CC BY
8БАРТАРАФ КАРДАНИ ДУШВОРЩО ^АНГОМИ ТАР^УМАИ ИСТИЛО^ОИ
^У^У^Й БА ЗАБОНХОИ ^ОРИ^Й
ГАЗИЕВА ХАМИДА ХУРРАМОВНА
дотсенти кафедраи забонхои хоричй факултети хукукшиносии, Донишгохи миллии
Точикистон. Душанбе, Точикистон.
ЗАЙНИДДИНОВ САИДЧ.ОН ФАТХИДИНОВИЧ
муаллими калони кафедраи забонхои хоричй факултети хукукшиносии, Донишгохи миллии
Точикистон. Душанбе, Точикистон.
САФАРОВ ХДСАН САИДОВИЧ
ассистенти кафедраи забонхои хоричй факултети хукукшиносии, Донишгохи миллии
Точикистон. Душанбе, Точикистон.
Summary. Overcoming difficulties in the process of translation of juridical terms. In the given scientific article it is researched problems of translation of juridical texts. Some methods and recommendations are presented to solve the problems and overcome difficulties. During the analysis the authors did their best to use scientific and practical materials, works of scientists. It must be paid special attention to the correct and serious translation. Our scientists, linguists and lawyers try to compile more dictionaries in different branches of law. The translations have to be exact, so that no misunderstandings can occur and so they can be understood by the most people.
Key words: translation of juridical terms, overcoming difficulties, usage of scientific and practical materials, developement of oral speech correct juridical translation, audio skills and abilities, interactive method.
Аннотация. Преодоление трудностей в процессе перевода юридических терминов. В данной научной статье исследуется проблемы перевода юридических текстов. С целью преодоления и устранения трудностей и решения проблем даны некоторые методы и рекомендации. При анализе авторы попытались использовать научные и практические материалы, работы учёных. Особое внимание должно быть обращено на правильные и серьёзные переводы. Наши учёные, языковеды и юристы пытаются составить больше словарей в различных областях права. Переводы должны быть точными чтобы не было недопонимания и было ясно для большинства людей.
Ключевые слова: перевод юридических терминов, преодоления и устранения трудностей, использовать научные и практические материалы, развитие устной речи, правильный юридический перевод, способности навыков аудирования, интерактивный метод.
Давраи муосири рушди чомеа, васеъ гардидани робитах,ои байналмилалй талаботи дониши андухтаи худро, малакаи забони х,оричиро дар амал истифода кард. Донистани забон чунин маъно дорад: дониши х,ам лугавй, х,ам овозй ва х,ам нах,вй. Бо ба даст овардани истиклолият ва робитах,ои чумхурй дар арсаи байналмилалй талаботи донишчуён нисбат ба донишх,ои забонхои хоричй зиёд гардид. Дар раванди азхудкунии он тасаввуроти донишчуён дар бораи накши ичтимоии забонхои хоричй васеъ ва чукур мегардад, гановати дониш оид ба хдёти мардуме, ки забонашро меомузанд. Ин боз барои он зарур ва мух,им аст, чунки забонхои хоричй забони муоширати байни миллатх,о мебошанд. Яке аз вазифах,ои аввалиндарача - ин тарбияи донишчуён дар рух,ияи дустй ва якдигарфах,мй мебошад. Дар маводх,ои дарсй х,аёт, во;еъах,ои таърихй, идро, расму ойин, фархднги кишвари забонаш омухташаванда - хдмаи ин, ахдмияти калони тарбиявй дорад. Х,ангоми дарсх,ои забонхои хоричй дар факултети
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
хукукшиносй таваччухи зиёд ба илмхои хукук ва сиёсй дода мешавад хамчун муайянкунандаи дарки таърихи муосир. Баъзе устодон эътироф карданд, ки таълими фанхои мазкур дар шакли усулхои анъанавй на хамеша натичахои даркориро медихад. Махз барои хамин хам истифодаи усулхои фаъол дар таълим навоварй эчод мекунад, алалхусус усули фаъолгардонй, ки дастрасии эчодиро дар таълими забонхои хоричй талаб мекунад. Х,ангоми гузаронидани дарсхо бо истифодаи усули фаъоли мутакобилаи таълим диккати асосиро ба хусусиятх,ои синнусолй медихдд, ба холатх,ои равонии донишчуён. Усули мазкур, тавре устодон кайд карданд, бахри муайян кардани кобилияту малакаи сухангуйй ва эчодкорй равона шудааст, инчунин ба васеъ гардонидани чахонбинии донишчуён. Вазифаи таълими усули фаъоли мутакобила аз пешниходи маводи дастур бо тарзхои мухталифи дастрасй ба донишчуён бо кори амалй иборат аст. Усули таълими фаъолгардонии мутакобила ба донишчуён имкониятхои зеринро медихад: а) махорати шунавой, баходихии маънавй, хамкорй, халли масъалахои халталаб, тадкикоти холатхо, ки ба донишчуён имкони тахлили мухити атрофро медихад, ба накша гирифтан ва кушиш барои дарки мусбати он; б) донишхое, ки ба донишчуён имконияти шахрвандони фаъол буданро медихад, интихоби дурустро, химоя намудани хукукхои худ ва дигаронро; в) муносибатхое, ки ба инкишофи маънавии донишчуй мусоидат мекунад ва омодагии уро ба ширкати фаъол дар хаёти чамъиятй. Усули таълими фаъолгардонии мутакобила фарогири хамаи донишчуён ба раванди таълим мебошад. Омузгор аз накши яктарафа даст кашида, ки иттилооти бештар медихад, яке аз манбаъхои иттилоот мегардад, вазифаи кумакрасон дар корро ичро мекунад. Таълими фаъоли мутакобила дар таълими интенсивй васеъ истифода мешавад. Барои он ки усулхои мазкурро азхуд кунед ва истифода кунед, ба устод лозим меояд, ки якчанд усулхои мухталифи хамкорй бо гуруххоро донад. Таълими усулхои фаъоли мутакобила якдигарфахмй, хамкорй ва ганйгардонии донишхоро таъмин менамояд. Беш аз хама ва пеш аз хама шаклхои зерини гузаронидани дарсхо: - шавку рагбати донишчуйро бедор мекунад; - иштироки фаъоли хар як донишчуйро дар раванди таълим дастгирй мекунад; - ба равону эхсос мурочиат карда мешавад; - ба азхудкунии самараноки маводи таълимй мусоидат мекунад; - ба шогирдон таъсири хамачониба мерасонад; - хозирчавобии шогирдон амалй мегардад; - дар донишчуён андеша ва муомиларо ташаккул медихад; -малака ва махорати хаётиро ташаккул медихад; -
ба дигар кардани рафтор мусоидат мекунад. Устод бояд на танхо дониш дихад, яктарафа сухбат кунад ва бо якчанд донишчуй кор барад, балки бояд хунарманд, коргардон ва назорати дуруст бо чалби хамаи донишчуён ба раванди таълимро дошта бошад, бахри дарки мухим ва зарур будани донишхои онхо барои ояндаи чомеа. Устод бояд ба донишчуён тафовутро байни хуб'1 (некй) ва бад'1, тарбияи маслихатомез, тахаммулпазирй ба атрофиён омузонад. Барои он ки дарсхо босифату самаранок ва шавковар гузаранд, устод бояд аз шаклхои мухталиф истифода кунад: бозихо, холатхо, бахсхо, саволхо, коргузор!, сухбатхо, саволхо ва чавобхо, тахлил ва маводи мукоисавй. Супоришхои амалй ба устод имкон медихад, ки донишлуй нуктаи назари худро хифз кунад, донишро мустахкам кунад, ба фаъолгардонии донишчуй дар дарс ёрй мерасонад, бештар гардонидани шавку рагбат ва хавасмандй нисбат ба фан, ба инкишофи нутк мусоидат мекунад, ба фаъол будан дар дарсхо кумак мекунад, ноил шудан ба он ки хар як донишчуй дар дарсхо фаъол бошанд оид ба мавзуъхои мухокимашаванда, нуктаи назари худро баён кунад, маводи гузаштаро тахлил ва истифода кунад. Зери мафхуми тарчумаи хукукй тарчумаи матнхои ба забони гайр, ки ба хукукшиносй тааллук доранд фахмида мешавад. Навъхои мухталифи ин гуна матнхо умумй будани мустаким ё ба воситаи иттилоотеро дорост дар бораи инъикоси конунхо ки дар низоми хукукии муайян амал мекунад. Услуби вижагии ибрози дарёфтаи конунхои пешбинйшуда пайдархамии мантикиро дарбар мегирад, амик, сода ва ягонагии шаклсозй, самаранокй ва якмаъной. Эхтимол, хислатхои мухими матнхои хукукй он мебошад, ки калиди асосй истилоххои хукукй хастанд. Истилохи хукукй ин калима ё иборае , ки мафхуми мукарраршудаи номгуй мебошад ва бо якмаъногй ва устувории вазифагй фарк мекунад. Бо дарназардошти хусусияти матнхои
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
хукукй тарчумаи онхо хам таваччухи махсусро талаб мекунад. Тарчумаи хукукй бояд имконоти дуруст дарк кардани тафсири кконунхои пешбинйшудае, ки дар худ инъикос мекунад. Бахри таъмини ибрози амикк дар хукукшиносй низомй мураккаби истилоххои хукукй истифода мешаванд, ки танхо ба мутахассиси дастрас аст. Махсусан ин ба матнхои бевосита санадхои меъёрй хукукй дахл дорад, ки ба онхо истифодаи бештари истилоххои дакик дар назар аст, инчунин иборахои махсус дар мукоиса бо забони умумии адабй хангоми тарчумаи матни хукукй ба забонхои хоричй мутобикки ккоидахои шаклгирифта, ки бо низоми хукукии амалкунанда сурат мегирад. Маводи тарчума бояд ба асл наздик бошад ва ин донишхои амикро талаб мекунад. Тарчумаи ин гуна истилоххои хукуккй аз забони тарчумашаванда истилохи дурусту муродифро ба забони дигар талаб мекунад. Мушкилихои асосй хангоми баргардонии чунин истилоххои хукукй бо масъалахои халталаб дар мафхум, мазмуну мундарича фарки байни низомхои хукукй мебошанд. Гузашта аз ин, набудани (вучуд надоштани) истилоххо ё муродифхои муносиб дар низоми хукукии забони тарчумашаванда, на хамеша баргардонихо аз як забон ба забони гайр мутобиккат дорад. Иборахои устувор коидахои як забон, сохтор дар забони дигар вучуд надоранд. Бахри тарчумаи дурусту дакик тарчумон вижагихои забонхо, махсусан иборахои устуворро донад ва саъю кушиш ба харч намояд то ки мавод хар чй бештар мазмундору дастрас бошад. Равшан аст, ки талабот нисбат ба истилоххои хукукии истифодашаванда дар матни хукукии аслй дар забони аввал бояд ба муродифоти забони баргардони истилоххои хукукй мутобиккат кунад, яъне онхо хам бояд як маънои том, маъмул ва устувор бошанд. Мухим он аст, ки барои тарчумаи маводи санадхои меъёрй-хукукй махсусан ахамият дорад, бахри ноил гардидан бо риояи коидахои лугавй ва грамматикй аз забони тарчумашаванда ба забони дигар. Дар амалия, тачриба нишон медихад, ки на хамеша масъалаи мазкур бо сабабхои мухталиф халли худро меёбад. Масъалаи мураккабтари баргардонй дар он аст, ки якчанд низоми хукукй барои истилоххои хукукй истифода мешаванд. Масалан, холати мазкур дар чуфти забонхои точикй ва англисй ба назар мерасад. Х,ангоми тарчумаи истилоххои хукукии забонхои дар боло номбаршуда, барои мукаррар намудани муродифхо он мачбур мешавед, ки бо дар назардошти хамаи низомхои хукукй ин забонхо истифода гарданд. Бештар дар вакти тарчума хамон истилоххои хукукии истифодашаванда дар забони аввал дар якчанд низомхои хукукй вариантхои мухталифро руйи кор меоранд, дар натича дарки мазмуни матн аз чониби шахсе, ки забонро намедонад ба мушкилй дучор мегардад ва бо кадом маъно истилохи хукукй омадааст. Махсусан дар тарчумаи санадхои меъёрй-хукукй дида мешавад, ки аз забони точикй ба забони англисй баргардонида мешаванд, инчунин дар давлатхои собикк Шуравй. Ба сифати мисол вариантхои калимахои зеринро овардан мумкин аст :тарчумаи истилоххои хукукии "ккарор" "муккаррарот " (фармоиш) ва " прокуратура "бо забони англисй, матнхои конститутсияи баъзе давлатхои ИДМ, ки дар сомонахо чой дода шудаанд, ба тарзи мухталиф баргардонй мекунанд. Дар матни Конститутсияи Федератсияи Руссия нуктаи 1 моддаи 90 калимахои" фармон " ва" мукаррарот "ба забони англисй чунин тарчума шудаанд:" edicts" ва "regulations" дар матни Конститутсияи Чумхурии ^азокистон хамин калимахо дар нуктаи 1 моддаи 45 ба тарикки зайл тарчума гардидаанд :"decrees "," directives ". Дар тарчумаи истилохи "Прокуратура" дар матни тарчумагардидаи Конститутсияи Федератсияи Россия дар моддаи 129 чунин тарчума шудааст: "office of Prosecutor's General", дар матни Конститутсияи ^азокистон бошад, дар моддаи 83 чунончи: "Procurator's office", дар матни тарчумашудаи моддаи 121 Конститутсияи Украина хамчун "Public Prosecution".
Дар тарчумаи Конститутсияи Чумхурии Белорус ба забони англисй, ки дар портали интернети хукуки миллии он омадааст карор (фармон) хамчун " edict ", фармоиш (мукаррарот) -" executive order" ва прокуратура - "prosecutor's office". Чунин холатхо дар баргардонии истилоххои дигар дар хуччатхои хукукй дида мешавад. Тавре ки аз мисолхо бармеояд тарчумаи истилоххои мазкур хукукии якхела ба забони англисй мушкилиро дар дарки онхо ба бор меорад. Дар холати мазкур сухан дар бораи тарчумаи дакикк, босифат ва мутобикат кардани
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
истилоххои хукукии асл меравад. Ба фикри мо, яке аз роххои бартараф кардани камбудихо ва душворихо ин зарурати ва мухим будани таъмин ва мутобикати тарчумаи аксари истилоххои хукукй ва санадхои меъёрй-хукукй дар раванди баргардонй метавон коркард ва мураттаб сохтани истилоххои устувор бо лугатхои бисёрзабона ва дузабона хал бояд кард. Бо ин хама мазмуну мухтавои чунин лугату фархангхо бояд бо дарназардошти хукукии вокей ва муносиби они истилоххои хукукии хамаи низомхои хукукй, ки забони аввал истифода мегардад. Руйи кор омадани ин гуна фархангхо бо хадафи ноил гардидан босифат ва самаранокии тарчума таъсири мусбат мерасонид. Омода ва нашр кардани чунин лугатхо ба кори тарчума ва тарчумон осонй оварда, ба дарки мазмуну мундарича ва мукаррар кардани мутобикат кумак мекард. Албатта, коркард ва чопи ин гуна лугатхои истилохоти хукукй захмати зиёдро талаб мекунад, аз мутахассисони сохахои забоншиносй ва хукукшиносй, хукукшиносии мукоисавй, забоншиносии мукоисавй, аз фоида холй нест.
Groupement de mots:Défendre ; Se défendre ; Défense f. ; Défense en justice ; Défense personnelle ; Défenseur m. (en justice) ; Déclaration f. des droits de l'homme et du citoyen ; Déclaration universelle des droits de l'homme etc.
Ба дурустй ва пайдархамии тарчума бояд эътибори чиддй дод. Бахри ичрои ин вазифахо забоншиносон ва хукукшиносони варзида камари химмат банданд, чунки кори захматталаб ва донишхои чукурро талаб мекунад, дар интихоб ва чойбачойгузории вожахо ва истилоххои хукукй, дар тарчумаи маводхои хукукй ёрии амалии худро мерасонид.
Солхои охир омили мухим раванди мутобикгардонии хукук мебошад, ки шавку рагбатро нисбат ба мавзуи муоширати забонй дар сохахои хукук боло мебарад. Бешаку шубха, мухим ва зарур он аст, ки ичрои вазифахо ва хадафхо аз дарки дурусти маъною мазмуни матнхои хукукй, шартномахо, созишномахо, ахдномахо бармеояд.
Забони хуччатхои хукукй дорои хислати амик мебошанд. Хукукшинос наметавонад бо истилоххо озод муносибат кунад, маънои онхо дар хуччати мушаххас набояд чанд мазмунро ифода кунад, чунки ба иштибох мебарад. Ч,анбаи мазкурро дар вакти тарчумаи маводхои хукукй бояд эхтиёткорона истифода бурд, зарур аст аз донишхои хукукй ва забонй бархурдор бошад. Хукукшиносию забоншиносй илмй нисбатан нав мебошад, ки мехвари он бахам омадани забон ва хукук (конун) ва ашёи он пахлухои хукукии забон мебошад. Хукукшиносию забоншиносй дорои хислати алокаи байнифанни буда, хусусиятхои забонию хукукиро халлу фасл менамояд. Пахлухои забоншиносй накши мухимро дар техникаи дарк ва тафсири конунхо мебозад, инчунин барои пур кардани хуччатхо. Бахри таъмини тарчумаи дуруст ва амики матнхои хукукй омода намудани мутахассисони сохаи байналмилалй бо донистани забонхои хоричй хеле зарур аст. Пешвои миллат, Асосгузори сулху вахдати миллй Эмомалй Рахмон дар Паёми худ ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон оид ба масъалахои сиёсати дохилй ва хоричии Чумхурии Точикистон вазифахои навбатии мардуми точикро кайд намуда, борхо дар бораи ахамияти таълим ва омузиши забонхои хоричй дар баробари донистани забони давлатй таъкид намуданд. Хадафи таълим ва омузиши забонхои хоричй аз боло бурдан ва ва инкишофу такмили махорату малакаи хатти ва шифохии донишчуён, инчунин ганй гардонидани таркиби лугавии забон бо тарзи лугатазхудкунй ва вожахою истилоххои хукукй, омузонидани меъёрхои забонхо иборат аст. Маколаи илмии мазкур ба васеъ гардонидани доираи фахмиши донишчуён рочеъ ба масъалахои сиёсй ва хукукй бо забонхои хоричй дар ташаккул ва инкишофи додани кобилияту махорати касбии донишчуён хангоми ширкат варзидан дар сухбату музокирахо, семинархо, конференсияхо ба масъалахои мухталифи сохахои хукук бахшида шудааст. Вазифахои омузиши фанни забонхои хоричй дар шароити нави иктисодй ва пешрафти илму техника хеле мухим аст. Таълими забонхои хоричй кисми чудонашавандаи омода кардани мутахассисони баландихтисос дар сохахои гуногун дар мактабхои олии кишвар ба хисоб меравад. Шархи мохияти амалии забонхои хоричй ва макоми он дар чомеа вазифаи асосии устодон мебошад : 1 . Шархи сохтори грамматикй, фонетикй
2. Фахмонидани мазмуни лугавии забон ва истифодаи он.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
3. Сайкал додани кобилияти нуткй гуфтугуни донишчуён.
4. Мусоидат намудан ба ташаккулёбй ва такмили нуткхои хатти ва шифохии донишчуён. Бо пешрафти чомеа вазифахои вобаста ба талаботи нави хаёти чомеа бештар мегарданд.
Мафхум, тасниф, хадаф ва мазмуну мундаричаи фанни забонхои хоричй аз он чумла, тарчумахои дурусту босифат аз вазифахои мухим ба шумор рафта, самаранокии тадкикотхои илмию амалй ва шаклхою усулхои амалй гардонидани раванди таълим ва омузиши забонхои хоричиро мукаррар менамоянд.
Хулоса, бояд кайд кунем, ки масъалаи интихоби мутобикатдор, мазмун ва муродифоти тарчумаи истилоххои хукукй аз як забон ба забони дигар, аз он чумла аз забонхои англисй, франсавй ба забонхои точикй ва русй яке аз масъалахои мубрами назарият ва амалияи тарчума бокй мемонад, ки омузишу тадкикотхои илмиро талаб мекунад. Намунахои овардашуда мисоли равшани он аст, ки масъалаи мазкур бояд хали худро ёбад. Мураккабии масъала донистани забонхоро, донишхои хукукиро ва малакаю махорати баргардониро такозо мекунад. Мисолхои тахлилгардида ва мавзуй баррасй шуда, ба мо имкони хулосаю натичагирй кунем, ки интихоби варианти дурусти тарчума аз вучуд доштан ё надоштани мутобикатй дар забонхо хам бастагй дорад. Дар холати вучуд доштан корамон осон мегардад, дар холати вучуд надоштан, мо бояд ба интихоби вариантхои дурусттари зермаънодори забонй таваччухи чиддй зохир намоем.
АДАБИЁТ
1. Боботов В. Правосудие во Франции [Электронный ресурс]. - М., 1994. - Режим доступа : http://www.france-jus.ru/index.php.page.48.
2. Бордулина М. К. Основы преподавания иностранных языков в языковом ВУЗе / М. К. Бордулина, Н. М. Минина. - М.: 1968. - 257с.
3. Гак В. Г. Теория и практика перевода. Французский язык. / В. Г. Гак, Б. Б. Григорьев. -Изд. ЛКИ, М.: - 2007. - 259 с.
4. Газиева Х. Х. С" est si beau, le français!: учебно-методическое пособие по французскому языку для студ. юридического факультета / Х. Х. Газиева. - Душанбе: 2014. - 235 с.
5. Лингвистический энциклопедический словарь / Под ред. В.Н. Ярцева. —М: Сов. энциклопедия, 1990. — С. 604.
6. Михайлова О. Э. Общая методика обучения иностранным языкам на специальных факультетах педагогических институтов / О. Э. Михайлова. - М.: 1975. - 262с.
7. Щерба Л. В. Языковая система и речевая деятельность / Л. В. Щерба. - Л.: Наука, 1974. -120 с.
8. Щукин А.Н. Обучение иностранным языкам: Теория и практика: Учебное пособие для преподавателей и студентов. / А.Н.Щукин. - М.: Филоматис, 2006. - 480 с.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
