Научная статья на тему 'БИОЛОГИЧЕСКАЯ АКТИВНОСТЬ ЭФИРНЫХ МАСЕЛ СЕМЕЙСТВА LAMIACEAE И ДРУГИХ РАСТЕНИЙ'

БИОЛОГИЧЕСКАЯ АКТИВНОСТЬ ЭФИРНЫХ МАСЕЛ СЕМЕЙСТВА LAMIACEAE И ДРУГИХ РАСТЕНИЙ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
2
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
семейство Lamiaceae / масло / терпеноид / алкалоид / полифенол / биологическая активность

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Умарходжаева Гулнора Мухаммадхан Кизи, Саноев Зафар Исомиддинович

В этой статье представлена информация об экстракции, составе, свойствах, биологической активности масел семейства Lamiaceae и других растительных масел на основе обзора отечественной и зарубежной литературы, их значении в медицине и народном хозяйстве, а также их применении в медицине при различных заболеваниях.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БИОЛОГИЧЕСКАЯ АКТИВНОСТЬ ЭФИРНЫХ МАСЕЛ СЕМЕЙСТВА LAMIACEAE И ДРУГИХ РАСТЕНИЙ»

БИОЛОГИЧЕСКАЯ АКТИВНОСТЬ ЭФИРНЫХ МАСЕЛ СЕМЕЙСТВА LAMIACEAE

И ДРУГИХ РАСТЕНИЙ

Гулнора Мухаммадхан кизи Умарходжаева

EMU University, Ташкент АНРУз Институт химии растительных веществ Зафар Исомиддинович Саноев АНРУз Институт химии растительных веществ Ташкентский государственный стоматологический институт

В этой статье представлена информация об экстракции, составе, свойствах, биологической активности масел семейства Lamiaceae и других растительных масел на основе обзора отечественной и зарубежной литературы, их значении в медицине и народном хозяйстве, а также их применении в медицине при различных заболеваниях.

Ключевые слова: семейство Lamiaceae, масло, терпеноид, алкалоид, полифенол, биологическая активность

BIOLOGICAL ACTIVITY OF ESSENTIAL OILS OF THE LAMIACEAE FAMILY AND

OTHER PLANTS

This article provides information on the extraction, composition, properties, and biological activity of Lamiaceae family oils and other vegetable oils based on a review of domestic and foreign literature, their importance in medicine and the national economy, as well as their use in medicine for various diseases.

Keywords: Lamiaceae family, oil, terpenoids, alkaloids, polyphenol, biological activity

LAMIACEAE OILASI VA BOSHQA O'SIMLIKLAR EFIR MOYLARINING BIOLOGIK

FAOLLIGI

Ushbu maqolada mahalliy va xorijiy adabiyotlar sharxi asosida Lamiaceae oilasi va boshqa o'simliklardan olinadigan moylarning ajratib olinishi, tarkibi, xossalari, biologik faolliklari, tibbiyot va xalq xo'jaligidagi ahamiyati hamda tibbiyotda turli kasalliklarda qo'llanilishi to'g'risida ma'lumotlar keltirilgan.

Kalit so'zlar: Lamiaceae oilasi, moy, terpenoid, alkaloid, polifenol, biologik faolligi

Dolzarbligi. Xushbo'y va dorivor o'simliklar biofaol molekulalarning qimmatli zahiralari turli xil tabiiy moddalarni ishlab chiqarishga qodir [1]. Aslida, aromatik va dorivor o'simliklarni ajratib turadigan ikkita alohida metabolizm mavjud. Oqsillar, uglevodlar va lipidlar birlamchi metabolizm natijasida, terpenoidlar, alkaloidlar va polifenollar ikkilamchi metabolizm natijasida hosil bo'ladi. Terpenoidlar, alkaloidlar va polifenollar farmatsevtika, kosmetika, qishloq xo'jaligi va oziq-ovqat sanoatida ayniqsa muhimdir [2]. Efir moylari yoki o'simlik moylari terpenoidlar tarkibiga kiradi va ularning kimyoviy tarkibi ancha murakkab. Bu turli molekulalarning, xususan, terpenlar (aromatik bo'lmagan uglevodorodlar) va kislorodli birikmalar (spirt, aldegid, keton va efir) aralashmasidir [3].

Material va metodlar. Lamiaceae oilasi o'simliklaridan ajratib olinadigan efir moylari biologik faolliklarini mahalliy va xorijiy adabiyotlar manbaalari asosida ma'lumotlar umumlashtirildi.

Olingan natijalar va ularning muhokamasi. Efir moyi deb o'simliklardan suv bug'i yordamida haydab olinadigan o'ziga xos hidi va mazasi bor uchuvchan organik moddalar aralashmasiga aytiladi. Efir moyining miqdori o'simliklarda 0,001-20 % bo'lishi mumkin. Bu moyning miqdori va tarkibiy qismi o'simlikning o'sish joyiga, taraqqiyot davriga, yoshiga va

naviga qarab o'zgarib turadi. Turli o'simliklarda efir moyining ko'p miqdorda to'planishi turli vaqtlarga to'g'ri keladi. Odatda, o'simliklar gullash, ba'zilari g'unchalash davrida yoki bundan ham ertaroq efir moylarini maksimal miqdorda to'playdi. Efir moyining o'simlik tarkibida ko'p yoki kam miqdorda to'planishi havo haroratiga va namligiga, tuproq namligiga hamda yerdagi mineral moddalarning ko'p yoki ozligiga bog'liq. Efir moylari o'simliklarda moy ishlab chiqaruvchi va saqlovchi maxsus organlarda to'planadi. Erkin holda uchraydigan efir moylaridan tashqari, glikozidlar tarkibiga kiradigan efir moylari ham mavjud. Ular glikozidlar parchalangandagina erkin holda ajralib chiqadi. Bunday glikozidlar to'qimalarning hujayra shirasida bo'ladi [4]. O'simliklarning efir moylari tibbiyot, parfyumeriya sanoati va farmatsevtika kabi sanoatning turli sohalarida keng qo'llaniladi va terapevtik xususiyatlari tufayli juda yuqori samaradorlikni namoyon qilish xususiyatiga ega. Efir moylari in vitro sharoitida istiqbolli bioaktivligini yuzaga keltirgan bo'lsa-da, ular o'simliklarning ba'zi komponentlari (terpenlar, kislotalar, uglevodorodlar, efirlar) va pH bilan o'zaro ta'sir qilishi mumkin edi, shuning uchun ko'plab mualliflar efir moylarining buzilish va patogen mikroorganizmlarga sezilarli ta'sirga erishish mumkinligini oz miqdorda yog'larni ishlatish orqali in vivo tajribalarda asoslangan. Efir moylarining bioaktivligini baholash uchun turli usullardan foydalanish mumkin. Ushbu tadqiqot efir moylarining foydalari va bu efir moylaridan biologik faolligiga qarab qanday foydalanish mumkinligini ko'rsatadi. Antioksidant, antibakterial va zamburug'larga qarshi biologik faollikka ega bo'lishi, turli o'simliklardan olingan moylardan namoyon bo'lgan [5-7]. Ular turli xil kosmetik qo'shimchalar, tabiiy oziq-ovqat maxsulotlri, farmatsevtik preparatlar va biotibbiy mahsulotlar tarkibida keng qo'llaniladi. Efir moylariga boy bo'lgan tabiiy Lamiaceae oilasi o'simliklari tibbiyot, farmakologiya, kosmetologiya va aromaterapiyada muhim xossalarga ega. An'anaviy tibbiyotda qo'llaniladigan ba'zi Lamiaceae turlari biofaolligi va fitokimyoviy tarkibi efir moylarini tavsiflashda qo'llanilgan [8-9]. Yalpiz -Mentha piperita (L.) - Lamiaceae oilasiga mansub ko'p yillik madaniy o't. Dorivor o'simlik xom-ashyosi - yalpiz barglari - Menthae piperithae Folia. Bargning cheti o'tkir tishli; ikkinchi tartibli venalar asosiy venadan o'tkir burchak ostida chiqib, barg chetiga parallel yoylar shaklida bir-biri bilan anastomozlanadi. Xom ashyoning rangi och yashildan to quyuq yashil ranggacha. Hidi kuchli, xushbo'y, barglari ishqalanganda kuchayadi. Ta'mi kuydiruvchi, achchiq, sovutadigan. Damlamalar tayyorlash uchun dorivor o'simlik xom ashyosi tarkibida kamida 1% efir moyi (mentol 40-70%), mentol, sirka va valeriana kislotalarning efirlari, menton keton, flavonoidlar, terpenlar, ursol va olean kislotalar mavjud. Farmakoterapevtik guruhi. Spazmolitik, sedativ, o't haydovchi, mahalliy qitiqlovchi xususiyati beruvchi. Yalpiz efir moyining asosiy faol moddasi mentoldir. Oshqozon va ichak shilliq qavatining retseptorlarini qitiqlovchi xususiyati beruvchi mentol peristaltikani va ovqat hazm qilish bezlarining sekretsiyasi kuchaytiradi. Yalpiz moyi bug'lari mikroblarga qarshi xususiyatlarga ega, ayniqsa Staphylococcus aureus va bir qator spora hosil qiluvchi bakteriyalarga qarshi. Yalpiz moyining azulenlari yallig'lanishga qarshi va kapillyarlarni mustahkamlovchi ta'sirga ega. Yalpiz barglaridan tayyorlangan preparatlar o't haydovchi xususiyatga ega, bu polifenol birikmalar bilan bog'liq. Yalpiz preparatlari sedativ va spazmolitik samaraga ega. Nafas olish paytida yalpiz preparatlarining o'tkir hidi bronxospazmni, nafas olish buzilishlarini to'xtaguncha qo'zg'atishi mumkin. Yalpiz preparatlarini ortiqcha iste'mol qilish bilan yurak mintaqasida og'riq paydo bo'lishi mumkin. Yalpiz va mentol preparatlari 1 yoshgacha bo'lgan bolalarda qarshi ko'rsatma, chunki nafas olishning reflektor to'xtatilishi mumkin (ayniqsa, mentol tomchilari) hamda allergik reaktsiyalar berishi mumkin. Uning efir moyi asab tizimining giperstimulyatsiyasini keltirib chiqarishi mumkin. Farmatsevtika sanoati yalpiz efir moyini o'z ichiga olgan quyidagi dorilarni ishlab chiqaradi: Korvalol, Valokordin, Milokordin. Yalpiz efir moyidan ajratilgan mentol ko'plab kombinatsiyalangan dorilarning bir qismidir: Pektusin, Menovazin, Boromentol va boshqalar [10]. Salvia japonica Thunbdan olingan efir moyi amaliyotda keng qo'llanilgan, uning biologik faolligi haqida ma'lumotlar yetarli emas. O'simlik efir moylari turli xil kimyoviy tarkibiy qismlardan foydalangan holda turli yo'llar bilan harakat qilish orqali

o'zlarining turli xil biologik faolligini amalga oshiradilar. Lamiaceae o'simliklaridan olingan efir moylarining tarkibi va bioafaolligi ko'plab tadqiqotlarda tahlil qilingan, ammo ularning yallig'lanishga qarshi, antioksidant, o'smaga qarshi va artritga qarshi faolligini ko'p jihatlardan experimental tajribalarda muntazam ravishda o'rganish zarurligini ko'rsatadi [11-17]. Alpinia galanga gulining efir moyining antioksidant, antibakterial, ferment ingibitori va saratonga qarshi faollik namoyon qilganligini bir guruh olimlar tajribalar asosida isbotlashgan [18]. Aromatik o'simlikning bir nechta efir moylari spazmolitik, parazitlarga qarshi, yallig'lanishga qarshi, mikroblarga qarshi, antigelmint va insektitsid xususiyatlari uchun ishlatiladi [19]. Aromatik xushbo'y o'tlar dorivor o'simliklar qatoriga kirib, biologik faol moddalar sifatida qishloq xo'jaligi va tibbiyotda ishlatilishi mumkin [20]. Uchuvchan molekulali efir moylari o'simliklardan olinadi va antibakterial ta'sirga ega va zamburug'ga qarshi faollikni [21-24] namoyon qiladi. Quyidagi kasalliklarga qarshi dori-darmonlar tarkibiga efir moylari turli xil faolliklari bo'yicha hujjatlashtirilgan, jumladan aterosklerotik blyashka hosil bo'lishining oldini oluvchi [25], apoptoz [26, 27], herpes simplex virusi (III tip) [2B], markaziy asab tizimiga ta'siri [29], menopozning buzilishi, xolesterinning pasayishi va yuqori zichlikdagi lipoprotein darajasini oshirish bilan birga triglitseridlar koronar yurak kasalligi bo'lgan bemorlarda [З0] qo'llanilib kelinmoqda. Efir moylari bir xil o'simlikning turli qismlaridan olinadigan bo'lsa, butunlay boshqacha hid va fazilatlarga ega bo'lishi mumkin. Masalan, Geranium ham gullardan, ham barglardan moy ishlab chiqaradi va bu ikki turdagi moylarning tarkibi, xushbo'yligi va boshqa fazilatlari juda farq qiladi [З0, З1]. Bundan tashqari, efir moylari bakteriyalar va zamburug'larning hayotiy faoliyatini bostirishga olib kelishi mumkin bo'lgan samarali birikmalarni ajratib olish qobiliyati tufayli ko'plab bakteriyalar turlariga qarshi samarali ekanligini ko'rsatdi [2З, ЗЗ-З8]. Masalan, ba'zi achchiq o'simliklardan ajratilgan chinnigullar, kekik va dolchin listeriolizin O ishlab chiqarishni kamaytirish orqali listeria monocytogenesga qarshi yaxshi ingibirlovchi ta'sir ko'rsatdi [ЗЗ]. Artemisia avlodi Asterasealar oilasi turlaridan biri bo'lib, ko'plab ikkilamchi metabolitlar va efir moylariga ega [З9]. Ko'pgina tadqiqotchilar artemisia avlodiga mansub o'simliklar terpenoidlar, sesquiterpenlar, flavonoidlar va kumarinlarga boy ekanligini ko'rsatdi [39]. Iordaniyada qo'y nomi bilan ham tanilgan eng mashhur dorivor o'simliklardan biri artemisia herba-alba ((AHA) mintaqaviy xalq tabiblari tomonidan bir qator kasalliklarni davolash uchun tavsiya etiladi [40]. Bu o'simlik antioksidant [41], antibakterial [42], o'smaga qarshi [43], yallig'lanishga qarshi [44], zamburug'ga qarshi [42] va diabetga qarshi [45] kabi bir qator terapevtik xususiyatlarga ega. Jazoir rozmarini efir moylari E. coli va Staphylococcus aureusga qarshi faolligi va Aspergillus, Alternaria, Candida, Fusarium, Penicillium va Saccharomyces avlodlariga mansub o'nta bakteria shtammlari uchun baholandi. Natijalar o 'rtacha mikroblarga qarshi faollikni ko'rsatdi [46]. Efir moylarning farmakologik xususiyatlari an'anaviy tibbiyotda qadim zamonlardan beri yaxshi ma'lum. Hozirgi vaqtda ushbu moylarning ba'zi kimyoviy tiplari JSST ro'yxatiga kiritilgan eng xavfli 10 ta kasallikka qarshi kurashda samarali ekanligini ko'rsatdi. Ammo bu efir moylarini noto'g'ri ishlatish qisman efir moylarining sifatini aniqlashga imkon beradigan ishonchli va sodda tahlil strategiyasining yo'qligi bilan bog'liq [47].

Adabiyotlar sharxi shuni ko'rsatdiki, efir moylari tabiat tomonidan yuborilgan tabiiy moylar, tabiat ruhi va o'rmon ruhi. Ularning xushbo'yligi moyning tarkibiga bog'liq, bu esa o'z navbatida o'simliklarning fermentativ tarkibiga bog'liq. Ushbu fermentativ kompleksga tirik organizmga qarab biotik yoki molekulalar, iqlim va geografiyaga qarab abiotik bo'lishi mumkin bo'lgan tashqi omillar ta'sir qilishi mumkin. Ushbu o'rmon ruhining farmakologik salohiyati shubhasizdir. Ammo bu haqiqatning ilmiy isboti noto'g'ri talqin qilinishi mumkin. Ehtimol, shuning uchun efir moyini har qanday kasallik uchun rasmiy dori sifatida tavsiya etish qiyin. Darhaqiqat, o'simlikning kimyoviy tarkibiga emas, balki efir moyini olish jarayoniga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan ko'plab farqlar mavjud, ular o'simliklarni yig'ish vaqtidan boshlab analitik usul va ma'lumotlarni talqin qilishgacha. Bundan tashqari, ushbu tabiiy hidlarni o'z ichiga olgan aromatik o'simliklar asosan

dunyoning tropik qismida joylashgan va bu tropik mamlakatlarning aksariyati rivojlanayotgan mamlakatlardir va shuning uchun ular ushbu efir moylarining barcha samaradorligini sinab ko'rish va isbotlash uchun ishonchli texnologik uskunalarga ega emaslar, "tabiat ruhi". Ushbu kichik, ammo muhim muammolarni hal qilish uchun olimlar nafaqat bir nechta mahalliy farmakopeyalarda, balki butun dunyo bo'ylab barcha efir moylarini standartlashtirish uchun ishonchli analitik vositani va o'rim-yig'imdan keyingi ishlov berish va ekstraktsiya protokollarini ishlab chiqishlari kerak. Barcha qoidalarga amal qilgan holda o'simliklar asosida olinadigan efir moylari yuqori biologik faollikni namoyon qilishini va amaliy tibbiyotda keng qo'llanilish imkonini beradi.

ADABIYOTLAR

1. Newman, D.J.; Cragg, G.M. Natural products as sources of new drugs over the nearly four decades from 01/1981 to 09/2019. J. Nat. Prod. 2020, 83, 770-803.

2. Al-Rimawi, F.; Jaradat, N.; Qneibi, M.; Hawash, M.; Emwas, N. Free radicals and enzymes inhibitory potentials of the traditional medicinal plant Echium angustifolium. Eur. J. Integr. Med. 2020, 38, 101196.

3. Sun, J.; Sun, P.; Kang, C.; Zhang, L.; Guo, L.; Kou, Y. Chemical composition and biological activities of essential oils from six lamiaceae folk medicinal plants. Front. Plant Sci. 2022, 13, 919294.

4. Sanoyev Z.I., Turdiyev P.Q., Alimova N.X., Berdimurodov B.P. Farmakognoziya. Yetakchi nashriyoti. 2023, 416-b. ISBN: 978-9910-9580-8-3

5. Nieto, G. (2017). Biological activities of three essential oils of the lamiaceae family. Medicines (Basel) 4, 63. doi: 10.3390/medicines4030063

6. Zhang, L., Yang, Z., Wei, J., Su, P., Pan, W., Zheng, X., et al. (2017). Essential oil composition and bioactivity variation in wild-growing populations of Curcuma phaeocaulis Valeton collected from China. Ind. Crop. Prod. 103, 274-282. doi: 10.1016/j.indcrop.2017.04.019

7. Zhang, L., Liang, X., Ou, Z., Ye, M., Shi, Y., Chen, Y., et al. (2020). Screening of chemical composition, anti-arthritis, antitumor and antioxidant capacities of essential oils from four Zingiberaceae herbs. Ind. Crop. Prod. 149, 112342. doi: 10.1016/j.indcrop.2020.112342

8. Luo, W., Du, Z., Zheng, Y., Liang, X., Huang, G., Zhang, Q., et al. (2019). Phytochemical composition and bioactivities of essential oils from six Lamiaceae species. Ind. Crop. Prod. 133, 357-364. doi: 10.1016/j.indcrop.2019.03.025

9. Zhang, L., Liang, X., Wang, B., Lin, Z., Ye, M., Ma, R., et al. (2020). Six herbs essential oils suppressing inflammatory responses via inhibiting COX-2/TNF-a/IL-6/NF-KB activation. Microchem. J. 156, 104769. doi: 10.1016/j.microc.2020.104769

10. Nikolic, M., Jovanovic, K. K., Markovic, T., Markovic, D., Gligorijevic, N., Radulovic, S., et al. (2014). Chemical composition, antimicrobial, and cytotoxic properties of five Lamiaceae essential oils. Ind. Crop. Prod. 61, 225-232. doi: 10.1016/j.indcrop.2014.07.011

11. Sanoyev Z.I., Turdiyev P.Q., Raximova N.F. Fitoterapiya. Yetakchi nashriyoti. 2023, 352-b. ISBN: 978-9910-9580-9-0

12. Vyry Wouatsa, N. A., Misra, L., and Venkatesh Kumar, R. (2014). Antibacterial activity of essential oils of edible spices, Ocimum canum and Xylopia aethiopica. J. Food Sci. 79, M972-M977. doi: 10.1111/1750-3841.12457

13. Park, C. G., Jang, M., Yoon, K. A., and Kim, J. (2016). Insecticidal and acetylcholinesterase inhibitory activities of Lamiaceae plant essential oils and their major components against Drosophila suzukii (Diptera: Drosophilidae). Ind. Crop. Prod. 89, 507-513. doi: 10.1016/j.indcrop.2016.06.008

14. Mamadalieva N. Z., Sharopov F., Satyal, P., Azimova S. S., and Wink M. (2017). Composition of the essential oils of three Uzbek Scutellaria species (Lamiaceae) and their antioxidant activities. Nat. Prod. Res. 31, 1172-1176. doi: 10.1080/14786419.2016.1222383

15. Mouahid, A., Dufour, C., and Badens, E. (2017). Supercritical CO2 extraction from endemic Corsican plants; comparison of oil composition and extraction yield with hydrodistillation method. J. CO2 Util. 20, 263-273. doi: 10.1016/j.jcou.2017.06.003

16. Borges, R. S., Ortiz, B. L. S., Pereira, A. C. M., Keita, H., and Carvalho, J. C. T. (2019). Rosmarinus officinalis essential oil: A review of its phytochemistry, anti-inflammatory activity, and mechanisms of action involved. J. Ethnopharmacol. 229, 29-45. doi: 10.1016/j.jep.2018.09.038

17. Karpinski, T. M. (2020). Essential oils of lamiaceae family plants as antifungals. Biomolecules 10, 103. doi: 10.3390/biom10010103

18. Tian, Y.; Jia, X.; Wang, Q.; Lu, T.; Deng, G.; Tian, M.; Zhou, Y. Antioxidant, Antibacterial, Enzyme Inhibitory, and Anticancer Activities and Chemical Composition of Alpinia galanga Flower Essential Oil. Pharmaceuticals 2022, 15, 1069. https://doi.org/10.3390/ph15091069

19. Judzentien A., Buzelyte J. Chemical composition of essential oils of Artemisia vulgaris L. (mugwort) from North Lithuania. Chemija. 2006;17:12-15.

20. Ivanisova E, Kacaniova M, Savitskaya TA, Grinshpan DD. Medicinal herbs: Important source of bioactive compounds for food industry. In: Ahmad RS, editor. Herbs and spices-New processing technologies. Intech Open; 2021. https://doi.org/10.5772/intechopen.98819

21. Kar S, Gupta P, Gupta J. Essential oils: Biological activity beyond aromatherapy. Nat Prod Sci. 2018;24(3):139-47. https://doi.org/10.20307/nps.2018.24.3.139

22. Bakkali F, Averbeck S, Averbeck D, Idaomar M. Biological effects of essential oils-A review. Food Chem Toxicol. 2008; 46(2):446-75. https://doi.org/10.1016/j.fct.2007.09.106 PMid:17996351

23. Radulovic N, Blagojevic P, Stojanovic-Radic Z, Stojanovic N. Antimicrobial plant metabolites: Structural diversity and mechanism of action. Curr Med Chem. 2013;20(7):932-52.https://doi.org/10.2174/0929867311320070008 PMid:23210781

24. de Sousa DP, Damasceno ROS, Amorati R, et al. Essential oils: Chemistry and pharmacological activities. Biomolecules. 2023;13(7):1144. https://doi.org/10.3390/ biom13071144 PMid:37509180 PMCid:PMC 10377445

25. Ouhayoun JP. Penetrating the plaque biofilm: Impact of essential oil mouthwash. J Clin Periodontol. 2003;30 (Suppl 5):10-2. https://doi.org/10.1034/j.1600-051X.30.s5.4.x PMid:12787196

26. Buhagiar JA, Podesta MT, Wilson AP, Micallef MJ, Ali S. The induction of apoptosis in human melanoma, breast and ovarian cancer cell lines using an essential oil extract from the conifer tetraclinis articulata. Anticancer Res. 1999;19 (6B):5435-43.

27. Chen L, Deng H, Cui H, et al. Inflammatory responses and inflammation-associated diseases in organs. Oncotarget. 2018;9(6):7204-18. https://doi.org/10.18632/oncotarget. 23208 PMid:29467962 PMCid:PMC5805548

28. Sinico C, De Logu A, Lai F, et al. Liposomal incorporation of artemisia arborescens L. essential oil and in vitro antiviral activity. Eur J Pharm Biopharm. 2005;59(1):161-8. https://doi.org/10.1016Zj.ejpb.2004.06.005 PMid:15567314

29. Koo B-S, Lee S-I, Ha J-H, Lee D-U. Inhibitory effects of the essential oil from SuHeXiang Wan on the central nervous system after inhalation. Biol Pharm Bull. 2004;27(4):515-9. https://doi.org/10.1248/bpb.27.515 PMid:15056857

30. Bordia A. Effect of garlic on blood lipids in patients with coronary heart disease. Am J Clin Nutr. 1981;34(10):2100-3. https://doi.org/10.1093/ajcn/34.10.2100 PMid:7293938

31. Hamid A, Aiyelaagbe O, Usman L. Essential oils: Its medicinal and pharmacological uses. Int J Curr Res.2011;33(2):86-98.

32. Panizzi L, Flamini G, Cioni P, Morelli I. Composition and antimicrobial properties of essential oils of four Mediterranean lamiaceae. J Ethnopharmacol. 1993;39(3):

167-70. https://doi.org/10.1016/0378-8741(93)90032-Z PMid:8258973

33. Smith-Palmer A, Stewart J, Fyfe L. Antimicrobial properties of plant essential oils and essences against five important food-borne pathogens. Lett Applied Microbiol. 1998;26(2): 118-22. https://doi.org/10.1046/i.1472-765X.1998.003Q3.x PMid:9569693

34. Filgueiras CT, Vanetti MCD. Effect of eugenol on growth and listeriolysin O production by listeria monocytogenes. Braz Arch Biol Technol. 2006;49:405-9. https://doi.org/10.1590/ S1516-89132006000400008

35. Daifas DP, Smith JP, Blanchfield B, Sanders G, Austin JW, Koukoutisis J. Effects of mastic resin and its essential oil on the growth of proteolytic clostridium botulinum. Int J Food Microbiol. 2004;94(3):313-22. https://doi.org/10.1016/i. ijfoodmicro.2004.01.017 PMid:15246242

36. de Souza EL, de Barros JC, de Oliveira CEV, da Conceiçâo ML. Influence of origanum vulgare L. essential oil on enterotoxin production, membrane permeability and surface characteristics of staphylococcus aureus. Int J Food Microbiol. 2010;137(2-3):308-11. https://doi.org/10. 1016/j.ijfoodmicro.2009.11.025 PMid:20015563

37. Rammanee K, Hongpattarakere T. Effects of tropical citrus essential oils on growth, aflatoxin production, and ultrastructure alterations of aspergillus flavus and aspergillus parasiticus. Food Bioprocess Technol. 2011;4:1050-9. https://doi.org/10.1007/s11947-010-0507-1

38. Swamy MK, Akhtar MS, Sinniah UR. Antimicrobial properties of plant essential oils against human pathogens and their mode of action: An updated review. J Evid Based Complementary Altern Med. 2016; 3012462. https://doi.org/10.1155/2016/3012462 PMid: 28090211PMCid:PMC5206475

39. Diass K, Oualdi I, Dalli M, et al. Artemisia herba alba essential oil: GC/MS analysis, antioxidant activities with molecular docking on S protein of SARS-CoV-2. Indones J Sci Technol. 2023;8(1):1-18. https://doi.org/10.17509/iiost. v8i1.50737

40. Mohamed AE-HH, El-Sayed M, Hegazy ME, Helaly SE, Esmail AM, Mohamed NS. Chemical constituents and biological activities of artemisia herba-alba. Rec Nat Prod. 2010;4(1):1-25.

41. Younsi F, Trimech R, Boulila A, et al. Essential oil and phenolic compounds of artemisia herba-alba (asso.): Composition, antioxidant, antiacetylcholinesterase, and antibacterial activities. Int J Food Prop. 2016;19(7):1425-38. https://doi.org/10.1080/10942912.2015.1079789

42. Houti H, Ghanmi M, Satrani B, et al. Moroccan endemic artemisia herba-alba essential oil: GC-MS analysis and antibacterial and antifungal investigation. Separations.2023;10(1):59. https://doi.org/10.3390/separations10010059

43. Mohamed HR, Amer M, Faky ASAE. Growth retardation and apoptotic death of tumor cells by artemisia herba-alba oral administration in ehrlich solid carcinoma bearing mice. Braz J Pharmacogn. 2020;29(6):763-72. https://doi.org/10.1016/j.bjp.2019.06.007

44. Abu-Darwish MS, Cabral C, Gonçalves MJ, et al. Artemisia herba-alba essential oil from Buseirah (South Jordan): Chemical characterization and assessment of safe antifungal and antiinflammatory doses. J Ethnopharmacol. 2015;174:153-60. https://doi.org/10.1016 /j.jep.2015.08.005 PMid:26277492

45. Réggami Y, Benkhaled A, Boudjelal A, et al. Artemisia herba-alba aqueous extract improves insulin sensitivity and hepatic steatosis in rodent model of fructose-induced metabolic syndrome. Arch Physiol Biochem. 2021;127(6): 541-50. https://doi.org/10.1080/13813455.2019.1659825 PMid:31464524

46. Hendel, N., Napoli, E., Sarri, M., Saija, A., Cristani, M., Nostro, A., Ruberto, G. (2019). Essential Oil from Aerial Parts of Wild Algerian Rosemary: Screening of Chemical Composition, Antimicrobial and Antioxidant Activities. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 22(1), 1-17. https://doi.org/10.1080/0972060X.2019.1590246

47. Baptiste Hzounda Fokou, J., Michel Jazet Dongmo, P., & Fekam Boyom, F. (2020). Essential Oil's Chemical Composition and Pharmacological Properties. IntechOpen. doi: 10.5772/intechopen.86573

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.