61AZOTFIKSATSIYALOVCHI BAKTERIYALAR SHTAMMLARINING BUG'DOY O'SIMLIGI (QAYROQTOSH NOVI) BILAN ASSOTSIATIV SIMBIOZ JARAYONI SAMARADORLIGI
Feruza Shamsiddinovna Xamidova
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti feruzahamidova05@gmail .com
Ushbu ilmiy tadqiqot ishida Tuproqdagi N2 ni biriktiruvchi mikroorganizmlarning (jumladan, Azotobacter kabi simbiotik bo'lmagan bakteriyalar) o'simliklarning o'sishini rag'batlantirish qobiliyatini o'rganildi. Olingan natijalarga ko'ra, bakterial shtammlar bilan ishlov berilgan bug'doy o'simligining rivojlanishi nazorat bilan solishtirganda poyaning uzunligini 1,4-1,5 barobarga, ildiz uzunligini esa 1,6-1,8 barobarga oshganligi aniqlandi. Urug'larni assotsiatsiya bilan ishlov berilib ekilganda nazoratga nisbatan poya uzunligini 2,0 barobarga, ildiz uzunligini -2,5 barobarga oshganligi aniqlandi.
Kalit so'zlar: tuproq, azotobacter, azospirillum, fosfor, antifungal, shtamm, bakteriya, ildiz, biomassa.
This research study examined the ability of N2-binding microorganisms in the soil (including non-symbiotic bacteria such as Azotobacter) to stimulate plant growth. The results showed that the development of wheat plants treated with bacterial strains increased the length of the stem by 1.4-1.5 times and the length of the root by 1.6-1.8 times compared to the control. It was found that when the seeds were sown with the association, the length of the stem increased by 2.0 times, the length of the root - by 2.5 times compared to the control.
Keywords: soil, azotobacter, azospirillum, phosphorus, antifungal, strain, bacteria, root, biomassa.
Ibrohim Valiyevich Safarov
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti ibrokhim.safarov.75@mail .ru
ANNOTATSIYA
ABSTRACT
April, 2022
KIRISH
O'simliklar uchun azotning ahamiyati, uning tuproq tarkibida mavjudligi va o'zgarishidir. Qishloq xo'jaligi ekinlari hosildorligining yuqoriligida, yetakchi rol azotga tegishli. Hosilning o'rtacha balandligini belgilovchi asosiy omil, qishloq xo'jaligi ekinlarining azot bilan ta'minlanganlik darajasidir. Qishloq xo'jaligi ekinlari hosildorligining ortishida azotli o'g'itlar ulkan ahamiyatiga ega, o'simliklarning osishi-rivojlanishi va hosil ko'rsatgichi azotning o'simliklar hayotida nihoyatda muhim rol tutishi tufaylidir[1,6]. O'simliklar uchun azotning asosiy manbai bo'lib azot kislotasi tuzlari (nitratlar) va ammoniy tuzlari hisoblanadi. Tabiiy sharoitda o'simliklarning azot bilan oziqlanishi, ularning tuproq eritmasi tarkibidagi va tuproq kalloidlarining almashilgan-yutilgan holatdagi NO3 anionlari va NH4+ kationlarini yutishi orqali amalga oshadi. O'simlikka kirgan mineral shakldagi azot murakkab davriy o'zgarishlardan o'tadi, yakuniy natijada azot tutuvchi organik birikmalar -aminokislotalar, amidlar, va nihoyat oqsil tarkibiga kiradi. Organik birikmalar sintezi ammiak orqali amalga oshadi, uning hosil bo'lishi bilan organik birikmalar parchalanishi ham tugaydi.
Ushbu tadqiqot ishining maqsadi erkin azotfiksatsiyalovchi bakteriyalar va ularning assatsatsiyasining bug'doy osishi va rivojlanishiga ta'sirini o'rganish.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Tuproqda turli minerallar va organik birikmalar tarkibiga kirgan holda uchraydi; masalan, u natriyli selitra (NaNO3) va kaliyli selitra (KNO3) tarkibida bo'ladi, toshko'mirda 1 -1,25 %, neftda 1,5 %, oqsil moddalarda 17 %, odam tanasida 3 % gacha bo'lishi mumkin [2]. Litosferada bog'langan azotning miqdori ancha ko'p 181015 tonna. Ammo litosferaning tuproq qismida azotning juda kam miqdori, ya'ni umumiy miqdordan 0,5-2% qismigina o'simliklar tomonidan o'zlashtiriladi. 1ga haydaladigan qora tuproqda 200 kg azot mavjud bo'lsa, bo'z tuproqda uning miqdori 3-4 barovar kam. Azotning tuproqdagi ko'rinishi NH4 va NO3 ionlar shaklida bo'ladi [3]. NH4 ionlari NO3 ga nisbatan kam harakatchan, yog'ingarchilik bilan kam yuviladi va tuproq eritmasi tarkibida uning kontsentratsiyasi ko'proq. Tuproqda azotning miqdori undagi gumus miqdoriga bog'liq. Qoratuproq (chernozem) tarkibida umumiy hisobda azot miqdori 0,5% gacha, kulrangtuproqda (serozem) faqat - 0,05-0,15%. Haydaladigan tuproq qatlamining umumiy azot zahirasi 1500 dan 15000 kg/ga Tuproq azotining asosiy massasi (90%gacha) o'simliklar o'zlashtirolmaydigan organik birikmalar (oqsilli va
gumusli birikmalar) ko'rinishida bo'ladi. Azotli organik
April, 2022
birikmalarning tuproq mikroorganizmlari tomonidan ammiak va nitratlargacha minerallashish tezligi, tuproqning aeratsiya, namlik, harorat va reaktsiya muhiti (pH) shaгoitlaгiga bog'liq. Shuning uchun tupгoqda azotli mineгal b^kmato miqdoгi umumiy azotning juda oz miqdordan 2-3% gachani tashkil etadi.
MUHOKАMА VА NАTIJАLАR
Tuproqdagi N2 ni biriktiruvchi mikroorganizmlarning (jumladan, Azotobacter kabi simbiotik bo'lmagan bakteriyalar) o'simliklarning o'sishini rag'batlantirish qobiliyatini o'rganish Rossiya va Sharqiy Evropa mamlakatlarida —10 million gektar maydonda azotobakterga asoslangan bioo'g'it, ya'ni "azotobakterin" ning rivojlanishiga olib keldi. 19-asrning o'rtalarida mikrobial formulalar bilan davolash qilingan [4,7]. Azot fiksatsiyalovchi bakteriyalar Eshby muhitida ozuqa muxitida bakteriologik toza holda ajratilgan. Faol shtammlarni aniqlash uchun kulturalarning biгlamchi skriningi o'tkazildi. Tanlash mezoni azotsiz muhitda o'sish paytida koloniyalarning kattaligi va hajmi edi. Bunday holda, azotsiz muhitda faol o'sishga va biomassani to'plashga qodir bakteriyalar katta diametrli koloniyalarni hosil qiladi, bu ularning atmosfera molekulyar azotini biriktirish qobiliyatining ortishidan dalolat beradi.
Fosfor mobilizatsiya qiluvchi bakteriyalarning faol shtammlarini ajratib olish va birlamchi skrining qilish Muromtsevning erimaydigan fosfatli muhitida o'tkazildi, bu ozuqa muhitiga bir xil loyqalik berdi. kulturalami tanlash faol shtamm^ o'rta yorug'likning katta zonalarini tashkil etishi asosida amalga oshirildi. Shtammlarning fosfatlarni mobilizatsiya qilish qobiliyatini o'rganish ikkita eng faol F-11 va F-8-3 bakteriya shtammlarini tanlash imkonini berdi.
Hutchinson muhiti yordamida tuproq namunalaridan azotfiksatsiyalovchi bakteгiyalaг ajгatilgan. Faol kuPtoalaming biгlamchi tanlanishi uglerod va energiyaning yagona manbai bo'lgan bug'doy somonini o'z ichiga olgan Hutchinson agar muhitida o'tkazildi. Kul'turalarni tanlash koloniyalarning diametri qanchalik katta bo'lsa, bakterial madaniyat tsellyulozadan qanchalik samarali foydalanishiga asoslanib amalga oshirildi. Birlamchi skrining natijasida 20 ta bakteriya tanlab olindi. Bakteriyalarning yuqori faol shtammlarini tanlash uchun ularning tsellyuloza faolligini o'rganish bo'yicha tajribalar o'tkazildi.
Yuqorida qayt etilganlarga ko'ra, azotli o^anik birikmalaming tupгoq mikroorganizmlari tomonidan ammiak va nitratlargacha minerallashish tezligi, tuproqning aeratsiya, namlik, harorat va
reaktsiya muhiti (pH) sharoitlariga bog'liqligini va ularning
April, 2022
o^^ik^ o'sishi hamda гivojlanishiga ta'sirini o'гganish uchun mahalliy eгkin azot fiksatsiyalovchi bakteгiya shtamlaгi bug'doy rizosferasidan qattiq Eshbi va dyobгayneг ozuqa muxitlarida o'stiгish oгqali bakteгiyalogik toza holatda ajгatib olindi. Ajratib olingan shtammlar fosfomabilizatsiya faolligi yuqoгi bo'lgan F-4 va F-6 erkin azotfiksatsiyalovchi C-21(6), C-32, azotabakter chrococcum bakteriyalarning ikkita shtammi va Azospirillum avlodiga mansub Az-1-1, Az-7-3 shtammlari atsetill гeduktaza faolligiga ko'гa tanlab olindi va suyuq eshbi, hamda kartoshkali ozuqa muxitlaгida 0,5 l miqdoráa ostiгilib bug'doyning qayгoqtosh naviga ishlov beгilib kuzgi iqlim sharoitida ekildi. Bahorgi vegitatsiyasini kuzatish jarayoni 10.02. 2022 yil sanasidan boshlandi va 60 kun davomida olib borildi.
Assotsiatsiyani yaratishda e'tiborga olish kerak bo'lgan asosiy omillardan biri bu shtammlaming biomosligidir Bakterial shtammlaming biomoslashuvini o'гganish Az-1-1, Az-7-3, C-21(6), C-32, F-8-3 shtammlari biologik mosligini, va bir-birining rivojlanishiga ya'ni o'sishiga to'sqinlik qilmasligini ko'гsatdi. Ushbu shamm^ asosida agrotexnik jihatdan qimmatli mikroorganizmlar assotsiatsiyasi yaratildi, ular orasida azotabakter chrococcum, azot fiksatorlarii C-21(6), C-32, va fosfor mobillashtiruvchi F-8-3 bakteriyalari (1:1:1 nisbatda) mavjud bo'lgan assatsatsiya yaratildi [5,7].
Alohida shtammlar va assotsiatsiya o'sishni rag'batlantiruvchi qobiliyatga ega ekanligi aniqlandi, ammo assotsiatsiya bilan variantda o'simliklarning o'sishini rag'batlantirish yuqoriroq ekanligi aniqlandi. Shunday qilib, bakterial shtammlar bilan ishlov berilgan bug'doy o'simligining rivojlanishi nazorat bilan solishtirganda poyaning uzunligini 1,4-1,5 barobarga, ildiz uzunligini esa 1,6-1,8 barobarga oshganligi aniqlandi. Urug'larni assotsiatsiya bilan ishlov berilib ekilganda nazoratga nisbatan poya uzunligini 2,0 barobarga, ildiz uzunligini - 2,5 barobarga oshganligi aniqlandi.
Tadqiqot jarayonida alohida bakteriya shtammlari va yaratilgan assotsiatsiyaning Tarkibida NaCl tutgan yarim suyuq Dobereyner mineral ozuqali muhitda Azospirillum shtammlarining atsetilen-reduktaza faolligi: Azospirillum brasilense 1). Az 7-3; 2).Az1-1; 3).Az13-2; 4).A13-9; 5).C5-2; 6).C7-2; 7).C10-8 o'rganildi. Alohida shtammlar va assotsiatsiya o'sishni rag'batlantimvchi qobiliyatga ega ekanligi aniqlandi, ammo assotsiatsiya bilan sho'rianish darajasi 0 vaгiantda atsetilen-reduktaza faolligi yuqoriroq ekanligi aniqlandi. Shunday qilib, bakterial shamm^ sho'rianish darajasi ortib borishi bilan atsetilen-reduktaza faolligi pasayib borishi aniqlandi.
April, 2022
A
B
C
D
1-Rasm Erkin azot fiksatsiyalovchi bakteriyalar va ularning assatsatsiyasi bilan ishlov berilgan bug'doy o'simligi A) nazorat, B) Azotabakter C5-2,C7-2 shtammlari bilan ishlov berilgan namuna, C) Azossperilyum Az1-1, Az 7-3; shtammlari bilan ishlov berilgan namuna D) Erkin azot fiksatsiyalovchi bakteriyalar assatsatsiyasi
Olingan natijalar asosida xulosa qilish mumkinki,Shtammlarning atsetilen-reduktaza faolligi o'rganish shuni ko'rsatdiki, assotsiatsiyaning barcha shtammlari sho'rlanish darajasi 0 variantda atsetilen-reduktaza faolligi yuqoriroq sho'rlanish darajasi 400 mM bo'lgan variantda atsetilen-reduktaza faolligi 0 darajaga tushganligi kuzatildi. Quydagi diagrammadan ko'rinib turibdiki sho'rlanish sharoiti azotfiksatsiyalovchi bakteriyalar uchun halokatli ta'sir ko'rsatadi.
Demak, erkin azot fiksatsiyalovchi bakteriyalar va fosfor mabillovchi bakteriyalar assatsatsiyasi bilan ishlov berilsh osimliklarning o'sishi va rivojlanishi uchun juda yuqori smarali ekanigi aniqlandi. Shunday tendensiyada poyaning uzunligini namuna variantiga nisbatan 1,4-1,5 barobarga, ildiz uzunligini esa 1,6-1,8 barobarga oshganligi aniqlandi. Urug'larni assotsiatsiya bilan ishlov berilib ekilganda nazoratga nisbatan poya uzunligini 2,0 barobarga, ildiz uzunligini - 2,5 barobarga oshganligi aniqlandi.
REFERENCES
1. Ibrokhim Valievich Safarov; Sherzodbek Abdurasulovich Tashbaev Characteristics of the production of biomass and lipids
bilan ishlov berilgan na'muna
XULOSА
and the identification of microalgae, common in the climatic
April, 2022
conditions of Uzbekistan ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal https://saarj.com Vol. 10, Issue 12, December 2020 pp 626-633.
2. Иброхим Валиевич Сафаров., Вохид Бахрамович Файзиев Узбекистан сув хавзаларида учрайдиган scenedesmus авлодига мансуб микросувутлари штаммларининг турли озука мухитларида биомасса хосил килиш имкониятларимScience and Education" Scientific Journal October 2020 / Volume 1 Issue 7 рр 38-47. "Science and Education" Scientific Journal October 2020 / Volume 1 Issue 7 рр 38-47.
3. Бозорова Дильбар Саттаровна., Сафаров Иброхим Валиев Микроводоросли, встречающиеся в части водораздела амударьи, протекающей через термез^ий регион и некоторые их морфо - культуральные свойства UNIVERSUM химия и биология № 1 (91) январь, 2022 г
4. Жуманова, Ф. У., Мирзарахмонова, Ш. М. (2021). Дуал таълим ва унинг имкониятлари. Бошкарув ва Этика Коидалари онлайн илмий журнали, 1(6),
5. Mirzaahmadovna, M. S. (2021). Didactic System of Vocational Guidance of Students on the Basis of Dual Education. European Journal of Life Safety and Stability, 11, 5-8.
6. Mirzaraxmonova, S. M. (2021). Talabalar kasbiy shakllanishida shaxs yo'nalganlik motivlarini ahamiyati. MyrarnuM xeM y3nuKCH3 SunHMneHgupHy, 5(5), 43-45.
7. ^opaeB, C. E.; Mup3apaxMOHOBa, ffl. M. (2021). TatnuM TH3HMHga H^THMOHH-ryMaHHTap ^aHnap. HHMHH MeTogonoruK Ba HHMHH ycnySuft ^ypHan, 1(188), 16-
8. Mirzarakhmonova, S. M. (2021). Advantages of a dual-based learning system in vocational education. Results of Modern Scientific Research and Development, 1(1),
9. Мирзарахмонова, Ш. М. (2021). Таълимнинг инновацион кластерида дуал таълимни ташкил этиш асослари. Academic research in educational sciences, 2(4),
122-124.
20.
222-225.
154-158
April, 2022
