Научная статья на тему 'CHARACTERISTICS OF THE RHYTHMIC SYSTEM OF POETRY IMLO BUKHARAI'

CHARACTERISTICS OF THE RHYTHMIC SYSTEM OF POETRY IMLO BUKHARAI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
18
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПОЭЗИЯ / ТАДЖИКСКАЯ ЛИТЕРАТУРА / ГАЗЕЛЬ / МЕТРИКА АРУЗА / РИТМ / РАЗМЕР СТИХА / СИСТЕМА СТИХОСЛОЖЕНИЯ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Махмудзаде Обиджони Бекназар

В статье обстоятельно рассматриваются особенности ритмической системы поэзии таджикского поэта позднего средневековья Имло Бухараи. Подчеркивается, что Имло Бухараи, как и все персидско-таджикские поэты, творил в рамках аруза - традиционной для классического и позднеклассического стихосложения метрической системы стихосложения. Вместе с тем, поэтическое творчество Имло Бухараи характеризуется своей спецификой в использовании метрики аруза, которое заключается в том, что в своем творчестве он больше уделял внимание таким размерам, как рамал и хазадж.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСОБЕННОСТИ РИТМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ ПОЭЗИИ ИМЛО БУХАРАИ

The article thoroughly discusses the features of the rhythmic system of poetry Tajik poet of the late middle ages Imlo Bukharai. It is emphasized that Imlo Bukharai, like all Persian-Tajik poets, performed in the framework of aruz - traditional classical and late classical prosody metrical versification. However, the poetic works of Imlo Bukharai characterized by its specificity in the use of a metric meter, which is that in his work he paid more attention to such dimensions as ramal and hazaj.

Текст научной работы на тему «CHARACTERISTICS OF THE RHYTHMIC SYSTEM OF POETRY IMLO BUKHARAI»

12. .J^ji .^l^ll «lj*l .j' 'jij-?' J ''jij-^ .^"l^ll UJjll jl-лс

712-1955/1375-1 *>li<3-*l>Vl jjc

13. .^^l^c jlL l J l oj^ ^ajl 'Цл1 oj^j «lj*l .JL 'JJJ^ J '¿Jjji .^"l^ll ^jl^i^^Vl UJJII .<^> 322-JJVI «i—ll 2-«l>Vl JJC 2005/1426'b^ A^I jli j ^I jb

14. (^itijii ^jl^l «i—ll .^Jjj^l J ^ji^ll «lj*l j^axJl '¿JJj-?. J j^aill '¿JJJ^ ^'^»a^Vl uJjll jl^C i^jjl^l Лл-A^ll A^^jjoll jljJl .^¿^J ^l^ll UJ ll J ^j^^ll '^ajjj^ll ^^ji^.^jjjji

765-^jljll «i—ll .1986

15. Jl Лл^-л jljjc jjSSjll J ^JJS" JA! «^.^a j£j ^i j. '¿JJJ^. J j^aill '¿JJJ-^ ^jl^i^Vl UJJJI JI^C

366-1999/1419'(^ljoll ^Ijj^ «Aiil i^jjS^ ^Ijj^ j^j JOSJ -jlj»" .A л* К

16. jljJc JJJSJJI J ^Jji" .'¿IjA J jl^lji. JA! «^.^a j£i ^i j. '¿JJJ^. J j^aill '¿JJJ^. ^jl^i^Vl UJJJI JI^C

406-1999 /1419'(^ljoll 'Tj^) ^Ijj^ «-AJJ! ^Ijj^ j^j joij -jlj»" .A л* К Jl Лл^л

17. I_IJM1| jlj .(^J^jll Лла-л JJJSJI ^ii^ll ^ljS.^le Ц Лл^! i^jjji^ll

303-7 «i—ll .8-'«l>Vl JJC 1991/141WjVI

18. yQS'l JIJ .jl^ill ^JIJ^. Цл JJJ*-; 1Л Aij*« ^i jl^ijll '¿JJC J jlj—ll '¿lj^ .jl^1" UJ Ц JJC jjl

382- ll .4 JJ^ 1997/1417^JVI A^I ^^uJu^kll

ПРИЧИНЫ И ФАКТОРЫ СОЧИНЕНИЯ АНТОЛОГИИ "ЖЕМЧУЖИНА ДВОРЦА И СВИТОК СОВРЕМЕННИКОВ" ИМАДУДДИНА ИСФАХАНИ

В данной статье автором рассмотрены причины и факторы сочинения антологии "Жемчужина дворца и свиток современников" Имадуддина Исфахани. В статье на основе информаций самого автора книги, достоверных источников и исследований современных ученых изложены все факторы, способствовавшие составлению антологии. Автор приходит к такому выводу, что целью Имадуддина Исфахани была увековечивание литературного наследия своего времени, определения местоположения и роли арабоязычных поэтов и писателей персидско-таджикской литературы конца XI и XII вв. в развитии культуры данного периода.

Ключевые слова: Имадуддин Исфахани, "Жемчужина дворца и свиток современников", литература, успех, современный, исследования, рассматривает, авторы, развитие, важное.

CAUSES AND FACTORS OF ESSAY ANTHOLOGY "DAE JANG GEUM AND SCROLL CONTEMPORARY" IMADUDDIN ISFAHANI

In this article the author examines the causes and factors of an anthology of essays, "Dae Jang Geum and roll contemporaries" Imaduddin Isfahani. The article based on the information of the author, reliable sources and research of modern scientists set out all the factors that contributed to the compilation of an anthology. The author comes to the conclusion that the purpose of Imaduddina Isfahani was the perpetuation of the literary heritage of his time, positioning and role of Arabic-speaking poets and writers of Persian-Tajik literature end of XI and XII centuries. in the development of the culture period.

Keywords: Imamuddin Isfahani, «Dae Jang Geum and roll contemporaries», literature, success, modern, researches, considers, writers, development, important.

Сведения об авторе: Раджабова Мархабо, кандидат филологических наук, докторант кафедры арабской филологии Худжандского государственного университета имени ак. Б. Гафурова, е-mail: rajabova.marhabo@mail.ru

Аbout author: Rajabova Marhabo, PhD of philological sciences, doctoral student in chair of Arabian philology Khujand State University named after academician B. Ghafurov

МУХТАССОТИ ВАЗНИ АШЪОРИ ИМЛОИ БУХОРОИ

Ма^мудзода О. Б.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Маълум аст, ки Имлои Бухорой аз чумлаи шуарои орифи охири кдрни XVII ва нимаи аввали асри XVIII буда, чун шоирони суфимашраби дигари адабиёти точик мероси адабии девони уро асосан газал ташкил менамояд. Аз ин чост, ки газалх,ои шоир на танх,о аз лих,ози мавзуву мундарича ва тарзу услуби баён, балки аз чихдти истифодаи авзони аруз низ аз анвои дигари шеъри точикй тафовут доранд. Еазал, ки маъмулан

мавзyи асосии он баёни эхсосу авотифи ошикона, андешавy афкоpи иpфонй, хакамй, ахлокй ва ичтимоиву фалсафй мебошад, мувофики такозои табиати жанpии худ аз шоиp истифодаи вазнхои pавонy хушоханг ва дилнишинpо талаб менамояд. Даp тули тамоми давpахои тахаввули шеъpи классикй вазнхои хазач ва pамал маъмyлтаpин вазнхои газаал будаанд ва <^p шеъpи классикй аксаpияти газалхое, ки эхсосоти гаму андух, шикоят ва чyдоиpо ифода мекунанд, бо бах£и pамал навишта шудаанд» [1, 43] .

Дамчун аглаби суханшиносон тасдик каpдаанд, ки «баpои ифшои pанчy даpдхои бепоёни колабй авзони гуногуни бахpи pамал ва баpои баёни фалсафаи оптимистонаи зиндагй ва хашамоти олами шачаpахои ахpабy ахpами хазач истифода шуда, ба хукми анъана даpомадааст» [2, с. 242]. Мутобик ва муносиб будани вазнхои гуногуни бахpхои хазач ва pамалpо аpyзшиносони точик Б.Сиpyс ва У.Тоиpов низ таъкид намудаанд [3]. Мутолиаи девони Имлои Бyхоpой аз он гувохй медихад, ки y даp газалиёти худ чун устодони гузаштаи адабиёти фоpсy точик асосан аз вазнхои pавонy хушоханги хазачу pамал истифода бypдааст. Ба хотиpи муайян намудани мухтассоти истифодаи авзони аpyзй даp ашъоpи Имлои Бyхоpой мо аз девони шоиp сад газалpо интихоб намудаем ва вазнхои аpyзии даp онхо истифода шyдаpо мавpиди тахлилу баppасй каpоp додем.

Натичаи тахлили вазни газалиёти шоиp ба хулосае оваpд, ки тибки он аз сад газали интихобшуда 39 газал даp вазнхои гуногуни бахpи pамал ва 38 газал даp анвои мухталифи бахpи хазач навишта шудааст. Табиист, ки ин холат аз макеи зиёд доштани ин вазнхо даp газалиёти Имло ва ба табиати газалхои вай мувофик омадни онхо гувохй медихад.

Аз чумлаи вазнхои бахpи хазач, ки даp газалиёти шоиp зиёд истифода шудаанд,

яке хазачи мусаммани солим (мафойлун, мафойлун, мафойлун, мафойлун V---j V---j

V---j V---хашт боp даp як байт) ва дуюмй хазачи муссамани ахpаби макфуфи махзуф

ё максyp (мафъулу, мафойлу, мафойлу фаъулун ё фаъулон - -V j V- - V j V - - V j V- - ё V-~хашт боp даp як байт) мебошад. Чун намуна баpои истифодаи вазни хазачи мусамани солим метавон байтхои зеpинpо иктибос оваpд:

Ба бахpи ишк гаввосй макун, маншин ба сохилхо, Зи даpси ишк шояд хал шавад куфли даpи дилхо [4, с. 14]. Макун шиpин ба чашми хеш хоби сyбхгохиpо, Мадех аз каф ба хангоми сахаp файзи илохиpо [4, с. 29].

Авзони маъмули дигаpи бахpи хазач, ки даp газалиёти Имло хеле зиёд истифода шудаанд, инхо мебошанд.

Дазачи мусаммани ахpаби макфуфи махзуф: Хдо кас, ки шавад сухтаи наpй мухаббат, Бегона шавад аз хамаи коpи мухаббат [4, с. 62].

Дазачи мусаммани ахpаби макфуфи максyp:

Бо хаp ки зи сахбаи чунун масти мудом аст, Хypшеди чахонгиpy маху зyхpа гулом аст [4, с. 63].

Аз чумлаи вазнхои гуногуни бахpи хазач танхо вазни хазачи мусаммани ахpаб

(мафъулу, мафойлун, мафъулу, мафойлун---V j V---j---V j V---хашт боp даp як

байт) хамагй ду боp истифода гаpдидааст, ки намунаи он байти зеpин аст: Махмypи маи ишкам, майхона кучо бошад, Ман ташналаби васлам, чонона кучо бошад [4, с. 99].

Яке аз шаклхои дигаpи вазни бахpи хазач- хазачи мусаддаси махзуф (мафойлун,

мафойлун, фаъулун V---j V---j V---даp як байт шаш боp) низ даp байни сад газал

мавpиди тахлил интихобшуда мушохида гаpдид. Матлаи газале, ки даp он вазни зи^шуда истифода гаpдидааст, ин аст:

Чунон шypи мухаббат баp саpам буд, Фалак чун фаpши анбоp бистаpам буд [4, с. 87].

Даp байни газалиёти мавpиди тахлили мо каpоp гиpифтаи Имло газале низ ба мушохида pасид, ки даp яке аз авзони бахpи хазач- хазачи мусаммани ахpаби макбузи

абтаp (мафъулу мафойлун, мафойлун фаъ---V j V- V - -|V---j - хашт боp даp як байт)

буда, аз чумлаи вазнхои хоси pyбой хисоб меёбад. Ба хотиpаи он ки даp вазни pyбой гуфта шудани газал даp таъpихи адабиёти точик ходисаи нодиp буда, хеле кам ба назаp меpасад, мо даp зеp матни пyppаи газали мазкyppо иктибос менамоем: Даp pохи талаб ду чашми пypнам бехтаp, Рyхсоpаи заpдy комати хам бехтаp. Як чилваи мастонаи y даp назаpам,

Аз чавpy матои хаp ду олам бехтаp. Гаp хуни чигаp хypда каноат созй, Аз бахшиши сад хазоp хотам бехтаp. Бо ёди pyхаш даp бадаpy хокнишин , Аз маснади Кайкубоду аз Ч,ам бехтаp. Бисёpии дунё сабаби тафpика аст, Ризке, ки pассад зи дуст кам -кам бехтаp. Fам боиси шодист, ки Имло ба Якин, Аз шодии як-ду pyзи сад гам бехтаp [4, с. 110].

Чунонки каблан зикp гаpдида буд, аз чумлаи авзони даp газалиёти Имло истифода шудани бахpи pамал ду вазн - pамали мусаммани солими махзуф (фоилотун, фоилотун, фоилотун, фаилон -V- -| -V - - j -V- -| - V~ хашт боp даp як байт) махсуб мегаpданд, ки даp мачмуъ даp сад газали интихобшуда аз 23 маpотиба ба назаp pасидаанд. Даp ин чо бо оваpдани ду намуна аз авзони зи^шуда иктифо менамоем.

Рамали мусаммани махзуф:

^p ки донад pyтбаи кадpи даpи майхонаpо,

Кай дихад баp хаp ду олам нашъаи паймонаpо [4, с. 42].

Рамали мусаммани максyp:

Гиpдбоди дашти хайpат як гyбоp аз охи мост, Кокули пypчини он мах дуди баpки охи мост [4, с. 56].

Дамчунин даp газалиёти Имлои Бyхоpой ду вазни дигаpи бахpи pамал - pамали мусаммани махбуни махфуз ё максyp (фоилотун, фоилотун, фоилотун, фаилун ё фаилон -V- -| V V - - j V V- -j V V-ё V V~хашт боp даp як байт) ва pамали мусаммани махбуни (фоилотун фаълун ё фаълон-V- -j V V - - j V V- -j -- ё - ~ хашт боp даp як байт) аз чумлаи истифода зиёд дошта, даp мачмуъ даp сад газали шоиp 15 маpотиба мушохида каpда шудаанд. Намунаи вазнхои зикpшyдаpо даp вазнхои зикpшyда даp байтхои зайл дида метавонем.

Рамали мусаммани махбуни махзуф:

Умpхо шуд, ки дили ман ба таманнои ту буд, Баp саpопаpдаи ман шypишy гавгои ту буд [4, с. 96].

Рамали мусаммани махбуни максyp:

Мавкеи хайpат шyдаpо маслихати хона чй коp, Мypги вахшатзадаpо бо самаpy дона чй ^p [4, с. 111].

Рамали мусаммани махбуни аслами махзуф:

Тани гампаpваpи ман нанг зи бистаp доpад, Даp замон обилаам чанг ба ништаp доpад [4, с. 105].

Рамали мусаммани махбуни аслами мусаббаг: Вакти он аст, ки аз худ сафаpе бояд каpд, Тушаи pох зи хуни чигаp бояд каpд [4, с. 93].

Дамин таpик, маълум мегаpдад, ки даp газалиёти Имлои Бyхоpой асосан авзони мухталифи бахpхои хазач ва pамал мавкеи назаppас доpанд. Даpчанд ки даp девони шоиp газалхое низ ба назаp меpасанд, ки даp баъе вазнхои бахpхои pачаз, мyзаpеъ, саpеъ ва мушокил гуфта шудаанд, вале онхо даp киёси бахpхои хазач ва pамал истифодаи хеле кам доpанд. Даминpо гуфтан кофист, ки аз сад газали мавpиди тахлил каpоp додашудаи Имлои Бyхоpой 77 газал бо вазнхои гуногуни бахpхои хазач ва pамал гуфта шудааст. Чунин холат, агаp аз як таpаф ба табиати газалиёти шоиp ва завку табъи y созгоp омадани авзони мазкyp гувохй дихад, аз чониби дигаp, яке аз мухтасоти истифодаи авзони аpyз даp газалиёти ин шоиpи оpиф махсуб мегаpдад.

Адабиёт:

1. Дусейнзода Ш. Адабиёти точик. - Душанбе, 19S0.

2. Мусулмониён Р. Назаpияи адабиёт. - Душанбе, 1990.

3. Ба^ом С^ус. Аpyзи точикй.-Душанбе, 1963; Tоиpов У. Фаpханги истилохоти аpyзи

Ачам. - Душанбе, 1991.

4. Имлои Бyхоpой. Мунтахаби ашъоp I Тахияи Махмудзода Обидчон. - Душанбе, 2015.

ОСОБЕННОСТИ РИТМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ ПОЭЗИИ ИМЛО БУХАРАИ

В статье обстоятельно рассматриваются особенности ритмической системы поэзии таджикского поэта позднего средневековья Имло Бухараи. Подчеркивается, что Имло Бухараи, как и все персидско-таджикские поэты, творил в рамках аруза - традиционной для классического и позднеклассического стихосложения метрической системы стихосложения. Вместе с тем, поэтическое творчество Имло Бухараи характеризуется своей спецификой в использовании метрики аруза, которое заключается в том, что в своем творчестве он больше уделял внимание таким размерам, как рамал и хазадж.

Ключевые слова: поэзия, таджикская литература, газель, метрика аруза, ритм, размер стиха, система стихосложения.

CHARACTERISTICS OF THE RHYTHMIC SYSTEM OF POETRY IMLO BUKHARAI

The article thoroughly discusses the features of the rhythmic system of poetry Tajik poet of the late middle ages Imlo Bukharai. It is emphasized that Imlo Bukharai, like all Persian-Tajik poets, performed in the framework of aruz - traditional classical and late classical prosody metrical versification. However, the poetic works of Imlo Bukharai characterized by its specificity in the use of a metric meter, which is that in his work he paid more attention to such dimensions as ramal and hazaj.

Keywords: poetry, Tajik literature, gazelle, metric of aruz, rhythm, size of the verse, a system of versification.

Сведения об авторе: Махмуд-заде Обиджони Бекназар, аспирант кафедры таджикской литературы Таджикского государственного педогогического университета имени С. Айни, e-mail: mirobid-26@mail.ru

About author: Makhmud-zade Obidjoni Beknazar, post-gradute student of the chair of Tajik literature, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

МИР САЙИД АЛИИ ДАМАДОНИ - АДЛИ ИРФОН ВА ТАСАВВУФ

Цодиров К., Ниъматов Н.

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Дар адабиёти точику форс хар гохе, ки ахли ирфон бо унвони фархангй ёд мешаванд, онхоро «урафо» ном мегиранд ва хар гохе, ки бо унвони ичтимой ёд мешаванд, онхоро голибан ахли «тасаввуф» мегуянд.

Калимаи «ирфон» дар фарханги исломй ба маънии шинохт ва бозшинохт аст. Дар маънии лугат илм ва дониш аст. Пайравони ирфон орифонанд, ки андешахои худро ба кудси чаббарут гуфта, дар маъзари ишроки нури Дак карор доранд. Бо мурури айём дар ирфон тахаввулоту тагйиротхо ба миён омаданд ва ислохоту вожахои ирфонй пайдо гардиданд. Ирфон бо тасаввуф1 пайванд гардид ва тасаввуф яке аз шевахои ирфонй шуд. Ирфон муродифи тасаввуф нест, балки волотар аз он аст. Тасаввуф равиш ва тарикате аст, ки аз ирфон сарчашмаи файз гирифтааст. Дар эчодиёти ахли тасаввуф ориф дар маънии олитар ва фозилтар аз суфй зикр гардидааст. Чуноне дар «Асрор-ал-тавхид» омадааст: «Хоча Имом Музаффар Навгонй ба Шайх Абусайид гуфт, ки суфия нагуем ва дарвеш хам нагуем, балки ориф гуем ба камол». Шайх гуфт: Он буд, ки гуяд, кутох сухан он ки ирфон ба маънии истилохии он равиш ва рохе аст, ки бо он хакикатро метавон аз тарики кашфу шухуд ва ё риёзату тазкияи нафс дарк кард ва максуду максади ориф низ дар сайру сулук факат Худо хаст ва бас ва ориф Худоро аз руи мехру мухаббат парастиш мекунад, на бо умеди савобу подош ва ё тарс аз азобу укубат».2

1 То имруз ба таърифи истилохи «суфй» андешахои мухталиф гуфта шуданд. Тасаввуф гуфта шудааст исми сохта шуда, ба маънии «суф, пушидан» ва пашминапуш аст», яъне тасаввуф аз маънии пирохан гуфта шудааст ва ба маънии пирохан пушидан аст (Ниг. Мукаддимае бар мабонии ирфон ва тасаввуф (Таълифи доктор Сайид Зиёвуддин Саччодй), сах. 1). Курайшй дар рисолаи «Курайшия» менависад: «...мутасаффива лакабе аст чун лакабхои дигар, аммо он ки гуянд ин аз суфй аст ва тасаввуф суф пушидан аст» (Ниг. Абулкосим Курайшй. Рисолаи Курайшия». - Техрон, соли 1359 ш. Ч,илди якум, сах.137-140.

2 Имом Ч,аъфари Содик ибодатро ин гуна гуфтааст; гурухе Худоро аз тарс мепарастанд ва он парастиши бардагон аст ва гурухе барои подош мепарастанд ва он парастиши муздурон аст ва гурухи дигар Худоро

176

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.