BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘ZLASHTIRISHI PAST O‘QUVCHILAR BILAN ISHLASH METODIKALARI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

«Cl

ilmiy-uslubiy JumaH

ROSTTT АТЧГГ^'ТГТГ ST1VFT ARTÏA П'7Т A«TTTTRT«TTT PACT П'П1 VflIII Л Ii

BOSHLANG'ICH SINFLARDA O'ZLASHTIRISHI PAST O'QUVCHILAR

#

>

BILAN ISHLASH METODIKALARI

\ )>*

Karomatova Dilfuza Sadinovna

J > I > ;

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika univeгsiteti o'qituvchisi Qilichova Mohichexra Jumaqul qizi TDPU BT-1-bosqich talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.7248826

i - -f J

Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang'ich sinf o'quvchilaгiga ta'lim - tarbiya

berish jarayoni, darsliklarda berilgan bilimlarni beгish jaгayonida o'zlashtiгishi past

bo'lgan o'quvchilaming faollligini oshiгish, ulaming o'z tengdoshlaгi qatoгiga yetib

olishini ta'minlash, bilim, ko'nikma, malaka va kompitensiyalarini shakllantiгish,

bilimlarni egallashida yuzaga keladigan muammolarni va ularni yechish

qo'llaniladigan metodikalaг, shuningdek bu o^ali eгishilgan yaxshi natijalaг kabi

masalalar ochib beriladi.

Kalit so'zlar: boshlang'ich sinf, ta'lim, tartiya, o'quvchi, bilim, ko'nikma,

malaka, kompitensiya, interfaol yondashuv, faollikni oshirish. iw s ¿ ):>iw -

1 >i>- > Zamonaviy ta'limning eng muhim unsuгlaгi qadimdan shakllanib kelgan. Ta'lim

maqsadi, mazmuni, shakl, uslub va vositalaгi ta'lim jarayonlari mazmunini tahlil

qilish uchun qo'llaniladigan an'anaviy kategoгiyalaг bo'lib hisoblanadi. Aynan shu

kategoгiyalaг ma'lum predmet, mutaxassislik yoki ixtisoslik bo'yicha o'quv-

tarbiyaviy jarayonni tashkil qiluvchi pedagog faoliyatining predmeti sifatida yuzaga

chiqadi.Qayd etilgan pedagogik yo'naltiгilgan pedagogik faoliyatning qonuniyat va

mezonlarini tizimlashtiгuvchi omil vazifasini bajaгadi. Zamonaviy o'qituvchi daTs

jaгayonida «aktyoo) emas, aksincha «rejissyoo) bo'lishi keгakligini anglashi lozim.

Buning uchun esa u Ыг necha yangicha ta'lim usullaгini yaxshi bilishi keгak.

Shu yerda Prezidentimiz Shavkat Mimyoyev "Mustaqil o'ylay oladigan

tafakkrn- yuгitib to'g'гi ma'qqul va maqbul ish tuta oladigan vatanparvar shaxslami

shakillantiгish va taгbiyalash keгak deb ta'kidlaydi huimatli yuгtboshimiz

o'z

nutqlaridi.

Darhaqiqat yoshlarni zamonaviy fan-texnikaning, umuman, ilm-fanning

yutuqlaridan bahramand qilmasdan tuгib, ula^a yuqoгi malakali ixtisos egalaгi bo'lib

11 > ^^ ' ^^ я Л >

yetishishiga zamin yarata olmaymiz. Eng avvalo, boshlang'ich ta'lim jaгayonida

o'quvchilaгga to'g'ri va maqsadga muvofiq bilim berish muhim ahamiyat kasb etadi.

^zatis^^ asosida ayta olamizki, boshlang'ich ta'lim davrida o'quvchida o'yin

faoliyatining o'mini o'qish faoliyati egallaydi. O'qib-o'гganish bolaning vazifasi,

____• U , •______„ < ___

ijtimoiy buгchi bo'lib qoladi. O'qish jaгayonida u daгsliklaгini va o'quv qurallarini

ПЙ»:

-râ~ZiITo*fà .,»., о--И- >

lÏRfS

is* » J

JffiTALQINVA 1

\-#TAD0I0OTLAR Nod 2022

№4 2022

ilmlyuslubly jurnali

miiif-iwuuif juiiian

saranjom saqlash, o'z vaqtida o'rnidan turish, maktabga belgilangan vaqtda borish,

#

uyga berilgan vazifalarni bajarish yuzasidan ko'nikmalarni o'zlashtiradi. O'quvchi tobora mas'uliyatli bo'lib boradi. Bilimlar bolaning saviyasini o'stiradi, aqliy rivojlanishini ta'minlaydi, sezgilari va irodasining o'sishiga ta'sir ko'rsatadi. Biroq, bu davrda ham bolaning diqqati hali beqaror bo'ladi. Boshlang'ich sinfda o'quvchi xotirasida ham o'zgarishlar ro'y beradi. O'quvchi birinchi sinfdan boshlab, ta'lim jarayonida o'quv materialining ko'p qismini ixtiyoriy ravishda eslab qoladi. Shu bilan

J»

birga o'z-o'zini doimo nazorat qilib borishi lozim. Buning natijasida o'quvchining xotirasi takomillashadi, tafakkuri o'sadi. 7-8 yoshli bolalarda ham tafakkur hali konkret xarakterda bo'ladi. Ular o'zlari idrok etgan yoki tasavvur qilgan narsalar haqidagina fikr yuritadilar. Mantiqiy tafakkurning dastlabki ko'rinishlari shakllana boshlaydi. Uchinchiva to'rtinchi sinflarda o'quvchilar ilmiy bilimlarga oid ayrim tushunchalarni ham o'zlashtirib oladilar. Bu davrda o'quvchilarning ruhiyatida hissiy kechinmalar yuz beradi.

T^APnl nnr r\ ' miT Tr*Y\ 1 I r*1~1 r\ r» Kifrvr rnnrrn nnwrrn nioKo+nn Anmifin \nnorrn

Boshlang'ich sinf o'quvchilarida biror fanga, darsga nisbatan qiziqish yuzaga

keladi. Ular ta'lim olishni burch ekanligini anglab yetadilar. Dars vaqtida o'quvchi faoliyatiga qo'yilgan yuqori baho o'quvchilarda ruhiy tetiklik, shodlik, iftixor kabi hissiy kechinmalarni tug'diradi. Ammo o'quvchilar orasida fanlardan orqada qolish,

»

m?

o'zlashtirishi past baholanadiganlari ham uchrab turadi. Ushbu o'quvchilar bilan har bir boshlang'ich sinf o'qituvchisi alohida ishlarni olib borishi va ulardagi kamchiliklarni o'z vaqtida aniqlab, imkon qadar bunga yechim topishi zarur. Shunday ekan boshlang'ich ta'lim o'qituvchisi har tomonlama yetuk, o'tkir diplamat, o'z kasbini ustasi, intellekutal salohiyatga ega shaxs bo'lishi shart.

Har bir boshlang'ich sinfda dars berish jarayonida fanlarni o'zlashtirishi past P j> bo'lgan o'quvchilarga duch kelamiz. Bu o'quvchilar bilan ishlash o'qituvchidan yuqori malaka talab qiladi. Bu jarayonda o'qituvchi yangi metodikalari qo'llashi,past o'zlashtiruvchi o'quvchilarning faolligini oshirishi va bu orqali past o'zlashtiruvchi o'quvchilarning boshqa tengdoshlari qatoriga yetib olishini ta'minlash lozim. Shundagina har bir boshlang'ich sinf o'qituvchisi o'z faoliyatini to'g'ri yo'lga qo'ya olgan va har bir o'quvchi bilan individual ishlash jarayonini amalga oshiradi olgan hisoblanadi.

U f\ ' n s-\ ' r-wl <-» n T-\+-i it T r\\-\ 1 r» 'mi-Ail (

Bo'sh o'zlashtiruvchi o'quvchilarni mustaqil ishlashga o'rgatish yaxshi samara

beradi. Mustaqil faoliyat insonni ziyrak va hozirjavob qiladi. Bu faoliyat kichik yoshdagi maktab o'quvchilarida ta'limga uyg'un holda rivojlanishi kerak. Buning uchun, avvalo, o'quvchilarni mustaqil faoliyatga ruhan tayyorlash, ularda biror ishni

! )m

qila olishga va shu ishni sifatli bajarishiga ishonch uyg'otish lozim.

Mustaqil ish turlari, avvalo, o'qituvchi tomonidan puxta o'ylangan, ta'lim maqsadiga yo'naltirilgan va davomiy bo'lishi kerak. Bunda har bir o'quvchining

___.„„i.........„•„•„•„ui™ i__________

imkoniyati hisobga olinishi, yosh xususiyati, qiziqishlari ham e'tibordan chetda * : j*

: * ^ * n>

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

¡ImlyuHuOiy jumali i»--r

M3

Miiiif-iwuuif juman

4 -Зм >

qolmasligi keгak. O'quvchilarni aqliy гivojlantiгish shaгtlaгidan biгi topshiriqlami

#

>

to'la "eslab qolib" bajaгishdiг. Bunda bajariladigan ishning maqsadini tushungan^asavvrn- qilgan) holda uning rejasini belgilash va ish usulini tanlash, yo'l qo'yilgan xatolami mustaqil topa olish va uni tuzata bilishlariga alohida e'tiboг beriladi. O'quvchilarning topshiгiqlaгni tez, to'g'гi bajarishi uchun qulay usullami tanlash, yo'naltimvchi savollaг beгib, tayanch so'zlaг tavsiya etish foydalidir

Kichik maktab yoshi davrida faoliyatni va xulq-atvorni motivlashtirish o'ziga xos xususiyatlaгga ega. "Bola^ nimani yaxshi ko'rishadi va nimani istashadi?" degan savolga S.T.Shatskiy shunday javob beradi:

Bolalarda til topishish instinkti kuchli rivojlangan, ular bir-birlari bilan tezda tanishib oladilar - o'yinlar, hikoyalar, o'zaro gap sotish, lofchilik kabilar ana shunday instinkning belgilaridir.

Bolalar tabiatan mohir tadqiqotchi. Ulardagi tez qo'zg'aluvchanlik, oxiri ko'rinmaydigan savollar, hamma narsaga tegib ko'rish, ushlab ko'rish, tatib ko'rishga intilish sababi ana shunda.

Bolalar o'zini ko'rsatib turgisi keladi, o'zi haqida, o'z taassurotlari haqida gapirgisi, o'rtoqlashgisi keladi. O'z menligini tez-tez namoyish etib turishi ana shundan. Uning fantaziyalari va tasavvurlari boy bo'ladi - bu bolalar ijodkorligi instinktidir.

Bolalar hech narsadan bir narsa yaratishni, qandaydir g'ayrioddiy narsalarni to'qib chiqarishni yaxshi ko'rishadi.

Bolalarda xarakterning shakllanishida taqlidchanlik instinkti katta rol o'ynaydi.

Boshlang'ich ta'lim jarayonida bo'sh o'zlashtirishni vujudga keltimvchi omillaг, o'zlashtiгmovchi o'quvchilarning psixologik xususiyatlarini o'гganish ta'lim jarayonida o'quvchi o'zlashtirmasligining oldini olishga yo'naltirilgan choгa -tadbiгlaг tizimini ishlab chiqish imkonini beгadi. bo'sh o'zlashtirishning oldini olish bo'yicha tadbiгlar tizimi haг biг o'quvchi гeal o'quv imkoniyatlarining baгcha asosiy taгkibiy qismlarini kompleks гivojlantiгishga, ya'ni shaxsning intellektual, iгodaviy, hissiy sohalaгini biг vaqtda rivojlantirishga, uning ta'lim va taTbiyasini ta'minlash, o'qishga va jamoaga ijobiy munosabatini rivojlantirish, uning ishga qobiliyatini shakllantirishga yo'naltiгilgan bo'lishi keгak. O'quvchi real o'quv imkoniyatlaridan

J-jt

birining shakllanishi muhimligini yetarlicha baholamaslik, bu tizimning yaxlitligiga salbiy ta'siг ko'reatadi. Natijada bo'sh o'zlashtiгishning muvafaqqiyatli oldini olishga olib kelmaydi.

Boshlang'ich sinfla^a o'quvchilarni zo'riqish va tuгli psixologik ta'siгlaгdan asrash,qiziqañi o'yinlar oгqali bilimlaгini mustahkamlash muhim ahamiyat kasb etadi. O'qituvchi o'quvchilarni ziyraklik va chaqqonlikka hamda fikrini to'g'гi va aniq ifoda etishga undovchi o'yinlaráan foydalanishi samarali natija beгadi. Masalan,

aniq ifoda ..................foydala^,ishi sama^ali natija be^adi. M„s„l„n,

"G'oyib bo'lganini top" o'yinida tuгli geometгik shakl^ yozuv taxtasi yoki magnitli

* : j*

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

¡ImlyuHuOiy jumali i»--r

»

ппиу-iwuuiT juiiian

doskaga tartibsiz joylashtiriladi.O'quvchilar shakllarni ko'rib bo'lgach, o'qituvchi "Tun", deydi. Bolalar ko'zini yumadi. O'qituvchi shakllardan bir nechtasini olib, yashiradi va "Kun", deydi. O'quvchilar ko'zini ochib, qaysi shakllar g'oyib bo'lganini aytishi kerak.l

Bo'sh o'zlashtiruvchi o'quvchilarni aniqlash va ular bilan ishlash o'qituvchidan alohida sabot va mas'uliyatni talab etadi. Shu bois bu toifa bolalar bilan shug'ullanish uchun, avvalo, yakkama-yakka suhbat o'tkazib, ularning qiziqishlarini aniqlash lozim. Maxsus jurnal tutilib, bolalarning o'zlashtirishini muntazam monitoring qilib m.

borilishi, o'quvchilarga qiynalayotgan fanidan alohida mashg'ulotlar daftari tuttirish kabi usullar ham samarali hisoblanadi. Shuningdek o'quvchilardagi ijobiy o'zgarishlar rag'batlantirilishi muhim.[4].

Bo'sh o'zlashtiruvchilarning faolligini oshirish uchun ularning mustaqil fikrlash qobiliyatini hamda nutqini rivojlantirish kerak. Bunda turli ertaklardan foydalanish mumkin.

O'qituvchi dars o'tishda boshqa ko'plab usullardan ham foydalanishi lozim. Eng muhimi, ular samara berishi.

Shuningdek, o'zlashtirishi past o'quvchilar uchun O'qish darslarni tashkil etish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bu orqali nafaqat o'quvchining o'qish savodxonligi ortadi,shu bilan birgalikda dunyoqarashi ham kengayadi. Ayniqsa,boshlangich sinf o'qish darsligida juda ham ko'plab hikoyalar beriladi.

O'qish darsida hikoyaning rejasini tuzish uchun quyidagicha xotiranoma juda foydalidir.

Hikoyani o'qi. Uni qismlarga ajrat.

3*4 >

3. Har bir qismdagi asosiy masalalarni top.

4. Har bir qismga sarlavhalar qo'y.

5. Qismlaming sarlavhalaridan reja tuz.

O'quv topshiriqlarining har xil turlaridan foydalanish o'quvchilami ishga. ijodiy yondashishga va nazariy bilimlami amalda qo'llashga yordam beradi. Bunga erishish uchun o'quvchilaming bilimlarini ulaming dastlabki tushuncha, tasavvur va ko'nikmalarini shakllantirgan materiallardan boshqacha materiailar asosida

J-jt

'JL <] I >

mustahkamlash va takomillashtirish kerak. Shuningdek, bu materiailar ko'p variantli topshiriqlardan tashkil topib, ulaming har biri o'ziga xos bilishga doir va mantiqiy topshiriq bo'lishi maqsadga muvofiqdir. 0 'rganish mashqlarining ana shunday yoiga

-

qo'yilishi o'quvchilar ongida yangi bogianishlar hosil boiishiga va shunga ko'ra materialning yaxshiroq o'zlashtirilisiga yordam beradi.

Boshlang'ich sinflarda past o'zlashtiruvchi o'quvchilar davlat ilg'or ta'lim texnologiyalaridan foydalanish muhim masala hisoblanadi. Chunki o'sha o'quvchi an'anaviy darslarda,yoki har doim jamoa bo'lib o'tkaziladigan darslarda ta'limni

m ^ *b>

Шг

-, j

и»-

■m :i>

I

J

>>

>j>

Ы j> 1

Ы >

! J>i>

)>j*

. vjTALOIN VA • ^TADOIOOTLAR

ilmiy-uslubry jumaH

№4 2022

+Й )>

>j*

ы>

1 >>

J >:

o'ziga qabul qila olmagan. Shunday ekan past o'zlashtiruvchi o'quvchilar bilan dastlab barcha metodikalari individual qo'llab,keyin ularni jamoaviy metodikalar va doimgidek ta'lim-tarbiyada jarayoniga jalb qilish kerak.

Xulosa qilib aytsak,boshlang'ich sinflarda past o'zlashtiruvchi o'quvchilar bilan ishlash jarayonini tashkil etishda zamonaviy ta'lim-tarbiyada texnologiyalaridan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.Shunday ekan, yangi metodikalar fan foydalanish bilan bir qatorda ta'lim texnologiyalarini ham bu jarayon bilan uzviy ravishda bog'lab borishimiz kerak deb o'ylayman. Biz shu orqali pedagogik faoliyatga va o'quvchilar bilan ishlash samaradorligini oshirishga to'g'ri yondashgan bo'lamiz va passiv o'quvchilarning bilim, ko'nikma, malaka va kompitensiyalarini o'z o'rnida shakllantirishga erishamiz.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak. - T.: O'zbekiston, 2017. - 104 b.

2.Intizor Jumaniyozova. "Boshlangich ta'lim jurnali.2022-yil 8-apreldagi soni. "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi". 1997. - 31-60-betlar.

3.Suvonov O.va boshqalar. «Pedagogik texnologiyalarni qo'llash davr taqozosi». «Xalq ta'limi», 2004 yil, № 5.

4.Musurmonov A. "Ta'lim-tarbiyada xalq og'zaki ijodidan foydalanish". T.: O'qituvchi, 1993.

5.Mavlonova. A.R."Umumiy pedagogika".166-bet.

)W J>

i >4>

Ы >

Щ

Ш>

-иф

ЭЙ* *ф>

>j> Щл

ы >

i >i>

ы ]> 2Й*

Qj^f^S).

15

jW^ У

q ж**

Ш

щз*

!> О

L*

Ыщ

* I |>

i

^Н >

Ы:> *ф>

ИИ>

qj-;>

?

Ы > Ы >

ы >

ут*

]>Ж *ф>

Ц >р

|:Н> Ы >

q

Щ >