CC BY
55э
2012
0
Zmiany zakresu ruchow w stawach kr^goslupa
•• r • • • *1 1^1 • j r
i pojemnosci zyciowej pluc oraz ocena bolu u pacjentow z chorob^ niedokrwienna po by-passach
Bolach Eugeniusz, Bolach Bartosz1, Rachwalik Wojciech2, Bialic Malgorzata1
]Akademia Wychowania Fizycznego we Wrociawiu 2Akademia Medyczna we Wrociawiu
Annotation:
Bolach Eugeniusz, Bolach Bartosz, Rachwalik Wojciech, Bialic Malgorzata: Change of spinal range of motion, lungs volume and pain evaluation inpatients with ischemic heart disease after bypass surgery. The purpose of this study is to evaluate the changes in range of motion in the joints of the spine in the sagittal plane, motion of the chest, lung vital capacity, minute respiratory rate as well as evaluation of pain intensity in men after cardiac surgery. The study was to evaluate changes in range of motion in the joints of the spine in the sagittal plane, motion of the chest, lung vital capacity, the number of breaths per minute and the evaluation of pain intensity in 25 men with coronary artery disease before and after surgery heart bypass. Subjects were men aged from 56 to 71 years, with an average age of 61. The study included measurements of joint mobility of the spine, chest, lung vital capacity and respiratory rate per minute and the measurement of pain intensity. In male subjects were also interviewed, including: personal information (initials), age, education, type of work undertaken by him, and motor activity.
Key words:
coronary heart disease, by - passes, range of motion, vital capacity, assessment of pain.
Болак Евгениус, Болак Бартож, Раква-лик Вожчик, Биалик Малгоржата. Изменение спинного диапазона движения, объема легких и оценки боли больных с ишемической сердечной болезнью после шунтирования. Цель этого изучения -оценить изменения в диапазоне движения в соединениях позвоночника в сагиттальной плоскости, движении груди, жизненной вместимости легких, минУтной дыхательной норме также как и оценке интенсивности боли у мужчин после кардиохирургии. Изучение должно было оценить изменения в диапазоне движения в соединениях позвоночника в сагиттальной плоскости, движении груди, жизненной вместимости легких, число дыханий за минуту и оценки интенсивности боли у 25 мужчин с болезнью коронарной артерии до и после шунтирование сердца. В исследовании принимали участие мужчины в возрасте от 56 до 71 года, со средним возрастом 61. Изучение включало измерения объединенной подвижности позвоночника, груди, жизненной емкостной и дыхательной нормы легких за минуту и измерения интенсивности боли. Испытуемые также опрашивались по таким темам: личная информация, возраст, образование, вид работы, предпринятой им, двигательная деятельность.
коронарная сердечная болезнь, шунтирование, диапазон движения, жизненная вместимость, оценка боли.
Болак Євгеніус, Болак Бартож, Раквалік Вожчік, Біалік Малгоржата. Зміна спинного діапазону руху, об'єму легенів і оцінки болю хворих з ішемічною сердечною хворобою після шунтування. Мета цього вивчення - оцінити зміни в діапазоні руху в з'єднаннях хребта в сагітальній площині, русі грудей, життєвої місткості легенів, хвилинній дихальній нормі, також оцінці інтенсивності болю у чоловіків після кардіохірур-гії. Вивчення повинне було оцінити зміни в діапазоні руху в з'єднаннях хребта в сагітальній площині, русі грудей, життєвої місткості легенів, число дихань за хвилину і оцінки інтенсивності болю у 25 чоловіків з хворобою коронарної артерії до і після шунтування серця. У дослідженні брали участь чоловіки у віці від 56 до 71 року, з середнім віком 61. Вивчення включало виміри об'єднаної рухливості хребта, грудей, життєвої ємнісної і дихальної норми легенів за хвилину і виміри інтенсивності болю. Випробовувані також опитувалися по таких темах: особиста інформація, вік, освіта, вид роботи, зробленої їм, рухова діяльність.
коронарна сердечна хвороба, шунтування, діапазон руху, життєва місткість, оцінка болю.
Wst^p
Choroba niedokrwienna serca stala si§ istotnym problemem spolecznym, gdyz jest przyczyn^ przedwczesnych zgonow m^zczyzn w Polsce. Na chorob^ niedokrwienna choruje okolo jednego miliona Polakow a okolo 100 tysi^cy populacji polskiej rocznie przechodzi zawal mi^snia sercowego, z czego 40 tysi^cy ze skutkiem smiertelnym (1,3).
Zarowno w Polsce jak i na swiecie choroba niedokrwienna serca jest przyczyn^ najwi^kszej ilosci zgonow. Wedlug raportu WHO do 1991 roku w Polsce (obok W^gier i Rumunii) zanotowano najwyzszy na swiecie stopien wzrostu zachorowalnosci oraz umieralnosci przez chorob§ wiencow^. Na pocz^tku lat 90 w Polsce umieralnosc m^zczyzn z powodu chorob ukladu kr^zenia byla wyzsza o 60% od sredniej w krajach Unii Europejskiej. Sytuacja ta ulegla poprawie od roku 1994, co nie wplywa na fakt iz choroba niedokrwienna nadal pozostala najcz^stsz^ przyczyn^ zgonow u m^zczyzn w srednim wieku (30% zgonow) a drug^ co do cz^stosci zaraz po nowotworach przyczyn^ zgonow kobiet w srednim wieku (15% zgonow). Wraz z uplywem lat i starzeniem si§ populacji wzrasta wyst^powanie choroby niedokrwiennej serca (12).
© Bolach Eugeniusz, Bolach Bartosz, Rachwalik Wojciech,
Bialic Matgorzata, 2012
Material i metody badan
Cel pracy
Celem pracy jest ocena zmiany zakresu ruchow w stawach kr^goslupa w plaszczyznie strzalkowej, ruchomosci klatki piersiowej, pojemnosci zyciowej pluc, minutowa cz^stosc oddechowajak rowniez ocena nat^zenia bolu u m^zczyzn po zabiegach kardiochirurgicznych.
Material badan
Badania przeprowadzono u 25 m^zczyzn z choroby niedokrwienna serca, przed i po wszczepieniu by-passow w Katedrze Kliniki Chirurgii Serca Akademii Medycznej we Wroclawiu. Badani m^zczyzni byli w wieku od 56 do 71 lat, przy sredniej wieku 61 lat. U pacjentow tych przeprowadzono wywiad zawieraj^cy: dane osobowe (inicjaly), wiek, wyksztalcenie, typ wykonywanej pracy i podejmowan^ przez niego aktywnosc ruchow^. Typ wykonywanej pracy podzielono, na: prac§ stoj^c^ i siedz^c^ natomiast rodzaj wykonywanej aktywnosci ruchowej - na: spacery, jazd§ na rowerze oraz plywanie.
Metody badan
Pacjentow badano trzykrotnie. Pierwszy raz bezposrednio przed zabiegiem (badanie pocz^tkowe). drugi raz w trzeciej dobie pooperacyjnej (badanie kontrolne) a trzeci raz w osmej dobie po zabiegu operacyjnym (badanie koncowe).
Badania obejmowafy:
1. Pomiar calkowitej ruchomosci krçgoslupa - z dokladnosci^ do 0,5 centymetra, wedlug Kilara i Lizisa.
(6),
2. Pomiar ruchomosci klatki piersiowej podczas maksymalnego wdechu i wydechu z dokladnosci^ do
0,5 centymetra wedlug Kilara i Lizisa (6),
3. Pomiar pojemnosci zyciowej pluc i czçstosci oddechów na minutç wykonywano za pomoc^ spirometru Lungtest 500, firmy MES,
4. Pomiar natçzenia bólu - wedlug skali wzrokowo-analogowej VAS,
5. Analizç statystyczn^ wyników badan w zakresie zmian cech ruchomosci krçgoslupa, ruchomosci klatki piersiowej, danych spirometrycznych oraz odczuc bólowych i wplywu charakteru wykonywanej pracy na wartosci pocz^tkowe mierzonych cech przeprowadzono stosuj^c test t-Studenta dla prób zaleznych. Korelacjç róznic miçdzy stanem koncowym i pocz^tkowym analizowanych cech od ich wartosci pocz^tkowej oceniano stosuj^c wspólczynnik korelacji r-Pearsona (2).
6. Fizjoterapia przed i po zabiegu.
Etap przedoperacyjny
Przed operaj pacjent byl informowany o zaplanowanym leczeniu. Na tym etapie nacisk kladlo siç na przygotowanie go do zabiegu, poprzez edukacjç i zapoznanie go z cwiczeniami leczniczymi. Bardzo wazne bylo nauczenie Cwiczen oddechowych torem górno- i dolnozebrowym, oraz brzusznym, jak równiez nauczenie pacjenta ochrony rany pooperacyjnej i zachowywania odpowiednich pozycji ciala podczas kaszlu. Ponadto nauka prawidlowego siadu, lezenia oraz zmian pozycji ciala (10).
Etap wczesnej rehabilitacji - oddzial intensywnej terapii ( 1-3 doba po operacji)
Okres przebywania pacjenta na oddziale intensywnej terapii wynosil od 1 do 3 dni. Usprawnianie podczas tego pobytu polegalo na indywidualnych cwiczeniach oddechowych i malych grup miçsniowych. Stosowano cwiczenia przeciwzakrzepowe oraz czynne wolne konczyn górnych i dolnych. Konczyny górne podczas cwiczen pacjent unosil na wysokosc barków, zwracano na to szczególn^ uwagç w celu ochrony mostka. Szybkie uruchamianie pacjenta i Cwiczenia oddechowe torem przeponowym i dolnozebrowym na tym etapie mialy na celu: usuwanie zalegaj^cej wydzieliny, zapobieganiu zmianom zakrzepowym oraz negatywnym skutkom unieruchomienia (np. zapalenia pluc). Pacjentów ekstubowanych uczylo siç siadania na brzegu lózka, wdrazalo siç Cwiczenia oddechowe celem wentylacji dolnych odcinków pluc oraz usuwaniu zalegaj^cej wydzieliny. Stosowano ponadto oklepywanie klatki piersiowej, inhalacje oraz próby efektywnego kaszlu i w 2 dobie pobytu pionizacjç przy jego lózku. Zwracano szczególn^ uwagç podczas wykonywania Cwiczen na cingle monitorowanie tçtna i cisnienia (11,12).
Etap rehabilitacji - oddzial chirurgiczny ( 3-? doba po operacji).
Juz w 3 dobie po zabiegu pacjent (z asekuraj) pokonywal jednorazowo 50 metrowy odcinek. Dodatkowo
odbywal Cwiczenia grupowe ogólnousprawniaj^ce dwa razy dziennie po 20 minut oraz kontynuowana byla rehabilitacja oddechowa (Cwiczenia oddechowe torem piersiowym prowadzone w róznych pozycjach a takze Cwiczenia oporowe w postaci dmuchania przez rurkç do butelki napelnionej wod^). W 4 dobie po zabiegu kontynuowano Cwiczenia jak w poprzednich dobach z dodaniem samodzielnego chodu po odcinku od 75 do 100 metrów. W dalszych dniach pobytu (5,6 i 7 doba) na oddziale szpitalnym pacjent powtarzal stosowan^ dotychczas rehabilitacjç z zwielokrotnieniem powtórzen. Celem tych Cwiczen bylo przywrócenie ruchomosci w stawach krçgoslupa i klatki piersiowej, poprawa wydolnosci wysilkowej oraz wzrost samodzielnosci (13).
Poza Cwiczeniami stosowano u pacjentów fizykoterapiç, inhalacje maj^ce na celu rozszerzenie oskrzeli i zapobiegaj^ce zaleganiu wydzieliny. Podawany lek rozcienczany byl roztworem soli fizjologicznej i aplikowany za pomoc^ inhalatora. Inhalacja trwala do momentu calkowitego zuzycia roztworu kilka razy na dobç (4).
Po opuszczeniu szpitala pacjenci otrzymali slowny instruktaz opisuj^cy postçpowanie po zabiegu. Informator ten zawieral wskazówki dotycz^ce sposobu ochrony mostka (dbanie o sw^ bliznç), koniecznosC prowadzenia co najmniej 20 minutowych Cwiczen w ci^gu dnia bez bólu (bez wykonywania skrçtéw tulowia i zgiçcia w bok odcinka piersiowego krçgoslupa. Wszystkie procedury wykonywane powinny byC zgodnie z tym, czego pacjent nauczyl siç przed zabiegiem (9).
Wyniki badan i ich omówienie
Analiza zebranych danych wykazala, ze zabieg wszczepienia by-passów w istotny sposób uposledzal zarówno ruchomosC stawów krçgoslupa i klatki piersiowej, jak równiez obnizal parametry spirometryczne oraz mial znaczny wplyw na wystçpowanie bólu u wszystkich.
RuchomosC stawów krçgoslupa i klatki piersiowej w plaszczyznie strzalkowej w badaniu kontrolnym byla wyraznie nizsza w porównaniu z badaniem pocz^tkowym. Zmniejszenie ruchomosci bylo w tym okresie wysoce statystycznie istotne (p<0,01) i dotyczylo wszystkich osób z wyj^tkiem jednego pacjenta u którego ruchomosC nie zmienila siç. Natomiast w badaniu koncowym parametry te znacznie siç zwiçkszyly ale nadal byly nizsze niz w badaniu pocz^tkowym (tab.1).
Podobnie w badaniach kontrolnym i koncowym zmalala pojemnosC zyciowa pluc (VC). To zmniejszenie bylo uwarunkowane równiez wysok^ istotnosci^ statystyczn^ ze wzglçdu na wystçpuj^cy ból klatki piersiowej, przez co pacjenci wykonywali plytsze oddechy, nie rozprçzaj^c tym samych dolnych platów pluc (ryc. 1).
W badaniu koncowym czçstosC oddechów na minutç (BF) byla srednio wiçksza w porównaniu z czçstosci^ w badaniu pocz^tkowym (oddechy byly plytsze i przez to czçstsze). Jednak stwierdzony sredni wzrost czçstosci oddechów nie byl statystycznie istotny (p>0,05). Spowodowane to bylo faktem, ze u 7 mçzczyzn (28%) czçstosC oddechów, zamiast oczekiwanego wzrostu - zmalala (ryc. 2).
32012
ц
Tabela 1
Przebieg zmian zakresu ruchomosci w stawach krçgoslupa i klatki piersiowej oraz parametrów spirometrycznych
u mçzczyzn w kolejnych badaniach
Mierzona cecha Badanie pocz^tkowe (przed zabiegiem) Badanie kontrolne (3 doba po operacii) Badani (8 doba e koncowe po operacii)
X odch.std X odch.std X odch.std
Ruchomosc krçgoslupa (sklon w przód) 8,76 1,98 6,32 2,04 8,04 2,23
Ruchomosc klatki piersiowej 3,88 1,27 1,38 0,74 2,82 0,99
Pojemnosc zyciowa pluc (VC) 3,15 0,83 1,85 0,72 2,03 0,60
Czçstosc oddechów na min (BF) 16,88 5,72 18,74 4,85 18,22 4,80
Ryc. 1 Przebieg zmian wartosci sredniej pojemnosci zyciowej piuc (VC) u mçzczyzn podczas kolejnych badan
B
18,74
Badanie poczqtkowe
Badanie kontrolne
Badanie koncowe
Ryc. 2 Przebieg zmian sredniej wartosci czçstosci oddechów na minutç u mçzczyzn w kolejnych badaniach
Praktycznie wszyscy pacjenci w badaniu pocz^tkowym deklarowali brak bólu (z wyj^tkiem jednego mçzczyzny, który podawal ból slaby). Nic wiçc dziwnego, ze wzrost odczuwanego bólu srednio o 3.9 punkta w badaniu kontrolnym byl statystycznie wysoce istotny.
W okresie miçdzy badaniami kontrolnym a koncowym ból zmalal srednio o 1.1 punkta i ta zmiana byla równiez statystycznie wysoce istotna, gdyz spadek bólu wyst^pil w tym czasie u 20 (80%) mçzczyzn a u pozostalych 5 (20%) ból nie ulegl zmianie. Odczuwanie bólu w badaniu koncowym bylo nadal srednio wyraznie wiçksze w porównaniu ze stanem pocz^tkowym. Sredni poziom odczuwanego bólu wynosil 2.8 punktów i róznica ta byla
równiez statystycznie istotna. Nalezy podkreslic, ze u zadnego z pacjentów w badaniu koncowym nie wyst^pila redukcja odczuwania bólu do stanu pocz^tkowego. Ust^pienie odczuc bólowych wymagalo zatem znacznie dluzszego czasu, niz krótki okres leczenia wczesno szpitalnego objçty badaniami (tab. 2).
Wplyw wykonywanej pracy na mierzone parametry
Pracç w pozycji siedz^cej wykonywaly praktycznie wszystkie osoby z wyksztalceniem srednim i wyzszym (tab. 3).
Badani mçzczyzni wykonuj^cy pracç siedz^c^ charakteryzowali siç srednio wiçksz^ ruchomosci^ krçgoslupa i klatki piersiowej oraz srednio mniejszymi wartosciami spirometrycznymi. Jednak tylko w zakresie
Tabela 2
Istotnosc statystyczna zmian w odczuwaniu bólu u pacjentów w okresach miçdzy badaniami
(test t-Studenta dla prób zaleznych)
Porównanie Róznica wyników Test Studenta
X odch.std t p
Badanie poczatkowe - badanie kontrolne 3,9 1,7 11,7 <0,001
Badanie kontrolne - badanie koncowe -1,1 1,1 5,1 <0,001
Badanie poczatkowe - badanie koncowe 2,8 1,2 11,8 <0,001
Tabela 3
Poziom wyksztalcenia a charakter pracy w badanej grupie pacjentów
Wyksztalcenie Praca
stoíaca siedzaca razem
podstawowe 4 1 5
zawodowe 4 0 4
srednie 9 5 14
wyzsze 2 0 2
razem 19 6 25
Tabela 4
Zaleznosc poczqtkowych wartosci ruchomosci krçgoslupa i klatki piersiowej oraz wartosci spirometrycznych od charakteru pracy pacjentów
Mierzona cecha Praca stoíaca Praca siedzaca Test Studenta
X odch.std X odch.std t p
Ruchomosc krçgoslupa 8,21 1,84 10,50 1,38 2,79 0,01
Ruchomosc klatki piersiowej 3,79 1,32 4,17 1,17 0,63 0,54
Pojemnosc zyciowa pluc (VC) 3,23 0,92 2,88 0,41 0,91 0,37
Czçstosc oddechów na min. (BF) 17,08 6,22 16,25 4,11 0,31 0,76
Tabela 5
Korelacja róznic miçdzy badaniami poczqtkowym i koncowym analizowanych cech ruchomosci krçgoslupa i klatki piersiowej oraz parametrów spirometrycznych pacjentów wraz z ocenq jej statystycznej istotnosci (test t-Studenta dla
wspólczynników korelacji)
Mierzona cecha Wsp. korelacü Test Studenta
t p
Sklon w przód -0,01 0,032 0,975
Ruchomosc klatki piersiowej -0,63 3,865 0,001
Pojemnosc zyciowa pluc (VC) -0,69 4,611 <0,001
Czçstosc oddechów na min. (BF) -0,56 3,224 0,004
Tabela 6
lstotnosc statystyczna zmian ruchomosci krçgoslupa i klatki piersiowej oraz pomiarów spirometrycznych u mçzczyzn w okresach miçdzy badaniami (test t-Studenta dla prób zaleznych)
Mierzona cecha Porównanie Róznica wyników Test Studenta
X odch.std t p
Sklon w przód -2,44 1,23 9,94 <0,001
Ruchomosc klatki piersiowej Badanie poczatkowe -2,50 1,41 8,89 <0,001
Pojemnosc zyciowa pluc (VC) - Badanie kontrolne -1,30 0,71 9,18 <0,001
Czçstosc oddechów na min. (BF) 1,86 5,04 1,84 0,078
Sklon w przód 1,72 1,31 6,58 <0,001
Ruchomosc klatki piersiowej Badanie kontrolne - 1,44 1,16 6,22 <0,001
Pojemnosc zyciowa pluc (VC) badanie koncowe 0,18 0,48 1,93 0,066
Czçstosc oddechów na min. (BF) -0,52 4,33 0,60 0,556
Sklon w przód -0,72 1,02 3,52 0,002
Ruchomosc klatki piersiowej Badanie poczatkowe -1,06 0,82 6,46 <0,001
Pojemnosc zyciowa pluc (VC) - badanie koncowe -1,12 0,63 8,93 <0,001
Czçstosc oddechów na min. (BF) 1,34 3,93 -1,70 0,101
2012
ü
Cz^stosc oddechów na min. (BF)
Pojemnosc zyciowa pluc (VC)
Ruchomosc klatki piersiowej
Sklon w przód
Badanie
koncowe
Badanie
kontrolne
0%
20%
40%
60%
80% 100% 120%
Ryc. 3 Srednie wartosci mierzonych cech ruchomosci stawów krqgoslupa i klatki piersiowej oraz danych spirometrycznych w badaniach kontrolnym i koncowym u pacjentów wyrazone w procentach do wartosci badania poczqtkowego
ruchomosci kr^goslupa zaobserwowana róznica byla statystycznie istotna (p<0,05) (tab. 4).
Ujemna srednia róznica wyników w tab. 5 oznaczala, ze wartosci te srednio malaly. W badaniu kontrolnym byly srednio nizsze, natomiast w badaniu koncowym rosly- i byly srednio wyzsze. Róznica pomi^dzy wartosciami poczqtkowq i koncowq przyj^ta byla, jako miara ich powrotu do zdrowia. Korelacje tych róznic podano w tab. 5 i 6.
Jedynie ruchomosc kr^goslupa nie korelowala z wartosciq poczqtkowq. Pozostale cechy korelowaly wyraznie i wszystkie te korelacje byly statystycznie istotne i ujemne. Oznaczalo to, ze m^zczyzni z wi^kszymi wartosciami cech (wyzszej ruchomosci klatki piersiowej, wi^kszej pojemnosci zyciowej pluc, czy tez wi^kszej cz^stosci oddechów) wykazywali si§ na ogól mniejszq róznic^ pomi^dzy badaniami poczqtkowym i koncowym (szybciej wracali do normy).
W badaniach kontrolnym i koncowym ruchomosc kr^goslupa i klatki piersiowej oraz parametry spirometryczne zmienialy si§ w kierunku do stanu sprzed zabiegu operacyjnego. Zwi^kszenie si§ zakresu ruchomosci (stawów kr^goslupa i klatki piersiowej) bylo tu równiez wysoce statystycznie istotne (tylko u jednego m^zczyzny nie wystqpilo zwi^kszenie ruchomosci kr^goslupa zas u drugiego - klatki piersiowej) (tab. 5).
Pojemnosc zyciowa pluc w okresie pomi^dzy badaniami poczqtkowym a kontrolnym srednio wzrosla. Wzrost ten dotyczyl 19 (76%) pacjentów, ale fakt, ze u 6 m^zczyzn pojemnosc zyciowa pluc malala dalej sprawil, ze zaobserwowany sredni wzrost nie mógl byc uznany za statystycznie istotny. Zapewne istotnosc przyrostu pojemnosci zyciowej w tym okresie mozna by stwierdzic na znacznie liczniejszym materiale.
Cz^stosc oddechowa (BF) zmalala w okresie mi^dzy badaniami poczqtkowym i koncowym jedynie u 12
pacjentów (48%), zatem u niecalej polowy badanych, ale spadek tenbyl na tyle duzy, ze srednia w badaniu koncowym byla mniejsza, niz w kontrolnym. Zaobserwowana zmiana nie byla jednak statystycznie istotna. Widac bylo, ze dynamika poprawy tego parametru spirometrycznego byla dosyc wolna i wymagala dluzszego okresu obserwacji. Zmiany srednich wartosci cech ruchomosci kr^goslupa i klatki piersiowej oraz parametrów spirometrycznych przedstawiono zbiorczo wyrazajqc srednie w badaniach kontrolnym i koncowym w procentach do wartosci wyjsciowych (w badaniu poczqtkowym) (ryc. 3).
Porównujqc badania poczqtkowe z koncowym srednia róznica wyników wskazywala na ile srednio brakowalo w badaniu koncowym do stanu sprzed operacji. W odniesieniu do analizowanych cech owe braki byly znaczqce statystycznie w przypadku ruchomosci kr^goslupa i klatki piersiowej oraz pojemnosci zyciowej pluc a statystycznie nieistotne w przypadku minutowej cz^stosci oddechowej (BF).
Tempo powrotu badanych parametrów do stanu sprzed zabiegu (badanie poczqtkowe) mozna bylo oceniac rozpatrujqc odsetek pacjentów, którzy ten stan osiqgn^li w badaniu koncowym. W ruchomosci kr^goslupa odsetek ten wyniósl 11 (44%) pacjentów, w ruchomosci klatki piersiowej 5 (20%) m^zczyzn, w pojemnosci zyciowej pluc (0%), tj.: zadna osoba nie osiqgn^la stanu poczqtkowego. Cz^stosc oddechów byla wyzsza w badaniu koncowym od badania poczqtkowego u 17 (72%) m^zczyzn, natomiast cz^stosc oddechowa pozostalych pacjentów - 8 (28%) byla mniejsza niz w badaniu poczqtkowym.
Zatem cechq, w której pacjenci po zabiegu najszybciej dochodzili do stanu poczqtkowego byla ruchomosc kr^goslupa, nast^pnq ruchomosc klatki piersiowej, natomiast pojemnosc zyciowa pluc najwolniej wracala do stanu sprzed operacji. Cz^stosc oddechowa zachowywala si§ najbardziej niejednoznacznie.
Dyskusja
Sam zabieg wszczepienia pomostów aortalno-wiencowych wplywal u badanych pacjentów na obnizenie ruchomosci stawów krçgoslupa, klatki piersiowej i pojemnosci zyciowej pluc oraz przyczynial siç do powstania dolegliwosci bólowych ze strony operowanej klatki piersiowej. W badaniach wlasnych wykazano, ze mierzona ruchomosc stawów krçgoslupa byla parametrem najszybciej powracajacym do stanu pierwotnego. Godny uwagi byl równiez fakt, iz wiçkszosc badanych mçzczyzn, zanim zostali zakwalifikowani do zabiegu operacyjnego, wykonywalo ciçzkie prace fizyczne, które sprzyjaly utrzymaniu duzej ruchomosci krçgoslupa a fakt ten mógl przyczynic siç do szybkiego powrotu tej wartosci do stanu pierwotnego. Na szybszy powrót pierwotnej ruchomosci krçgoslupa miala równiez wplyw plaszczyzna, w jakiej badani byli pacjenci. Sklon w przód wykonywany byl w plaszczyznie strzalkowej, która dawala bezbolesna pozycjç, a skutek, czego wykonywane sklony byly pelniejsze. Wyniki przeprowadzonych badan mialy odzwierciedlenie w badaniach innych autorów, którzy zaznaczali, iz interwencja chirurgiczna w obrçbie klatki piersiowej obnizala jej ruchomosc i przyczyniala siç do powstania krótko ustçpujacych dolegliwosci bólowych oraz wiazala siç z dluzszym czasem powrotu pojemnosci zyciowej pluc mierzonej do wartosci przed zabiegiem.
Wplyw rodzaju ciçcia w obrçbie klatki piersiowej na jej ruchomosc i natçzenie bólu u 35 pacjentów przed zabiegiem torakochirurgicznym w Dolnoslaskim Centrum Chorób Pluc we Wroclawiu badali Mraz i wsp. (8). U kazdego z nich zmierzono czterokrotnie ruchomosc klatki piersiowej oraz stopien natçzenia bólu. Wszyscy badani poddani zostali fizjoterapii przed i pooperacyjnej. W pierwszej dobie pooperacyjnej ruchomosc klatki piersiowej u wiçkszosci badanych spadla o 50%, tylko 8 pacjentów przekroczylo granicç 50%, jednak w kolejnych dobach pooperacyjnych ruchomosc ta ulegla poprawie. W trzeciej dobie pooperacyjnej wartosc powyzej 50% osiagnçlo 13 osób a w piatej 18 pacjentów. Poczatkowa wartosc ruchomosci klatki piersiowej uzyskalo 7 pacjentów. Warto przy tym zaznaczyc, ze u badanych pacjentów stopnien natçzenia bólu zmniejszal siç z uplywajacym czasem od zabiegu operacyjnego, co moglo miec wplyw na koncowe badanie ruchomosci klatki piersiowej. Ból w klatce piersiowej podczas oddechu utrudnial im calkowita ruchomosc. W badaniach wlasnych wartosc ruchomosci klatki piersiowej zachowywala siç podobnie. W badaniu kontrolnym ruchomosc klatki piersiowej spadla u 24 pacjentów, dajac wysoka istotnosc statystyczna, natomiast w badaniu koncowym wartosc ta wzrosla, jednak byla nizsza u wszystkich pacjentów srednio o polowç.
Badania wlasne wykazaly równiez, iz srednie natçzenie bólu pomiçdzy badaniami kontrolnym a koncowym malalo, lecz nadal bylo wiçksze w badaniu koncowym w porównaniu z badaniem poczatkowym. Nalezy zatem zaznaczyc, iz ustapienie odczuc bólowych wymagalo dluzszego czasu, niz zbyt krótki okres objçty badaniami. Obnizenie ruchomosci klatki piersiowej spowodowane bylo ingerencja chirurgiczna, która niosla za soba
znaczny ból podczas oddychania, przez to pacjenci nie mogli wykonywac glçbokich oddechów a tym samym mechanika klatki piersiowej byla oslabiona.
Podobne badania wykonano w szpitalu Specjalistycznym MSWiA w Glucholazach. Szczegielniak i wsp. (13) mierzyli wartosci spirometryczne u 36 chorych przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wiencowego. Stwierdzili, iz zabieg kardiochirurgiczny zaburzal u pacjentów czynnosc wentylacyjna pluc wplywajac na obnizenie pojemnosci zyciowej. Badania te potwierdzily równiez skutecznosc stosowanej rehabilitacji, szczególnie oddechowej na poprawç ruchomosci klatki piersiowej i pojemnosci zyciowej pluc.
Wplyw CABG na pojemnosc zyciowa pluc w Klinice Kardiochirurgii i Klinice Chorób Wewnçtrznych Angiologii i Medycyny Fizykalnej w Szpitalu Specjalistycznym w Bytomiu badala Mucha i wsp.
(7). Spirometrycznym badaniom ukladu oddechowego poddala 17 mçzczyzn i 12 kobiet, którzy zostali zakwalifikowani do wszczepienia by-passów (9 kobiet i 12 mçzczyzn) i wymiany zastawki aortalnej (3 kobiety i 5 mçzczyzn). Pacjenci poddani zostali rehabilitacji przed-i pooperacyjnej. U badanych pacjentów przed zabiegiem oraz po 10 dniowej rehabilitacji zmierzono pojemnosc zyciowa pluc. Wyniki badan potwierdzily, iz pojemnosc zyciowa pluc potrzebowala czasu, by powrócic do wartosci poczatkowej a na jej poprawç istotny wplyw wywierala wlasciwie stosowana rehabilitacja. Badania wlasne równiez wykazaly obnizenie pojemnosci zyciowej pluc u pacjentów po by-passach. Istotny wplyw na obnizone wskazniki mial sam zabieg, podczas którego zastosowane bylo krazenie pozaustrojowe, wylaczajace pluca i serce pacjenta, co w rezultacie doprowadzilo do nierozprçzenia pluc i spadku parametrów spirometrycznych oraz znacznego bólu klatki piersiowej, przez który pacjenci wykonywali plytsze oddechy, nie rozprçzajac tym samych dolnych platów pluc.
Ocenie wydolnosci ukladu oddechowego w obserwacji krótko- i dlugoterminowej w Klinice Chirurgii Serca Akademii Medycznej we Wroclawiu poddali Rachwalik i wsp. (10). W tym celu zbadani zostali pacjenci po róznych rodzajach chirurgicznej rewaskularyzacji miçsnia sercowego. W sklad badanej grupy wchodzilo 26 pacjentów operowanych bez krazenia pozaustrojowego (OPCAB) oraz 30 pacjentów po CABG. Autorzy po zabiegu oceniali zmiany w ukladzie krazenia w 5 dobie (badanie poczatkowe) oraz po 2 i 5 miesiacach (badania kontrolne I i II) oraz po 6 miesiacach (badanie koncowe). Pojemnosc zyciowa pluc w pierwszym badaniu u obu badanych grup zmalala az o 51%, natomiast po 2 miesiacach nastapil wzrost mierzonego parametru w kierunku wartosci poczatkowej, u pacjentów po OPCAB VC wzroslo o 72% a u pacjentów po CABG - o 73,1%. W badaniu koncowym po 6 miesiacach od zabiegu stwierdzono, iz tylko niewielkie zmiany w mierzonych parametrach: u pacjentów z zastosowaniem krazenia pozaustrojowego pojemnosc zyciowa pluc wzrosla do 85,6% a u pacjentów operowanych bez krazenia pozaustrojowego do 78,2% wartosci mierzonej przed zabiegiem. Badania tych autorów, jak równiez badania
wlasne potwierdzily spadek pojemnosci zyciowej pluc na skutek przeprowadzenia zabiegu kardiochirurgicznego.
Kazimierska i wsp. (5) badali rowniez zmian^ parametrow oddechowych u pacjentow po CABG. W badaniach uczestniczylo 32 m^zczyzn rehabilitowanych po wszczepieniu pomostow aortalno-wiencowych oraz w grupie kontrolnej 32 zdrowych m^zczyzn. Wszyscy chorzy przeszli przez program rehabilitacji przed- i wczesnej po zabiegowej. U pacjentow zbadana zostala pojemnosc zyciowa pluc. Analizowano wielkosci parametrow uzyskanych przez chorych przed, w 7 dobie i po 3 miesi^cach po zabiegu i porownano je z wynikami zdrowych m^zczyzn. Porownuj^c wielkosci badanych parametrow oddechowych za pomoc^ spirometru przed operaj w 7 dobie i po 3 miesi^cach, po operacji autorzy zaobserwowali, ze po 7 dniach po zabiegu nast^pil dosc znaczny spadek (od 18% do 23%) wartosci pojemnosci zyciowej pluc, natomiast po 3 miesi^cach nast^pil statystycznie istotny wzrost mierzonych parametrow (od 13% do 23%).
W przypadku badan Kazimierskiej i wsp. (4) i Rachwalika i wsp. (10), jak i badan wlasnych zauwazono znaczne podobienstwa. Wszystkie badania wykazaly, iz wszczepienie by-passow powodowalo istotne obnizenie wartosci pojemnosci zyciowej pluc, ktora wracala do stanu pierwotnego dopiero po kilku miesi^cach po wykonaniu zabiegu.
Wnioski
1. Pacjenci wykonuj^cy prac§ siedz^c^ charakteryzowali si§ wyzsz^ ruchomosci^ stawow kr^goslupa w plaszczyznie strzalkowej i klatki piersiowej oraz nizszymi wartosciami spirometrycznymi.
Literatura:
1. Bronster D.J. Neurological complications of cardiac surgery [Neuro-logiczne powiklania zabiegow kardiochirurgicznych]. Medycyna po Dyplomie, 2006, Vol. 15, Nr 8, 36-44.
2. Ferguson G. A., Takane Y. Statistical analysis in psychology and pedagogy. [Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice]. PWN, 2007, Warszawa, 276 s.
3. Janiszewski M., Pieszynski I. Forms of physical activity in patients with heart disease. [Formy aktywnosci ruchowej u pacjentow z chorobami serca]. Medycyna Sportowa, 2004, Vol. 20, Nr 3, 162-168.
4. Kazimierska B., Smolis-B^k E., Kowalik I., Dabrowski R., Rudnicki S. Shortening the time of rehabilitation of patients after implantation of coronary bypass aorta-coronary permit the full and correct them to run. [Czy skrocenie czasu rehabilitacji u chorych po wszczepieniu pomostow aortlano-wiencowych pozwoli na pelne i prawidlowe ich uruchomienie]. Post^py Rehabilitacji, 2000, Tom XIV, z.1, 71-77.
5. Kazimierska B., Smolis-B^k E., Kowalik I., Dabrowski R. The in-fluance of early rehabilitation on respiratory parameters of patients after coronary artery bypass. [Wplyw wczesnej rehabilitacji na pa-rametry oddechowe pacjentow po pomostowaniu naczyn wienco-wych]. Fizjoterapia, 2006, 14, 2, 11-17.
6. Kilar Z., Lizis P. The study of locomotor rehabilitation [Badanie narz^du ruchu w rehabilitacji]. KASPER, 1996, Krakow. - 472 s.
7. Mucha R., Pasek J., Sieron A. The influance of respiratory exercises on spirometric indices of patients in the early time after selected cardiac surgery . [Wplyw cwiczen oddechowych na wskazniki spirome-tryczne u pacjentow we wczesnym okresie po wybranych zabiegach kardiochirurgicznych]. Balneologia Polska, 2006, Nr 2: 15-17.
8. Mraz M., Zmudzka K., Mraz M., Marciniak M. The influance of type of surgery cutting on the mobility of the chest and the intensity of postoperative pain. [Wplyw rodzaju ci^cia torakochirurgicznego na ruchomosc klatki piersiowej i nat^zenie bolu pooperacyjnego]. Fizjoterapia, 2006, Tom 14, Nr 1, 91-96.
32012
H
2. Zakres ruchomosci stawow kr^goslupa w plaszczyznie strzalkowej po wszczepieniu by-passow znacznie si§ obnizyl, jednak byl bliski wartosci pocz^tkowej w badaniach kontrolnym - (3 doba po operacji), natomiast w badaniu koncowym (8 doba po zabiegu) u 44% pacjentow wartosc ta rownala si§ z wartosci^ pocz^tkow^ .
3. Przeprowadzone badanie kontrolne wykazalo, ze zabieg wszczepienia pomostow aortalno-wiencowych obnizyl o ponad polow§ wartosc zyciowej pojemnosci pluc u wszystkich badanych pacjentow. Parametr ten pomi^dzy badaniem kontrolnym a koncowym wzrastal u 19 m^zczyzn, jednak u zadnego z nich nie zaobserwowano powrotu do wartosci pocz^tkowej co oznaczalo, ze mierzony wskaznik potrzebowal dluzszego czasu by powrocic do stanu z badania przed zabiegiem.
4. Przeprowadzony zabieg spowodowal, ze podczas badania kontrolnego poziom nat^zenia bolu wzrosl u wszystkich pacjentow, srednio o 3.9 punktu w okresie mi^dzy badaniem kontrolnym a koncowym bol zmalal u 20 badanych m^zczyzn o1.1 punktu jednak u zadnego z pacjentow w badaniu koncowym nie wyst^pila redukcja odczuwanego bolu.
5. Bol, ktory byl wynikiem przeci^cia mostka podczas zabiegu CABG spowodowal u wszystkich pacjentow obnizenie ruchomosci klatki piersiowej o ponad polow^ w badaniu kontrolnym, lecz wczesna rehabilitacja spowodowala, ze u 20% badanych m^zczyzn w badaniu koncowym wartosc ta wrocila do stanu pierwotnego.
6. Z przeprowadzonych badan wynikalo, iz w badaniu kontrolnym cz^stosc oddechow na minut§ zmalala u 12 pacjentow a w koncowym, wartosc tego parametru byla wyzsza od wartosci sprzed zabiegu.
References:
1. Bronster D.J. Neurological complications of cardiac surgery [Neurologiczne powiklania zabiegow kardiochirurgicznych], Medycyna po Dyplomie, 2006, vol.15(8), pp. 36-44.
2. Ferguson G.A., Takane Y. Statistical analysis in psychology and pedagogy [Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice], Warszawa, PWN, 2007, p. 276.
3. Janiszewski M., Pieszynski I. Forms of physical activity in patients with heart disease [Formy aktywnosci ruchowej u pacjentow z chorobami serca], Sport Medicine [Medycyna Sportowa], 2004, vol.20(3), pp. 162-168.
4. Kazimierska B., Smolis-Bak E., Kowalik I., Dabrowski R., Rudnicki S. Shortening the time of rehabilitation of patients after implantation of coronary bypass aorta-coronary permit the full and correct them to run [Czy skrocenie czasu rehabilitacji u chorych po wszczepieniu pomostow aortlano-wiencowych pozwoli na pelne i prawidlowe ich uruchomienie], Progress in rehabilitation [Post^py Rehabilitacji], 2000, vol.XIV(1), pp. 71-77.
5. Kazimierska B., Smolis-Bak E., Kowalik I., Dabrowski R. The influence of early rehabilitation on respiratory parameters of patients after coronary artery bypass [Wplyw wczesnej rehabilitacji na parametry oddechowe pacjentow po pomostowaniu naczyn wiencowych], Physiotherapy [Fizjoterapia], 2006, vol.14(2), pp. 11-17.
6. Kilar Z., Lizis P. The study of locomotor rehabilitation [Badanie narz^du ruchu w rehabilitacji], Krakow, KASPER, 1996, 472 p.
7. Mucha R., Pasek J., Sieron A. The influance of respiratory exercises on spirometric indices of patients in the early time after selected cardiac surgery [Wplyw cwiczen oddechowych na wskazniki spirometryczne u pacjentow we wczesnym okresie po wybranych zabiegach kardiochirurgicznych], Poland balneology [Balneologia Polska], 2006, vol.2, pp. 15-17
9. Piwoda A., Jastrzçbska B. Optimization of early rehabilitation of patients undergoing cardiac surgery - own experiences [Optymalizacja wczesnej rehabilitacji pacjentów poddawanych zabiegom kardio-chirurgicznym - doswiadczenia wlasne]. Rehabilitacja Medyczna, 2005, 8, Nr 2, 39-46.
10. Rachwalik M., Pelczar M., Gozdzik A., Kustrzycki W. Assessment of respiratory capacity at the observation of short - and long term in patients after myocardial revascularization with extracorporeal circulation and without cardiopulmonary bypass. [Ocena wydolno-sci ukladu oddechowego w obserwacji krótko - i dlugoterminowej u pacjentów po rewaskularyzacji miçsnia sercowego z krazeniem pozaustrojowym i bez krazenia pozaustrojowego]. Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska, 2007, 4 (3), 252-260
11. Smolis-Bak E. Assessment of early rehabilitation of patients after cardiac surgery (CABG) on the basis of the three-samplemarching [Ocena wczesnej rehabilitacji pacjentów po zabiegach kardiochirur-gicznych (CABG) na podstawie trójstopniowej próby marszowej]. Postçpy Rehabilitacji, 2005, XIX (1), 19-27.
12. Storch-Uczciwek A., Plewa M., Nowak Z., Bochenek A. Assessment of physical activity in patients over 65 years of age before and after surgery coronary artery bypass grafting [Ocena aktywnosci ruchowej pacjentów powyzej 65 roku zycia przed i po zabiegu po-mostowania aortalno- wiencowego]. Fizjoterapia, 2007, Tom 15, Nr
3, 34-42.
13. Szczegielniak J., Bogacz K. The influence of rehabilitation on pulmonary ventilation function in patients after bypass surgery - venous (CABG). [Wplyw rehabilitacji na czynnosc wentylacyjna pluc u chorych po zabiegu pomostowania aortalno - zylnego (CABG)]. Fizjoterapia Polska, 2002, Vol. 2, Nr 2, 108-110.
Инфoрмaция o6 авторах: Бoлaк Евгениус
bolach.bartosz@awf.wroc.pl Академия физического воспитания, Вроцлав аллея Игнация Яна Падеревского 35, 51-612 Вроцлав, Польша
Бoлaк Бартож bolach.bartosz@awf.wroc.pl Академия физического воспитания, Вроцлав аллея Игнация Яна Падеревского 35, 51-612 Вроцлав, Польша
Раквалик Вoжчик bolach.bartosz@awf.wroc.pl Медицинский университет в Варшаве ул. Звирки и Фигуры 61, 02-091, Варшава, Польша Биалик Малторжата bolach.bartosz@awf.wroc.pl Академия физического воспитания, Вроцлав аллея Игнация Яна Падеревского 35, 51-612 Вроцлав, Польша Поступила в редакцию 20.02.2012г.
8. Mraz M., Zmudzka K., Mraz M., Marciniak M. The influence of type of surgery cutting on the mobility of the chest and the intensity of postoperative pain [Wplyw rodzaju ciçcia torakochirurgicznego na ruchomosc klatki piersiowej i natçzenie bólu pooperacyjnego], Physiotherapy [Fizjoterapia], 2006, vol.14(1), pp. 91-96.
9. Piwoda A., Jastrzebska B. Optimization of early rehabilitation of patients undergoing cardiac surgery - own experiences [Optymalizacja wczesnej rehabilitacji pacjentów poddawanych zabiegom kardiochirurgicznym - doswiadczenia wlasne], Medical rehabilitation [Rehabilitacja Medyczna], 2005, vol.8(2), pp. 39-46.
10. Rachwalik M., Pelczar M., Gozdzik A., Kustrzycki W. Assessment of respiratory capacity at the observation of short - and long term in patients after myocardial revascularization with extracorporeal circulation and without cardiopulmonary bypass [Ocena wydolnosci ukladu oddechowego w obserwacji krótko - i dlugoterminowej u pacjentów po rewaskularyzacji miçsnia sercowego z krazeniem pozaustrojowym i bez krazenia pozaustrojowego], Cardiosurgery and thoracic surgery of Poland [Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska], 2007, vol.4(3), pp. 252-260.
11. Smolis-Bak E. Assessment of early rehabilitation of patients after cardiac surgery (CABG) on the basis of the three-samplemarching [Ocena wczesnej rehabilitacji pacjentów po zabiegach kardiochirurgicznych (CABG) na podstawie trójstopniowej próby marszowej], Progress in rehabilitation [Postçpy Rehabilitacji], 2005, vol.XIX(1), pp. 19-27.
12. Storch-Uczciwek A., Plewa M., Nowak Z., Bochenek A. Assessment of physical activity in patients over 65 years of age before and after surgery coronary artery bypass grafting [Ocena aktywnosci ruchowej pacjentów powyzej 65 roku zycia przed i po zabiegu pomostowania aortalno- wiencowego], Physiotherapy [Fizjoterapia], 2007, vol.15(3), pp. 34-42.
13. Szczegielniak J., Bogacz K. The influence of rehabilitation on pulmonary ventilation function in patients after bypass surgery -venous (CABG) [Wplyw rehabilitacji na czynnosc wentylacyjna pluc u chorych po zabiegu pomostowania aortalno - zylnego (CABG)], Physiotherapy of Poland [Fizjoterapia Polska], 2002, vol.2(2), pp. 108-110.
Information about the authors: Bolach E.
bolach.bartosz@awf.wroc.pl Academy of Physical Education in Wroclaw al. Ignacego Jana Paderewskiego 35, 51-612 Wroclaw, Poland
Bolach B.
bolach.bartosz@awf.wroc.pl Academy of Physical Education in Wroclaw al. Ignacego Jana Paderewskiego 35, 51-612 Wroclaw, Poland
Rachwalik W. bolach.bartosz@awf.wroc.pl Medical University of Warsaw Zwirki i Wigury str. 61, 02-091 Warsaw, Poland
Bialic M.
bolach.bartosz@awf.wroc.pl Academy of Physical Education in Wroclaw al. Ignacego Jana Paderewskiego 35, 51-612 Wroclaw, Poland
Came to edition 20.02.2012.
