CC BY
22III. MOLIYA, PUL-KREDIT VA BANK
BANK XUSUSIY KAPITALINI YETARLILIGINI TAHLIL QILISH
IMKONIYATLARI
Usmanova Zumrad Islamovna
SamISI "Marketing" kafedrasi dotsenti, PhD Dagarova Maftuna Akbar qizi
SamISI magistri
Annotatsiya. Ushbu maqolada bugungi kunda mamlakatimizda bank faoliyati va bank xususiy kapitalini yetarliligini tahlil qilish hamda imkoniyatlari to'g'risida tadqiqotchi tomonidan izlanishlar olib borilgan.
Kalit so'zlar. Moliya tizimi, bank, xususiy kapital, baholash usullari.
Аннотация. В данной статье исследователем проведено исследование по анализу банковской деятельности и достаточности частного капитала банка в нашей стране на сегодняшний день.
Ключевые слова. Финансовая система, банковское дело, частный капитал, методы оценки.
Abstract. In this article, research was conducted by the researcher on methods of analyzing and evaluating the adequacy of banking activity and private capital of banks in our country today.
Key words. Financial system, banking, private capital, valuation methods.
Bugungi kunda iqtisodiyot tarkibidagi korxona va tashkilotlarning rivojlanishi, xususiy sektorning iqtisodiyot tarkibida oshib borishi raqobat muhitini yanada rivojlantirmoqda. Albatta korxonalar rivojlanishlari uchun ma'lum bir daromadlarini jamg'arib borishi lozim. Shu sababdan banklar faoliyatida xususiy kapitalining yetarli yoki yetarli emasligini tahlil qilib borishi lozim.
Kapital (lotincha: capitalis - bosh, asosiy), sarmoya - keng ma'noda - o'z egasiga daromad keltirish xususiyatiga ega bo'lgan jami vositalar va mablag'lar; yangi qiymat keltiruvchi, o'zini o'zi ko'paytiruvchi qiymat. Tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun kishilar tomonidan yaratilgan resurslar; tor ma'noda - ishlab chiqarish vositalari ko'rinishidagi ishga qo'yilgan, ishlab turgan daromad manbai (ashyoviy kapital). Kapitalning paydo bo'lishiga tovar ishlab chiqarish, tovar muomalasi dastlabki shart hisoblanadi.
Bozorda o'ziga xos, alohida tovar -ish kuchining paydo bo'lishi bilan oddiy tovar ishlab chiqarish kapitalistik ishlab chiqarishga aylanadi, tovar ishlab
chiqarishning shu davrida tovar muomalasidagi pul kapitaliga aylanadi. Kapital ko'p sikllar davomida ishlab chiqarishda ishtirok etadigan asosiy kapital va bir sikl davomida ishtirok etadigan va to'liq sarflanadigan aylanma kapitalga bo'linadi.
Pul kapitali (sarmoya) - ashyoviy kapital sotib olish uchun sarflanadigan pul vositalarini ifoda etadi, ya'ni pul kapitalga aylanishi uchun ishlab chiqarishga avanslanadi. Iqtisodiy nazariyada kapital ishlab chiqarish omillaridan biri tarzida izohlanadi. Qiymatning ko'payishi inson mehnati (ish kuchi) va ishlab chiqarish vositalari (xom ashyo, mashina, stanoklar) birlashganda, ya'ni ishlab chiqarish sharoitida yuz beradi. Kapital sanoat kapitali, savdo kapitali, ssuda kapitali, sudxo'rlik kapitali (tarixiy) shakllarida faoliyat ko'rsatadi. Rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitlarida kapitalning korxona, firma, banklar kapitali, turli aksiyadorlik jamiyatlariga tegishli aksiyadorlik kapitali, zahira kapitali, ustav kapital singari ko'rinishlari mavjud. Tadbirkor jismoniy shaxslarga tegishli kapital dastmoya deyiladi va har gal tovar olib sotishda ishlatiladi.
Bank kapitali birinchi darajali kapital va 2-darajali kapitaldan iborat bo'lib, kapital zaxiralarining bu ikki asosiy turi bir necha jihatdan sifat jihatidan bir-biridan farq qiladi (ilgari uchinchi darajali kapital deb nomlangan qulay uchinchi kapital mavjud edi).
• Birinchi darajali kapital - bu bankning asosiy kapitali bo'lib, bankning moliyaviy hisobotida aks ettirilgan zaxiralarni o'z ichiga oladi va o'z kapitali.Bu pul bankning doimiy ravishda ishlashi uchun foydalanadigan va moliyaviy institutning mustahkamligi asosini tashkil etadigan mablag'lardir.
• Ikkinchi darajadagi kapital - bu bankning qo'shimcha kapitali. Ushbu mablag'larni tashkil etilmagan zaxiralar, subordinatsiyalangan muddatli qarzlar, gibrid moliyaviy mahsulotlar va boshqa moddalar tashkil etadi.
Bankning umumiy kapitali birinchi darajali va ikkinchi darajali kapitalni qo'shib hisoblab chiqiladi. Tartibga soluvchilar bank kapitalining etarliligini aniqlash va tartiblash uchun kapital koeffitsientidan foydalanadilar.
Birinchi darajadagi kapital ularning moliyaviy hisobotida oshkor qilingan aktsiyadorlarning o'z mablag'lari va taqsimlanmagan daromadlaridan iborat bo'lib, bankning moliyaviy holatini o'lchash uchun asosiy ko'rsatkichdir. Ushbu mablag'lar bank korxona operatsiyalarini to'xtatmasdan yo'qotishlarni qabul qilishi kerak bo'lganda kuchga kiradi. Birinchi darajali kapital bankni moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadi. Odatda, u bankdagi jamg'arilgan mablag'larning deyarli barchasini o'z ichiga oladi. Ushbu mablag'lar, odatda, ishbilarmonlik faoliyati to'xtatib qo'yilmasligi uchun zararlar yo'qolganda banklarni qo'llab-quvvatlash chun yig'iladi.
Bazel bitimiga binoan, bank pul yoki likvid aktivlarning ma'lum bir miqdorini uning risk darajasi bo'yicha aktivlariga nisbati sifatida ushlab turishi kerak.Bazel aktsiyalari - bu moliyaviy institutlarning etarli darajada ishlashini ta'minlashga yordam beradigan uchta bank reglamentlarining to'plami. majburiyatlarni bajarish uchun qo'lda bo'lgan kapital. Akkordlar banklar uchun ushbu omonatlarni aniqlash uchun kapitalning etarlilik koeffitsientini (CAR) belgilagan.
Bazel III ostida bankning birinchi va ikkinchi darajali aktivlari uning risk darajasi bo'yicha aktivlarining kamida 10,5 foizini tashkil qilishi kerak. Bazel III talablarni Bazel II ostida 8 foizdan oshirdi.
• Bazel III ostida bankning birinchi va ikkinchi darajali aktivlari uning risk darajasi bo'yicha aktivlarining kamida 10,5% bo'lishi kerak, Bazel II ostida esa 8% gacha.
• Birinchi darajali kapital bankni moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadi.
• Birinchi darajadagi kapital aktsiyadorlarning o'z mablag'lari va taqsimlanmagan daromadlaridan iboratdir.
• 2-darajali kapital tarkibiga qayta baholash zaxiralari, gibrid kapital vositalari va boshqariladigan muddatli qarzlar, umumiy ssudalar-yo'qotish zaxiralari va ochilmagan zahiralar kiradi.
• 2-darajali kapital 1-darajali kapitalga qaraganda kamroq ishonchli deb hisoblanadi, chunki uni to'g'ri hisoblash qiyin va tugatish ancha qiyin.
Bank kapitali birinchi darajali kapital va 2-darajali kapitaldan iborat bo'lib, kapital zaxiralarining bu ikki asosiy turi bir necha jihatdan sifat jihatidan bir-biridan farq qiladi (ilgari uchinchi darajali kapital deb nomlangan qulay uchinchi kapital mavjud edi).
• Birinchi darajali kapital - bu bankning asosiy kapitali bo'lib, bankning moliyaviy hisobotida aks ettirilgan zaxiralarni o'z ichiga oladi va o'z kapitali.Bu pul bankning doimiy ravishda ishlashi uchun foydalanadigan va moliyaviy institutning mustahkamligi asosini tashkil etadigan mablag'lardir. .
• Ikkinchi darajadagi kapital - bu bankning qo'shimcha kapitali. Ushbu mablag'larni tashkil etilmagan zaxiralar, subordinatsiyalangan muddatli qarzlar, gibrid moliyaviy mahsulotlar va boshqa moddalar tashkil etadi.
Bankning umumiy kapitali birinchi darajali va ikkinchi darajali kapitalni qo'shib hisoblab chiqiladi. Tartibga soluvchilar bank kapitalining etarliligini aniqlash va tartiblash uchun kapital koeffitsientidan foydalanadilar.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.
1. Karaliyev T. Bank faoliyati tahlili. T.M.Karaliyev va boshqalar. O'quv qo'llanma. Moliya instituti. T.: "Niso poligraf", 2016, 136 bet.
2. Karimov N. Tijorat banklarda ichki auditni tashkil qilish masalalari // Bozor, pul va kredit. 2010. 10-son.
3. Qurbonov.R.B Tijorat banklarida ichki auditni tashkil qilish masalalari risklarini baholashni takomillashtirish. "Moliya va bank tizimini modemizatsiyalash masalalari" Respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to'plami. T., 2015. 463 b.
