/BS/23 Badanie poduszek pneumatycznych do uszczelniania - CNBOP Józefów - czerwiec 2005 r.
14. WB0/07/03/CNB0P: 1999 Wymagania, badania i kryteria oceny poduszek pneumatycznych do uszczelniania - CNBOP Jôzefôw, lipiec 1999 r.
