CC BY
124R
UDK 553.98 551.76 (470.6)
BUXORO-XIVA NEFTGAZLILIGI REGIONI DENGIZKO'L KO'TARILMASINING MEZOZOY YOTQIZIQLARI NEFTGAZLILIGINING MIQDORIY TASNIFI
Axmedov Xolxo 'ja Raxmatullaevich
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti katta o 'qituvchi;
Annotatsiya. Organik moddalarning fatsial-genetik turi, ularning katagenetik hosil bo'lishi, neftgaz hosil qiluvchi ona jinslar va jinslarda organik uglerodning miqdori haqidagi ma'lumotlar asosida hajmiy - genetik metod yordamida uglevodorodlarning generatsiya va emigratsiya miqdori hisoblangan. Olingan natijalar CHordjou pog'onasida mezozoy yotqiziqlarining neftgazga istiqbolliligi yuqori ekanligidan dalolat beradi va hududni tadqiqot qilishda geologiya qidiruv ishlarini asosli rejalashtirish imkonini beradi.
Kalitso'zlar: resurslar, generatsiya, emigratsiya, neft, gaz, sinekliza, formatsiya, yarns, botiqlik, yotqiziqlar.
Аннотация. На основе сведений о фациалъно-генетическом типе органического вещества, степени его катагенетического преобразования, толщине нефтегазоматеринских пород и содержании органического углерода в породах проведен расчет количества генерированных и эмигрировавших углеводородов с помощью объемно-генетического метода. Полученные результаты указывают на высокие перспективы нефтегазоносности мезозойских отложений Чорджойской ступени и позволяют обоснованно планировать геологоразведочные работы на исследуемой территории.
Ключевые слова: ресурсы, генерация, эмиграция, нефть, газ, синеклиза, формация, ярус, прогиб, отложения.
Annotation. Based on information about the facies-genetic type of organic matter, the degree of its catagenetic transformation, the thickness of oil and gas source rocks and the content of organic carbon in the rocks, the number of generated and emigrated hydrocarbons was calculated using the volumetric genetic method.The
Dononov Jasur Ural o 'g'li
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti assistenti jasur@dononov.mail. ru Raximberdeva Maftuna Allaberdievna
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti stajyor-o 'qituvchi
obtained results indicate high prospects for the oil and gas potential of the Mesozoic sediments of the Chordjawstep depression and allow reasonably planning exploration work in the study area.
Key words: resources, generation, emigration, oil, gas, scurvy, formasia, heaven, sunken, deposits.
KIRISH
Amudaryo sineklizasi Turon plitasining eng yirik tektonik elementi hisoblanib, uning chekka yon tomonlarida pog'onasimon pasayish kuzatiladi. Sineklizaning markaziy qismi cho'kindi qoplamada ham kuzatiladigan poydevorda uzilishlar bilan chegaralangan bir qator botiqlik va vallar bilan tavsiflanadi. Amudaryo sineklizasida Buxoro, CHordjou, Bagadjin pog'onasi, Badxiz-Karabil ko'tarilma zonasi va Beshkent egikligi ajratiladi [ 5].
CHordjou pog'onasi Buxoro pog'onasidan janub tomonda joylashgan bo'lib, shimoliy-g'arbiy yo'nalishda 500 km, eniga 400 km dan 125 km gacha cho'ziladi. Janubiy-g'arbda va shimoliy-sharqda pog'ona Amudaryo daryosi yonidan va Buxoro pog'onasini janubiy egilmasidan o'tuvchi hududiy tektonik uzilishlar bilan chegaralangan.
Rayonning platforma qoplamasini tuzilishida yura-kaynozoy komplekslari ishtirok etib, bunda titon tuzli qatlami bilan bir-biridan 2 qavat ajratiladi. Amudaryo botiqligi neft va gazga samarali rayonlardan biri hisoblanib, uglevodorod uyumlarini izlash uchun etarli asoslar mavjud. Buxoro-Xiva regionining mineral-xomoshyo bazasini doimiy ishlatilishi sababli uglevodorod uyumlarini kamayishiga olib kelgan va shuning uchun yangi konlar izlash va ularni aniqlash dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Bu bilan bog'liq regionda quyi-o'rta yura yotqiziqlarida uglevodorod resurslarini ishonchli miqdoriy baholash vazifasi paydo bo'ladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR
Tadqiqot jarayonida ilmiy bilishning obyektivlik usulidan foydalanildi. Buxoro-Xiva neftgazliligi regioni dengizko'l ko'tarilmasining mezozoy yotqiziqlari neftgazliligining miqdoriy tasnifi obyektiv ochib berildi. Metodologik jihatdan tekshirish, bilimlarning tartibini aniqlash, ular tasnifini amalga oshirish alohida o'rin egallaydi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Amudaryo botiqligining tektonik elementlarini neftgazliligini alohida prognozlash bu masalani samarali echish imkonini beradi. CHordjou pog'onasini
R
neftgazliligini prognozlash uchun asosiy etiborni stratigrafik kesimiga qaratish muhim, chunki bu pog'onada tuz-angidrit qavati keng rivojlangan bo'lib, bu o'z novbatida yuqori yura yotqiziqlarida ishonchli qopqoq tog' jinslari vazifasini o'taydi va uglevodorod to'plamlarining asosiy massasi yuqori yura yotqiziqlariga to'planishiga asos bo'lgan.
Quyi-o'rta yura yotqiziqlari to'liq qalinlikda Dengizko'l vali chegaralarida № 102 O'rtabuloq va № 1 p Pomuq, № 2 p Berdiquduq quduqlarida ochilgan. Ko'kdumaloq maydoni atrofida bevosita bu yotqiziqlar 1044 m va 1103 m qalinlikda № № 15, 20 Ko'kdumaloq quduqlarida ochilgan. Bundan tashqari ularni yuqori qismi № 1 Ko'kdumaloq va № 1 Oxir quduqlarida ochilgan [5].
Metodik qism. Quyi-o'rta yura yotqiziqlarining stratigrafik kesimi terrigen, asosan mayda bo'lakli ohaktoshlar, gillar, alevrolitlar va argillitlar qatlamlanib kelgan jinslardan tashkil topgan. Bu qavatning xarakterli jihati ko'mirlashgan o'simlik qoldiqlari va ko'mir bilan boyiganida bo'lib, to'q-kulrangdan tortib qora rangacha o'zgargan. SHuningdek, ko'mirlashgan o'simlik qoldiqlari bilan boyiganligi bir tekis bo'lmay quyi qismi ko'mirlashgan yuqori qismi esa ko'mirsiz.
Terrigen yotqiziqlari ustida muvofiq ravishda karbonat yotqiziqlari yotadi va yoritilayotgan rayonda bir tekis tarqalgan bo'lib, atrofda har turdagi kompleks fatsial o'zaro bog'liq bo'lgan karbonat jinslaridan tashkil topgan. Bu qatlam faqatgina rifdan tashqarida burg'ilangan № № 1 va 15 Ko'kdumaloq quduqlarida to'liq ochilgan bo'lib, 228 m va 217 m ni tashkil etdi, hamda rif chegarasi yaqinida joylashgan № 1 Oxir qudug'ida 364 m ni tashkil etdi. Ko'kdumaloq rif massivi chegaralarida karbonat yotqiziqlari to'liq qalinligi bo'yicha burg'ilab ochilmagan. Bundan kelib chiqqan holda, rif massivi ichida qo'shni konlarga o'xshash bo'lib, yuqori yura karbonat qatlami qalinligi 500-520 m ga etishi mumkin. Kellovoy yarusini kutilayotgan umumiy qalinligi 130 m ni tashkil etadi. Quyi-o'rta yura yotqiziqlarini umumiy qalinligi 1310 matrofida [5].
Karbonat formatsiyasi. Oksford+kimeridj yarusi - J3o+km. YUra yotqiziqlari qirqimi qalin xemogen cho'kindilar bilan yakunlanib, titon yarusi va yuqori yura oksford-kimeridj karbonat yarusini yuqori qismiga mos keladi. CHordjou pog'onasi yuqori yura yotqiziqlarining tuz—angidritli formatsiyasi bir tekis tarqalgan bo'lib, quyida joylashgan karbonat formatsiyasidagi uglevodorod uyumlari uchun qoplama hisoblanadi.
Biogerm qirqimini stratigrafik ekvivalenti nisbatan chuqur suv osti fatsiyalardan, qalinligi kamaygan biogerm hosilalari bilan o'ralgan va yuqori radioaktivlik (gamma aktiv pachka) bilan tavsiflanadigan (biogerm kesimiga nisbatan) kuchli gillashgan va
zieh ohaktoshlardan tashkil topgan bo'lib, Ko'kdumaloq, G'arbiy Alan va boshqa maydonlarda ochilgan [5].
Tuz-angidritli formatsiya. Titon yarusi - J3tt. Mahsuldor karbonat yotqiziqlari bevosita keng tarqalgan va tuz-angidritli formatsiya sifatida ajratiladigan galogen jinslar qalinligi bilan yopiladi. YOshi jihatidan yura tizimining yuqori qismi titon yarusi yotqiziqlarini o'z ichiga oladi. Formatsiya tosh tuzlari va angidritlardan iborat. Bu formatsiya kesimida beshta pachka ajratiladi. Bular neft va gazga geologik qidiruv ishlar olib borilishi natijasida (pastdan yuqoriga) quyidagicha nomlanadi: quyi angidritlar, quyi tuzlar, o'rta angidritlar, yuqori tuzlar va yuqori angidritlar.
CHordjou pog'onasining janubiy-sharqiy qismida titon yarusi tuz-angidritli formatsiyalar qalinligi taxminan 840 m, yura yotqiziqlarini umumiy qalinligi 2270 m ni tashkil qiladi.
CHordjou pog'onasi uglevodorod resurslarini baholash uchun, tog' jinslari tarkibidagi organik moddalarning fatsial-genetik turi, ularning katagenetik hosil bo'lish darajasi, neftgaz hosil qiluvchi ona jinslar qalinligi va ularning tarkibidagi organik uglerod (Sorg) miqdori haqidagi malumotlar dastlabgi materiallar sifatida xizmat qiladi [5].
YOtqiziqlarda organik moddalar sochma shakilda uchraydi. Amudaryo botiqligida quyi-o'rta yura yotqiziqlari kesimi uchun Sorg miqdorining o'rtacha qiymati 1 % tashkil qiladi [1].
1-jadval
Turon plitasida yura davrida organik moddalar (OV) va cho'kindi materiallarini to'planishining o'rtacha tezligi, t/km2. yil
YOshi Davomiyligi mln. yil Turon plitasi
cho'kindilar OV
J1-2 30 85 2
J 3cl-oxf 8 115 0,8
CHordjou pog'onasida bir qancha tektonik elementlar ajratilgan: Dengizko'l, Ispanli-CHandir, Qandim ko'tarilmalari, Beshkent, Karako'l, Birgutli, Kushob egelmalari, Uchqir-Pitnyak vali (1-rasm).
2-jadval.
Turon plitasi (TP) yura yotqiziqlarida cho'kindi materiallari va tarqalgan organik moddalarning (ROV) absolyut massasi
YOshi CHo'kindi materiallar massasi Saqlanib qolgan ROV massasi CHo'kindilarga dastlabgi saqlanib qolgan ROV massasi
TP TP TP
J1-2 1734 34,4 39
J 3cl-oxf 606 5,2 4,2
CHordjou pog'onasida bir qancha tektonik elementlar ajratilgan: Dengizko'l, Ispanli-CHandir, Qandim ko'tarilmalari, Beshkent, Karako'l, Birgutli, Kushob egelmalari, Uchqir-Pitnyak vali.
3-jadval
CHordjou pog'onasi bo'yicha hisoblash ko'rsatgichlari
№ YO shi Davo miylig i mln. yil Turon plitasi, t/km2 yil Sorg, %% Pmn, , 3 t/m kgen gn % SS,°A , %
Neft Gaz
cho'ki ndi O V CHord jou Buxo ro
1 J1-2 30 85 2 1 0,6 3,9 28,4 7,20 2,2 56, 4
2 J3cl-oxf 8 115 0,8 0,3 0,3 0,68 16,8 6,6 2,2 62
Neft gaz hosil qiluvchi ona jinslar tarqalgan nuqtalarda neftning generatsiya zichligi (qgenn, t/km2) quyidagicha hisoblangan [3,4]:
qgenn = SorgPmnhmn kngen106/ SgMost, (1)
bu erda, kngen - neft generatsiyasi koeffitsienti, % (dastlabgi organik moddalar massasi (OV) (1-jadval); Sorg - neft gaz hosil qiluvchi ona jinslarda qoldiq organik uglerod konsentratsiyasi, %; pmn- Neft gaz hosil qiluvchi ona jinslar zichligi, t/m3, CHordjou pog'onasida glinali jinslarning yotish chuqurligidan kelib chiqib bog'liqlik tenglamasi bo'yicha aniqlangan.
N- glina yotqiziqlarining yotish chuqurligi,
r - korrelyasiya koeffitsienti,
n - aniqlangan uchastkalar miqdori;
hmn- neft gaz hosil qiluvchi ona jinslar qalinligi, m;
J1-2 = 500 m, J 3kl-ox = 400 m,
Sg— katagenez bosqichida qoldiq organik moddalarga uglerod konsentratsiyasi, %;
Most- organik moddalarning (OV) qoldiq massasi, %.
Tahlil natijalari. CHordjou pog'onasida J1-2 quyi-o'rta yura yotqiziqlarida neftning generatsiya zichligi [1,2]:
1 ■ 3.9 ■ 500 ■ 28.4- 106 55380000000
2.2-56.4
124.08
= 446324951.6 t
4
Gazning generatsiya zichligi (qgeng) quyidagicha baholanadi, nm3/km2
qgeng = SorgPmnhmnkgeng 109/ Sg Most ,
(3)
bu erda kgeng- dastlabki katagenez jarayonida organik moddalarning dastlabgi massasidan foyizda gaz generatsiyasi koeffitsienti.
CHordjou pog'onasida quyi-o'rta yura J1-2 yotqiziqlarida gaz generatsiyasi zichligi:
CHordjou pog'onasida yuqori yura J3 yotqiziqlarida neft generatsiyasi zichligi: 0.3 ■ 0,68 ■ 400 ■ 16,8 ■ 106 1370880000
qgm =
2,2-62
136,4
= 10050444f
4
?7V
CHordjou pog'onasida yuqori yura J3 yotqiziqlarida gaz generatsiyasi zichligi:
_ 0.3 -0,68 -400 -6.6 -109 134538560000000 ffl3i
— = 3948387097m /
In
2,2-62
136,4
km2
Neftgaz hosil qiluvchi yotqiziqlaming hisoblash uchastkalarida neft va gaz emigratsiyasi zichligi qemn(g) quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
„em — ,-igen L^em q n(g) = qg n(g)K n(g),
bu erda,Kemn(g)- neft (gaz) emigratsiyasi koeffitsienti
Emigratsiya koeffitsienti (Kem) katagenez bosqichlari davomida organik moddalarning sinbitumoid tarkibi va konsentratsiyasini o'zgarishini empirik modeli bo'yicha hisoblanadi. Neft va gazning prognoz resurslarini baholash uchun ushbu maqolada Kemn anologik qabul qilingan.
Gazning emigratsiya zichligini hisoblashda Kemg doim 0,9-0,95 atrofida qoladi, nefttning emigratsiya zichligini hisoblashda Kemn 0,20 qabul qilingan.
qemn = 892649,9 0,20= 178529,98
qem g = 226305609,28-0,90=203675048,352m7Arm2
Quyi - o'rta yura yotqiziqlarida neft va gaz generatsiya va emigratsiya zichligi koeffitsientlarini hisoblash shuni ko'rsatadiki, CHordjou pog'onasining sharqiy qismida bu ko'rsatgichlar Buxoro-Xiva regioni bo'yicha nisbatan katta qiymatga ega ekanligi ko'rinadi. Maksimal qiymati quyidagicha: qgenn= 0,89 mlnt/km2 va qgeng= 0,22 mlrd m3/km2, qemn= 0,17 mln t/km2 va qemg= 0,2 mlrd m3/km2.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Yuqori yura yotqiziqlarida neft va gaz generatsiyasi zichligi koeffitsientining qiymati markaziy va sharqiy qismlarda ortib borgan. Dengizko'l ko'tarilmasi va Beshkent egekligida maksimal qiymati quyidagicha: qgenn= 0,25 mln t/km2 va qgeng= 0,98 mlrd m3/km2
YUqorida tahlil qilingan ishlar Amudaryo havzasining CHordjou pog'onasida mezozoy yotqiziqlarining nefttgazga samaraliyligini miqdoriy tavsiflash imkonini beradi. YUqorida qayd qilinganlardan ko'rinib turibdiki CHordjou pog'onasida quyi -o'rta yura yotqiziqlari neftgaz samarali bo'lishi mumkin. Lekin geologik tarkibidan kelib chiqib quyi-o'rta yura yotqiziqlarida ishonchli qopqoq jinslar uchramaydi, shuning uchun, hosil bo'lgan uglevodorodlarning asosiy qismi yuqori yura yotqiziqlarda to'plangan.
/km2
SHunday qilib barcha mavjud ma'lumotlarning tahlili va hisoblash natijalari Amudaryo sedementatsion havzasida mezozoy yotqiziqlarining neftgazlilik samaradorligi yuqori ekanligini ko'rsatadi.
1-rasm. Buxoro-Xiva neftgazli oblastida tektonik elementlarning sxemasi ADABIYOTLAR RO'YXATI (REFERENCES)
1. «Рассеянное органическое вещество горных пород и методы его изучения» Издательство «Наука» Сибирское отделение - 1977// и. д. Полякова «Закономерности накопления органического вещества в древних осадочных толщах»
2. А.И. Дьяконов, Б.А. Соколов, Ю.К. Бурлин «Теоретические основы и методы прогноза, поисков и разведки месторождений нефти и газа» УХТА 2002
3. «Методические основы прогнозирования нефтегазоносности» Москва "Недра" 1990
4. В.В.Доценко «Учебное пособие эмиграция нефти и газа» Ростов-на-Дону 2010
5.Резултати параметрическое скважин на Дегизкульской поднятий
125
