CC BY
344>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
BOSHLANG'ICH SINFLARDA PERIMETR TUSHUNCHASINI
Ж
O'RGATISHDAGI IZCHILLIK
Norkulova Dilorom Oybekovna
BuxDU Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim fakulteti talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.7270518
]>í> Ы >
: : ; ■ Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang'ich sinflarda perimetr tushunchasini
o'rgatishdagi izchillik haqida so'z yuritildi. Buning uchun boshlang'ich sinf
darsliklari asos qilib olindi.
Kalit so'zlar: perimetr, ko'pburchak, siniq chiziq, nuqta, to'g'ri to'rtburchak,
kvadrat.
' >1> Ш >
J
»
Boshlang'ich sinf matematika kursida boshqa tushunchalar qatorida perimetr tushunchasi ham o'rgatiladi. Bu tushunchalar bilan tanishtirrish o'quvchilarga nazariy va amaliy jihatdan zarur hisoblanadi. Fan sohasidagi biror masala yoxud misolni
»
w-
hisoblashda perimetr mavzusiga oid tushunchaning qo'llanishi perimetr tushunchasining nazariy ahamiyatini asoslasa, perimetrtushunchasini kundalik-hayotga tatbiq etish esa bu tushunchalarning amaliy ahamiyatini asoslab beradi.
Perimetr tushunchasi boshlang'ich sinflarda quyidagi izchillikda o'rgatiladi:
a) tayyorgarlik bosqichi. Perimetr tushunchasini kiritish, mazmunini asoslash;
юШ
b) to'g'ri to'rtburchak perimetri, kvadrat perimetri bilan tanishtirish;
c) turli ko'pburchaklar uchun perimetr tushunchasini umumlashtirish;
d) perimetrni o'lchash, hisoblashga doir amaliy ishlar
Birinchi bosqich tayyorgarlik bosqichi bo'lib, bu bosqichda o'quvchilarga perimetr tushunchasining mazmuni ochib beriladi. Perimetr so'zi yunon tilidan olingan bo'lib, atrofni o'lchayman degan ma'noni anglatadi. Anglatayotgan
»
ma'nosidan anglashilganidek, perimetr tevarak-atrof, predmetlarni umumiy uzunligini topishga xizmat qiladi. Perimetr tushunchasi bilan tanishtirish quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
* ; i>
j
*
1. Berilgan uzunlikdagi kesmani yasash.
2. Kesma uzunligini chizg'ich yordamida o'lchash.
3. Ikkita turli uzunlikdagi kesmani chizish va ularni taqqoslash
4. Chizg'ich yordamida nuqtalarni ketma-ket birlashtirish
5. Berilgan o'lchovlarga ko'ra kvadrat va to'g'ri to'rtburchaklar chizish
6. Shakllar tomonlarining uzunliklarini chizg'ich yordamida o'lchash
7. Kesma uzunligini o'lchash va taqqoslash
8. Kesmalarni qo' shish va ayirishga oid topshiriqlar bajarish
9. Siniq chiziq uzunligini hisoblash.
slH I )><#'
a j
>>
* : > >>
#<b>
J>
;>q >
! J>i>
>j*
♦à*
+H )>
! >5>
tete < >j>
j
i
> Jm .
iW
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
10. "Ko'pburchak perimetri" tushunchasi bilan tanishtirish
Tayyorgarlik bosqichi so'nggiga kelib o'quvchilar sodda geometrik figuralar (nuqta, kesma, to'g'ri chiziq, siniq chiziq, ko'pburchak) kabilarni tanish va katakli daftarda tasvirlash, kesma uzunligi, siniq chiziq uzunligini o'lchay olish, berilgan uzunlikdagi kesmani yasash, uchburchak, to'rtburchak perimetrini hisoblash kabi ko'nikmalarga ega bo'lishlari talab etiladi.
Ikkinchi bosqichda kvadrat va to'g'ri to'rtburchakning perimetrlarini topish o'quvchilarga o'rgatiladi. Bu bosqichni o'quvchiga perimetrni amaliy jihatdan o'lchab ko'rsatish bilan boshlash yaxshi samara beradi. Buning uchun o'qituvchi istalgan ko'pburchakni olib, sim yoki lenta yordamida ko'pburchak yon tomonlari shaklini hosil qiladi. Yon tomonlar uzunligini to'liq aks ettirgach, ko'pburchak olinib sim yoki lenta yoyib uzun holatga keltirilib o'lchanadi. Olingan natija ko'pburchak perimetri ekanligi o'quvchilarga aytib o'tiladi.
To'g'ri to'rtburchakning qarama qarshi tomonlari tengligidan perimetri a+b+a+b=ko'rinishdagi ifodaga teng bo'ladi. Soddalashtirish natijasida quyidagi formula hosil bo'ladi:
q >3*
Mt<\')>
I>3*:
»
1M;
b
a
b=2(a+b)
Kvadratda ham formula mavjud bo'lib, bu formula kvadrat tomonlarining tengligidan yuzaga kelishi o'quvchilarga tushuntirib o'tiladi:
a
a
a=4a
^ >
] >P »q ]>
Uchinchi bosqichda barcha ko'pburchaklar uchun perimetrni topish formulasi umumlashtirib xulosalab o'tiladi.
To'rtinchi bosqichda perimetrni topishga oid misol va masalalar yechiladi.
Berilgan ko'pburchak perimetrini hisoblash, rasmda tasvirlangan shaklning tomonlaridan foydalangan holda perimetrini hisoblash, o'zaro teng perimertli ko'pburchaklarni topish va ko'pburchak perimetrlarini taqqoslash shular jumlasidandir.
Xulosa qilib aytganda, boshlang'ich sinf o'quvchilariga bu kabi tushunchalarni o'rgatish ularning fikrlash doirasi va tafakkurining kengayishiga olib keladi va o'z
ÍO>ji>
m >
q >j# ?
íM>
5
>
3>3* >
q >p
Qj^f^S).
14
q :
q
q iHo-
>>
* : >
й*
*ф:
>>
#ф>
^ >3> 1
1 >> к
л>>-
№
>j*
*ф:
*ф>
Ж"
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
navbatida o'quvchilarni tejamkorlikka o'rgatishda ham yordam beradi. O'rganilgan bu bilimlar kun kelib ularga qaysidir tomondan asqotadi.
>
л>> * ! •
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Saidova G.E., Yusufzoda Sh.Y., Yarashov M.J.,,Matematika metodikasidan amaliy mashg'ulotlar" Buxoro,,,Durdona" nashriyoti -2021
2.O'rinboyeva L.,Jumayev M., Ro'ziqulova N., Raxmonov U. 1-sinf uchun darslik - Toshkent,2021
3.O'rinboyeva L.,Jumayev M., Ro'ziqulova N., Raxmonov U. 2-sinf uchun darslik - Toshkent,2021
M >
Ы >
o'qitish
nm
j
и
i+i > i>p
4.Burxonov S., Xudoyorov O'., Norqulova Q.,Ruzikulova N. 3-sinf uchun darslik.T:"Sharq" nashriyoti-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati,2019
Ыз>
>j*
ы>
} >5>
Ы )>
i >4>
Ы >
Щ
Ш>
< j>j:> >j>
>
Ы >
* - >
5..Bikbayeva N.U. 4-sinf uchun darslik.T:"O'qituvchi" nashriyoti-matbaa uyi,2020
6.Jumayev M.E.,,Matematika oqitish metodikasi" (KHK uchun ) Toshkent. Ilm Ziyo 2011 yil.
7.Jumayev M. E.,,Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi". (KHK uchun ) Toshkent. Ilm Ziyo 2009 yil.
8.Jumayev E.E.,,Boshlangich matematika nazariyasi va metodikasi". (KHK uchun) Toshkent. Turon-iqbol, 2011 yil.
-^fV-liT }»--^SfV-^ï f.—
15
Щ >
*ф>
)Й»й
, м.
Ш >
Ш >
m >
i> *
*Ф>
q >3*
Ц >p § > >
q ж** q
