1Qo'qon davlat pedagogika instituti Pedagogik tadqiqotlar: dolzarb muammo va yechimlar
BO'LAJAK "INFORMATIKA" FANI O'QITUVCHILARINING KASBIY KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISH
Sherali Abdulaziz o'g'li Ziyayev
Qo'qon DPI tayanch doktoranti [email protected]
ANNOTATSIYA
Maqolada bo'lajak "Informatika" fani o'qituvchisining o'z kasbiy faoliyatini samarali amalga oshirishi uchun shaxsiy sifatlar talqini yoritilgan. Shuningdek, bo'lajak "Informatika" fani o'qituvchisining kasbiy tayyorgarligi jarayonida kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirishning shartlari hamda ijodkorlik qobilyatlarini rivojlantirishning reproduktiv, produktiv, qisman izlanuvchan va kreativ darajalarda ijodkorlik qobilyatlarini shakllantirish masalalari yoritilgan.
Kalit so'zlar: pedagogik kompetentlik, ijodkorlik, kompetensiya, pedagogik va psixologik shartlar, didaktik bosqichlar, o'z kuchiga ishonish, o'z kasb mahoratini tinmay oshirib borish, jarayonlarni emotsional-qat'iylik bilan boshqara bilish, ko'nikmalar va malakalar, pedagogik faoliyat.
АННОТАЦИЯ
В CTaTbe oписывaeтся TpaKToBKa личшстных Ka4ecTB будущeгo учителя no спeциaльнoсти «Инфoрмaшкa» для эффeктивнoгo oсущeствлeния ero прoфeссиoнaльнoй дeятeльнoсти. Тaкжe рaссмoтрeны уоговия рaзвития прoфeссиoнaльнo-пeдaгoгичeскoй твoрчeскoй кoмпeтeнтнoсти в npo^cce прoфeссиoнaльнoй пoдгoтoвки будущeгo учш^ля «Инфoрмaraки», a тaкжe Bonpocbi фoрмирoвaния твoрчeских спoсoбнoстeй Ha рeпрoдуктивнoм, прoдуктивнoм, чaстичнo исслeдoвaтeльскoм и твoрчeскoм урoвнях. рaзвития твoрчeских спoсoбнoстeй.
Ключевые слова: пeдaгoгичeскaя кoмпeтeнтнoсть, крeaтивнoсть, кoмпeтeнтнoсть, пeдaгoгикo-психoлoгичeскиe услoвия, дидaктичeскиe этaпы, увeрeннoсть в свoих силaх, пoстoяннoe сoвeршeнствoвaниe CBoero прoфeссиoнaльнoгo мaстeрствa, умeниe эмoциoнaльнo-устoйчивo упрaвлять прoцeссaми, тавыки и квaлификaция, пeдaгoгичeскaя дeятeльнoсть.
ABSTRACT
The article describes the interpretation of personal qualities for the future "Informatics" teacher to carry out his professional activities effectively. Also, the
246
gogi
gogi
conditions for the development of professional-pedagogical creativity competence in the course of the professional training of the future "Informatics" teacher, as well as the issues of the formation of creative abilities at the reproductive, productive, partially exploratory and creative levels of the development of creativity abilities are covered.
Keywords: pedagogical competence, creativity, competence, pedagogical and psychological conditions, didactic stages, confidence in one's own strength, continuous improvement of one's professional skills, ability to manage processes with emotional-firmness, skills and qualifications , pedagogical activity.
Kirish. Ta'lim jarayonini loyihalash bugunning davr talabi. Bunda pedagogning kasbiy faoliyati sifatida bo'lajak "Informatika fani o'qituvchilari tomonidan ularning kasbiy-pedagogik tayyorgarlik jarayonida o'zlashtirilishi mumkin. Kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetentligini amalga oshirish uchun, psixologik-pedagogik shart-sharoitlar yaratilishi lozim.
Kasbiy-pedagogik ijodkorlik faoliyati pedagogik shart-sharoitlar yaratishni tasniflash negizida shaxs faoliyatining tarkibiy komponentlari: bilish, ijodiy, kommunikativ, badiiy faoliyatlar yotishi mumkin. Shunga ko'ra, besh xil psixologik holatni ajratish mumkin:
1. Pedagogik faoliyatning o'ziga xos uslubini va kasbiy-pedagogik ijodkorlikni rivojlantirish jarayonini loyihalashning mohiyatini, tamoyillarini va jarayonlarini bilish.
2. Kasbiy pedagogik faoliyatga hissiy va qadriyatli munosabat, oliy ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini samarali tashkil etish zarurligiga ishonch hosil qilish. 3. Oliy ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini kasbiy-pedagogik ijodkorlik qobilyatlarini rivojlantirishga qaratilgan kreativ darajada amalga oshirish.
4. Jamoaviy faoliyat jarayonida boshqa odamlar bilan o'zaro kommunikativ kompetensiyaga yo'naltirilgan aloqalarni yo'lga qo'yish.
5. Kasbiy-pedagogik ijodkorlikni rivojlantirishga yo'naltirilgan ta'lim jarayoni loyihasini mantiqiy va uyg'unlashtirishga bo'lgan ehtiyoj va qobiliyat.
Bo'lajak informatika fani o'qituvchilarining kasbiy-pedagogik ijodkorliklarini rivojlantirishning birinchi sharti boshqa oliy ta'lim muassasalari singari pedagogik yo'nalishdagi ta'lim tizimida ham ilg'or, innovatsion va yetakchi bo'lgan bilim olish texnologiyalarini yaratish jarayoni bilan bog'liq.
Talabalarning bilim olishida kasbiy-pedagogik ijodkorlikni rivojlantirish jarayonini takomillashtirish shartli ravishda ikki yo'nalishga ajratiladi.
Birinchi yo'nalish tashqi omillar va ta'sirlarga qaratilgan.
247
gogj
a
p
Bo'lajak fani o'qituvchisining kasbiy-pedagogik ijodkorlik faoliyati mazmuni, uni tashkil etish tamoyillari, bosqichlari, tarkibiy qismlari, o'quv jarayoni loyihalash darajalari haqida bilimlarni ishlab chiqish, o'quvchilarning oliy ta'lim muassasalarida kasbiy mustaqil faoliyatlarini boshqarish uchun axborot bazasini shakllantirishidir.
Kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetensiyasini rivojlantirishning ikkinchi yo'nalishi talabaning shaxsiga yo'naltirilgan.
Bu refleksiv faoliyat: ularning shaxsiy xususiyatlarini o'rganish, pedagogik ijodiy faoliyatning individual uslubini ongli shakllantirish, shuningdek, oliy ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini shakllantirishning individual uslubi hisoblanadi.
Bo'lajak informatika fani o'qituvchilarining kasbiy-pedagogik ijodkorliklarini rivojlantirishning ikkinchi sharti - pedagogik qadriyatlar tizimini shakllantirish bilan bog'liq loyihalash faoliyatidir.
Kasbiy-pedagogik ijodkorliklarini rivojlantirishda o'qituvchining o'z-o'zini takomillashtirish va o'zini namoyon qilish bilan bog'liq qadriyatlari, ya'ni kelajakdagi o'qituvchining reproduktiv faoliyatiga e'tibor qaratiladi. Uchinchi sharti texnologik-faoliyat turiga kiradi, chunki u o'quv jarayonini ishlab chiqish va bajarish operatsiyalari va amaliyotlarni o'zlashtirishi bilan bog'liq bo'lib, ushbu tadbirlarni bajarish uchun ko'nikmalar shakllantiriladi.
Kasbiy-pedagogik ijodkorlik ko'nikmalarini rivojlantirish doimiy ravishda amalga oshiriladi: birinchi navbatda reproduktiv, produktiv, qisman izlanuvchan va kreativ darajalarda ijodkorlik qobilyatlarini vazifasi muhim hisoblanadi. To'rtinchi shart o'qituvchining kommunikativ qobiliyatlari bilan bog'liq. O'quv jarayonida kasbiy-pedagogik ijodkorlikni rivojlantirish usullarini o'zlashtirish jarayonida o'quvchilarni mustaqil muloqotchanlik faoliyatiga jalb qilish mumkin. Kontekstli ta'lim va o'quv amaliyoti asosida amalga oshiriladigan ta'lim kasbiy-pedagogik ijodkorlik orqali amalga oshirilishi mumkin.
Ta'lim texnologiyalarining turli xil variantlarini muhokama qilish, ularning afzalliklari va kamchiliklari, muayyan ta'lim texnologiyalarini ishlab chiqishda, ta'lim jarayonini taqlid qilish - bularning hammasi kommunikativ qobiliyatni talab qiladi.
O'qituvchining kasbiy-pedagogik ijodkorlik faoliyatini rivojlantirishning beshinchi sharti bo'lajak o'qituvchining malakasi, intuitsiyasi va shaxsiy imtiyozlariga asoslangan estetik xususiyatga egaligi. Ushbu tadbirlarning natijasi pedagogik jarayonning nozik, chiroyli va uyg'un loyihasini amalga oshiradi. Bo'lajak informatika fani o'qituvchilarining estetik didini rivojlantirish, jumladan, loyihalash faoliyati rivojlanishiga ta'sir qiladi.
248
gogi
a
p
Kasbiy-pedagogik ijodkorlik faoliyatini boshqarishning pedagogik shartlari pedagogik jarayonlar tuzilishiga asoslangan holda ajratilishi mumkin: maqsad, mazmun, uslub va vositalar, tashkiliy shakllar, natijalar. Quyida pedagogik shartlarni ko'rishimiz mumkin:
1. Bo'lajak informatika fani o'qituvchilarining kasbiy-pedagogik ijodkorlik ko'nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan maqsadlarni belgilash.
2. Pedagogik ta'lim mazmuniga o'quv jarayonini ishlab chiqishning tamoyillari va tartibi haqida ma'lumot kiritish.
3. O'qituvchining kasbiy-pedagogik ijodkorlik ko'nikmalarini rivojlantirish ishlariga yo'naltirilgan texnologik ta'limni tanlash.
4. Kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirishning noan'anaviy shakllari.
5. Natijalarni monitoring qilish - kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetentligi darajalarini aniqlash.
Pedagogik shartlar va bosqichlar juda ham shaffof; ularga qisqacha izoh bersak.
Birinchidan, bo'lajak informatika fani o'qituvchilarining kasbiy pedagogik ijodkorligini rivojlantirish faoliyati uchun bilim, ko'nikma va malakalarini oshirish uchun pedagogik faoliyatni pedagogik ta'limning maqsad va vazifalari tizimiga kiritish zarur.
Ikkinchidan, maqsadga muvofiq, "kasbiy-pedagogik ijodkorlik" tushunchasi umumiy kasbiy tayyorgarlik mazmuniga kiritilgan. O'qituvchining kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirish faoliyati mazmuni, tamoyillari, strategiyasi va jarayonlari haqida ma'lumotni o'z ichiga oladi.
Uchinchidan, kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirishni o'qitish usullari va vositalarini tushuntirishlar, munozaralar, mustaqil ish, tahlil qilish, modellash, loyihalash va boshqalar.
To'rtinchidan, kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirishdagi mashg'ulotlarni tashkil etish shakllari usullar bo'yicha aniqlanadi. Har qanday faoliyatning rivojlanishi ushbu faoliyatga qo'shilish yo'li bilan sodir bo'lgandan so'ng, asosiy shakllar faol shakllar - didaktik o'yinlar va malakaviy pedagogik amaliyot shaklida bo'lib o'tadi.
Beshinchidan, ta'lim natijasi - o'quv jarayonini ishlab chiqish qobiliyati -aniqlash va baholash jarayoni hisoblanadi. Buning uchun talabalarning kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirish mezonlari va darajalarini aniqlash va uni qanday tashxis qilish kerakligi aniqlanadi.
249
gogi
a
p
Xulosa qilib aytish lozimki, bo'lajak informatika o'qituvchisining kasbiy tayyorgarligi jarayonida kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirish uchun kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetentligini rivojlantirishning mohiyati, mazmuni, pedagogik faoliyatning individual uslublarini bilish, xususan, ularning harakatlarining bosqichma-bosqich amalga oshirilishiga erishish. Reproduktiv, izlanuvchi yoki ijodiy darajada oliy ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini samarali tashkil etishga yo'naltirilgan imkoniyatlardan foydalanish. Oliy ta'lim muassasalarida pedagogik jarayonni bo'lajak informatika fani o'qituvchisining kasbiy-pedagogik ijodkorlik kompetenetligini rivojlantirish faoliyatini egallashga qaratilgan maqsadi. Bo'lajak informatika fani o'qituvchilarining kasbiy-pedagogik ijodkorlik qobilyatlarini rivojlantirishga yo'naltirilgan talabalarni o'qitish texnologiyasi amalga oshirish talab etadi.
REFERENCES
1. Karimova N.N. Bo'lajak kasb ta'limi o'qituvchilarining kasbiy kompetentligini rivojlantirish: ped. bo'y. fal. dok. (Phd) diss. avtoref. -T.: 2018.
2. T.R.Ismoilovich, S.I.Meliquziyevich, Z.S.Abdulaziz o'g'li - lingängänganglyl (kängängängän), 2023 y.
3.Ziyayev, SA o'g'li. "OLIY TA'LIM MUASSASALARIDA 'TARMOQ TEXNOLOGIYALARI' FANINI O'QITISHDA XORIJ TAJRIBASI". Ta'lim faoliyatida innovatsion rivojlanish , jild. 2, yo'q. 12 iyun, 2023 yil, 99-105-betlar, https: //openidea.uz/index.php/idea/article/view/1490.
4. BO'LAJAK INFORMATIKA O'QITUVCHILARINING MUSTAQIL TOPSHIRIQLAR ORQALI IJODIY QOBILIYATINI RIVOJLANTIRISH AX Maxmudov, SAOGL Ziyayev - Academic research in educational sciences, 2023.
5. Jo'rayev, M. (2022). PROFESSIONAL TA'LIM JARAYONIDA FANLARARO UZVILIK VA UZLIKSIZLIKNI TA'MINLASH O'QUVCHILARI KASBIY TAYYORGARLIGINING MUHIM OMILI SIFATIDA. Zamonaviy dunyoda amaliy fanlar: muammolar va echimlar , 1 (29), 43-46. https://in-academy.uz/index.php/zdaf/article/view/4675 dan olindi.
6. U. Jumankuziev. "USING NEW APPROACHES TO TEACHING PROGRAMMING LANGUAGES IN SECONDARY SCHOOLS". Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, vol. 11, no. 5, May 2023, pp. 280-3.
250
