BERNARD ŞOUNUN YARADICILIĞINDA SOSİAL-SİYASİ PROBLEMLƏR Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

филологически науки

Qaraçova Yegans Musa BERNARD ÇOUNUN YARADICILIGINDA ...

UDC 82.09

DOI: 10.34671/SCH.SVB.2020.0403.0009

BERNARD §OUNUN YARADICILIGINDA SOSiAL-SiYASi PROBLEMLOR

© 2020

Qara^ova Yegana Musa, filologiya elmlari namizadi, humanitar fakultalari ugun ingilis

dili kafedrasinin ba§ muallimi Baki Dovlat Universiteti (B1148, Azarbaycan, Baki, Z.Xalilov 23, e-mail: [email protected])

Xulasa. Bernard §ounun hacmli va gox§axali asarlari dunya adabiyyatinin an mukammal asarlarindan hesab olunur. Bernard §ounun zangin yaradiciligi insanlari manavi, siyasi va iqtisadi problemlar barada du§unmaya davat edir. Onun yaradiciliginda sosial problemlar va ictimai masalalar muhum yer tutur. 1880-1950-ci illar arasinda gargin §akilda yaradiciliqla ma§gul olan Bernard §ounun toxundugu movzular muasir dovrda da oz aktualligini itirmami§dir. Bu movzular ba§ari ahamiyyat kasb etdiyi ugun muasir dovrda da tadqiqatgilari ozuna calb edir. Core Bernard §ounun olumundan yetmi§ il kegsada onun zangin yaradiciligina olan maraq azalmir, onun yaradiciligi muasir dovrda da oz aktualligini itirmami§dir. §ounu asarlarinin ozunamaxsus xususiyyatlari bu gun da muzakira olunur, tadqiqatgilar tarafindan onun yaradiciliginin muxtalif maqamlan §arh olunur. Siyasi pyeslarinda "siyasi qarmaqan§iqligi" tasvir edan §ou burada butun i§tirakgilann ya§amaginin manasizligina gozunu agir. §ounun asas diqqati personajlann toqqu§masi deyil, falsafi, siyasi, axlaqi va aila problemlari ila bagli xarakterli mubahisalar idi. Onun etibarli silahi parlaq paradokslandir, bunun komayi ila ustunluk ta§kil edan ehkamlann va umumilikda qabul edilan haqiqatlarin daxili saxtaligini if§a edir.

Afar sozlar: Bernard §ou, sosial-siyasi problemlar, sosial muhit va badii yaradiciliq, paradokslar va istehza.

SOCIO-POLITICAL PROBLEMS IN THE WORKS OF BERNARD SHOW

Garasheva Egana Musa, candidate of philological sciences, teacher of the English language

department at the humanitarian faculty

© 2020

Baku State University (1148, Azerbaijan, Baku, Z. Khalilov St., 23, e-mail: [email protected])

Abstract. The voluminous and multifaceted works of Bernard Shaw are considered one of the most perfect works of world literature. The diverse work of Bernard Shaw invites people to think about the spiritual, political and economic problems in their life. Social problems and social contradictions play an important role in the work of the famous playwright. The topics raised by Bernard Shaw, who was extremely popular between 1880 and 1950, have not lost their relevance in our time. Since these topics are of universal significance, they attract researchers today. Seventy years after the death of George Bernard Shaw, interest in his rich creative activity has not diminished, and his works have not lost their relevance in our time. The features of Shaw's work are still being discussed today, and researchers are commenting on various aspects of his work. Describing the "political chaos" in his political plays, the Show shows the futility of the meaning of the life of all participants living here. The main focus of the show was not on character clashes, but philosophical, political, moral, and family issues. His most reliable weapon is the brilliant paradoxes that expose the inner deceit of prevailing doctrines and generally accepted truths.

Keywords: Bernard Shaw, socio-political problems, social environment and artistic creation, paradoxes and ridicule.

СОЦИАЛЬНО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ В ТВОРЧЕСТВЕ БЕРНАРДА ШОУ

© 2020

Гарашева Егяна Муса, кандидат филологических наук, преподаватель кафедры английского

языка на гуманитарном факультете Бакинский государственный университет (1148, Азербайджан, Баку, ул. З.Халилова, 23, e-mail: [email protected])

Аннотация. Объемные и многогранные произведения Бернарда Шоу считаются одними из самых совершенных произведений мировой литературы. Разнообразное творчество Бернарда Шоу приглашает людей задуматься о духовных, политических и экономических проблемах в их жизни. Социальные проблемы и социальные противоречия играют важную роль в творчестве знаменитого драматурга. Темы, затронутые Бернардом Шоу, который был чрезвычайно популярным между 1880 и 1950 годами, не утратили своей актуальности и в наше время. Поскольку эти темы имеют общечеловеческое значение, они привлекают исследователей и сегодня. Спустя семьдесят лет после смерти Джорджа Бернарда Шоу, интерес к его богатой творческой деятельности не уменьшился, и его труды не потеряли своей актуальности в наше время. Особенности работ Шоу до сих пор обсуждаются сегодня, а исследователи комментируют различные аспекты его работы. Описывая «политический хаос» в своих политических пьесах, Шоу показывает бесполезность смысла жизни всех участников, живущих здесь. Основное внимание в шоу уделялось не столкновениям персонажей, а философским, политическим, моральным и семейным проблемам. Его самое надежное оружие - это блестящие парадоксы, которые разоблачают внутреннюю лживость господствующих доктрин и общепринятых истин.

Ключевые слова: Бернард Шоу, социально-политические проблемы, социальная среда и художественное творчество, парадоксы и насмешки.

Giri§. Dünya çôhrstli irland yaziçisi, msçhur dramaturq, ôdsbiyyat ûzrs Nobel mükafati laureati, ictimai xadim Corc Bernard §ou 26 iyul 1856-ci ilds Dublinds tacir Corc §ou ils musiqiçi Lüsinda Çounun ailssinds anadan olmuçdur. Bernard Çounun atasi svvsllsr sdliyys msmuru kimi çaliçsa da sonralar taxil ticarsti ils msçgul olmaga baçladi. Ailsnin kiçiyi olan Bernard Çounun ôzûndsn yaçca bôyûk olan iki bacisi vardi, onun bôyûk bacisi Lüsinda Frensis teatr mûgsnnisi idi, kiçik bacisi Elinor Aqnes iss 21 yaçinda vsrsmdsn vsfat etdi. B. §ounun atasi mûflis olduqdan sonra içkiys qurçamr, içki aludsçisi olan srindsn boçanan Lüsinda

§ou qizlari ils birlikds evi tsrk edir._

Dublinda Uesli kollecinda (Wesley College) qrammatika tahsili alan B.§ou 11 yaçinda protestant maktaba gondarildi. Ailanin iqtisadi durumu yaxçi olmadigi uçun Bernard protestant maktabini bitiran kimi çaliçmaga baçlayir. Ailanin Bernardin universiteta gondarmaya imkanlan olmadigi uçun 15 yaçindan katib içlamaya baçlayir. Bu için monotonlugu onu narahat etsa da, çox guman ki, kifayat qadar bacanqli bir katib idi. B. §ou 16 yaçinda olanda anasi sevgilisi va qizlan ila birlikda evdan Londona qaçdi. Bernard atasi ila Dublinda qalmaga qarar verdi va amlak idarasinda çaliçmaga baçladi.

1876-ci ilda Bernard Londondaki anasinin yanina getdi va aila onu Londonda çox yax^i qar^iladi. Anasinin dastayi

Garasheva Egana Musa philological

SOCIO-POLITICAL PROBLEMS ... sciences

ils Bernard musiqiya hasr olunmuç bir qazetda çaliçmaga baçlayir. "Anasinin ardinca, 1876-ci ilda Londona galan Core qisa muddatda sonra sosializm ideyalarinin tasiri altina duçdu va ingiltara sosialistlarinin Fabian klubuna uzv oldu. Sosial barabarlik, amlakin adalatli bôlunmasi va har kasin tahsil haqqina sahib olmasi duçuncasi ômrunun sonuna qadar Bernard §ounun sadiq qaldigi ideya idi. Butun ziddiyyatlarina va daxildaki totalitarizmina baxmayaraq, §ou Sovet hakimiyyatina xususi ragbatla yanaçirdi, hatta Moskvaya safar edarak, Stalinla gôruçmuçdu" [1, s.5-6].

Londonda Bernard kitabxanalara va muzeylara baç çakdi. iyirmi yaçinda yaziçi olmaga qarar veran Bernard §ou ciddi çakilda mutaila ila maçgul olaraq, Britaniya Mu-zeyinin kitabxanasinda çox vaxt keçirdi. Pul qazanmaq uçun muxtalif jurnallarda sarbast muxbir kimi çaliçirdi. B. §ounun kitabxanalarda mutaila etdiyi asarlar onu badii yaradicilga sôvq etdi. Mahz bu dôvrda Bernardin ilk asarlari meydana çixmaga baçladi. Bernardin ilk dôvrlardaki baddi yaradiciligi ugursuzluqla muçaiyat edildi, bu ugursuzluq 1885-ci ila qadar davam etdi. §ounun ingiltaradaki hayatinin ilk illari mayusluq içinda keçdi. Onun bu dôvrda yazdigi 5 roman ugursuz olur. Odibin bu romanlannin çap olunmasi 60 naçir tarafindan radd edildi. Çounun bu dôvrdaki jurnalistik faaliyyati kitab, incasanat va musiqi tanqidçilari ila bagli idi. Onun musiqiya dair qalama aldigi tanqidi asarlarda maçhur alman bastakan Riçard Vaqnerin yaradiciliginin madh edilmasi xususi yer tuturdu.

B. §ounun sosial-siyasi baxi§lan va yaradiciliq. 1880-ci illarda siyasatla maraqlanan §ou dayiçiklik va islahatin zaruri olduguna inanaraq sosialist oldu. Bu duçuncalarin geniç auditoriyaya çatmasini va daha yaxçi baça duçulmasini tamin etmaya çaliçan Fabian darnayina qoçulur. Bernard Çounun maragi takca siyasatla mahdudlaçmirdi, o hamçinin tasviri sanati, musiqini va teatn da sevirdi. 1885-ci ildan sonra bir çox qazet va jurnallarda muxtalif môvzularda raylar yazmaga baçladi. ilk pyesi 1982-ci ilda sahnalaçdirilan Bernardin sosial mazmunlu dramlan har zaman tadqiqatçilann diqqat markazinda olmuçdur. Birinci Dunya Muharibasi dôvrunda muhariba aleyhina qalama aldigi yazilara gôra Bernard §ou har zaman tanqid obyektina çevrildi. 80-ci illarin sonunda Çonun sosial-siyasi gôruçlari formalaçdi. Sosial-demokratik ideyalarla yaxindan maraqlanan Bernardin maqsadi sulh yolu ila sosializmi qurmaq idi.

O, mahz bu maqsadla da sosialist yônumlu harakat olan Fabian camiyyatina daxil olmuçdu. inqilab yolu ila çevriliçlara utunluk veran Marksizmdan farqli olaraq intellektual harakat olan Fabian camiyyatina daxil olan §ou bu camiyyatin ictimai-siyasi hayatinda yaxindan içtirak edir. §ou galacak hayat yoldaçi Çarlotta Peyn-Taunsend ila da mahz Fabian camiyyatinda taniç olmuçdu. 1897-ci ilin iyulunda Çarlotta Çouya taklif edir, yoxsul hayat tarzi keçiran §ou zangin §arlottanin bu taklifini radd edir, çunki insanlann onun var-dôvlata satildigini duçunmasini istamirdi. 1898-ci ilin aprelinda §ou kiçik bir qaza keçirdir, xabari eçidan kimi §arlotta Çounun evina galir. Ela hamin ilda da §ou va Çarlotta evlanirlar, 45 il evli olan bu cutluyun ôvladi olmur.

Sosializma bôyuk ragbat baslayan Bernard SSRi-ya safar etmasi heç da tasadufi bir mahiyyat kasb etmirdi. Yaziçi hamiça faal ictimai faaliyyat gôstarmiç, sosializm ideyalarini dastaklamiç va hatta SSRi-ya safar etmiçdir. Bernardin SSRi ila qurdugu dostluq alaqalari tadqiqatçilarin da diqqatindan yayinmirdi. " §ou Sovet ittifaqinin o zamanin tabiri ila desam, «kapitalist dunyasinda» nufuzlu dostu idi - bu, ôz yerinda, ancaq ideoloji doqmalar daha asas idi va o vaxt sarsilmaz gôrunurdu" [2, s.16].

XIX asrin sonlannda Bernard §ou artiq maçhur dramaturq kimi taninirdi. Umumilikda, 63 pyesin muallifi olan §ou eyni zamanda roman, tanqidi asar, esse va 250 mindan çox maktub yazmiçdir. Odibin zangin yaradiciliginda "Avqust ôz payina duçani yerina yetirir", "Dul qadinin evi", "Çeytanin çagirdi" , "Kandid", "Con Bullun baçqa adasi", "Yaçayanq, gôrarik", "insan va fôvqalinsan", "Mayor Barbara", "Hakim dilemma qarçisinda", "Piqmalion", "Uraklari parçalayan ev", "Mafusaila dogru", "Muqaddas ionna", "Bayandin 50

milyardlari", "Missis Uorrenin pe§asi", "Silahlar va adam", "San heg deya bilmirsan", "Manim gozal malayim", "Aci olsa da haqiqatdir", "Sezar va Kleopatra" va s. xususi yer tutur [3].

§ekspirdan sonra an boyuk dramaturq kimi tasvir olunan Bernard §onun yaradiciliginda dram asarlari muhum yer tutur. Burjua sinfi va ingilis axlaq qaydalari barada yaziginin fikirlari onun qalama aldigi asarlarda da oz aksini tapmi§dir. Bernard §ounun 1903-cu ilda qalama aldigi "Kandid" asarinda siyasi movzularla yana§i bir qadinin sevgisindan, evliliyindan va ari ila munasibatlardan bahs olunur. 1899-cu ilda sahnala§dirilan "Sezar va Kleopatra" asarinda Sezar qahraman dovlat xadimi deyil, ozunu analiz etmakla buraxdigi sahvlarini anlayan soyuqqanli praqmatist kimi taqdim edilir. §ounun bu asarda yaratdigi Sezar obrazini dunyani fath edacak sarkardadan gox, dunyani arasdiran, gazan va muhariba xatiralarini yazmaqda maraqli olan bir havaskar yazigi kimi xarakteriza etmak olar. Sezar an gatin anlarda bela umidini itirmir, problemlarin halli ugun munasib yolun olacagina darin inam baslayir [4].

XX asrin §ekspiri olaraq adlandinlan §ou ham Nobel, ham da Oskar qazanan ilk va yegana saxsdir. Odibin 1923-cu ilda qalama aldigi "Muqaddas Ionna" asari Fransa xalqinin milli qahramani Janna d'Arkin hayat va faaliyyatina, azadliq mubarizasina hasr olunmu§d. 1924-cu ilda sahnaya qoyulan "Muqaddas ionna" asari muallifa boyuk ugur gatirdi. Bela ki, 1925-ci ilda misilsiz poetik gozallikla birla§dirdiyi parlaq satirasina, idealizm va humanizmla zangin yaradiciligina gora ("for his work which is marked by both idealism and humanity, its stimulating satire often being infused with a singular poetic beauty") Corc Bernard §ou Odabiyyat uzra Nobel mukafatina layiq goruldu [5, s.141-142].

Muallif pul mukafatini qabul etmasa Nobel mukafatinin ona verilmasi ila razili§ir. Umumiyyatla, "Muqaddas ionna" asari §ounun §ahasari hesab olunur. Osarda Janna d'Arkin qahramanliq hayati va olumunu Bernard §ounun ozunamaxsus ifadasi ila qalama alinmi§dir. §ounun "Piqmalion" asari ilk dafa 1912-ci ilda Londonda numayi§ olundu va tezlikla an maijhur dramlardan birina gevrildi. Osarin movzusu yunan mifologiyasindaki Piqmalion afsanasina asaslanir. l938-ci ilda "Piqmalion" asari ugun Oskar qazanan Bernard §ou bu iki mukafati alan ilk va yegana insan olmu§dur. Bernard §ou "Piqmalion" asari ila insanlann yalniz gorunu§u ila farqlandiyini soylamaya gali§ir [6].

1917-ci il Oktyabr inqilabi, dunya muharibalari kimi hadisalar Bernard §ounun siyasi du§uncasina asasli §akilda tasir gostardi. §ounun ictimai-siyasi fikirlari onun yaradiciliginda oz aksini tapmi§dir. B. §ounun sosialist du§uncasi marksist sosializmi, Fabian camiyyatinin siyasi fikirlari va Uilyam Stenli Jevonsun iqtisadi nazariyyasi ehtiva olunmu§dur [7].

B.§ounun ictimai-siyasi goru§larinda ideal hokumat ideyasi aparici yer tutur. B. §ou ugun ideal dovlat sosialist dovlatdir. Umumiyyatla, sosializm ideyasina boyuk onam veran B.§ou heg vaxt Fabian camiyyatinin prinsiplarina xayanat etmami§dir. B.§ou ugun siyasi barabarlik, fikirlari ifada etma sarbastliyi va qadin azadligi boyuk ahamiyyat kasb edir. B.§ounun fikrinca ictimai barabarliya nail olmaq ugun inqilab etmak heg da zaruri ahamiyyat kasb etmir. ictimai barabarliya nail olmagin haqiqi yol islahatlar aparmaqdir. Dunyani inqilab yolu ila deyil, takamul yolu ila xilas etmak olar. Prioritet islahatlar avvalca iqtisadi sahada, daha sonra isa siyasi sahada aparilmalidir. Fardi azadliga boyuk onam veran B. §ou burjua diktaturasinin du§mani idi. B. §onun sosialist dovlatinin yaradilmasi ila bagli soyladiyi problemlar silsilasi a§agidakilari ahata edir:

1. Vatanda§lann barabarliyini tamin etmak;

2. Nazaratin ta§kili;

3. §axsiyyatin tarbiyasi.

B. §ounun adabi va siyasi faaliyyatindaki asas amal burjua ideologiyasinin tanqid edilmasidir. B. §ou burjua ideologiyasini tanqid etmakla kifayatlanmir, sosializmin hayata kegirilmasi ugun konkret faaliyyat plani taklif edirdi. Proletariat diktaturasini qevd-sartsi/ dastakladiyini bildiran Scientific Vector of the Balkans. 2020. T. 4. № 3(9)

филологически науки

Qaraçova Yegana Musa BERNARD ÇOUNUN YARADICILIGINDA ...

Bernard Sou 1931-ci il iyulun 21-dan 31-dak SSRI-ya safar etdi, burada 29 iyul 1931-ci ilda iosif Stalin ila fardi görü§ keçirdi [8].

Bazi tadqiqatçilara göra Fabian sosializmi Bernard Sounun asarlarina sadaca olaraq eksantrik formada alava edilmiçdir. Lakin unutmaq olmaz ki, Fabian sosializmi Bernard Sounun zangin yaradiciliginin asas qayasini taçkil edirdi. Fabian sosializmi B.Sounun 20-ci asrdaki siyasi va adabi faaliyyatinin asasi idi. B.Sou 1905-ci ilda Fabian camiyyatinin nümayandasi Edvard Peiza yazdigi maktubda qeyd edirdi ki, Fabian camiyyatinin asas metodlari on beç ilda dayiçmamiçdir. B.Sounun samimi hisslarla bagli oldugu bu maktubda onun Fabian camiyyatina olan bagliligi açiq çakilda hiss olunur [9].

B.Souda barabarlik anlayiçi geniç bir mahiyyat kasb edirdi, adib barabarlik anlayiçini iqtisadi, siyasi, bioloji, sosial baximdan nazardan keçirirdi. Bernard Souya göra barabarliyin bütün növlari bir-biri ila six baglidir va barabarliyin bütün növlari bir-birlarindan asilidir. Yaziçinin fikrinca camiyyatin asasini iqtisadi barabarlik taçkil edir, yalniz iqtisadi barabarlik barpa olunduqdudan sonra sosial va siyasi barabarlikdan söz açmaq mümkündür. iqtisadi barabarlik isa har bir vatandaçin ölkanin sarvatindan barabarhüquqlu çakilda istifada etmakla xarakteriza olunur. Bernard Sou "Dul qadinin evi", "Con Bullun baçqa adasi", "Silahlar va adam", "O, arina neca yalan daniçdi" kimi asarlarinda ingilis hayatinin çirkin va vulqar cahatlarini, xüsusan burjua dairalarinin hayatini amansizcasina laga qoyur va ingilis burjuaziyasini satirik bir dilla tanqid edir.

Bernard Sounun 1893-cü ilda qalama aldigi "Missis Uorrenin peçasi" adli pyesinda camiyyatin riyakarligini ortaya qoyur va onlari masuliyyat qarçisinda qalmaga çagirir. "Missis Uorrenin peçasi" asarinda fahiçalik sosial problem kimi tanqid edilir. Feminist çalarla zangin olan "Missis Uorrenin peçasi" pyesi qadin problemlarina hasr olunmuç önamli bir asardir. Bernard Sou "Missis Uorrenin peçasi" asarina yazdigi giriçda fahiçaliyi agir caza ila cazalandiran camiyyatin ölkada baç veran maliyya soygunçuluguna susqun qaldigini qeyd edir. (Shaw George Bernard (1898), "Mrs Warren's Profession", Plays Unpleasant, Penguin, Londra,128) Souya göra, fahiçalik sirf iqtisadi barabarsizliyin naticasidir. Kapitalizmin yaratdigi bu iqtisadi barabarsizliya qarçi hassasliq, qadinlarin axlaqsizliga qurçanmasinin an vacib sababidir.

Ümumiyyatla, Bernard Sounun "Missis Uorrenin peçasi" asari onun zangin yaradiciliginda an mübahisali asardir. Bu baximdan da o dövrda senzura asarin naçr olunmasina icaza vermir. "Missis Uorrenin peçasi" pyesi ingilis burjuaziyasi tarafindan heç da xoç qarçilanmir, bu asar senzura tarafindan ciddi çakilda taqib olunur. ingiltarada bu asarin sahnada göstarilmasi qadagan edildi, 1903-cü ilda Amerikada bu tamaça ingilis truppasi tarafindan sahnalaçdirildiyi zaman tamaça darhal dayandirildi va teatr truppasi habs edildi.

"Missis Uorrenin peçasi" pyesinda valideyn-övlad münasibatlari da öz aksini tapmiçdir. Kolleci yenica bitirmiç ganc qiz Vivi anasinin hansi peça ila maçgul oldugunu bildikdan sonra dahçata galir, bu masum qizin anasi missis Uorren fahiçaxana çabakasinin sahibidir. Vivi bu utancverici haqiqati öyrandikdan sonra sarsilir. Uzun illar bu peçada çaliçan missis Uorren bu içda böyük bir sarvat toplamiçdir va bu rnsvayçi peçasindan al çakmak fikrinda deyil. Missis Uorren qizina neca fahiça oldugunu izah edir va qeyd edir ki, yoxsulluq onu buna macbur etmidir. Burjua dünyasina nifrat edan Vivi anasinin çirkli pulundan imtina edir va müstaqil çakilda vicdanli içla maçgul olmaga qarar verir. Yaziçi bu pyesda burjua dünyasinda qadinlarin hüquqlarinin olmamasini ictimaiyyata bayan edir.

Bernard Sounun yaradiciliginin asas atributlarindan biri da onun humanist dayarlara istinad etmasidir. Lakin adibin Birinci _ Dünya Müharibasindan sonra qalama aldigi ilk asari olan "Üraklari parçalayan ev" pyesinda bu qanunauygunluq pozulmuçdur. Sounun 1919-cu ilda bu pyesda onun humanizma qarçi olan inaminin sarsilmasi özünü biruza veirirdi. Müallifin 1938-ci ilda yazdigi "Cenevra" pyesinda

texnologiya yolu ila insan ömrünün uzadilmasi masalalarini ön plana çakir [10].

Bernard Sounun sosializm haqqindaki fikirlari Fabian sosializmi kimi etik va intellektual mahiyyat kasb edirdi. Sounun fikirnca sosializm ideyasini gerçaklaçdirmak ham demokratiya çaraitinda, ham da diktatura çaraitinda mümkündür. Ancaq tam hüquqlu sosializmin qurulmasi prosesi isa yalniz demokratiya çaraitinda mövcud ola bilar. Sou ingiltaranin mövcud siyasi sistemini yalançi demokratiya adlandirirdi, çünki hakimiyyat özlarini zanginlaçdirmakla maçgul olan insanlara maxsusdur, bu insanlar siyasat va biznes sahasinda anlayiçi olmayan vatandaçlar tarafindan seçilir.

ôdibin 1904-cü ilda qalama aldigi "Con Bullun baçqa adasi" pyesi Sounun dogma vatani irlandiyaya olan mahabbatla doludur [11]. Bu sevgi irlandiya tabiatinin poetik tasvirlarinda va irlandiyali qiz Nora Reillinin tasirli obrazinda özünü aks etdirir. Ümumiyyatla, Sou ingilis burjua camiyyatini qati sevmirdi. Sou yeniyetma vaxtlarinda irland xalqinin milli azadliq mübarizasinin çahidi olmuç, vatanparvarlarin silahli üsyanin ingilislar tarafindan neca amansizliqla yatirilmasi onun hafizasinda darin bir iz buraxmiçdir. 1867-ci ilda baç veran bu silahli qiyamin qarçi vahçicasina alindi, harakatin liderlari edam edildi, bu hadisalar zamani B. Sou 11-12 yaçlarinda idi. O, bütün irlandlar kimi bu hadisalari yaxindan izlayirdi. Sou "Con Bullun baçqa adasi" pyesini irland vatanparvarlarinin sifariçi ila yazmiçdi.

Dünya adabiyyatinin an vacib asarlarindan biri olan "insan va fövqalinsan" pyesi ilk dafa 1903-cü ilda naçr olunmuçdur. Komediyanin an vacib nümunalarindan biri hesab edilan "insan va fövqalinsan" pyesi Corc Bernard Sounun çedevr asarlarindan biridir. Don Juan mövzusunda yazdigi bu komediyada adib sosial ziddiyyatlarin mantiq yolu ila aradan qaldirilmasi fikrini irali sürür. "insan va fövqalinsan" asarinin baç qahramani burjua tabaqasina mansub olan ganc bir xanimdir. Bu xanim instinktiv olaraq dogmamiç uçaqlari üçün ideal ata axtarir [12].

"insan va fövqalinsan" pyesi bir sira falsafi va sosioloji düçüncalari özünda ehtiva edan bir çahasardir. Müallif "insan va fövqalinsan" asarinda burjua hayatinda qadin va kiçi arasinda baç veran münasibatlari yumoristik va sada bir çakilda ifada etmiçdir. Ümumiyyatla, Qarbi Avropada, xüsusan da ingiltarada XIX asrin sonu -XX asrin avvallarinda baç veran sosial-siyasi proseslar, burjuaziya hayati, qadinlarin camiyyatdaki yeri kimi masalalar Sou yaradiciliginin asas maqamlarindan biridir. Sounun badii-falsafi yaradiciliginda qadina böyük önam verilir. Sonun fikrinca yeni nasillar dogan va böyüdan qadin hayat qüvvasinin daçiyicisidir.

Humanist dayarlara böyük önam veran Sou müstэmlэkэçilik müharibalarini qati çakilda pislayirdi. Hala 1914-cü ilda Birinci Dünya Müharibasi baçlayanda Sou qalama aldgi "Mühariba saglam agil baximindan" maqalasi ila müharibaya qarçi kaskin çixiç edirdi. Sou düçünürdü ki, döy^an ordularin asgarlari zabitlarini güllalamali, eva qayitmali va dinc çakilda akin-biçinla maçgul olmalidirlar. Sou digar pasifistlardan farqli olaraq müharibaya qarçi daha sart _ tadbirlarin görülmasinin tarafdari idi [12].

islam dinina böyük ragbat baslayan Bernard Sou ölümündan bir müddat avval dünya sayahatina çixdi, sayahati asnasinda islam dünyasi ila daha yaxindan taniç oldu. inca yumor va satira ila oxucularinin ürayini fath edan B. Sou 1925-ci ilda dramaturq Nobel mükafatini almaqdan imtina etdi. Ömrünün son illarini Hertfordçirda keçiran yaziçi 2 noyabr 1950-ci ilda vafat etdi. 94 yaçli Sou yaçadigi hayatda agac budayarkan nardivandan yixilaraq xasarat aldi va bu xasarat onun vafatina sabab oldu. Onun istayi ila casadi yandirildi va küllari yeddi il avval vafat edan hayat yoldaçi Sarlotta Peyn-Taunsendin külü ila qariçdirilaraq Ayot Seynt Lourens kandindaki evinin bagçasina sapildi.

Natica. Sounun müallif kimi formalaçmasinda mühüm rolu onun siyasi va ictimai baxiçlari oynamiçdir. ôsarlari dövrümüzün yeni problemlarina hallina yönalmiç Bernard Sou, camiyyatdaki dayiçikliklarin coçqun tarafdari idi.

Garasheva Egana Musa SOCIO-POLITICAL PROBLEMS ..

philological sciences

Nainki kapitalizmin koklu asaslarini dayi§dirmak, ham da dramatik sanatda butov bir yenilik aparmaq istayirdi. Orijinal satira ustasi B. §ou sosial adalatsizliya qar§i mubarizasinin asas silahi olaraq gulu§u segir. Bu silah ona qusursuz xidmat edirdi. "Zarafat yolum haqiqati soylamakdir" Bernard §ounun bu sozlari butun asr boyu sahnadan yuksak sasla saslanan ittihamgi gulu§unun xususiyyatini anlamaga komak edir.

QDOBiYYAT SiYAHISI:

1. Core Bernard §ou. Segilmiy 3s3rbri. Baki, "§3r-Qsrb na§riyyat evi", 2014

2. Elgin. Olums hazir olan insan Bernard §ounun "Milyongu qadin"i t3rcum3 edsrksn. 525-ci qazet.- 2017.-22 aprel.- s.16.

3. Балашов П. С. Художественный мир Бернарда Шоу. — М. : Художественная литература, 1982. — 327 с.

4. Бернард Шоу. Цезарь и Клеопатра. /Переводчик Богословская М, Бобров С. М.: Изд. АСТ. 2019

5. Li Kay. Bernard Shaw's Bridges to Chinese Culture (Bernard Shaw and His Contemporaries) Softcover reprint of the original 1st ed. 2016 Edition, 141-142

6. Shaw G. Bernard Pygmalion. Moscow: Higher School Publishing House, 1972. - 139p.

7. Хвостенко Е. В. Вопросы социального прогресса в творчестве Бернарда Шоу. диссертация... кандидата исторических наук : 07.00.03.-Волгоград, 2002.-197 с.

8. Gepenson B. Bernard Shaw in USSR //The Shavian, 1963. October. Vol. 2. №7.

9. Shaw В. Collected letters. 1898 - 1910. N.Y., 1972. P. 536.

10. Шоу Б. Женева // Полное собрание пьес: В 6 т. М., 1978 1985.

Т. 6.

11. George Bernard Shaw. John Bull's Other Island. 2003, Project Gutenberg Literary Archive Foundation PMB 113 1739 University Ave. Oxford, MS

12. Шоу Бернард. Человек и сверхчеловек. Зарубежная классика. М.: Изд. АСТ, 2014

13. Shaw, Bernard (December 1914). «Common Sense About the War». Current History of the European War. 1 (1). The New York Times.

The article was received by the editors 12.06.2020

The article was accepted for publication 27.08.2020

52

Scientific Vector of the Balkans. 2020. Т. 4. № 3(9)