BUGUN MAMLAKATIMIZDA ATMOSFERA IFLOSLANISHI VA IQLIM O’ZGARISHI BILAN BOG’LIQ QAYD ETILGAN KASALLIKLAR Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

Open access journal

www.in-academy.uz

BUGUN MAMLAKATIMIZDA ATMOSFERA IFLOSLANISHI VA IQLIM O'ZGARISHI BILAN BOG'LIQ QAYD ETILGAN

KASALLIKLAR

Karshibayeva Lola Klichevna

Guliston davlat universiteti"Ekologiya va geografiya" kafedrasi dotsenti,

geografiya fanlari nomzodi Ishankulova Komila Kurbanovna Guliston davlat universiteti "Ekologiya va geografiya" kafedrasi katta

o'qituvchisi

Shermamatova Mahbuba Abdubannop qizi

Guliston davlat universiteti "Ekologiya va atrof muhit muhofazasi" ta'lim yo'nalishi talabasi

ARTICLE INFO__ABSTRACT

Received: 26th January 2024 Accepted: 04th February 2024 Online: 05th February 2024 KEY WORDS

Insonning sog'-salomatligi ijtimoiy omillardan tashqari ko'p jihatdan atrof-muhitning ekologik holatiga ham bog'liq. Inson faoliyati davomida salbiy ta'sir ko'rsatadigan turli xil tabiiy va texnogen omillar bo'lib, sog'likka to'g'ri ta'sir qilmaydigan har bir narsa zararli hisoblanadi. Tabiiy muhit qanchalik toza, havo, yer usti va yer osti suvlari, tuproq, o'simlik, hayvonot olamining tozalik darajasi tabiiy me'yorda bo'lsa, inson sog'ligi ham shuncha mustahkam va barqaror bo'ladi. Shundagina kishi organizmi tashqaridan to'satdan bo'ladigan ba'zi xurujlarga bardosh bera oladigan va qarshi kurasha oladigan darajada rivojlanadi.

Hozirgi fan va texnika taraqqiyoti yuksak darajada rivojlangan sharoitda biosfera borgan sari kuchliroq ifloslanib bormoqda. Inson uchun esa sayyoraviy, hududiy va mahalliy miqyoslardagi turli geoekologik muommolar ta'sirida tarkib topgan va topayotgan noqulay ekologik sharoitlarda yashashga to'g'ri kelmoqda. Havo, suv, tuproq, iste'mol qilinayotgan oziq-ovqat mahsulotlarining turli darajada ifloslanishi va qashshoqlanishi natijasida aholi orasida har xil kasalliklar tarqalmoqda, kishilarning o'rtacha yashash yoshlari kamayib bormoqda, o'lim, ayniqsa, yosh go'daklarning o'limi ko'proq kuzatilmoqda. Boshqacha aytganda, inson o'zi uchun kasalliklarni orttirish yo'nalishida tinimsiz mehnat qilayotganligini tasavvur qilmagan holda ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish bilan ovora bo'lar ekan, uning ekologik va ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini idrok eta olmaydi.

2022 yilning 1 oktyabr holatiga O'zbekistonda qayd etilgan o'lim holatining 56,8 foizi qon aylanish tizimi kasalliklariga to'g'ri kelgan.

Davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlariga ko'ra, 2022 yilning 9 oyida qayd etilgan o'lim holatlarining kasalliklar bo'yicha sonida qon aylanish tizimi kasalliklari birinchi o'rinda- 74 109 ta holat

Ushbu ko'rsatkich qolgan kasalliklar kesimida quyidagicha ko'rinish oldi: • nafas olish a'zolari kasalliklari - 12 805 ta;

Open access journal

www.in-academy.uz

• o'simtalardan - 10 535 ta;

• baxtsiz hodisa, zaharlanish va jarohatlardan - 7 260 ta;

• ovqat hazm qilish a'zolari kasalliklari - 5 264 ta;

• yuqumli va parazit kasalliklari - 1 976 ta;

• boshqa kasalliklardan - 18 417 ta.

Yuqoridagi ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, O'zbekistonda ham insonning me'yorida yashashi uchun qulay ekologik imkoniyatlar mavjud emas, har bir tabiiy hududda o'ziga yarasha ekologik muammolar borki, ular kishi organizmiga ta'sir etmay qo'ymaydi. Noqulay ekologik vaziyatlar turli kasalliklarning ko'payishiga olib kelmoqda. Albatta, inson bularga qo'lidan kelganicha qarshi ta'sir etib, kasalliklar oldi olinmoqda.

Hozirgi kunda bir qator o'ziga xos ekologik muammolar inson salomatligi va farovonligiga to'sqinlik qilishi mumkin. Bu muammolar kimyoviy ifloslanish, havo ifloslanishi, iqlim o'zgarishi, kasallik qo'zg'atuvchi mikroblar va yomon suv sifatini o'z ichiga oladi.

Respublikadagi sanoat korxonalarining havo, suv, tuproq, umuman atrof-muhitning ifloslash darajasini o'rganish shuni ko'rsatadiki, 1990 yilning oxirlarida O'zbekiston xalq xo'jaligining 87,2% korxonalari ekologiya-gigiena talablariga javob bermagan va tabiiy muhitni bulg'ash manbalari bo'lgan. Hozirgi kunga kelib, sanoat korxonalarning 35% i ekologik jahatdan toza, ishlab chiqarish korxonalarini 296 tasi (29%) ekologik jihatdan juda xavfli hisoblanadi. Ulardan tarqaladigan chiqindilar aholi yashaydigan joylarda havoda ruxsat etilgan me'yordan 5% va undan ham ko'p bulg'alovchi moddalar to'planishiga olib kelmoqda. 2019 yilda sanitariya-epidemiologiya xizmati tomonidan atmosfera havosini bulg'aydigan korxonalar ro'yxatga olinganda 287 ta korxonada me'yordagi sanitariya-muhofazalash zonasi mavjud emasligi va ularda texnologiya takomillashmaganligi chang-gaz tozalagichlar yo'qligi yoki samarasiz ishlayotganligi ma'lum bo'ldi. Buning oqibatida Respublikaning 18 shahrida atmosfera havosining ifloslanishi yuqoriligicha qolmoqda.

Kimyoviy ifloslanishda turli xil kimyoviy moddalar inson salomatligiga turli yo'llar bilan ta'sir qilishi mumkin va ko'pincha xavfli yoki begona moddalarga ta'sir qilish sog'liq uchun zaifliklarni keltirib chiqaradi.

lahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST) ma'lumotlariga ko'ra, 2019 yilda 1,7 milliondan ortiq o'lim tanlangan kimyoviy moddalar ta'siridan kelib chiqqan. Atrof-muhitdagi xavfli kimyoviy moddalarning ba'zi misollari suv ta'minotiga yo'l topadigan og'ir metallar va toksinlar va oziq-ovqat ta'minoti zanjiriga kiruvchi zararli pestitsidlardir.

Havoning ifloslanishi inson sog'liqg'iga katta salbiy ta'sir ko'rsatadi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, havo ifloslanishining odamlarga ta'siri nafaqat iqlim o'zgarishidagi roli tufayli, balki havo ifloslanishiga ta'sir qilish kasallanish va o'limni oshirishi mumkinligi sababli ham aholi salomatligi uchun muhim ahamiyatga ega.

JSST ma'lumotlariga ko'ra, havo ifloslanishining odamlarga ta'siri sezilarli. Masalan, havoning ifloslanishi quyidagilarga olib keladi:

• O'pka kasalliklaridan global o'limlarning 31 foizi

• Dunyo bo'ylab insultdan o'lim holatlarining 28 foizi

• O'tkir pastki nafas yo'llarining infektsiyalari tufayli global o'lim va kasalliklarning 19 foizini tashkil etmoqda.

Open access journal

www.in-academy.uz

Atmosfera havosi tarkibida qo'rg'oshin, margimush, mis va beshqa og'ir metallarning qattiq birikmalar, oltingugurt gazi, uglerod oksidi, ftor birikmasi, azot oksidi, ammiak uglevodorodlar, boshqa gazsimon va suyuq moddalar miqdori REM darajasidan oshib ketsa bunday havo ifloslangan havo bo'ladi. Zaharlovchi moddalar, REM oshib ketgan taqdirda kishi organizmiga ta'sir etilishi quyidagicha sodir bo'ladi: olgingugurt ikki oksidi va uning boshqa birikmalari har m2 havoda 0,085 mg.dan ziyod bo'lganda ko'zning shilliq pardasini va nafas olish yo'lini yallig'lantiradi; oltingugurg gazi REM dan 0,05 mg.ga oshganda organizmning og'ir bronxit, gastrit, laringit bilan og'rishiga olib keladi, nafas olish yo'lida ilgaridan mavjud bo'lgan kasalliklarni qo'zg'aydi, bosh miyaning ba'zi funktsiyalarini o'zgartiradi, gipoglikemiya va gipovitaminozlar paydo bo'la boshlaydi, bolalarning o'sishida orqada qolish yuz beradi, o'pkada yangi elementlariing vujudga kelishi kuzatiladi.

Uglerod oksidining REM dan 0,5 mg.ga ortishi gemoglobin harakatini kuchaytiradi, to'qimalarda kislorodning etishmasligiga olib keladi, asab va yurak-qon tomirlari tizimlarining betartib harakatini keltirib chiqaradi, aterosklerozning kelib chiqishiga sababchi bo'ladi. Bosh aylanish, bosh og'riq, kuchli yallig'lansh, yurakning kuchli urishi, uyquning buzilishi kuzatiladi. Uglevodorodlar REMdan 25 mg.dan ortsa, nafas olish yo'llari yallig'lanadi, ko'ngil ayiishi paydo bo'ladi, bosh aylanadi, uyquchanlik kuchayadi, nafas olish va qon aylanishi ishdan chiqadi. Kantserogen moddalar tanada shishlarning vujudga kelishiga imkon yaratadi, organizmda kasalliklarga qarshi chidamlilikni pasaytiradi, bolalarda avitaminoz vujudga keladi.

Ftor, ftorli vodorod birikmalari miqdori REM dan 0,005 mg dan ziyod bo'lsa, teri va ko'zning shilliq pardasi keskin yallig'lanadi, burundan qon keladi, tumov, yo'talish, ateroskleroz kuchayadi. Azot II oksidi miqdori REM 0,06 mg.dan ortsa organizmda o'pka va nafas yo'llarini kuchli yallig'laydi, ularda shamollashning vujudga kelishiga ko'maklashadi, qon bosimi kamayadi. Bosh aylanish, hushini yo'qotish, qayt qilish, tumov, nafas tiqilish, yo'tal vujudga keladi. Sanoat va transport changi miqdori bir m3 da REMdan 0,15 mg dan ortsa kishi organizmiga changning ta'siri uning tarqoqligi sababli sezilarli darajada yuz beradi. Nafas olish yo'llariga chuqur kirib borishi tufayli gazsimon moddalarning harakatini kuchaytiradi, chang terini yallig'laydi, ayniqsa, shilimshiqli qobiqni yaralaydi, organizmga patogen mikroblarni kirib borishiga imkon beradi.

Qo'rg'oshin va uning birikmalari miqdori REM dan 0,0017 mg.ga ortganda to'planish xususiyatiga ega (organizmda zaharli moddalarnnng yig'ilishi), qonning tarkibini o'zgartiradi va miya suyagiga ta'sir ko'rsatadi, muskullarning kuchsizlanishini oshiradi, asab tizimini buzadi, bosh miyaning shamollashi, buyrak va jigarning zararlanishi kuzatiladi. Bolalar uchun xavfli, jismoniy o'sini sekinlashadi. Tabiiy qo'rg'oshin ta'sirida organizmda modda almashuvi buziladi, bolalarning aqliy jihatdan orqada qolishi va miyaning xronik kasallanishi sodir bo'ladi. Organik qo'rg'oshin tabiiysidan zaharliroqdir.

Inson salomatligi uchun jiddiy oqibatlarga olib keladigan yana bir ekologik muammo -bu iqlim o'zgarishi, shuningdek, Yer iqlimining o'zgarishi bilan birga kelgan tabiiy ofatlarning ko'payishi hisoblanadi. Milliy Atrof-muhit salomatligi assotsiatsiyasi iqlim o'zgarishini 21-asrning inson salomatligiga tahdid soladigan yagona eng katta tahdidi deb hisoblaydi.

Iqlim o'zgarishi tabiiy dunyoni turli yo'llar bilan buzadi, bu sog'likka to'sqinlik qiladi va kasalliklarga nisbatan zaiflikni oshiradi, bularga sayyora haroratining ko'tarilishi va tez-tez

Open access journal

www.in-academy.uz

yog'adigan kuchli yomg'ir va suv oqimi kiradi. Turli xil ta'sirlar asab va nafas olish kasalliklari, diareya va boshqalarga nisbatan ko'proq zaiflikka olib kelishi mumkin.

Ob-havo va iqlimning odamlarga ta'siri uzoq vaqtdan beri ma'lum, ammo bu muammoga qiziqish faqat 20-asrning so'nggi o'n yilliklarida ortdi. Iqlim va ob-havo omillarining inson organizmiga ta'sirini, ulardan terapevtik va profilaktik maqsadlarda foydalanish usullarini o'rganadigan butun bir fan - tibbiy klimatologiya mavjud. iqlim sharoitida inson organizmidagi patologik o'zgarishlarni o'rganish kerak. Iqlimning tirik organizmga ta'siri (iqlimning biotropik ta'siri deb ataladi).

Suningdek, tashqi muhit omillariga (meteorologik elementlardan) iborat: harorat, havo aylanishi va namligi, atmosfera bosimi, bulut qoplami va quyosh nurlanishining intensivligi.

-Ushbu omillarning har biri alohida-alohida inson tanasining turli funktsiyalariga ta'sir qilishi mumkin (masalan, shamol, issiqlik uzatishni kuchaytiradi, nafas olishni qiyinlashtiradi, nafas olish harakatlarining normal ritmini buzadi). Bular insondagi termoregulyatsiya jarayoniga ta'sir qiladi. Ob-havoning o'zgarishi nafas olishning chuqurligi va chastotasiga, qon aylanish tezligiga, hujayra va to'qimalarga kislorod etkazib berilishiga, tuz, lipid suv almashinuviga, mushak tonusiga ta'sir qiladi. Suvning ifloslanishi ichak kasalliklariga, oziq ovqatning zaxarlanishi, salmanelloz dizinteriya kasaliga olib keladi. Havo ifloslanishi nafas, yurak tizimiga ta'sir qiladi. Nam issiq xavoda insonda havo yetishmasligi kuzatiladi.

Mutaxassislarning fikricha, dam olishda normal nafas olish vaqtida o'pkadan kuniga 1015 m3 havo o'tadi. Nafas olish paytida o'pkaning konditsionerligi insonning turli ob-havo sharoitlariga moslashishida juda muhim rol o'ynaydi, (suv bug'ining bosimi) 18,8 hPa ga yetsa yoki undan oshsa, inson o'zini noqulay sezadi. Harorat 25 ° oshib ketganda, noqulay sharoitlar vujudga keladi. Haddan tashqari issiqlik sharoitida odam qon aylanishining buzilishini va markaziy asab tizimining ortiqcha yukini boshdan kechiradi. Shuning uchun ish xonalarida, sport zallarida va hokazolarda sun'iy iqlim yaratish lozim. Bunda havo harorati +20 ... +23° C oralig'ida va nisbiy namlik 50-60% dan ko'p bo'lmagan holda, mehnat unumdorligi sezilarli darajada oshishiga, farovonlikning yaxshilanishiga va hokazolarga olib keladi.

Bundan tashqari dehqonchilikda, azot nitrati bilan haddan tashqari to'yingan poliz mahsulotlari ozuqalik va biologik qimmatini ancha kamaytiradi, ularning saqlanish muddatini qisqartiradi. Ayrim dehqonlar o'zlari ter to'kib yetishtirgan qovun-tarvuzlarni shirinligi va sifatini yaxshilash uchun kurashmay, toshbosar va yirik qilib yetishtirishga jazm qiladilar. Bu borada ayniqsa, Mirzacho'l qovunlari nihoyatda kattaligi va ko'rinishining ko'rkamligi bilan ajralib turishi kishini o'ziga rom etadi. Biroq, bu qovunlar bozorlarda uzog'i bilan 3—4 kun orasida ayniy boshlaydi, chunki qovun tarkibidagi nitrat yozning issiq kunlarida uning sifati buzilishini kuchaytiradi, natijada qanchadan-qancha qovunlarning suv bo'lib oqib ketishi tufayli axlat idishlariga ag'dariladi. Qovunda yo'l qo'yilgan nitratning mikdori har kg.ga 60 mg.dan ortmasligi lozim.

Verywell Health ma'lumotlariga ko'ra, butun dunyo bo'ylab 780 milliondan ortiq odam toza ichimlik suviga ega emas; Ajablanarlisi shundaki, dunyo aholisining taxminan uchdan bir qismi tegishli sanitariya xizmatlaridan (masalan, toza hammom) foydalanish imkoniyatiga ega emas. Sog'likka ta'sir ko'rsatishi dahshatli: har kuni 2200 dan ortiq bolalar suv sifati yomonligi tufayli kelib chiqadigan kasalliklar tufayli vafot etadi. Bir qator omillar suv sifatining yomonlashishiga, jumladan, sanoat chiqindilari va ifloslanishi, suvni to'g'ri tozalash

Open access journal

www.in-academy.uz

va sanitariya xizmatlaridan foydalanish imkoniyatining yo'qligi hamda eskirgan sanitariya infratuzilmasiga olib kelishi mumkin.

Daryo suvlarining zovur va oqava suvlari bilan ifloslanishi, shuningdek ularning minerallashuv darajasining ortishi, destitsidlar, azot, mineral o'g'it, neft mahsulotlari, og'ir metallar, fenol bilan ifloslanishi bu suvlardan istemol maqsadida foydalanilganda turli xil kasalliklarning tarqalishiga olib keladi. Bunday suvlar mikroorganizmlar, viruslar va bakteriyalarning yashash muhiti bo'lib, qo'pgina tabiiy va infektsion kasalliklarning manbai hisoblanadi. Masalan, nitritlarning REM dan 40 marta ortishi kishi organizmining nafas olish yo'llarining yallig'lanishiga olib keladi, yosh bolalarda metgemoglobinemiya hodisasini keltirib chiqaradi. Kantserogen, ya'ni saraton kasalligini qo'zg'atish xususiyatiga ega bo'lganligi tufayli ko'pgina organlarda shishlar vujudga kelishi kuzatiladi. Mishyak (margimush) miqdorining REM dan 0,05 mg.ga ortishi kashida ishtahaning yo'qolishiga olib keladi, oshqozon-ichakni gastroenterit turkumidagi kasalliklarni qo'zg'atadi, odamning ozib ketishiga sabab bo'ladi, Mis metalining REM dan 0,001 mg.ga ortishi Vilson kasalligini keltirib chiqaradi, misning ko'pligi uning miya to'qimalarida, jigarda, oshqozon osti bezida, terida to'planishga olib keladi.

Atrof-muhitning turli chiqindilar bilan ifloslanishi O'zbekistonda ekologik vaziyatlarning joylarda jiddiylashib borishiga ta'sir ko'rsatmoqda. Ba'zi hududlarda "havo va suv" qolgan joylarda "suv va tuproq", ba'zan butun tabiiy muhit shu darajagacha chiqindilar bilan. ifloslanganki, bu hol insonning yashash sharoitlarining tubdan buzilishiga olib kelish bilan birga aholi orasida bir necha xil kasalliklarning keng yoyilishiga sabab bo'lmoqda.

References:

1. Komilova, N. K., Ravshanov, A. K., Karshibaeva, L. K., Ishankulova, K. Q., & Madrahimova, Z. N. (2020). Some theoretical and practical issues of medical geographical research. Indian Journal of Forensic Medicine & Toxicology, 14(3), 2111-2117.

2. Nigmatov, A., Madrakhimova, Z., & Ishankulova, K. (2020). Geotourism: Problems and Solutions on the Example of Uzbekistan. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 21(1), 14-21.

3. Madraximova, Z. N., Ishankulova, K. K., & Turdiqulova, J. S. (2022). Sirdaryo viloyati hududidagi sho'rlangan tuproqlarda Steviy dorivor o'simligini yetishtirish agrotexnikasini ishlab chiqish. Ekologiya monitoring, 1(1), 41-43.

4. Khodzhaeva, N. D., Urazbayev, I. U., & Ishankulova, K. K. (2021, December). Study on some features of water exchange of local varieties of hard wheat. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 939, No. 1, p. 012061). IOP Publishing.

5. Egamkulov, K. E., & Karshibayeva, L. K. (2021). SIRDARYO VILOYATI AHOLISINING MILLIY TARKIBI UNING GEOKRIMINOGEN HOLATGA TA'SIRI. Экономика и социум, (1-1 (80)), 62-64.

6. Karshibayeva, L., & Egamqulov, H. (2023). SIRDARYO VILOYATINING DEMOGRAFIK VAZIYATI VA UNING GEOGRAFIK JIHATLARI. Scientific journal of the Fergana State University, (4), 98-98.

Open access journal

www.in-academy.uz

7. Karshibayeva, L. K., Ishankulova, K. K., & Toymbayeva, D. A. (2023). MIRZACHO 'L TIBBIY GEOGRAFIK RAYONIDAGI SOG 'LOMLASHTIRISH MASKANLARINING DAVOLOVCHI TABIIY RESURSLAR BILAN TA'MINLANGANLIGI. Экономика и социум, (1-2 (104)), 42-51.

8. Komilova, N. Q., & Karshibayeva, L. K. (2023). JIZZAX VA SIRDARYO VILOYATLARIDA AHOLI SALOMATLIGINI YAXSHILASHNING GEOGRAFIK JIXATLARI. Экономика и социум, (41 (107)), 141-150.

9. Kilichevna, K. L., Ishankulova, K. K., Madraximova, Z. N., & Maidanovich, K. N. (2022). The Growing of Pavlovnia Plant in Syrdarya Region. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, 9(12), 446-451.

10. Karshiboeva, L., Adham, J., Sobidkhon, S., Komila, I., Madrahimova, Z., Altiboeva, M., & Kurolova, R. (2021). Regularities of Regulations on Impacting Irrigated Water Land. Ilkogretim Online, 20(3).

11. Rakhmatov, O., Rakhmatov, F., Kurbanov, E., Rakhmatullaev, R., Kasimov, A., & Musayeva, N. (2023). The methodological foundations of the thermal efficiency in a convective drying unit of the chamber type. In E3S Web of Conferences (Vol. 390). EDP Sciences.

12. Rakhmatov, O., Rakhmatov, F. O., Nuriev, K. K., & Nuriev, M. K. (2022, August). Development and justification of the thermal parameters of a mechanized rotary blancher. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 1076, No. 1, p. 012068). IOP Publishing.

13. Raxmatov, F. O., Raxmatov, O., Nuriev, K. K., & Nuriev, M. K. (2021, October). Combined dryer with high efficiency for drying high-moist agricultural products. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 868, No. 1, p. 012076). IOP Publishing.

14. Рахматов, Ф. О., & Нуриев, К. К. (2022). ИССЛЕДОВАНИЕ ПЛОДОВ ДЫНИ КАК ОБЪЕКТА ТЕХНИЧЕСКОЙ ПЕРЕРАБОТКИ. ИЛМИЙ МАКЩАЛАР ТУПЛАМИ, 330.

15. Artikov, A., Masharipova, Z., & Rakhmatov, F. (2020). AN INTELLECTUAL METHOD TO OPTIMALLY CONTROL THE PROCESS OF MICROWAVE DRYING OF THERMOLABILE PRODUCTS. Chemical Technology, Control and Management, 2020(5), 213-217.

16. Рахматов, О. О., Рахматов, Ф. О., Тухтамишев, С., & Равшанов, Ж. Н. (2017). ПРОИЗВОДСТВО ВЫСОКОКАЛОРИЙНЫХ ПИЩЕВЫХ ПРОДУКТОВ ИЗ УЗБЕКСКИХ СОРТОВ ДЫНЬ. In Научно-практические пути повышения экологической устойчивости и социально-экономическое обеспечение сельскохозяйственного производства (pp. 1312-1316).

17. Altibayeva, M. B., Karshibayeva, L. Q., & Madrakhimova, Z. N. (2022). Geodemographic status of syrdarya region and its role in the territorial location of service networks. Journal of Geography and Natural Resources, 2(03), 34-38.

18. Миршарипова, Г. К., Мустафакулов, Д. М., Каршибоева, Л. К., & Мадрах,имова, З. Н. (2020). Сирдарё вилояти шароитида судан ути ва мошни соф х,олда х,амда аралаш экилганда усиш ва ривожлантиришга экиш меъёрининг таъсири. Узбекистон аграр фани хабарномаси, 3(81), 97-101.

19. Egamkulov, K. E., & Karshibayeva, L. K. (2021). SIRDARYO VILOYATI AHOLISINING MILLIY TARKIBI UNING GEOKRIMINOGEN HOLATGA TA'SIRI. Экономика и социум, (1-1 (80)), 62-64.

«

Open access journal

www.in-academy.uz

20. Рахматов, О. (2019). Совершенствование технологии и технических средств для сушки и очистки ягод винограда. Автореф. доктор.фЗс) дисс. Ташкент.