Научная статья на тему 'БИЗНЕС, ИНННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ВА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИГИ'

БИЗНЕС, ИНННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ВА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
242
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Глобал инновацион индекс / мамлакатнинг рақамлашиш даражаси / “Doing business” / АҚШ / инновациялар / бизнес. / глобальный инновационный индекс / уровень цифровизации страны / «Ведение бизнеса» / США / инновации / бизнес.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Вохидова Меҳри Хасановна

Ушбу мақолада Глобал инновацион индекс, мамлакатнинг рақамлашиш даражаси ва “Doing business” халқаро рейтингида мамлакатларнинг позицияси ўртасидаги боғлиқлик ифодаланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВЗАИМОСВЯЗЬ БИЗНЕСА, ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ И ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ

В статье рассматривается взаимосвязь между Глобальным индексом инноваций, уровнем цифровизации страны и позицией стран в международном рейтинге «Ведение бизнеса».

Текст научной работы на тему «БИЗНЕС, ИНННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ВА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИГИ»

Вохидова Ме^ри Хасановна,

Тошкент давлат шаркшунослик университети "Узок Шарк ва Жанубий Осиё мамлакатлари иктисодиёти" кафедраси укитувчиси, PhD

БИЗНЕС, ИНННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ВА РАКАМЛИ ИКТИСОДИЁТНИНГ УЗАРО БОГЛИКЛИГИ

УДК:330.3

ВОХИДОВА М.Х. БИЗНЕС, ИНННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ВА РАКАМЛИ ИЦТИСОДИЁТНИНГ УЗАРО БО¥ЛИКЛИГИ

Ушбу маколада Глобал инновацион индекс, мамлакатнинг ракамлашиш даражаси ва "Doing business" халкаро рейтингида мамлакатларнинг позицияси уртасидаги боFликлик ифодаланган.

Таянч иборалар: Глобал инновацион индекс, мамлакатнинг ракамлашиш даражаси, "Doing business", АКШ, инновациялар, бизнес.

ВОХИДОВА М.Х. ВЗАИМОСВЯЗЬ БИЗНЕСА, ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ И ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ

В статье рассматривается взаимосвязь между Глобальным индексом инноваций, уровнем циф-ровизации страны и позицией стран в международном рейтинге «Ведение бизнеса».

Ключевые слова: глобальный инновационный индекс, уровень цифровизации страны, «Ведение бизнеса», США, инновации, бизнес.

VOKHIDOVA M.KH. THE INTERACTION OF BUSINESS, INNOVATIVE DEVELOPMENT AND THE DIGITAL ECONOMY

There is discussed in the article the relationship between the Global Innovation Index, the level of digitalization of the country and the position of countries in the international ranking of «Doing Business». Key words: Global Innovation Index, country digitization rate, "Doing business", USA, innovation, business.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

Кириш.

Жах,он хужалигидаги кайси бир ривож-ланган ёки янги индустриал мамлакатлар иктисодиётига назар ташламайлик, уларда ракамли иктисодиётнинг ривожланиши инно-вацион тараккиёт х,амда бизнеснинг очик-ошкоралиги, бизнес юритишнинг осонлиги ва ривожи билан бевосита боFлиги кузга ташланади.

Узбекистонда х,ам бу борада самарали чора-тадбирлар олиб борилмокда. 2020 йил Узбекистонда "Илм, маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили" деб эълон килинди. "2017-2021 йилларда Узбекистон Респу-бликасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини «Илм, маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури" доирасида бизнес ва тадбиркорликни ривожлантириш, ракамли иктисодиёт ва инсон капиталига инвестициялар киритишни тезлашти-риш масалаларига х,ам алох,ида тухталиб, страте-гик вазифалар каторига киритилган [1].

Ушбу фаол чора-тадбирларга карамасдан мам-лакатда инновацион х,амда ракамли иктисодиётга утишни раFбатлантириш ва Узбекистоннинг "Гло-бал инновацион индекс"дан муносиб урин эгал-лашини таъминлаш (Узбекистон х,озирда ушбу рейтингдан урин олмаган) ушбу сох,ада юкори курсаткичларга эга булган мамлакатлар тажри-басини урганишни талаб этади. Шу максадда Глобал инновацион индекс, мамлакатнинг ракамлашиш даражаси буйича позицияси, "Doing Business-2019" курсаткичлари буйича юкори пози-циядаги мамлакатлар ва энг яхши курсаткичларни курсатган мамлакатлар, жумладан АКШнинг инновацион ва ракамлашиш тажрибаси х,озирда катта кизикиш уЙFотмокда.

Мавзунинг урганилган даражаси.

XXI асрда инновацион иктисодиёт, ракамли технологиялар куплаб илмий тадкикотларнинг марказига айланиб булган.

Yunfu Xu ва Aiya Li лар [2] томонидан олиб борилган тадкикотларда инсон капиталининг ривожланиши мамлакатнинг инновационлигига таъсир курсатиши айтиб утилган. Кай бир мам-лакатда малакавий кадрларнинг етишмаслиги мавжуд булса, иктисодий ривожланиш даражаси х,ам юкори булмаслиги, тадкикот натижа-сида аникланган.

Merve Dogruel Anu§lu, Seniye Ümit Firat лар томонидан олиб борилган тадкикотларда [3]

халкаро инновацион индекслар оркали мамлакатлар узларининг иктисодиётини ва бизнеснинг ривожланиш х,олатини бах,олаш имконига эга булишини айтиб утилади.

Satish Nambisan, Mike Wright, Maryann Feldman ларнинг тадкикотлари натижасида [4] ракамли технологиялар, платформалар ва инфратузилма-нинг ривожланиши инновациялар ва тадбиркор-ликнинг бошка куриниш касб этишига олиб кел-ганини исботлаб беради.

Мавзу доирасида олиб борилган тадкикотлар муаллиф томонидан урганилди, аммо урганилган тадкикотларда бизнес, инновацион фаолият ва ракамли иктисодиётнинг боFликлиги урганилган тадкикотлар учрамади.

Тадкикот методологияси.

Мавзу доирасида олиб борилган тадкикотларни кенг тадкик этишда индукция, дедукция ва илмий абстракциялаш сингари усул-лардан фойдаланилди.

Глобал инновацион индекс, "Doing business" ва мамлакатнинг ракамлашиш даражасининг узаро боFликлигини урганишда анализ ва синтез усули-дан фойдаланилди.

Тах,лил ва натижалар.

Глобал инновацион индекс жах,он хужалигидаги мамлакатларнинг инновацион ривожланиш курсаткичларини тах,лил ва синтез килиб борадиган асосий курсаткичлардан бири х,исобланади.

Ушбу индекс курсаткичи куйидаги позициялар буйича шакллантирилади:

1. Инновацион фаолиятни олиб бориш учун шарт-шароитнинг етарлилиги:

- институтлар;

- инсон капитали ва тадкикотлар;

- инфратузилма;

- ички бозорнинг ривожланиши;

- бизнеснинг ривожланганлиги.

2. Инновацияларни амалга ошириш учун олиб борилган амалий тадкикотлар:

- технологиялар ва билимлар иктисодининг ривожланганлиги;

- ижодкорлик фаолиятининг натижалари.

Ушбу рейтинг 100 балли тизим асосида

бах,оланади.

2019 йил курсаткичларига кура Швейцария ушбу рейтингда 67,2 балл билан 1 уринни эгал-лаган (1-жадвал).

Биринчи жадвалдаги рейтингни давом этти-радиган булсак, 14 ва 15 уринларда Хитой х,амда

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

1-жадвал. Глобал инновацион индекс-2019 йил курсаткичларидаги биринчи унталик

мамлакатлар [5]

Рейтинг Мамлакатлар Индекс Ракамлашганлик даражаси буйича урин "Doing business-2019" курсаткичлари

1 Швейцария 67,2 8 36

2 Швеция 63,7 11 10

3 АКШ 61,7 1 6

4 Голландия 61,4 3 42

5 Буюк Британия 61,3 2 8

6 Финляндия 59,8 10 20

7 Дания 58,4 7 4

8 Сингапур 58,4 13 2

9 Германия 58,2 14 22

10 Исроил 57,4 23 35

1-расм. Глобал инновацион индекс, мамлакатнинг ракамлашиш даражаси ва "Doing business" хал^аро рейтингида мамлакатларнинг позицияси уртасидаги боми^лик [5, 6, 7]1.

80

■ "Doing business -2019" курсаткичлари Ракамлашиш даражаси буйича позицияси Глобал инновацион индекс -2019

Япониянинг позициясини курамиз. Шунингдек, биринчи йигирматалик руйхатидан Жанубий Корея, Франция, Канада, Гонконг, Норвегия, Люксембург сингари мамлакатлар хам урин олган.

Биринчи жадвалдаги руйхат буйича мамлакатлар иктисодиётини кенгрок, урганадиган булсак, ушбу мамлакатларда иктисодиётнинг ракамлашганлик даражаси хам юкори эканли-гини курамиз.

Harvard Business Review Россия тадкикотчилари томонидан олиб борилган тадкикотларга кура, дунёнинг ракамлашиш даражаси юкори булган мамлакатлар руйхати тузилган. Ушбу рейтингни тузишда онлайн платформалар, рак,амли ва ана-логли инфратузилма, маълумотларнинг очиклиги,

1 Расм муаллифнинг ишланмаси.

электрон тижорат платформалари, рак,амли медиа платформалари, "Doing business" рейтинги курсаткичлари 0-5 балл хисобида бахоланган [7].

Биринчи расм маълумотларини солиштирма тахлил киладиган булсак, хар учта рейтинг буйича юкори курсаткичлар АКШ, Буюк Британия, Дания, Швеция, Сингапур, Финляндия улушига туFри келади. Яъни, мамлакатда бизнес юритиш шарт-шароитлари иктисодиётнинг ракамлашишига, иктисодиётнинг ракамлашиши эса инновацион фаолиятга таъсир курсатади. Демак, ушбу учта жараён бир-бири билан занжир тарзида ботланган. Швейцария, Голландия, Исроил, Германия сингари мамлакатларда бизнес фаолияти давлат томонидан куллаб-кувватлансада, янги ком-панияни руйхатдан утказиш, халкаро савдо, инвестор хукуклари химояси каби курсаткичларнинг

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

пастлиги "Doing business" рейтингига таъсир килганини курамиз, аммо мамлакат рейтингини тузишда онлайн платформалар, ракамли ва аналогии инфратузилма, маълумотларнинг очиклиги, электрон тижорат платформалари, ракамли медиа платформаларининг сони инобатга олинганлиги, ракамлашиш рейингида юкори позицияларни эгаллашига сабаб булган.

Ушбу курсаткичларнинг х,ар учаласида юкори уринларни курсатган АКШда ракамли иктисодиётнинг ривожланишига эътибор каратамиз.

Юкорида курганимиздек, инновацион сиё-сат иктисодиётнинг ракамлашишига хам таъсир курсатади. АКШнинг инновацион сиёсати куйидаги йуналишларни уз ичига олади:

- федерал лабораторияларнинг ривожла-ниши. Ушбу лабораториялар вазирликлар томо-нидан молиялаштирилиб, тадкикот марказлари вазифасини бажаради;

- тадкикотлар академик таълимни ривож-лантириш оркали инновацион фаолият ривож-ланади. Ушбу йуналиш давлат томонидан амалга оширилиб, талабалар фундаментал тадкикотларга жалб килинади;

- АКШда ишлаб чикарилган технологиялар бошка мамлакатларга трансфер килинади; ушбу йуналиш АКШда ишлаб чикарилган технологи-яларнинг кенг ёйилиши учун имконият яратади;

- худудларнинг маълум тадкикот ёки ишлаб чикариш тармоFига ихтисослашуви;

- инновацион кластерларнинг ривож-ланиши; ушбу йуналиш ишлаб чикариш ва тадкикотнинг узаро боFликлигини таъминлаш билан бирга инвестицияларни жалб килишда мухим ахамият касб этади;

- инсон капитали; замонавий АКШ ривожла-нишининг асосий тамойилларидан бири - инсон капиталини ривожлантириш; ушбу йуналиш мах-сус таълим муассасалари ёки алохида касб эгала-рининг куллаб-кувватланиши оркали амалга оши-рилади;

- миграцион сиёсат; ушбу йуналиш илмий-тадкикот олиб бориш лаёкатига эга ёки юкори малакали кадрларнинг мамлакатга келиши, яшаши ва уй-жой билан таъминланишининг давлат томонидан куллаб-кувватланишини уз ичига олади.

АКШда ракамли иктисодиётнинг ривожланишига асосий сабабчиларидан яна бири - мам-лакатдаги технопарклар ва инновацион фао-

лиятни амалга оширувчи йирик компаниялар хисобланади.

Жумладан, АКШдаги йирик технопарклар-дан бири Силикон водийсида тулов тизимлари-дан тортиб тил таржимонларигача оид булган ракамли инновациялар яратилади. Жахоннинг энг машхур Google, IBM, Facebook, Microsoft сингари ракамли инновациялар сохасида фаолият олиб борувчи компаниялари АКШда фаолият олиб боради. Энг кизикарли жихати шундаки, АКШда инновациялар ишлаб чикаришни молиялашти-ришнинг аксарият кисми йирик бизнес томони-дан амалга оширилади.

Zenith Optimedia [8] томонидан энг йирик 30 медиакомпаниялар руйхати тузилди. Унга мувофик Google, Walt Disney Company, DirecTV, 21st Century Fox, Comcast сингари кучли бешлик-дан жой олган компанияларнинг барчаси АКШда жойлашган.

Форбс тадкикотларида хам Google, Intel, Walt Disney сингари компаниялар хам кучли унлик руйхатидан жой олган [9].

Глобал инновацион индекс маълумотларига кура ИТга АКШда давлат ва бизнес томонидан сарфланган харажатлар 511 миллиард долларни ташкил этган. Alphabet, Microsoft сингари компанияларнинг бу курсатгичги улуши 32 миллиард доллар ташкил этган [10].

Хулоса ва таклифлар.

Олиб борилган тадкикот натижасида муаллиф томонидан куйидаги хулосалар олинган:

- мамлакатда бизнеснинг ривожланиши инновацияларнинг ишлаб чикарилишини тезлаш-тирса, инновацияларнинг ривожланиши мамлакатда ракамлашишнинг кучайишига сабаб булади;

- инновацион жараёнлар факатгина давлат ёки давлат муассасалари томонидан молиялашти-рилади, деган фикрлар замонавий иктисодиётда уз ахамиятини йукотган булиб, бизнес хам инновацион иктисодиётни ривожлантиришда мухим ахамиятга эга;

- инсон капитали инновацион иктисодиётни ривожлантиришдаги энг мухим омил.

Хулосалардан келиб чиккан холда, куйидагилар таклиф этилади:

1. Узбекистан инновацион иктисодиётни ривожлантиришда йирик бизнес субъектлари-дан восита сифатида фойдаланиш зарур. Йирик бизнес субъектлари инновацияларни молиялаш-тириш имкониятига эга тузилмалар хисобланади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

2. Узбекистондаги университет ва уларнинг талабаларига фундаментал лойих,аларда иштирок этиш имконини бериш ва тадк,ик,отларни тижорат-лаштиришнинг замонавий йуналишларини ишлаб чикиш зарур.

3. Узбекистон Республикасининг "Doing business" халкаро рейтингидаги позициясининг яхшиланиб бораётгани мамлакатнинг Глобал инновацион индексга кириш имконини оши-ради. Аммо мамлакатда ракамли платформалар

ва уларнинг инфратузилмаси к,оник,арли даражада эмаслиги ушбу жараённи секинлаштиради.

Кейинги тадцицотлар учун тавсиялар.

Муаллиф томонидан ушбу мавзудаги тадкикотни олиб боришда статистик тадкикот усулларидан х,ам фойдаланиш назарда тутилган эди. Ушбу мавзудаги кейинги тадк,ик,отларни олиб боришда иктисодиётда инновацияларнинг улуши х,ам урганилса, максадга мувофик булар эди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 2 мартдаги "2017-1021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини «Илм, маърифат ва рак,амли ик,тисодиётни ривожлантириш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тутрисида" ПФ-5953-сон Фармони. - https://lex.uz/docs/4751561

2. Yunfu Xu, Aiya Li, (2020). The relationship between innovative human capital and interprovincial economic growth based on panel data model and spatial econometrics, Journal of Computational and Applied Mathematics, Volume 365, 2020, 112381, ISSN 0377-0427, https://doi.org/10.1016/j.cam.2019.1123(http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/ S037704271930384X)

3. Merve Dogruel Anu§lu, Seniye Umit Firat (2019). Clustering analysis application on Industry 4.0-driven global indexes, Procedia Computer Science, Volume 158, 2019, Pages 145-152, 18770509, https://doi.org/10.1016/j.procs.2019.09.0(http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/ S1877050919311950)

4. Satish Nambisan, Mike Wright, Maryann Feldman. (2019). The digital transformation of innovation and entrepreneurship: Progress, challenges and key themes, Research Policy, Volume 48, Issue 8, 2019, 103773, ISSN 0048-7333, https://doi.org/10.1016/j.respol.2019.03.0(http://www. sciencedirect.com/science/article/pii/S0048733319300812)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. INSEAD, WIPO, Cornell University: The Global Innovation Index 2019.

6. https://russian.doingbusiness.org/ru/rankings

7. https://hbr-russia.ru/innovatsii/issledovaniya/818884

8. ZenithOptimedia: Топ-30 крупнейших медиакомпаний мира https://adindex.ru/news/ media/2014/05/7/109946.phtml

9. Forbes опубликовала рейтинг 100 крупнейших цифровых компаний. https://novostivl. ru/post/76735/

10. GLOBAL INNOVATION INDEX 20https://www.globalinnovationindex.org/analysis-economy

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.