CC BY
12BERNARA KARIEVA O'ZBEK BALET TEATRI SAHNASINING SHAKLLANISHIDAGI XISSALARI
S.M.Zokirova
O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti
Annotatsiya: Ushbu maqolada o'zbek teatr sahnasida balet san'ati rivojlanishi va taraqqiy etishi borasidagi Bernara Rahimovnaning ulkan xissalarining samarasi haqida so'z boradi. Balet raqsining O'zbekistonga kirib kelishi va uni qanday qabul qilishlari hamda butun jahonga talqin qilinishidagi kichik bir tarixiy sahifa asnosida kо'rishimiz mumkin.
Kalit so'zlari: raqs, sahna, teatr, balet, opera, bastakor, Baxchisaroy favvorasi, Bronza otliq, Maskarad, ijod, aktyor, musiqa, klassika.
BERNARA KARIEVA'S CONTRIBUTIONS TO THE FORMATION OF THE
UZBEK BALLET THEATER STAGE
S.M.Zokirova
Uzbekistan State Institute of Arts and Culture
Abstract: This article discusses the results of Bernara Rakhimovna's great contribution to the development and progress of ballet in the Uzbek theater. We can see the arrival of ballet in Uzbekistan and how it is perceived and interpreted around the world in a small historical page.
Keywords: dance, stage, theater, ballet, opera, composer, Bakhchisarai Fountain, Bronze Horseman, Masquerade, creativity, actor, music, classical.
Bernara Rahimovna o'zbek teatr sahnasining shakllanishida bevosita ishtirok etgan va uning chiqishlari Moskva Katta teatri tomonidan olqishlanilgan.
Uning ota-onasi ham teatrda ish olib borishgan. Otasi Rahim Medjidovich ko'p yillar teatr direktori bo'lgan. Bolaligidan u o'zini sahnaga bag'ishlagan. O'zbekistonda I.Sverdlov nomidagi opera teatri bor edi. U yerda operalar o'zbek tilida ham, rus tilida ham, rus artistlari ishtirokida ijro etilar edi. Teatr oldi afishalari ham ikki xil tilda e'lon berilardi. Uning otasi Rahim Medjidovich o'zbek truppasining direktori, rus truppasiniki esa Vladimir Shnayderman edi. Shunday qilib, ular birgalikda ish olib borishar edilar.
1947 yilda Alisher Navoiy nomidagi opera va balet teatri ochildi. Ikkala truppa ham loyihaga binoan va akademik Aleksey Shusev boshchiligida qurilgan binoda birlashdilar. Bino shu qadar mustahkam qurilgan ediki, hatto 1966 yilda Toshkent
shahrida yuz bergan katta zilzilada ham devorda birorta yoriq bo'lmagan. Teatr birlashgan vaqtda uning otasi teatrga rejissyor bo'ldi. U 15 yil shu teatrda ishladi.
Uning otasi Sverdlov teatriga olib kelganida u besh yoshli qizaloq edi. Bernara Rahimovna u yerda jo'jalar rolini o'ynaydi. "Ona qush" balerinasi arabesk holatida turadi va jo'jalar arabesk holatida chiqadilar.
"Ayni mening bu kasb bo'yicha shakllanadigan yosh davrim urush yillari vaqtiga to'g'ri kelgan edi" - deydi Bernara Rahimovna. Aksariyat ko'pchilik shaxslar o'sha davrda boshqa yerlarga ko'chib yashashlariga to'g'ri keldi. Rassomlarning barchasi urush paytida Toshkentda yashagan. Masalan, Nikita Bogoslovskiy mening uyimda yashagan. Ota-onam bilan yashagan. Bizning yonqo'shnilarimiz Boris Andreyev va Mark Berneslar bo'lgan.
"Biz ikki xonali kichkina kvartirada yashar edik, onam esa ikkinchi xonani Bogoslovskiyga berdi. Keyin esa u bizning uyimizda "Ikki askar" filmidan "Qorong'u tun" asarini yozdi. Nikita Vladimirovich biz bilan besh yil vaqt davomida yashadi." -deb aytadi Bernara.
Onasi dunyoni tark etguniga qadar uning balerina bo'lishiga qarshilik bildirgan (onasi 105 yil yashagan). Baletga qabul qilishmagandan so'ng u Toshkentdagi xoreografiya maktabiga o'qishga kirdi. U yerdan SSSR Katta teatrining balerinasi, SSSR xalq artisti Raisa Struchkova uni Moskvaga o'qishga olib ketdi.
Kojuxova Mariya Alekseyevna birinchi bor Bernarani ko'rganida unga qo'pol muomalada bo'lgan. Chunki uni ko'rinishi oddiy sodda qishloq qiz ko'rinishida edi. Mariya Alekseyevna: "Nega bu erga bunday kiyinib kelding?, qaysi odam o'qishga qirq kokil bilan keladi?, undan ko'ra o'qishga emas, bunday ko'rinishingda paxta terishga borishing kerak" - degan edi. Ammo bu so'zlar uni hafa qilmadi, aksincha juda ilhomlantirdi.
Yotoqxonaga kelib joylashib bo'lgach, u Toshkentga o'z uyiga qo'ng'iroq qildi: otasi bilan gaplashib, uni olib ketishini so'radi. Ammo otasi: "Yo'q! Sen bu kasbni tanlaganing uchun - usha yerga bording, endi o'qishing shart! Aks holda sen uyga qaytsang, keyin onang g'olib bo'ladi", - deydi. Xullas, Bernara o'qishni davom ettirish uchun u yerda qoldi. Otasi va onasi urush tugagunga qadar Toshkentda yashashdi.
Men Moskvaga 9 yoshimda kelganman. U yerda 1956 yilgacha o'qidim. Birinchi marta bizning kursimiz barcha imtihonlarni topshirdi - fizika, geometriya va kimyo. Maris Liepa men bilan bir sinfda o'qidi. U menga kulib qo'ydi va dedi: "Bu ta'limdan voz kech! Men kabi amaliy faqat balet o'qigin!" U faqat balet fanlarini o'rgangan, men esa nazariy jihatdan fanni o'rganganman. Menga qiyin bo'ldi. Ertalabki sakkizda darslarimiz boshlanardi va kechki 8 ga qadar yakunlanar edi [13].
Uning birinchi ijrosi "Shelkunchik" baletida yakkaxon rolidir. U yerda oxirgi aktning bayram valsining raqsiga tushishgan. Ammo bu yuqori sinflar uchun edi -bolalar uchun emas, balki 7-8 -sinflar o'quvchilari uchun edi.
Bernaraga o'zbek teatri yakkaxon balerinasi nomi berildi. Garchan u vaqtini ko'p qismini SSSRda o'tkazgan bo'lsa-da.
Uning birinchi rollari dastlab Toshkentda Pushkinning "Baxchisaroy favvorasi" ni raqsiga tushdi, bu uning birinchi baleti edi. Ikkinchisi ham Reingold Glierning Pushkin asari "Bronza otliq"ga baleti edi.
1959 yilda u Lermontov qalamiga mansub "Maskarad" baleti, bastakori Lev Laputinni Moskvaga olib keldi. Moskvada jamoatchilik plakatlarni ko'rib ular hayron qoldilar: "O'zbeklar", "Maskarad"ni olib kelishganmi?
Katta teatrdagi spektaklga buyuk Galina Ulanova keldi va Bernara Rahimovna u o'ynagan to'rtta spektaklda ham qatnashdi. Hattoki ular beshinchi spektaklni ham ijro qilishdi. O'sha vaqtda odamlarni ko'pligidan hayajon shu darajada ediki, ular sig'magandan qandilga osilib ko'radigan darajada edilar. Ya'ni, o'zbekcha "Maskarad" spektakli sensatsiya yaratdi [12].
Moskvadan ketayotgan vaqtida, "Pravda" gazetasida "Bosh aylanishi..." degan maqola chiqdi, bu keyingi qadam ular uchun bir motivatsiya edi. "O'zbeklardan bosh aylanishi" nomi bilan maqtashdi! Shunday qilib, keyingi ish jarayoniga ilhom bag'ishladi.
Katta teatr baletmeysteri Anatoliy Kuznetsov kelib, Leonid Feygin musiqasida Don Juan baletini qo'ydi. Ajoyib balet, mutlaqo ajoyib. U yerda Bernara Rahimovna Donna Anna rolini ijro etdi. Yana ular ijod mahsulini Moskvaga olib kelishdi. O'sha paytda N.Xrushchev ketayotgan edi, L.Brejnev keldi, o'shanda 1964 yil edi.
Ayni shu yili L.I.Brejnev san'atkorlarni taklif qildi va Bernaraga dedi: "Siz bu teatrdagi ijrolari bilan qanday ko'tarildingiz? Siz teatrga yangi spektakllar, yangi nomlar olib keldingiz. Sizlar Katta teatr artistlari kabi ijro etdingiz!" L.I.Brejnev shunday ularni a'lo darajada baholadiki, SSSR Katta teatridan qanday kam joyingiz bor? "Toshkent teatriga" Katta "unvonini berish kerak" - deb ta'kidladi.
Menimcha, bu teatr uchun eng katta mukofot edi. 1966 yildan beri uning nomi O'zbekiston davlat akademik katta teatri sifatida yuritilardi. SSSRda 836 ta teatr bor edi. Ular orasida uchta Kattasi bor: Moskva, Minsk va Toshkentda.
Bernara Rahimovnaning ijodiy hayoti Rossiya bilan bog'liq. U rus baletini ham, rus klassikasini ham bilardi. O'z tarjimai holini, umuman, rus klassikasi asosida qurdi. Blokning "Begona", keyin "Turgenyev" baleti "Qanday yaxshi, atirgullar qanday yangi edi" kabi asarlarida.
Endigi ijro baleti biografik ijro baleti edi. Ya'ni, qariya Turgeneyevni sahnasi, uchinchi sahnaning oxirgi qismi edi. Sahnada uning hayoti Pauline Viardot bilan tasvirlangan. Bu rus baletlari uchun (keyinchalik "Anna Karenina"ni o'z ichiga oladi). Bernara Rahimovna 1973 yilda SSSR xalq artisti unvonini, 1982 yilda esa SSSR Davlat mukofotiga sazovor bo'ldi. Tarjimai holini asosan ruscha mavzu tashkil etadi. Rus klassikasining kumush yoki hatto oltin ipi hisoblanadi.
Bernara Rahimovna Mayya Plisetskaya bilan yaqin do'stlar edi. Xattoki buni faqatgina do'stlik deb bo'lmaydi, undan-da a'lo hayratlanarli "Buyuk ikkilik" desa ham bo'ladi. Bernara Rahimovna Mayya Mixaylovna bilan u Toshkentga gastrol safariga kelganida uchrashishgan edi. Keyin Plisetskaya "Anna Karenina"ni sahnalashtirdi. Tanishligimdan foydalanib, men ham bu baletni qo'yishga ruxsat so'radim. Men ham, yoshimga ko'ra, endi qizlar obrazida raqsga tusha olmas edim, hatto xohlamadim ham deydi. Mayya Mixaylovna: "Biz harakat qilishimiz kerak!"
O'sha vaqtda premyeraga Plisetskaya keldi va u o'z taassurotlarini eri Rodion Shedringa aytib berdi. Keyin Bernara Rahimovna "Anna Karenina"ni Moskvaga -Katta teatrga olib keldi. Bu jasorat edi! Qiziq, Bernara Rahimovna uni qanday ko'ndira oldi?! Ammo bu Plisetskaya va Shedrinning roziligi bilan bo'lgan edi.
Ular Bernara Rahimovnani "Anna Karenina" obrazidan keyin uni Anna deb atay boshlashdi. Plisetskayadan faqat xoreografiya va chizmalar qoldi. Ammo bunday ikkala irodali kishilarning irq jihatidan o'xshashligi yo'q edi. Bernara Rahimovnada hali hanuz o'zbek mentaliteti ufirib turar va o'zini o'zbek qizi deb his qilardi. Ya'ni, u ijro etgan Anna obrazi ancha yumshoqroq edi. Karenina bilan xayrlashish fojiasi shunchalik namoyon bo'ldiki, Vronskiyga oshiq bo'lish kuchliroq bo'lib chiqdi. Bernara Rahimovnaning Kareninasi Plisetskayaning prodyuserligida jangovar Annadan ancha uzoqda edi. Ammo shunday bo'lsada ular tasvirga oldilar.
Bernara Rahimovna teatr ishchilari uyushmasi raisi lavozimida sahnani tark etdi. Bernara Rahimovna 60 yil sahnada raqsga tushgandi va shu bilan birga 18 yil Kirill Lavrov bilan teatr ishchilar uyushmasida ishladi. Hammasi M.Gorbachyov qabuliga tashrif buyurganidan boshlandi. Ayni vaqtda har bir tashkilotning kasaba uyushmasi bor edi. Kasaba uyushmalari tomonidan ishchilarga yordam pullari ajratilar edi. Bastakorlar uyushmasi, yozuvchilar uyushmasi, rassomlar uyushmasida adolatsizliklar yuz bermoqda deb aytish uchun K.Lavrov va M.Ulyanov bilan birga kelishdi. Teatr arboblari o'z huquqlaridan ayrilishgan edi. Bernara Rahimovna chunki har kimning kasaba uyushmalari bor, teatr tomoshabinlari esa xayriya va kuchsiz jamiyatga ega deb bu masalani olib chiqqan edi .
M.Slonim B.Kariyeva haqida: uning klassikalar va tajribalar chorrahasida amalga oshirilgan ishlari xususida.
Bernara Rahimovna deydi - shunday bo'ldikki, biz M.Gorbachyovga: "Biz Butunuyushma aralash teatr jamiyatini yoqtirmaymiz. Biz bunday kamsituvchi kasaba uyushmalari bilan boshqa bir jamoadamasmiz. Har qanday jamiyatning o'z nomi bor va u nom bilan mashhur. Masalan, "It yetishtiruvchilar jamiyati, baliqchilar jamiyati. Lekin biz bilan qanday aloqasi bor? Baliqchilar va itlar bormi?! Nega bizda hech qanday nom yo'q, biz ham qandaydir jamiyatmiz!" Umuman olganda, M.Gorbachyovga shunday so'zlar bilan ilhom berishdi va u: "Konferensiya o'tkazing va nom tanlang", deb ularga konferensiya o'tkazishga ruhsat berdi.
Biz Kremlni tark etdik, K.Lavrovning buyrug'i bilan respublikalarimizga qaytib, joylarda konferensiyalar o'tkazdik, albatta, hamma SSSR teatr arboblari uyushmasiga ovoz berdi. Shunday qilib, bu bizning maqomimizni birdaniga ko'tarib yubordi. Hamma bizni qabul qildi, ular bizning ko'rsatmalarimizni tinglashdi. Bizning o'z zavodimiz bor edi, biz o'zimiz kostyumlar, lambrekenlar, pardalar tikardik. Bizga buyurtma olib kelganlarga tikardik. Biz o'z daromadimizni o'zimiz topdik va maoshimizni to'ladik ...
Meni har doim qo'llab-quvvatlashgan. SSSR TAIda (Teatr arboblari uyushmai) qancha kotiblar bor edi, lekin men bitta ayol edim. Shuning uchun, ikkalasi ham menga yordam berishdi va har doim qo'llashgan. Masalan, biz "Pensiya qo'shimchalari" birinchi aksiyasini o'tkazdik. Eng kam pensiya pensionerlar va teatr ishchilariga to'g'ri kelardi. Biz ularga bir yoki ikki yuz rublimizni qo'shardik.
Hammani ilhomlantirdi, bilasizmi? Jamoat transportida bepul sayohat (SSSR TAI sertifikati bo'yicha).
Uyushmada boshlangan ish aql bovar qilmas darajada edi. Bizning o'zbek teatrlari jonlandi. Ular chet elga safarlarga borishdi. Toshkent teatrlari emas, poytaxtlar, balki mintaqaviy teatrlar - ular Toshkentni hech ko'rmaganlar - birdan Fransiyaga - Parijga, Edinburgga, Flamand festivaliga borishdi. U yerdan ular bosh mukofotlarni olib kela boshlashdi.
O'zbekistonimiz gullab yashnadi. Keyin biz, O'zbekistonda, xalqaro festivallar o'tkazdik. Viloyat teatrlarimiz negizida birinchi navbatda "Teatr va vaqt" xalqaro festivalini o'tkazdik. Keyin birinchi xalqaro Sharq-G'arb festivali bo'lib o'tdi. O'ttiz mamlakat keldi, 700 nafar rassom taklif qilindi. Siz tasavvur qila olasizmi? 700 mehmon! Buni Madaniyat vazirligi emas, balki O'zbekiston teatr arboblari uyushmai tashkil qildi.
Mayya Plisetskayaningyubileyi: buyuk balerinaning 10 ta iqtibosi.
Ular teatr tashkil etishdi. Masalan, koreys, qrim-tatarlarning kichik teatrlari bor edi. Keyin, men 1989 yilda deputat etib saylanganimda, milliy teatrda rus teatrlari manfaatlarini himoya qilishga bordim. Men hukumatga murojaat qildim, teatrlarga nima kerakligini, ular munosib o'rnini egallashi uchun nima qilish kerakligini aytdim.
O'sha yillari Bernara Rahimovna ham u yerda raqsga tushar edi. Keyinchalik u teatr ham yopildi. Bernara Rahimovna 1996 yil 60 yilligini K.Lavrov kelgan xalqaro festivalda nishonladi va u o'sha kuni 18 baletga raqsga tushdi.
"Bernara Rahimovna mehmonga nimalarga qodirligimni ko'rsatishim kerak edi. Bu mening oxirgi chiqishim edi. Shundan keyin men endi teatrda chiqmadim. Men endi raqsga tushishni xohlamadim. Keyin men ikkita ishni birlashtirdim: Men teatr xodimi uyushmasining prezidenti va O'zbekiston Katta teatri bosh direktori edim." -deydi o'sha vaqtda.
O'sha davrda Navoiy Katta teatri rus spektakllaridan voz kechmadi. Bernara Rahimovna Toshkent sahnasida rus klassikasi: "Yevgeniy Onegin", "Spades malikasi", "Baxchisaray favvorasi" kabilarni tikladi. 1999 yilda Rossiya elchisi Bernara Rahimovnani Pushkinning 200 yilligi esdalik mukofoti bilan taqdirladi. Rossiya har doim hamma narsada aniq yo'lni ko'rsatdi. Bu yo'l uni eng yuqori cho'qqiga olib chiqdi, undan yuqori yo'l yo'q edi. Rossiya doim uning yuragida.
Bernara Rahimovna professor unvonini oldi. U 45 yoshga to'lganida, madaniyat institutiga o'qishga bordi, "shunda keyinchalik u yerda dars berishim mumkin edi" -deydi Bernara Rahimovna. "Menga aytishlaricha, men SSSR xalq artisti sifatida ikki yildan so'ng diplom olish huquqiga egaman. U yerda 10 yil dars berdim. Menga hech narsa kerak emas, men Moskvada unvon oldim. Men sahnani tark etgach, menga Amerikadan xoreografiya professori sifatida taklifnoma keldi. Keyin men Italiyada, Frantsiyada bo'ldim".
Bernara Rahimovnaning bugungi kunga kelib mingdan ziyod a'lo darajadagi o'quvchi-shogirdlari yetishib chiqqan va ular Bernara Rahimovna yo'lidan ketishmoqda. Shu kunga qadar uning repertuarlarini qo'yib kelishmoqda. Uning ismini va uning irodasini his qilgan har bir yosh avlod shu yo'nalish bo'yicha darslarni o'zlashtirish uchun maktabga borishadi.
2015 yil 28 yanvar kuni Moskvadagi teatr arboblari uyushmasida uning sharafiga ajoyib kecha uyushtirildi. Unda minnatdorchilik xotira kechasining va samimiyligi qalblarni ajoyib issiqlik bilan to'ldirdi. Teatr arboblari uyushmasida unga munosabat va hurmat o'sha davrdagidek saqlanib qolganligini barcha guvohi bo'ldi.
Xalqaro ijodiy uyushmalar konfederatsiyasiga va shaxsan uning rahbari, A.Chexov festivali bosh direktori Valeriy Ivanovich Shadringa minnatdorchilik bildiraman. Valeriy Ivanovichga Bernara Rahimovna uchun tashkillashtirilgan minnatdorchilik xotirasi uchun samimiy tilaklar bilan o'z minnatdorchiligini bildirib qoldi.
Bernara Rahimovnaning biografiyasi:
Bernara Kariyeva 1936 yil 28 yanvarda (boshqa ma'lumotlarga ko'ra - 1937 yil 27 yanvar [2]) Toshkentda (O'zbekiston) tug'ilgan.
1952 yilda o'zbek xoreografiya maktabini (hozirgi Toshkent davlat milliy raqs va xoreografiya oliy maktabi) [3] (o'qituvchilari N.A.Dovgelli, L.A.Zass), 1955 yilda -Moskva xoreografiya maktabini (M.A.Kojuxovaning klassi), 1980 yilda tugatgan. -Toshkent davlat madaniyat instituti (hozirgi O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti).
1955 yildan Davlat Opera va Balet Teatrining balerinasi. Toshkentdara A. Navoiy (hozirgi Alisher Navoiy nomidagi Katta teatr). U prima balerina edi, asosiy rollarni ijro etgan. 1994 yildan 2002 yilgacha - teatrning badiiy rahbari va rahbari [4].
U SSSR va chet ellarga (Kuba, Braziliya, Fransiya, Angliya, Italiya, Suriya, Yamayka, Hindiston, Argentina va boshqalar) gastrol qildi.
2002 yildan - O'zbekiston Madaniyat vazirining teatr masalalari bo'yicha maslahatchisi.
U o'qituvchilik bilan shug'ullangan (1985 yildan - xoreografiya professori).
2004 yildan - Toshkentdagi birinchi "Bernara Kariyeva uslubi va raqsi" xususiy raqs maktabining rahbari.
1979-1983 yillarda O'zbekiston yosh baletining yaratuvchisi va rejissyori bo'lgan.
1985-1998 yillarda - O'zbekiston teatr rassomlari uyushmasi raisi. 1991 yildan -Janubi -Sharqiy Osiyo teatrlari muvofiqlashtiruvchi kengashi raisi. Uning tashabbusi bilan 1993 yilda Toshkentda "Teatr: Sharq-G'arb" birinchi xalqaro festivali muvaffaqiyatli o'tdi.
1967 yildan KPSS a'zosi. SSSR Teatr Xodimlari Uyushmaidan SSSR xalq deputati (1989-1991) [5] (SSSR Oliy Kengashi Millatlar Kengashi madaniyat, til, an'analar, tarixiy merosni himoya qilish milliy va xalqaro rivojlanish bo'yicha komissiyasi a'zosi).
"Bernara Kariyeva raqsga tushadi" va "Balerina" filmlari balerinaga bag'ishlangan.
Bernara Rahimovnaning Mukofotlar va unvonlari:
• Moskvadagi balet raqqosalari tanlovining kumush medali (1957).
• O'zbekiston SSR xalq artisti (1964) [7]
• SSSR xalq artisti (1973).
• Qirg'iziston Respublikasi xalq artisti (1996) [8]
• SSSR Davlat mukofoti (1982) - R.K. Shedrinning "Anna Karenina" baletining asosiy qismi va "Begona, zaharlangan hayot", "Elegiya" balet spektakllaridagi qismi uchun.
• O'zbekiston SSR Xamza nomidagi Davlat mukofoti (1970) - M.A.Ashrafiy Mehnat Qizil Bayrog'i ordeni (1986)
• "Faxriy yorliq" ordeni (1959)
• "Do'stlik2 ordeni (O'zbekiston, 1996)
• "Fidokorona xizmatlari uchun" ordeni (O'zbekiston, 2020) [9]
• "Shuhrat" medali (O'zbekiston, 1994) [10]
• O'zbekiston Respublikasining faxriy yorlig'i (1992) [11]
Bernara Rahimovnaning balet partiyalari:
• P.Chaykovskiyning "Oqqush ko'li" - Odette -Odile
• "Jizel" A. Odam - Jizel
• L.F.Minkusning "Don Kixot" - Kitri
• P.Chaykovskiy musiqasiga "Francesca da Rimini" - Francesca
• "Spartak" A.I.Xachaturyan - Frigiya
• S. Prokofyevning "Zolushka" - Zolushka
• "Momaqaldiraq yо'lida" K.A.Karaev - Sari
• "Bronza chavandoz" R.M.Glier - Parasha
• D.D.Shostakovich musiqasiga "Yosh xonim va bezorilar" - Yosh xonim
• L.A.Laputinning "Maskaгad" - Nina
• "Oltin kalit" B.I.Zeydman - Malvina
• "Kulgan odam" B.I.Zeydman - Kun
• "Don Juan" L.V.Feygin - Donna Anna
• "Baxchisaroy favvorasi" B.V.Asafyev - Mariya
• R.K.Shchedrin "Anna Karenina" - Anna Karenina
• "Semurg" B.V.Brovtsin - Semurg
• "Suhayl va Mexri" M.B.Leviev - Mexri
• M.A.Ashrafiyning "Sevgi tumori" - Soxoniy
• M.A.Ashrafiyning "Sevgi va qilich" - Zarina
• "Tanovar" A.F.Kozlovskiy - Nurxon
• "Afsonalar vodiysida" U.R.Musaev - Nargiz
• F.Shopenning "Shopeniana" asari.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Кариева Бернара Рахимовна // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова - 3-е изд. - М.: Советская энциклопедия, 1969.
2. Указ Президента Кыргызской Республики от 22 мая 1996 года УП № 173 «О присвоении почётного звания «Народный артист Кыргызской Республики» Кариевой Б.Р.»
3. Указ Президента Республики Узбекистан от 25 августа 1994 года №2 УП-939 «О награждении в связи с 3-ей годовщиной провозглашения независимости Республики Узбекистан»
4. Указ Президента Республики Узбекистан от 27 марта 1992 года № УП-369 «О награждении Почетной грамотой Республики Узбекистан тов. Кариевой Б.Р.»
